Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 7, 13 February 1886 — KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA.

Ka N(akahia;xj mua i oiii mai, mai ka puhaka o ka Ui Tua Kose a me Kahanuopaineki. KA MK,\ I KAPAIA KA Ka liona o na mauua bui o Arabia, ka naila nana ulupa aa kupua o ka lewa lani a me na kupua e noho ana i ka papaku o ka moana, o ka mea hoi naoa i pani ka maka o ka la. IKA ike ana mai o ke kupua Matone ua lilo kona mau Naita i mea ole i ka kakou mau kamaeu me ko laua mau pukaua, kauoha hou ae la oia i kona mau Naita e noho ana ma ke kukuiu koinohana, a he manawa ole, ua hui ae la ua mau mahele Naita la me na eueu, a no ka manawa pokole loa, ua pau loa iho ia na mahele Naita o ke kupua Matone ika make. 1 keia wa i pii pa tausani ae ai ka inaina wela o ua kupua nei i kona ike ana mai ua pau loa kona mau miliona Naita i ka make; ano keia haawina kuhihewa ona, me ka manao e lanakila ana oia maluna o ka kakou mau eueu", kauoha ae !a oia i kona pukaua nui (keia ka pukaua i au hee ai ma ke kaua ana me na eu ma ka pale elua) e hoakoakoa mai i kona mau mahele Naita kiai kino, a i ka makaukau ana, ua komo aku la oia īloko o kona rumi komo kapa, kahiko iho la hoi oia i kona kapa kaua, lalau aku la hoi i kana mau mea kaua a kakua ae la ma kona puhaka, a puka aku la oia iwaho; kauoha aku la hoi oia i kona lio e lawe mai imua ona (O ka lio o keia kupua, he elepani, a oia kona lio e hele ai i ke kaua.)

I ka makaukau ana, ua kau ae la ua kupua Matone nei maluna o kona iio elepani, a hoomaka mai la oia e kai mai 1 kona mau mahele Naita maluna o na kamelo, ahe mau sekona pokole, ua hui ae la na Naita oka pahikaua kupua a Lameka Puluka me ko ua kupua nei, a hoomaka iho la ke kaua ana; a ma keia kaua ana, ua nui ka hahana a me ka weliweii. He mea hiki ole ika mea kakau ke hoomaopopo aku, nawai auanei la e lawe ka hanohano o ka lanakila, oiai ua like a iike na aoao a elua ma ka ikaika a me na mea mana, a oia hookahi paha ke kaua i lohe ia ai ke koele o na inea kaua i ka honua nei, a nie ke oo na medala kila, aua pioo hoi na kupua 0 ka honua i ka lohe ana i keia mea ano e. A oiai na aoap a elua e hoomau ana i ke kaua me ka weliweli, a i ka hala ana o na la elua, ua hoomaka aku la ka emi hope ana o na mahele Naita o ke kupua Matone.

No ka ike ana o ke kupua Matone ke emi hope aku nei kona mau mahele Naita, lalau iho la oia i kekahi hua kupua ulaula ana a paki mai la Ika honua, aia hoi pii ae ia ke ahi me ka ikaika a kaupale mai la īa Lameka Puluka ma me ko laua ma mahele Naita; aka, ua lilo ka mana o keia ahi i mea oie, a aia hoi ka nunui Polepa e noho alii ana maluna oka lua ahi. Ika ike ana mai oua kupua nei ua lilo keia mea mana ana i mea ole, ua pti ae la kona inaina aoi aku ika mea kupono. Oae la oia 1 kona lima akau iloko oka lewa, aia hoi, uhi koke iho la kekahi ao nui eleele nialuna ema, a haule mai la kekahi kookoo huelo moo delagona. Hopu aku la oia i ua kookoo nei, a hili iho la oia i ka huelo i ka honua, aia hoi ua pii koke mai la ka ino. Uhi mai la ka pouli inaluna oka aina, a ua hiki hoi ke ike ia na hoku hele o ka lani; olapa mai la ka uwiia, ku'i mai ia hoi ka hekili e hoolei pau ana i kona ikaika maiuna o na kamaeu me ka manao oia ka mea e poino ai, aka, he mea ole loa ia mau mea.

Mamuli o keia ino e pahola nei maluna 0 ka aina mai ke kupua Matone mai, 0 ae la o I .ameka Puiuka i kana pahikaua i ka lewa, a puana ae !a : Ma ka inoa mana o kuu pahikaua, ke kauoha aku nei au e pau keia ino, a e hoauhee aku i na mea ino o ka po, a o ka malie a me ka maluhia, oia ka mea i makemake ia. Ia wa no ua auhee aku ia pouli o ka po, a ua meha iho la ka uwila a me ka leo o ka hekiii a ua auhee aku hoi ka |>ouli mai ka aina aku, a e alohi ana hoi ka maiamaiama o ka h. Ikehou maiiaua Maione nei ua lanakila kona mau enemi maiuna o kana mea mana, ua kauoha ae Ia oia i na makani ikaika o ka iewa e puhi he e aku ia Lameka Puiuka ma a me ko laua mau mahele Naita, a kiola aku aku ia lakou iloko o ka lua pa u o ka make mainoino, a ua hooko aku la no

hoi »ia mau makani ahiu nei o ka iewa i keia kauoha. A oiai ka makani e pa nei me ka ikaika, a iuainua o ko iakou hooko ana iho i ka inaina o ko iakou haku maluna o Lameka Pu'.uka ma, ua iiio ae ia kona ikaika 1 mea ole, mamuIi o ka mana o ka pahl I ka ike hou ana maī o ke kupua Matone ua ianakiia hou no na enemi, ua hoolilo koke ae ia oia i kona haie I aiii i ao nui eleele. Pii ae la ua ao nei a kau pono iho ia maiuna o ke ahi opio, a oiapa mai la ka uwila, ku'i koke iho la ka hekili, a ike pu ia aku ia no hoi ka helelei mai o na hua hekili he nui wale; a me ka eleu nui hoi ka j oiomana i pahu ae ai i kana ihe, aia hoi, pii ae la kona waha a kiekie, pu'^u-1 hi aku la hoi i ka makani wela mai ko-j na waha aku, a liio ae ia ka mana o ka hale alii o ke kupua Matone 1 mea oie imua o ka ihe poo deiagona a ka olo- j mana Kahanuopaineki. | I ka īke ana o ke kupua Matone ua 1110 ka mana o kona hale aiii 1 mea ole, he mea e ka nui o kona inaina; kauoha»j ae la oia i kona puuku, e kii koke aku īa Mahinakauahiahi, a e lawe mai hoi iaia imua o'u, a e hoomainoino aku iaia me ka pepehi ana hoi a make; a wahi a ua kupua neif o ke kumu i pau ai kona mau makaainana i ka make, no ke kaua ana i ka hanohano o ua kaikamahine ia; nolaila, e make mua oia, i hoomaa1111 ia ai ko'u inama no ke koko o ko'u poe kanaka e kahe-a-wai nei maluna o ke kahua kaua; a pela kona pukaua i hooko aku ai 1 keia kauoha a kona haku. I ke komo ana aku o ua puuku nei iioko o ka rumi i hoopaa ia ai o ka lakou pio, aia hoi aole o Mahinakauahiahi; a o na luahine hoi, e huki ana laua i ko iaua mau lauoho, a e nakeke ana hoi na kupee hao ma ko laua mau wawae a me na lima. Kahea aku la ka haku puuku me ka leo nui : E na luahine e hakaka nei, aia ihea ke pio ? Aole inaua i ike, no ka mea, ua hoopaa mai oe ia makou i na kupee hao; wahi a ua mau Iuahine net i pane mai ai.

Hoomaopopo koke iho la ua puuku nei ua lilo o Mahinakauahiahi; a huli hoi aku la oia me ka nele a hiki īmua 0 kona haku, a hoike aku la no na mea e pili ana 1 ke kaikamahine, ame na mea i hana ia nuluna o na luahine. I ka lohe ana o ke kupua Matone, ua pii hou ae la kona inaina a ane noha kona puuwai; kauoha ae la hoi oia i elepani, e hamama ae kona waha a e

ale mai ina mea a pau mamua pono ona; a ina e kapoo a [)au loa kela poe iloko o kou opu, alaila e hoolilo ia lakou i mau puu lehu na ko'u inaina. I ka iohe ana o kona elepani i keia kauoha a kona haku, o kona wa no ia i hoohauiama ae ai 1 kona waha, a hoomaka mai la oia e omo 1 na mea a pau e ku mai ana mamua ona, a ua ikeia hoi na kumu laau ame na mea a pau e alapoho ia ana e ua elepani nei, a o na eueu hoi a me ko iaua mau maheie Naita, he oia mau lakou i kahi hookahi me ka neeu ole aku imua, a ua piha paa hoi ka opu o ua elepani la i na laau a me na mea a pau e komo ana iloko o kona opu, me ka hiki hou ole ke omo hou mai.

No keia lanakila mau o ka kakou mau eueu maluna o ua kupua nei, luliluli ae la kona poo me ka hoopuka ana i na huaolelo haiiiiii, a puana ae la : Nui io no ka hoi ka mana o keia poe, me ka manao owau ka oi o ka mana, eia no ka hoi keia poe nui o ka mana; aka, aole au e hoopau i ke kaua ana a hiki i ko lakou hauie pio ana īa'u. Hoaia mai ia oia i kana ihe a hele mai la e hui me ke alii opio e kao hoolai ana maluna o kona lio kupua. I ke kokoke ana mai, ua poha mai ia kona leo nui Kaiakala i ka i ana mai : E kahi keiki omo waiu, e aa ana anei oe e kaua mai ia'u i pau ai kou omo ana i ka waiu o kou wahi makuahine, a hoi kuio wailua aku oe i kou aina hanau ? Me ke kulana o ke kanaka *koa a ine ka wiwo ole, ua pane aku la ua opio nei : E ke kanaka i hke me ke suwalo, manao au o oe ke iho ana e hui me na uhane 0 ka po, a e hui pu hoi me ou mau kupuna e noho mai la i ka *ua aht o Hiieia, a e hookauwa kuapaa ia mai hoi e kuu kupunakane ka mea iaia ka mana nui o ia lua ahi, a e ai ia hoi kou kino e kana mau moopuna a iiio i puu lehu. 1 ka iohe ana o ua kupua nei i keia mau oieio, ua pii hou ae ia kona inaina a lele mai b imua o ka opio me ka pahu pu ana mai i kana ihe i ka uiuauma o ke aiii opio, me ka manaoiana no ka hooko ia o kona makemake maiuna o

ka kakou kamaeu opio; aka nae, me ka eleu nui ua opio nei i pale ae ai nie kana pahikaua, a pela i hoouka ai iaua i ke kaua me ka hahana.

Oiai ua iuau moho nei e hakaka ana ua loaa pono aku la ka elepani ma ka a i i ka hauna pahi a ka olali opio, a e waiho make ana oia i ka honua. Kii aku la ua kupua Matone nei i ka īhu o kona elepani a kowali ae la no elua manawa, aia hoi, hlo ae la ke aupuni o ua kupua nei 1 mau mauna ahi he 12, a k&awale aku la ka hale aiii 0 ua o Matone, a kaawale hoi ua opio nei mai ke ; kupua Matone mai. I keia manawa 1 ninau iho ai o Lameka Puluka i kona lio : E Lo Paina Huelo kuu lio aloha* pehea auanei la kaua e hiki aku ai a hui me kela kupua hohe wale ? Pane ae la kona lio : £ kuu haku; e huki ae oe i elima hulu o kuu a-i a hoolei aka iloko o ke ahi ae pio hoi oia* Ia manawa oia i hooko aku ai i ke kauoha a kona lio, a aia hoi ua mau hulu la ke a ia mai la e ke ahi. Aole i liuliu īho, lilo ae la ke ahi i omaomao; a he mau minuta mahope iho, loli hou ae la ke ahi i poiu; a he mau minute ma- ; hope īho, ua lilo ae la ke ahi i koko, a mahope iho, ua iilo ae ia i moanawai, a no ka hopena ioa o keia mau hoailona pkhaohao, ua hoi hou mai la ka aina a like me mamua. I ka ike ana o ke kupua Malone ua pio kona mana, ua lelele ae la oia iluna a paki iho ia i kona papale mahiole i ka honua a lele iiiiii ae la na hulu i o a ianei. A oiai oia e noke ana i ka le lele me ka hoopuka pu ana i na huaoieio haiiiiii i ka kakou kamaeu opio, ua paa koke aku ia kona pua-i i ka opa ia e ka kakou kamaeu, a iewalewa ana de aleie o ua kupua ia; a me ka leo nui hoi ua opio nei i pane iho ai : E ke kanaka nuuwai iokoino, pakaha wale i kuu waiwai, me kou manao paha e la- j nakiia ana oe a me kou mau Naita maluna o'u a me ko'u mau Naita; o keia ka hora hope ioa o kou ola ana a e hoi ai oe ine kou mau kupuna ilalo o ka po; a ia wa no oia i pahu aku ai i kana pahikaua ma ka poaeae akau o ua kupua nei, a kapaiulu aku la i kona puuwai. Uwo ae la ua kupua nei me he liona la, a luai mai la oia i na popo ahi luai peie maluna o ke alii opio, me ka manao e ioaa ana he mau ulia jx)ino i ke aiii opio, eia nae he mea ole ioa la; a he mau minute mahope iho, ua iele ioa ae ia kona hanu, a hauie pahu aku ia i ka honua.

I ka ike ana mai ona wahi Naita i koe iho o ke kupua Matone i ka make ana o ko lakou haku 1 ka kakou kamaeu opio, ua hele mai la lakou a kukuli mai la imua o ke alii opio, a pane mai la : Eka opio wiwo ole, ka mea nana i pepehi i ko makou haku, eia makou he mau pio nau, a e kau mai i ka hoopai nu i makemake ai maluna 0 makou, ina paha no ka make a no kekahi mea e ae paha, a e hooko no makou me ke kaii ole. A wahi aua opio nei 1 pane aku ai : Ena kanaka oke kupua Matone, ka poe hoi i paio kue mai ia'u mamuli oka makemake o ua kupuino puuwai eieele la, alia au e hai aku i ka olelo ia oukou, ake ninau aku nei au ia oukou, auhea la ke kanaka a ke kupuka Matone i hoopaahao ai ? Wahi aka [>ane : Eko makou haku, aia no iloku oka rumi hoopaahao. E kii ko jke aku oukou iaia a iawe mai imua o'u a oia ka wa o oukou e lohe ai i ko'u manao. Iko lakou lohe ana, ua eieu like aku la lakou, a hookuu ia mai la ua kanaka nei. 1 kona hiki ana mai imua oka kakou kamaeu, me ka uhai pu ana hoi o na kanaka mahope ona, ua kukuii mai 1a ua wahi kanaka nei imua o ke kamaeu opio, a mainua ae o kona hoopuka ana mai i kekahi mau huauielo, ua pa-e koke aku la na huaolelo a ke alii opio ma kona mau pepei ao ikai ka i ana aku : Eke kanaka i hapai naau ika inoa hanohano o kou haku nei maiuna īho ou, mai kukuli mai oe imua o'u, aka, e ku ae a heie mai imua o'u, a ua makaukau hoi au e hook.iu aku i ka hanohano maluna ou. I ka lohe ana o ua wahi kanaka nei, ua h?uoti loa oia.

Pane hou aku la ke aiii opio : 0 kau wahine, ka mea hoi i imi ae a loaa au, aia oia me ka'u wahine kahi i noho pu ai, a e ike koke no oe iaia iloko o ka wa pokole ioa. Kauoha aku ia ua opio nei i ka nunui Poiepa e kii aku i ka haie uwila, a i ka manawa pokole, aia ua hale uwila nei iioko o ka pa aiii a e kau hooiai ana oia me kona nani nui Kauoiia aku la ua opio nei i ka wahine a ua wahi taata nei e puka mai

iwaho no ka hui pu sna me kana kane, a wa oili niai !a no hoi ua wahine nei, a aia hoi laua ke hoonipo la me ka ho okuu ana hoi i ko laua nuu waimaka.' Hu!i nou ae la ke alii opio a ninau aku la i na kanaka : Auhea !a na keiki mahoe a ke kupua Matone ? Ua pane mai la ua jx>e nei : Ua holo aku nei e pee, a aia iloko o keia mau puu nui e ku inai la, a he pohihihi hoi ke ala e hiki aku ai ilaila. E kii aku oukou ia laua a e lawe mai imua ou I ka lohe ana hoi o ua poe kanaka nei i keia kauoha, ua uleu like aku la lakou, a i ka loaa ana aku o ua mau mahoe nei, ua kauo huluhulu ia mai 2a laua a hiki imua o ke alii opio» a oia hoi kana i pane aku ai ; A-ha ! O olua ia e na mea nana i hoomainoino i kuu wahine, a i kauoha i na luahine e hiii, a no la hana ana a olua, eia ka wa a'u e haawi aku ai i ka uku kupono no olua. Kii ia aku la hoi na luahine a noho ana imua o ke alii opio, a ua lawe pu īa mai no hoi me ke kauia a ua mau luahine neii hili ai ia Mahinakauahiahi.

Kauoha aku la ua opio nei i kona pukaua e hili ia ua mau luahme la me ua kaula nei a hiki i ko laua make ana. Hemo ae la na aahu o na luahine nei, a hoo naka aku la ka nunui Polepa e hili. He ku no hoi i ka manaonao ke nana aku ia laua, oiai ka io o ko laua mau Lino e lele liilii ana i o a ia nei, a e uwe ana laua me ka ehaeha, a e noi mai ana laua no ka hoopakele ae i ko laua ola, aole nae e hiki, no ka mea, ua puka mua ka olelo j>aa a ke alii opio, e hUi īa no laua. E kahea ana hoi laua me na huaolelo o ka ehaeha : E ke alii o ka honua, e lawe koke ae i ko maua mau ola i ole ai e nui na inea o keia mau ehaeha. Pau ae la ko laua hili ia ana, a hoihoi ia aku la hoi laua iloko o kekahi rumi o ka hale alii me ka hamo pu ia ana o ko laua mau kino me ka wai paakai.—A keia helu ae. ( Aole i pau.)