Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 41, 8 October 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

TIkakau ia no ka nupepa kuokoa.j

NO ka mea, he mea ia i kau nui ia e na alii o ia wa kahiko, a he mau kahiii inaikai ia a me ka mahalo nui ia e na alii. I ki wa 1 makaukau ai na mea, ai i na kanaka o ke alii o Oahu nei, ua ale mai la ke alii o Hawaii a me kona mau kanaka, a halawai pu me ke alii 0 Oahu nei, a haawi ae la na aloha kakahiaka, me na manao hauoli, a ua kono aku la ke alii kamaaina i ke alii malihini a me kona mau kanaka, e nee aku no ka papaaina. a noho iho la lakou no ka hoopiha ana i ka houpo lewalewa, a o Kakuihewa me kana aliiwahine, a me ke alii hoi o Hawaii a me kona mau kanaka, a ai iho la 1 na mea i hoomakaukauia. Ia lakou e ai la, me na kukai olelo ana mawaena o na alii, a me na hoa o ko laua papaaina, ua hoopuka mai la o Kakuihewa i kana oielo oiaio imua 0 Lonoikamakahiki : E, auhea oe e ke aiii o Hawaii, he keu ko'u ona 1 ka awa a kaua i inu awa ai ike ahiahi nei. Oka ona paha ia la i elua no ka miki ai i komo ae i ka waha, oka p<au ae la no ia o koYi ike aku ,īa-oe. 1 • - Y;. i ) ka'u i koi aku ai ia oe e t ;r.;: ka awa o kaua i nnko- • a paha, ua pono ole loa ia .'.l ana jraha he anahulu ia'u •. :ka ona aka awa. He : ke kauiana 0 ka awa . ::,anu 0 Puna, a he ku .. he oiaio maoli 110 ka; ■ kaua, he ona 110 anei Y- !Y ; ,'■■ . n<> hoi au i ka awa e C) ko'u ona paha .: a hewa ko'u waiia. He ■ .1:1.1 0 ke alii o Hawau; . k:i ona oke aiii Ika

\ riau ar"a awa i inu ai i:, o ka awa kau laau a a me ka awa ena loa , ka awa punua o (ko'i> .. kaulana ia o Kauai i ka ::iai l keia wa. , : hooheno keia no ka ona o l'a ia wa a lakou e - i ; 1 i• 'ii. . : e iho o ia wa, ua ninau aku j . Kakj:hewa i ke ano o ko Lonoi % t ukahiki iv-ho aupuni ana. l'a 'n 'ike aku !a ke alii o Hawaii ; i'ne maikai wale n.) ko'u noho aupuni a:u, he maluh.ia ko'u no-ho alii ana. a me ko'u hooponopono aupuni ana, aole he I. aa i.»'u he mea kue mawaena o'u a me na hanauna alii; a pela no hoi me na koa a me na makaamana, a hiki wale i ko'u wa i haalele aku nei ia lakou e noho la i ke aupuni. I hou aku la ke alii o Oahu nei, ua iohe mai hoi wau, ua pepehi mai nei oe i ke ahi o Maui a me kona pukaua, a me na makaainana au i luku nui mai nei A heaha la ke kumu o ia hana ana ma: m-i au. : ka mea e ptli ana i ke alii o Maui. ile ninau maikai ia au e ke ahi o Oahu nei. a he n.ea pono nae ia'u ke h aku i ka mea oiaio ia oe, o ma- • nao ia :i;ai a.ianei e ko ke ao nei, ua ihana wau i ka mea ino i ke aiii o Maui ! A '.-he Vi\ ke alii o Hawaii ka hana i j mo, aka hoi, na ke alii no o Maui no j ! ka he-va. . j | A : ehea i hewa ai ke aiu o Maui 3 j I wahi a ka nmau a ke alii o Oihu nei. I | A i-eneh wahi a Lonoikamakahiki ke | ahi o Hawaii. ! ! la'u i hoio r»i3i ai i Maui me <uu ; : kaulanaaina me i'uapuakea, a halawai | ; u maua. a makaukau iho nei ka aina j ■ ah:ahi, ua kauoha mua oia i kona kahu j «e hoonukaukau mua oia i mea ji na ua ! ialii nei o Maui. ; ! I ko maua' hoi ana i ka hee naiu o i t ! Ono i Laha:ru, hiki aku maua i ka ha j ; ie ua uukaukau mua ka iaia mau i:u-a | \ āl I ! N:r.au aku la ua ahi la i kona kahu ! l itn ua makaukau kana rnau mea :o. ua ; ; ae mai la ke kahu, a i hakalia wa'.e no| ; i ka wa e • aina ai o ke ahi, henee! 1 waie aku no, ua hana ia ka makaukauj | mamua o Va n.anawa. [ j Ia wa i iiuli mai ai o ua alii nei o|

i Maui a ninau n.ai .a 11 u : la maKāUi kau auanei kau mau mea ai, e st ai hoi ; kaua; e inu a\\a hoi kj.ua mamua, a | naahone kau mai ka ai, i oki mai ka lona o ka awa. hauie aku hiamoe ka po, eia la he po loioa no ka Kooilo. Ia wa ua ae aku la no hoi au i ka manao oua ali; nei o Maui, a oia ka wa a'u i ninau aku ai i ko'u kaulanaaina, ua makaukau anei ka'u wahi mea ai, ua hx>le mai la Wu kaulanaaina, aole i makaukau kau mau mea ai e ke alii, oiai aole i lohe pono kau wahi kauwa haahaa nei. I Ua huhu au iaia aua pai ia e a'u kona ihu, a kahe a wai mai la ke koko mai kona puka ihu mai, aka, ua moni hou aku oiai ke koko e 'kahe niai ana mai loko mai ona, a ua pani aku la oia i ka welu 1 kona puka ihu i ole e kahe mai ke koko. Ua lalau aku la oia iloko o ka hokeo i ka awa a mama iho la, hookahi 110 ma-na ua lawa wau i kela awa. La'au aku la oia i ka pulupulu, me ka hoaa, a ua hoomaka aku la no kona mau lima e hi'a i ahi nana, a lalau aku la i ka nanahu a hoa ae la i ke ahi. A i ka a ana o ke ahi, lalau aku la oia i ka moa a uhae ae ia i kekahi uha oua moa la oiai kekahi lima e peahi ana i ke ahi. 1 ka ike ana o ko'u kalunaaina i ka maikai o k:i a ana oke ahi, ua koaia aku la eia i ka uha moa i ke ahi, a ke wali ioa ae ia ka awa a ua kaulanaaina nei o'u 1 kela in .nawa, Hoka 111.1 i !a no ia i ko'u ma na awa a ku iloko o ka apu, laiau aku la o'a i ka ai a panee mai ia i nua o ko'u aio, a me na maia i mea hoomanaio i ka | muemue awa. Ia manawa i ka:iea mai ai oia ia'u ua makauknu na inea ai e ke alii, ua laiau aku la oia i ka'u pi a lawe mai ia ika uha moa ana i puYlui ai, me ka oieio ana mai ia'u, 'aa mo'a ka ia, he i a kokoko ka ka lawaia. Ua iiio ioa ke a'ii o Maui i ka nana 1 ka hana ana a ka'u kaulanaaina i ka'u m.iu mea ai; a ua hookahaha loa ia ka 'm.mao o ke a!ii i ka ike ana i ka hana eku lua o!e a i.o'u kanianaaina. Ua iiio ioa 1..k i ka nana, a aole i ;waii ka awa aua a!ii nei 0 Maui. Ua

li!o [>u r t D rr«c kona kahu i ka nana i ko'u koa kauiana l'uapuakea, a oii ke kuinu i wali ole ai o kona awa. Ua ok-'o aku au i ua alii la, e ai nuua i ke'ui manawa, ua olelo mai kela, e kali iki, n-> ka mea. ua lahi loa kona kahu i ka mann ana 1 kona awa. L'a kali io maua, i wali kona awa, ua inu iike maua i na apu awa o maua; a mahope ai aku k.i ai a nuaua a maona po no. Nohila, miho{)c o ko m.iua maona ana, ua hooluana iho la maua ma ia ahiahi, a ia manawa oia i hoomaka mai ai e noi, ka i mai, e aho hoi na'u kahi kahu o kaua, akahi kuu makemake i kou wahi kahu i ka e!eu launa ole mai i ka hana ana i na mea ai. i aku wau i ua alii la, aole ia he kahu no'u, o ko'u hanau mua no ia. Aole nae o iaia hoolohe mai, koi īkaika mai no koia ia'u. 0 kana noi, ua hoole aku au, a aole au i ae r« hiki i ko n.aua hoi ana i Hawaii. A no ka p.ui ole o kona niinamina i i ka'u kauhna.iin\ kii oko.a ae nei kela i Haw. ii e kjj;i ia'u, i make wau lilo iaia ua wahi kau'anaaina ni£?i o'u. 1 ko i-»!a hiki ana a?, ua kaua iho la u aua nu in- ii no o kona makemake. L'a i aki: au e «h<> 6 na pukaua o iii.iMa ke l.akak.i, a o ka mea no hoi o !a-:a e Ln?.ki'a, ,A i\l\ e noho ohua aku | no hoi ktk«l.i .. : ii inalalo o ka aoao i i !,»nrtkj-a a i:k- k ,r.u in.iu makaainana; 1 n,> kuu :u> L.o; iaia i ke ahi a me ' na ntakj.ūnana. ! S A L. keiii i ae i ku hv.a o ke o;a* |nviai : 3, s:a pai ke ( o ke keiki o ; Ma*:i, a i:;i ho-u no T)a(? kona maticu>a<i.\ i j L*a mia n-« V.oru n-au iwi a me ; ke-na nuu Ri.ikiai.'ij;r.a mahope o ka | iminao i-.i;ikiki o oukou e na a!ti. He ? !•">{ e ka la u ke he kuii no hoi ka i ,I.i o ka muke, ui iho la ko'. m<Jo!e'o o |kij'<; kaua ana me ke a!ii o Maui. Aole r.a ;• ka nukemake kaua, na ke ;a!ii no o Maui ka nukomike kaua. N'o : kona makejp-ake kaua no i ho!o ae ai a Uia v,au t Hvwaii a kaui raai nei ' maua. Avic na'u ka hewa, na ua alii ; !a r.o o Maui ki hewa I la manawa i oielo mai ai o KakuiI ■ he?'a, pt !a io ka, ua pono k> oe o olua, jo ke a!ti io ka o Maui kai hewa i ko'u

manao, ua pono no kt kona make īna, he hookaha wale mai la no ka i kou pukaua i ka makaukau ma ka Uwelawe ana i na mea ai. Ua lioohala ia ia la e ua mau alii nei ma na kamaiiio pili aupuni ana o laua, a me na hoakaka ana i na kulana o ko laua mau koa pakahi, ame ka laua i mau hooponopono aupuni naauao ana, a me ke kulana o ko laua mau la ma ka noho aliL Ke hele ae la ka la e malu mai na pali, ua hoolale hou ae Ia ke alii i ka aina awakea i kona nau kahu, aua hoomakaukauia mai \a na mea ai e ai iho ai na alii a c!ujl Aohe makemake o Kakuihewa e inu awa hou laua me ke alii o Hawaii, no ka mea, e hele ana ia i ka lawaia ia po, me ka lawaia wahine mai o Kauai, me ka manao o Kakuihewa ke alii o Oahu nei, aohe la he lawaia mua nana e honaku mua ke kuuna, eia ka auanei ut eleu mua ka lawaia o Hawan a kuu mua i kana upena i ke kuuna. I ka niiki ana aku ka hana o ua la« waia nei o Oahu nei, rae ka makaukau e kuu aku i kana upena i ke kuuna, a iea aku ka hana, o ke waiho mai aaa, ua pau mua no na i-a maka kehau i ka lawaia mua, nolaila ua ai laua me ko laua mau hoa o ka laua papaaina. 1 aku la nae o Kakuihewa i ke alii o Hawaii. E hoomaha kaua i keia po aohe make inu awa, no ka mea, he malohi no ko'u i ka ona awa no o ka po mua a kaua i inu ai. Ae, he mea maikai no ia, pela aku la o Lonoikamakahiki ia Kakuihewa. Ua noonoo mua no nae ke alii o Hawaii i ke kumu o ko iaua inu awa ole, no ka mea, he hana ka ke alii o Oahu nei ia po iho, oia no hoi na mea i hoakakaia ae la maluna, oia hoi ka holoholo kehau o Milolii. I ka pau ana o ka paina ana o ua mnu ahi nei, ua hoi aku la laua ma ko laua mau hale pakahi i hoolakoia, a me ko laua mau kanaka pakahi iho no ka hooluolu ana ma kahi moe no na hora o ia po. I ka uhi ana mai o ka poeleele maluna 0 ka aina, oi* no ka wa a ke alii 0 Oahu nei i hele aku ai i kai o Kalapawai, e halawai pu me Kaohaikawiliula ke aliiwahine o Kauai.

Ia iho ana aku no o Kakuihewa a hoea i kahi a ua aliiwahiee la e noho mai ana, halawai poeleele ae it laua, me ka nineu o ke aliiwahine : Owii keia o ka poeleele o ka hiki ana ! mai i o makou nei ? I Owau no o Kakuihewa, kē alii nui o Oahu nei. He mai, eia niai ka mehana tna ka poii o Hoohila. Noiaila, ua hookokoke io aku la ua aiii nei o Oahu e hookuu i kana upena iloko o ia pouli nui, ua hui kino io aku la na manai a ua mau alii nei i kahi hookahi. A mahope oka pau ana oka hooponepono a ua mau alii nei i ka iaua mau apana hana, ua hoowalea ia iho la laua ma na kukai olelo ana, me ka ninau aku o Kakuihewa, no hea kau hu»* kai hele ? Xo Hawaii ka'u huakai hele, e hela ana au e hui kino me Lonoikamakahiki, a nana hoi e wehe mua ae i k* maiuhia o ko'u kino, e like me ka makemake o ko'u mau makua. (AoU i/au He leta kai loaa mai la makou mai a Makaena mai o Keanae, Maui, e hoike ana i ke kulana hoiomua o na hana o ka Ahahui Rtbine Bolu ma ia apana. Nlamuli hoi o kekahi mau manao hoakaka naauao a W. S. Lokai i kona wa hiki aku nei iiaila, ua nui ke ohohia ia a ua huli nui mai no hoi kekahi poe e komo i ka ahahui, a ke nee ia na hana imua.

i Leu nut na puhi iko Laupahoehoe Ij Oe lawaia, pela ka lohe ia mai. Ona | puhi U-ha, Wela a me ka Palahoani. Ma ka uwapo o Ulekn kahi piha loa i na kanaka no ka iawaia puhi ana. Ola no ka makapehu i-a o ko laila poe i kahi to puhi, ka i-a nona na hooheno ana "He puhi ka i-a, he anana ka loa." Ua hiki no! Xo ka nui loa o na hoike i loaa mai ia makou e pili ana ika Hoike Kula Sabati o Honuaula, nolaila, ua manao makou, ux lawa ia mau hoike i ka Zekana e puka aku nel Ua hanau mai he keikikane mai ka puhaka mai o Mrs. Kamakawiwoole o oia Lihue, Kauai