Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVII, Number 31, 4 August 1888 — KA MAKE ANA O HON SAM'L G. WAILA. [ARTICLE]

KA MAKE ANA O HON SAM'L G. WAILA.

Ma ke kakahiaka Poano t haia, he hapaha i hala ae o ka hora 7 kakahiaka, ua hoohikile'e ia ke kulanakauhale ahi nei me ka lono 0 ka make omoole ana oka Hon. S. (i Wail.3. he alii r»o na apana koho o keia mokupuni, a Percsī(leea hoi no ka Ahaolelo, a hoaloha 110 ka lahui H waii nana i hoala na hana hou kulo'eo o ka hooholomua iloko o ka aina. a kakou hoi e ike nei i keia la nnlalo o kana mau lawelawe ponoi ana. Ua hoohapa ia ae ka hae 0 na Kanikela, ka Hale Aupuni, na moku o ke awa, a mamua hoi 0 ke awakea, ua pani ia ka ipuka o na ha!e oihana nui o ke kulanakauhale nei, no ka hoo manao ana i ka la i make ai o keia kanaka kaulina iloko o ka mooleb pili oihana o Hawaū ne?.

Ua hanau ia oia ma ka mokuaina o Masetuketa, 1 ka la 20 o lune, 1831, a i ka 1844, ua nee. aku ka ohana a hoo lulu no Ilinoe, a mai keia wahi aku i alakai ai kona noonoo e huli i kona pomaikai iho ma ka hana, a i ka 1852, hiki aku la oia i a hana iioko o ka hui hana kaa o Adamu.

Ua kau aku oia ma ka moku \Yhite Swallow a holo mai U i Honolulu nei i ka 1557, a mare iho la oia ia Elikapeka, kaikamahine a G. P. Judd, a holo fike aku la no laua no ka mokupuni Baker, a nana i lawe aku ka lepo manu mua loa i Amerika.

Ua huli hoi mai oia i Hawaii nei, a hapai i ke kanu ko ma Makawao, Maui, a i ka pau ana i ke ahi, ua hoi ae oia ma Kualoa, a hapai hou i ka hana mahiko, mahope iho o kekahi mau makahiki, ua pau ka hana, a ike hou īa oia ma ka oihana kukaia me E. P. Aelamu; a mahope iki iho, ua ike hou ia oia ma ke keena oihana o Kimo Laukeke, no ka hana kuai papi. He eono mahina mahope iho o ia manawa e pau ana i Aperila, 1872, ua lilo ae la ko ' Kimo kuleana a pau ia Waiia, a nana ka hoomau ana aku i ka hana kuai papa ma ia kahua :nua no * liiki i keia manawa. O keia ka lala mua 0 kona hoala ana i ka holomua o kana mau lawelawe ponoi ana i ka hana iloko nei o ka aina. I ka 1871, ua lilo ae iaia ka noho Agena ana no ka mokuahi Kilauea, a malalo o kana hookele ana, aolu i noi hou la ke aupuni e kokua mai no ka hoomau i ka hooholo aku i ka launa pih aina ana. Ika 1877, ua kapili ia ka mokuahi Likelike no ke aupuni, a ua lilo ae la iaia ma ke kuai, a mai keia manawa mai, ua hoomaka e ala ka lala elua o kana mau hana hooholomua ma ka laina o na mokumahu e holoholo nei a puni na mokupuni, oia o Kinau, LikeUke, Lehua, Mokolii, Kilauea Hou, ua Imala ia malalo o kekahi hui ma kona noho 000 ana, a ua nana ia aku kana hoohana ana i keia oihana e kona mau hoaloha me ka hiaai 0 ka hilinai nui ia.

Ua lilo oia 1 Kuhina Kalaiaina no elua makahiki, a i ka wa i kau ae ai o C. C. Moreno ma ka noho Kuhina, oi»ko iakou pau ana mai ka oihana mai. O kana mau hana ano nui i hoala ai mahope iho o kona noho Kuhina ana, oia ka hana ana i ke Alahukimoku a oie ke A'ahao o Mahukoua, he hua no ka lala ekolu a n.e ka la)a eha o kana mau hana hooholomua iloko o ka aina, a e !i!o ai kana miu hana i kukulu ai i kiahoomanao mau ioa nona e poina ole ia ai e kakou. Ua hoio aku oia no Enelani e ioaa na kokua ma ke dab no ke kukulu aoa ialahao mai HiW mai a hiki i Hamakua, aka, mamuli nae o ka hiki ana ; aku o ka iono haunaele o ka la 30 o I lune, iSS? i Ladana, ua haule wale kana mau kumu o ka Hoolaia aoi j He Alii oia ho ka Ahaolelo malaio o ke Kumukanawai kahiko* a i ka wa i pau ai a kaa ke Kumukanawai hou, ua koho la oia i Alii no ka mokupuni o "Oahu nei, eaai oia e aoho aai ao 1 Eoelani i ka la koho haioia o S«patemaba is. Ma ke Kau Kuikawa i hala, ua koho ia oia ma ka noho Perealdena no

;ka Ahaelelo, a ui ruLa aku oia me ka | enAkaukiu a ai€ ka * raba!o u, * * ka webc is ana o ke kau māu iioko o Mei, ua koho hou la d« o» m« ka lok*bi mii ma ia o Hma no ka ooho Perw* kena, aooka mwaliwaii o koea kiao i waiho aku i ka hana a hiki i kona make ana aka la. Ua hookohu U oia e ka Moi KaUkaua ma ke kulana kiekie o ke Kea Hanohano o Kalakaua a |me ke o Mai ka i W'uun a niii o G<remanu # |\sa*raakana u eiai oia m€ ke Kea ! Hanohano o ke Kalaunu 0 1 man»s. Ma ka hura 5 auwina ia Sabati, ua roabraa la kekahi anaina puie maloko o ka hile noho. a ona Revs H. H. Paleka IP.« Dr. Bekewita. na laua » ia«e!a«re na hana hope loa e pili ana i ka mea make nu ka heiuhe'.u BajbaU himini» haiolelo Beritania roe Hawaii.

Ma ka auwina la Poakolu nei, ua| malama ia na haioleio hoomanao no i ka Wsi!a mau hana maioko o ke keeoa Ahaoleio, a ua hiki ae ka Mei Kiekie ka Hooiiina Moi Liliuokalani a me ke Kama liiwahine Kaiulani a neho D'J ir.e ka Peresidena o ka Hale, ka ohana a rag na hoa'loha i hele a piha l>ono ke Ke»»na Ahaoleio. Ua nui na i haiolelo mat no ka U'aila mau hana hooholomua iioko o ka ama a me ka imi pomaikai, a me ke ano o kona noho ana ma ke kulana keoniuiana a me ka lawelawe ana i na hana aupuni me ka piha hiiinai nui ia e ka iehulehu. O keia maialo iho ke kope o ka olelo hoohoio i apono ia e ka H.ile. 01.K1.0 HOOH^I.O.

No ka mea, ua oluolu jke Akua Mana Loa e hookaawale aku mai o kakou aku mamuli o ka make ia Samuel Gadana Waila, he hoa hanohano a he Peresidena mua iho nei no keia Hale; a no ka mea aole wale hoi iloko o na Ahakuka o ka Lahui, aka, iloko o na oih-ina kalepa o ka aina nei ka halawai ana me ka poino nui inamuh 0 kona make ana; a no ka mea hoi ua makemake kakou e hoopaa ia keta hoike'na hoomanao no kekahi niakaainana hooholomua, mea hooponopono loea a noeau i na hana o ka lehulehu a hoa'loha pili kanawai.

Nolaila, e hooholoia o kakou ona hoa 0 ka Ahaolelo o ke Aupuni ke hoike nei ma keia i ko kakou kaumaha kuhohonu no ka inake ana 0 ko kakou hoa hana kaulana, e hoike aku hoi 1 ko kakou makee i kona kupaa a me kona lawelawe kupono loa 1 na hana oiai oia ma na kulana kiekie ana i noho ai, i kona koa a hoomanawanui iloko o na hana kalepa ano nui ana i lawelawe ai, i na kokua aloha ana i haawiai i kona mau hoakanaka, a i kona makee hoi ina pomaikai oiaio o ka aina. E haawi aku hoi kakou ma keia i ko kakou aloha luuluu ana ika ohana i hookaumaha la oka mea 1 make aku. E hoomohala ia keia mau olelo hooholo maluna o na bukc o keia Hale, a e haawi ia aku hoi he koj)e i kakaupoepoe ia i ka ohana 0 ka mea i make aku.