Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 8, 19 February 1887 — KA MOOLELO KAHIKO O ENELANI. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAHIKO O ENELANI.

Unakiia no k» %up*pm Kaekm. mokuna rv: E!f£LANI MAI.AIJO O ATHSLSTaX A XA KEIKIALI! KOSO. NO ia mea mare iho iao £tebreda i kekahi kaikamahine uia nani i kapaia o Ena, '* ka pua o Nonmndy" ika makahiki 1002. He kaikuahine oia no ke Duke Rikeke o Norrnandy, a he kaikamahine hanohano a waiwai o ke kulaoa alii. Aia hoi iloko o ia makahiki, ua haaaia iho la kekahi palapala kauoha malu loa i hana ole ia maluna o ka leeo o £nebni iioko o ke au i hala aku mamua Me ka malu loi keia roau palapala o ka hanaia ana e ke aiii a hoounaia aku la mao a maanei o ka aini a iwaena hoi o ka lahui Sakona, (oia hoi ka lahui £nelant,) a ua ala ae la iakou a paa i na lako Kaua ma na iima t a luku nui aku ia i na kanaka Denemaka a pau o kela me keia kuiana e noho ana maluna oka aina a punL £ pepehi mainoino ana i na kane me na wahine, mai na opio a na elemakule, a mai ka hanohano a ka haahaa; nui ka weliweii o keia mau hana a ka iahui Enelani.

Aia nae iwaena o keia lahui l)enemaka he poe i pakela loa aku o ke ino a me na hana hoopoino a hoolapuwale i na kanaka Enelani; e komo ana ma na kauhale a lawe wale i ko lakou mau waiwai, hana hoohilahila i ka lakou mau wahine a me na kaikamahme, hoopomo wale aku i ko lakou mau ola, a pela i panai pu ia aku ai keia mau poino mahope o lakou. Aka, aia pu iwaena o keia lahui Denemaka he poe maikai a maemae, he mau Karistiano oiaio, he poe kuonoono a hoopomaikai nui i ka aina, he poe i mire me na wahine Enelani ame na kane Enolani, a i nobo iloko o ke aloha me ka maluhia o ka noho ana, he. poe kupa a hoa kamaaina ponoi no ka aina, ua pau lakou ika uepehiia. Hele aku nei keia luku a hiki ia Gunhilda kekaikuahine ponoi o ke alii o Dencmaka, a i mareia me kekahi oko Enelani mau haku. Make oia, make pu kana kane a me ka laua keiki uuku ma ka lima o ka lahui Enelani i hookikinaia e kela palapala kauoha make weliweli loi a ke alii Etelareda i hnopuka ai.

I ka lohe ana o ke alii o Denemaka no ka luku wale ia ana o kona mau makaainana ma ka lepo o Enelani, hoohiki iho la oia e holo aku e kau i kekahi hoo;>oi koikoi loa maluna o ka lahui Enelani. Nolaila hoala ae la oia i kekahi pualikaua nui hewahewa; aohe nae o ka poe kauwa kuapaa a mc ka elemakule ka i wae ia no keia pualikaua, aka, he poe kuokoa loa lakou i hoohiki paa maluna o ke koko e luku aku ia Enelani a e hooneoneo iaia mamuli 0 na hana heopilikia wale ia ana o na kane, wahine a me na keiki Denemaka me ka pahikaua a me ke ahi, mai na kamaaina a i na malihini a hiki loa aku 1 kekahi o ko lakou ahi.

Holo aku la ua alii nei o Denemaka me kona pualikaua nui maluna o na moku lehulehu loa, a e welo ana hoi maluna o kela a me keia moku ka hae 0 kela ame keia alakai iho. Aika wa 1 ike mai ai ko Enelani poe i keia mau moku e nee makolukolu aku ana maluna o ka ili o ka nioana me ko lakou mau palekaua kila e anapanapā ana ma na aoao o xa moku, ua makau nui iho la lakou me ka hailulu nui, a aia he mau manao oka inaina wela iloko o ke alii Denemaka e hoolilo ia Enelani i kahua neoneo mai na kanaka a me na kauhale.

Aua hookoii pela. No ka mea, ua hoolele ia aku la na koa Denemaka o ua alii la maluna 0 ka lepo o Enelani, kau aku la i na hoopai weliweli maluna 0 ka aina, luku nui aku la i ka poe e maalo ana imua o ko lakou mau maka, a lawe ae la ika aina no lakou. Iloko ona hoominao ana o kela mau hana weliweli a ka lahui Enelani maluna o na kino oka poe Denemaka t he mea lihaliha loa ia iwaena o na puuwai aloha, a i mau panai kupono loa a ke ahi Denemaka i iho, ua hoala ae la oti i kekahi ahaaina nui mai na hoolako ana a ka lahui ponoi o ka aina me na mea ai, a iwaena o na hana ahaaina

e nee mua ana, e ai ana a e mu ana, ua kauoha koke ae la ua 'iii nei i kona mau koa e luku aku i na koa Enelani a pau

i akoakoa mii ia ahaaina, a ua hooko koke ia pela. No eono makahiki ioihi ka nuke ana o keia alii i ka luku a me ke puhi wale ana i ko Enelani mau kanaka a me na waiwai, a hoolilo iho la i na taona waiwai a nani no hoi i puu lehu. Nele iho la na koa Enelani Ina malumalo ole» wi nui iho la ka aina, a hiki oJe hoi ke kupaa aku me ko lakou ikaika imua oko na Oenemaka. NoUila, hoio aku la e pee a naiowa* le !oa no ka weliweli ika make. Nui kxi iho la ka pilikia o ka aina i ka wi, a ua hiki ole no hoi i ke alii Etelareda ke huli i pono hou no ka aioa; a no ia mea, ua aU kioi ae la na koa o ke alo alii ponoi o C(eiare<ia a kue aku la iaia —pela pu me na punahele aua alii nel Hopu pio wale ia na moku waiwai o Enelani, puhiia i ke ahi na moku kaua, |a hoolilo i« lakou ih« i poe kipi i ko Ukou aina.

| Aiahekanaka i kaaUna no kona

|kupaa ik>fco o ia au kaaa «-eiiweK no ' kona aiaa a me koaa alii poiao—he ka bana eia a be viiro o'e, a o:a no ka I Akībihopa o Canifitburr. No iwaka ! lua la kona paa ana i ke kolanakaehale | me ka Huika loa ma ke ano oia kekahi 0 na akkai koa wiwo ole, a ua pale ako oia i na «nemi e l;te me ka hki Aka, i ka manawa i ala kue ae ai na koa ponoi o ke kulanikauha*e a kue aku la 1 ke aliL ua wehe hamama ia ae la na ipuka pa e boopuri ana i ke kalanakauhale, a ua komo aku la na Denemaka a hopu pio i keia Akihihopa a hoopaa me na kaulahao. Ua kenoia aku oia e lilo i kanaka kipi a e huli aku 1 hope a kue i kona aina a me kona alii ponoi, aka ua hoole paa oia a pane mai la, " aole au e kuai aku i ko'u o!a no ke da!a, a e lawe mai i na waiwai o ka lahui e noho nei iloko o ka popiiikm nul £ bana aku e like me ko oukou makemake." Pela mau aku ka hoole aoa o keia bihopa me ke kupaa mau, a hiki i ka huhu loa ana o na Denemaka no kona paakiki, nolaila ua lawe ia aku la oia a hiki iwaena o kekahi aha inu o na Denemaka; me na leo hookokono, pane mii la lakou:

14 £ka bihopa, makemake mikou i gula !" Nana ae ia ka hihopa mao a maanei o ke keena aha mu me na mika inaina, a ike aku la i keia a me keia maloko o ia keena ua piha waie no iakou i ka huhu, nolaila ae la ia ua hiki mai kona hopena, a pane aku la: 44 Aole a'u wahi gula." " E huli aku eka hihopa!" wahi hou a iakou. 4< Ua pinepine ka'u olelo ana ia oukou aole au e ae an3, " wahi hou a ka hihopa.

Poai puni ae la lakou i ka bihopa a hoowehweli aku la iaia me na iako ka ua, aka, ua ku oni ole ia me ke kupaa ame ka wiwo ole. Alaila, kui aku la kekahi kanaka iaia, a me kekahi hou aku; alaila hahau aku la kekahi iaia me ka iwi bipi ma kona mau maka a puka mai la ke koko. Me na hana hoomaewaewa he nui ka lakou hana ana i keia bihopa me ke kono pu ana iaia e kipi i kona alii a e haawi aku i ke gula, a nui ke kahe ana oke koko. Aka, aia kekahi koa iwaena o keia poai ahaaina, he koa Enelani i huli ma ka aoao kipi i kona one hanau, a i bapetizoia e keia bihopa. Ike aku la oia ina hanahoo maewaewa ike kahuna, a no ia mea, lalau iho la oia i kana koi kaua a hahau aku la ī ua bihopa la ma kona a-i, a ua make koke oia iloko o ka manawa pokole—he hoopokole ina i na hana hoomainoina

Ina he naau aloha ko Etelareda i kona kahuna Akihihopa, ina paha ua hana oia i kukahi mea kupono e mahiehie mai ai ka inaina o kona mau enemi a e lehulehu ole ai na koko hala ole o na kanaka i hookaheia iloko o ke kaua. Aka, ua ili aku keia mau poino a pau a me ke koko hala ole o na kanaka maluna o keia alii naiu palupalu, a i kona wa i ike ai ua oi pakela ae ka ikaika o ka enemi i kona iho, a me ka make niainoino ana o kekahi o kona koo ikaika mahope o kona pono, ua weliweli iho la oia i ka make mai na enemi, a hana iho la i kekahi mea e hooluolu ai ia lakou. Haawi aku la oia he mau tausani dala gula i ka enemi, a ua loaa iki hoi ma ia hana ana, he maha iki nona a me kona alo alii iho a pau. Nohoalii iho la o Sweyn maluna o Enelani a puni, a kau kanawai iho la e maluhia ka aina īloko o kona au nohoalii. A noho lanakila loa ae la na Denamaka maluna o ko Enelani a puni.

I l!oko olaau 0 ka poino nui i kau īho maluna o ka lahui ponoi o ka aina, aole loa lakou i hoopoina i na hana a ka Moi Alafareda i hila aku he mau makahiki loihi. He hookahi paha malama mahope iho, make aku la o Sweyn, a ua ui hou ae la ka lahui Enelani ia Etelareda e nohoalii hou no lakou, a e hoomala kupono ia ka aina malalo o kana mau hooponopono ana mamua o ka wa i hala. Aka, hoouna ae la o Etelareda i kana keiki ia Edewada imua o na makaainana a kauoha aku la e lilo iaia ka nohoalii o Enelani. Ua holopono ae la keia ia lakou, aka ua onou mai la na Den*maka ia Canute ke keiki a Sweyn oia ke alii, a ua nui ke paonioni ana ma na aoao a elua no ka mea o laua e. lilo ana i alii. Alaila, ua hoomaka hou ia ke kaua no ekolu ma* kahiki a hiki ole i kela me keia aoao ke hooko i ko laua mau iini ana, a ua mako iho la hoi o Etelareda i ke 38 nukahiki o kona nohoalii ana no Enelani iloko o ka poino a me ka hilahila nul

Liwe hou ae la na Enelani i ka inoa o Edemana kekahi o na keiki a Etelareda i alii, a i kapaia hoi, ka " iwiaoaohao," mamuli o kona ikiika. Komo hou o Enelani iloko o ke kaua mawaena o keta mau moho alii Edemana ko na Enelam a me Canute ko na Denemaka. No kekahi manawa loihi keia kauj ana, a hiki i &a ana o ko Oanuie manao e mahele ia Eoelani no *aua.—He mea maikai keia ia Edernaoa, a ua lilo iaia ka hema o Enelani, a ia Canute hoi ka akau. He elua maEama mahope iho ua make aku ia o Edcmana, a lik» loa ae la ia Canate kt aapomi holookoa. Ht makt ano • I*a

keia o £demaia i manaoia, inona ko» hokoho wa!e ana aku, ua make oia ma ona kaeoha a Canate. ile kamki kino csui a pmoui Vo Edcmana, a be pahaahaa hos o Can2te Mawaena o ko lana mau hoouka kaua anj. ua ake iho !a o £deinanj e hoopaa i kekahi olelo hooholo e kaaa līma o iaua wale oo mamua o ka !uku nai ia sna ona koa, a o ka mea ikaika nona ke aopanl Ina nae he kanaka nui o Canate ina nae paha ua ai oia e paio pa laua. f Awlt )