Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVII, Number 14, 7 April 1888 — HE KUMUMANAO. [ARTICLE]
HE KUMUMANAO.
(Mai ka Aw Eha mai.) Ma keia hana an«, ua lehulehu ka poe i huli mai, no ka makau i ka pepe> hi ia me ka pahikaua a me ka ihe. Nui wale na aina i luku ia a kahe aku ko lakou koko e like me na muliwai. Nui wale hoi na haipule i puhiia i ke abi a i mike iloko 0 ko lakou mau hale hookolokolo nui i kukulu ia e hana tha « e pepahi make loa i ka pot ae oliikalakwiM aoa.
! Ua ikē ia kekahi lukn nui ina trt ] Farsni A. D 1572. Penei ke kumu: 0 Ki!e IX ke alii ia wa, he k-aikui-hioe kena ua hoopalau ia me ke alii o Navare, he alii hx»le pope oia. 1 ko laua taare aoa ea hea ia na poe koikoi a pau o ka poe hoole pope a me ko lakon iehelehu. Nui ka poe hooie fOpe i heie maa e ike i ka mare ana o ko lakou a'.ii, Ike kakahiaka oka la Sabati Arg. 24, 1572 i ka wa e kani ana na bc)e no ka pu'e, oia ka wa i hooaaka ia ai e pepehi ka poe ae o!e i ke ao ana a ka pope, lele mai na kau«ra a ka pope me hemau tita laMea e ka weliweii o keia luku ia ana ua pepehi wale ia, na kane, na wahine me na kamaliL
Ua koho ia ka poe i luku ia ma Farani ia wa mai 60,000 a i ka 100,000. Aoie iuku e*e i ike ia me ia ma ka honua. Ua kahe ke koko, pulu na alanui paeie ka honua i keia hana weliweli a ka Pope, ulauia na muiiwai. Ika iohe ia ana o keia iuku nui i Roma, hoapono koke ka pope Geregori XIII a hauoli nui keia kahuna 0 Satana( hookani la ka bele nui ma ka luakini o Sana Ptttro. Kupanaha ka mahaio ana o keia poo nui oka pope i keia hana manao* nao. Oia anei ka hana aka poe i lawe i ka oihana kahuna a lesu. Aole loa.
Pela anei 0 lesu imua o loane ma, ia iakou i hookipa ole ia ai ma kekahi kulanakauhale a koi aku lakou e noi aku 0 lesu i ahi e hoopau i kela kulanakauhale. Eia kana, aole i heie mai nei ke keiki ake kanaka e pepehi, aka, e hoola no. Ina ona kahuna pone ina ua pau pulu aohe lau kanu. Pehea la lakou e olelo nei, no Kristo mai ko lakou hoomana. Ma ka lehelehe koiakou hookokoke ana a maloko aku he mau ilio hihiu hae. E nana hou aku kakou 1 na mea make a lakou. O na halepaahao nui i kapaia he Ini-
kaisitio. Ekolu mau mea eha i hana ia iloko o keia mau hale. 0 ke kaula ka mua. Ika wa e loaa ai ka mea kue ika pope, ua hopu ia ena leauwa a ka pope a hoopaa ia iloko o keia mau hale, a kol ia e huli mai a hoole no, alaila, e nakiikii ia ke kaula ma na poaeie a hiu ia iiuna me na paiaka a hookuu iao ia, aole e pili i ka honua, ua anuu ino iho la, hakihakl ka iwi a nui ka eha. 0 ka wai ka lua. Ina pakele ke kanaka malaila e hoohamama hka waha a hookulukulu ia ka wai a piha ka opu nui ka eha ma keia hana.
0 ke ahi ke ko!u. Ina e pakeie ma ia hana ana e hamo ia auanei ke kanaka i ka aila a ho-a ia kekahi puu ahi nui a hookokoke aku i ke kanaka i hamo i.i i ka aila. 1 ka pa ana o ke ahi, nui ka wela ka eha a me ka uwe ana. O ka poe haipule io e noho ana ma na awawa o Piedemauna, ma Italia t ka ike i keia poino nui i hana ia e ka pope Ua olelo ia, aole e pau i ka helu ia ka poe i make iloko o keia mau hale pepehi knnaka. He oi aku ka makolukoiu o ka ino i hana ia e ka pope ma ka hoolaha ana i keia auhuhu hola e poino ai kanaka. Ma ka pauku 6ua ike o loane, ua ona ua wahine la ike koko o ka poe hiipule. Nani ka pili pono ana o keia mau mea i ka pope. Nawai ona ole hoi i ke koko ua hiki ole ke belu ia ea poe i make iaia (Po* pe.)
Ke hoomanao nei no anei ka poe kahiko o keia pae aina i ka hana & na kahuna pope i ka A. D. 1839, ma Hono lulu a me kela manuwa Farani. Mal hana io ia keia hana luku aka pope iloko o keia aina. | Koe wale no o ka paa ana o ke kui-1 kahi mawaena o Hawaii nei ame Farant. Oiai, ua okalakala o Lapelake ke alii manuwa Farani no ka pono 0 Batero ke kahuna pope, a hoonuinui waie oia me ka okb kaua heoweliweli. ; Oia mau no ke ano o ka ekalesia pope e like me keia manao: O ke kumu o kona laha ana, o ka Iu ku no ke ae ole ia mai kona makemake. Oia anei ke ano o ka lesu kauoha. E hele ae oukou e hoohaumana i na lahui kanaka a pau, a e babetixo ma ka iooa oka makua a me ke keiki ame da uhane hemolele.
Me ka pahikaua anei, e hoo'aha ai me ka weUwel'< anei a me ka luku mii* noino anei ? Na oukou e hai mai Pau o loane Husi i ke ahi lulai 14, 14x5 a o ierome i ka 14 o Mei 14163 Oka hoomanakii oka pope. Ua hooko ia ko ka pope makemake ma keia hana. Ua nul ka poe i komo iloko o ka Ukou alakai aoa.
Ma keia aoo, ua hookomo nui ia na kii ilok? o ko Ukou mau iuakioi ua ko mo nui kekahi pee no ka nd ona kij iloko Eia no hoi } ua kulou maoLi 00 imea o ke kii e namunamu ai no hoL ' He hewa hou ktia i ula ika pope. I ka wa o ua ike ia na kii ioko o ka iuakini a hiki mai ka haku ho opau Ll Aole no i ao iki mai ka haku ma ka hi oke kii e ho-o iloku o na luikini a oia oie like no me kana mau haumana
a D3U. O kekahi kumuhana nui keia i hoopaapaa nui ia e ka pope. Ui kue nui ia keia hana, a ma keka hi ahaoielo a lakou oa hoehoio nui iho li e hookomo ia no na kii iloko o ko lakou mau luakinl A oia ka iaha ana a hiki i keia wa, aoie mai a Kristo maL O ka puie aku i na kanaka make. He hoomanakii maopopo no ia a na Kaioiika naaupo e kaeko ai ke wehewehe ia aku ka mea oiaio. No ke aha ka pule ana ia Mana a ia Petero a me Piulo. No ka naaupo a me kuhihewa no 2 puie ka ia Marūr, na Maria e uwao imua 0 lesu kana keiki. O Maria hea keia, o Maria uo anei a lesu i oielo ai owai ia ko'u makuahine ? O Maria no anei i hoole ia aku ai i ka wa a Maria i oleio aku ai e hoolilo i ka wai i waina ma ka ahaaina mare i kana ma Kalilaia.
Oia Maria no. „ j Ina hoole ia o Mana ma keia ao, pe* hea he kuleana uwao anei kona imua o lesu no ka pono 0 na uhane o kanaka? He kuleana anei kona e lawe iko lesu wahi ? Aole loa. I mai 0 lesu: E hele mai oukou a pau i o'u nei e ka poe iuhi, a me ka ooe kaumaha na'u oukou e hoomaha aku. I hou mai oia. Owau mai ke ala a me ka oiaio, Oka mea pii ma kahi okoa, he aihue ia a me ka powa. Ua pololi anei keia pule ana ia Maria ? Aole loa. He alanui kakakii ia, e hiki aku ai i Hilea, a e pae aku ai ma Kaa, oia ka hoomanakii. Pehea hoi ka pule ana ia Petero ? Ke i mai nei ua o pope ma, 0 Petero ke pani o lesu ma ka honua nei. Ea, e hoomanoo e na Katolika naau po, mai ko oukou mau EpikoOo a hiki ilalo. | Ua like anei ka Fetero liana me ka 'oukou ? Kai hele anei 0 Petero me kela lei kolona me kahi ke'a uuku ma kona a i, e helu ai i na pule ana i like ka nui me ka nui o na hua iloko o kela lei ? Hooikaika nui anei o Petero e hookomo na kii iloko 0 na luakini ? Aole loa no, he moolelo ko Petero i ike ia ma ka buke 0 na oihana, a he mau palapala elua i na Ijdaio i hoopuehu ia.
Aole nae i ike ia malaila keia mau mea nno okoa. Nawai i hana i keia mau mea ano okoa ? Na ka hookiekie o ka peoe a me kona mau ajakai. Fia no hoi, ua ike ia kekahi hana ano e a ka pope, Ua pau i ka lawe ia i Roma na iwi o ka poe kaulana ika haipule e iike me na lunaolelo, a kuai aku ika pope, he mau apana laau i olelo ia oia kekahi mau apana o ke kea o les'j. He omole waiu i olelo ia, oia ka waiu o Maria a lesu i ai. A he koko, oia ke koko o lesu i kahe ai ma ke kea. Pehea keia mau hana ano e ? Nui ka lalau ma keia hana. Nui na kanaka i holomoku aku i holomoku aku i Roma mai ludait aku e kuai i keīa mau mea a komo aku i
mau hoahanau. A i ko lakou neho ana e pule iloko o ko lakou mau luakini, ua eehia anei Ukou i ka pule aku i keia mau kanaka make ? Aole eehia ko lakou manao ua uwa wale lakou e like me ka poe kahea inoa ona lii ame na poe p*i puna* hele. 4 Oke kala ana ika hala. He hina keia i makemake nui ia e ka poe naaupo. A i moowini hoi ka ike raa ka Bai- , bala. Oke kahu» o keia oia ke kauoha iana ia Petero. Ke haawi aku nei.au ia oe i na ki o ka mea e kala iaeoe ma ka honua nei e kala ia no ma ka lani a pela aku. Ia Petero wale no anei ka haawiia'na o keia haawina kala i ka hala ? Aole, ua haawi hke ia no ia iakou a pau. Owai o keia raau hauniana i kala i ka hila, o Petero anei ? Aole. £ imi ma ke Kauoha Hou. Aote e loaa he haumana i kala ika hala. Ina loaa o'e he haumana i kala i ka hila, heaha ka manao o ka haku ma keia kauooa ana ? Oka poe i lawehala i ka Ukou, oia ka lakou t kala aku.
Okj poe i huli i manaoio i ka lakou ao iOā, oia ka Uk?a e hoopaa. Ua lawi lie keia haawina i na haaman| j pio, koe waie no he wahi iaa* wua oi ta F<tcia Oia hoi ka baa«iia *na o ke ki iaia. Kc ki 3cci keia o ka ipuka maeli o I ka Uoi ? Aole, o ke ki kei* o k* wehe ia ana oka o'elo ake Akua i ko oa aioa a pau. 0 Petero hookihi ka mea kuleana ma kea haaviria. 1 ko kakou ike ana raa ka buse oihana a na lunao!ē{o, O Petsro ka mea i wehe enua ika olelo ake Akua i ko na atna ?, ma o Kolenelio la. Ua kaa ka hanohano o keia hana ia Petero aole i na haumana e ae.
Oia ka manao la o ka haawi ana a ka haku ia Petero i ke ki. Kuhihewa nae na kahuna pope. Kala maoli no iakou i ka hala o kanaka e kala nei i keia wa. Ua pili keia hana i na kahuna a, hiki i keia wa. O kekahi kanaka o Tetese!a, ua apo no ia e ka pope e heie e kuai paiapala kaia hala, me ke kukala ana e pau ka hewa o kanaka ma ua paiapaia nei. Ua oi aku ka poe ana i hoopakele ai i ke ahi pio ole mamua o ka poe i huii ia Petero i ka hai ana i ka lesu oleio.
A hiki oia i Lepasika malaiia kekahi kanaka i manao e hana i kekahi hewa ua makemake oia e kala mua ia kona hewa. Hele oia ia Tesetera e hoike ai ina he mea pono ia. Ua ae mai oia, he pono no, ke loaa ka uku kupono. Ua loaa ka palapala kalahala, ua pau ike kala ia ka hewa a keia kanaka i manao ai e hana. Ua hele oia ma kahi mehameha hoo makakiu oia ia Tetesera a i kona hiki ana aku ua hopu koke oia iaia a hao i ka pahu dala.
Ua hoopii koke o Tetesera. Ua olelo koke kela kanaka, ua pau kona hewa i ke kala ia, Ua hoike oia i kela palapala a hookuu ia ke[a kanaka. Pehea keia hana kala i ka hewa. Ua hewa, ua hewa loa no. TesetJa, pehea na kahuna pope, na lakou i ao i keia hana, ua hewa no, no ka loaa ole 1 ka pope ka manao o ka olelo kauoha a ka haku, i na haumana. Ke hilinai nei lakou ma na huaolelo aole ma ka manao:
Nolaila mai ka nui loa ana o ko lakou manao lalau ma ke kala ana ika hala. Aole hilahila o Tetesera i ka olelo aku. Ika wa i knni ai kou dala iloko o ko'u pahu, oia ka wa i lele ae ai ka uha ne o kou makuakane mai ka po mai a ika lani. ' O ke ahi hoomaemae kekahi wahi e kala ia ai ka hewa. Ua kapa na kahuna pope i keia ahi he Puregatori.
Ua ao aku na kahuna pope, malaila e komo mua ai ka uhane o ke kanaka mahope iho o kona make ana, inalaila e hoomaemae ia ai a pau ka hewa, alaila pii aku i ka lani. Nui ka poe i huli a komo i mau hau mana pope. Malaila kahi i paa ai na uhane o ka poe i make mua. Aia a uku aku ka poe e ola ana i ke dala i na kahuna pope, alaili, hemo'ku na uhane. Nui ka poe i heie me ke dala nui ka waiwai oka pope i loaa ma keia hana apakee. Mahea i hoike ia ai keia ahi hoomaemae ?
Aole i hoike ka Biiba!a i keia ahi hoomaemae. Oke koko wale no o lesu ka mea hoomaemae ana i hoike mai ai Owai hiki ole raai olea hoopai maluna o na keiki a ka hoolohe ole, a loane i ike aku ai ua paapu kona kino ina inoa kuamuamu. Me keia mau mea i laha aku ai keia kupu īno a he mau mea onohia ia e ka poe naaupo a makau wale. £ aui hou kakou a nana i kela wahine me ka palapala ma kona lae. Ua olelo mua au, oka inoa wahine, he hoailona oka eka!esia, he wahine hookamakama.
Ka ekatesia i komo iloko o ka hewa ka haumia. Ina i hoomanao ae nei kakou ika laha ana o ka pope e ike auanei kakou ika emi hewahewa ona mea ino i hana ia e ia. Ke hoike nei au ika pili ana oLa hoomana pope wahine. Ua ike o loane ika wahme e noho ana maluoa o ka holoholona ula, O ka aabu ona koa Roma ia wa he tahu ulau'a. Maluna o kela mau koa i hooko ia ai ka makemake oka ekalcsta Pope oia hoi ua noho īho ki Pope maluna oka ikaika o nt koa Roma. He ehiku ona poo be ehiku ia mau puu, kahi i kuku'u h ai ke kulaoakauhale o Rotm. He umi oaa mau pepeiio haa He umi u mau alii i kokua i ka Uha ana o ka hoomana pope. {A*U %}**>)