Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVII, Number 39, 29 September 1888 — MA KE KAUOHA. Ahaolelo o ke Kau o 1888. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

MA KE KAUOHA.

Ahaolelo o ke Kau o 1888.

HH KANAWAI E H<jOLQIHI AKL' AI I KA MAJ4\W A E ANA I KE ALAHAO ALAM , q HONOLLLU. ' H °° LAK ° /: ka Moi a „ le ka # „ 0 ka manawa no ka hana ana a paa a nmkaukau pono okc Aht h d(j iacia e ka Mokuna XXX/V ona K.nawai o ke kau o 1884 > hoala hou fa e ka Mokuna XVIII o na Kanawai o kc Kau o 1886, ma keia ke hooloihi hou 1,1 aku " el ' a Um L . R ; Austin ™ kona mau hoa hui me kona mau hope a h.ki. ka la 15 o Sepatemaba. A. D. 1889. Aponoia i keia la 30 o lulai, M. H. 1888. N'a ka Mol: KALAKAUAREX. L. A. Thurhton, Kuhina Kalaiaina. HE KANAWAI K AE AI I KA HOOHALAHALA ANA AKU I KA POE KIL'KE ME KA HOIKK OI.K I NA KI'MU. /: hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ko Hawaii Paeaina. 1 auku 1. Mawaho ae o na hoohalahala iaeia e ka Pauku 1202 o ke Kanawai Kivila,e pili ana i ka poe kiure ke ae ia aku nei ke Aupuni ma na hihia hewa, a me na mea hoopii, a poe hoopii ia paha, ma na hihia a pau imua u na kiure, ina he hihia Kivila a Karaima paha, koe na mea i hoakaka ia ma ka Pauku 2 o keia Kanawai e hiki ke hoohalahala i ekolu poe kiure me ka hoakaka ole i na kumu o ia hana ana pela aka nae, ina he lehulehu ka poe ma kela, a me keia aoao paha, alaila e hui ua poe la a pau e kue ana mn ia hoohalahala ana. Pauku 2. Eae ia kel.i ame keia mea e hookolokolo ia ana no kekahi hewa, ina e hoahewa ia oia no ia mea, ua hiki e hoopai ia ua mea nei me ka hoopai e make oia, a e hoopaahao ia a pau ke ola paha, e kue aku, me ka hoakaka ole i ke knmu, i kekahi poe he umikumamalua o ka poe i kahea ia i mau kiure, aole e oi ae ; a e ae ia ka loio ina ka aoao o ke Aupuni ke kue aku me ka hoakaka ole i ke kumu, i kekahi poe eono o ka poe i kahea ia i mau kiure, aole e oi ae. Pauku 3. O ka Pauku 1201 oke Kanawai Kivila a niL* ka Mokuna XXI o na Kanawai o 1884, a me ka Mokuna Xll'o na Kanawai o 1886, ke hoopau loa ia nei. Pauku 4. E lilo keia i Kanawai mai kona la aku e aponoia ai. Apono ia i keia la 21 o lulai, M. H. 1888. KALAKAUA REX. Na ka Moi: " L. A. Thurston, Kuhina Kalaiaina. HE KANAWAI E HOOLOH ai a e hoohuihui ai i ke Kanawai e pili ANA l NA KoMISINA O NA AIA LIXI.II. A ME NA PONO WAI, I HOAKAKA ia MA ka Mokuna LXIX o na Kanawai O ka 1886. E hooholoia e hi Moi a me ha Ahaolelo o ko Hawan Paeaina. Pauku 1. Ma keia ke hoololi ia nei ka Mokuna LXIX ona Kanawa!"o ka M. H. 1886, a penei e heluhelu la ai: "Pauku l. O ka huaolelo "Komisina. ina e lawelawe ia malalo o keia Kanawai, e pili a e manao ia oia no ke Komisina o na Ala Liilii ame na Pono \\ au Oka huaolelo "Aha " e pili a e manao ia oia ka Aha Kaapun, a i ole ia, o ka Aha Kiekie ma ka banako, e hke me ke ano oka lawelawe ia ana. Ona huao e o oe Hihia " e pili a e manao ia ° ia huao leb imua oke Komisma, a o ka Aha pa . -hihi»' , pili » o nwnao ia »ia ka ha» a n.nau^ pal»i»»a ok, Komisina. Oka hnaoklo "Sto * pili a e oianao ial oia no kekahi kanaka, na hia. h hui ia. na Komisina o na Aina Lei Ahi. a koe ke Aupuni." . , . . . . „ i.„ Kuhina Kakuaina ma Pauku 2. E hoonoho .a kalia . kela a me keia apana koho o k Q na Ala Luka kupono e nana ma ke ano, ne kekahi mea lii a me na Pono Wai, eia nae, ao■ t ia maloko o keia Pauku i mea e » 1 p a h a; ana oka mea hookahi ma na Apana e ~jj|.|a Q | e [na ina he mea hiki ke hana ia pela rne Aole e noho pono o na kanaka e noho ana nia ia * hihia, ina kekahi mea, ma ke ano Komisina. m;i he pono ahe kuleana kona maloko. a ua pili ia lakou, ke ano hana me ka poe ma i* hihia. a ma re ana a i kekahi o lakou, ma ke ano piliko o, - mil jj 0 kekapaha. Ina i kupono ole ua Komisina ne koke hi o keia mau kumu, a kunni e ae pa £ hoo ia 1 Komisina kuikawa eke Kuhin i'-.laiain.i e'' Piha koke ia ka hakahaka eke Kuh.na R < . Komi . ™ ka hikiwawe kupono ma ka hoonoho hou a e *ne ka mea i olelo mua ia- Apana, Pauku 3 - Na ua Komisina nei maloko 0

e hoolohe. a hooholo i na hihia a pau e psh ana i na pono Alanui Liilii. a me na Pono Wai. mawaena o kekahi poe. ~ i ole ia. mawaena o kekahi poe me ke Aupuui. L a hiki no i kela a me keia mea e pili ana, a i ole ia, \ ke Aupuni paha ke noi e hooponopono ia kekahi mau pono malalo o keia Kanawai, alaila. .e hoopuka ke Komisina i palapala kii i kakaulima ia, a i ole ia. i pai L'i e like ke ano me na palapala kii e lawelawe ia nei ma na Aha Apana, a Aha Hoomalu paha, i ka mea, a i ka poe i hoapii ia paha, E haawi kino ia ka palapala kii, i k«.*ia a rre kaia mea aina, a mea paha e noho ana maluna o ka aina i loaa he kuleana iloko o ia hihia, i na manawa a pau e hiki ai ke loaa aku ua poe la. Ina nae aole loaa ka mea, a mau mea nona ka aina a poe paha e noho ana i ka aina e hiki ai ke hooko aku. na ke Komisina e hoolaha aku ma ka olelo Hawaii me ka olelo Beretania, a i ole hoolaha ia ma ke kapili ana ma kahi o ua mea la nona ia wahi, a poe paha e noho ana malaila i loaa ole aku. a i ole ia, ma ka hoolaha ana iloko o hookahi a oi ae nupepa, a o ia hoolaha ana nae e hoomau ia aole e enii malalo o elua pule piha pono. mamua ae o ka la i hoakaka ia ai no ka hoolohe ana i ua hihia la. Ma ia hoolaha e hoakaka ia ka manawa a me kahi e hoolohe ia ai. e hoakaka ana i ke ano o ke waiho ia mai. a e hoike aku ana i ka poe a pau i pili, e hele mai e hoomaopopo i ko lakou mau pono, 0 hooholo ia auanei me ko iakou hele ole mai; a me na mea e ae i manao ia e ke Komisina he ano nui. Ua hiki nae ke hoolaha ia ua mau hoolaha nei ma na wa a pau a ke Komisina e manao ai he pono. Aole e kapae wale ia kekahi palapala kii no na hemahema liilii, ina no ua hoakaka pono ia maloko o ua palapala nei ka manawa a me kahi e hoolohe ia ai, a me ke ano o ka pono i koi ia, ma na olelo moakaka kupono e hiki ai i ka poe a pau i pili ke hoomaopopek E hiki no ke hele kino mai ka poe i pili, a i ole ia, ma o kekahi hope la i hoomana pono ia. Pauku 4. Ma ka manawa i hoakaka ia no ka hoolohe ana, ina i hooiaio ia ka hooko ia ana o ka palapala kii, a me ka hoolaha ia ana o na olelo hoolaha, alaila, e hoolohe ke Komisina i na hoike i waiho ia mai, e pili ana i ka pono e hoopaapaa ia ana, a e like me ka mea hiki ia ia, e imi ai oia i na pono o ka poe i hiki ole mai, i hooko ole ia i ka palapala kii, ina no ua hoolaha ia ka olelo hoolaha 1 hoakaka ia ma keia Kanawai. Ua hiki no ia ia. ina i manao oia he mea ia e kokua ai i ka hoopuka ana i olelo hooholo pololei, e hele aku e makaikai i na wahi i ulu ae ai ka hihia. E hoopuka oia i ka olelo ho-oholo ma kela a me keia hihia i ike ia ua kulike me na poino pilipaa, a i ku i ka pono a me ke kaulike mawaena o na aoao elua. Ma ka olelo hooholo e hoakaka pono ia ka mea i hooholo ia, mamuli o ka olelo o na hoike, a ina he hihia e pili ana i kekahi Pono Alanui, e hoakaka moakaka ia kahi i waiho ai (ina he hiki), a me ke ano o ke Alanui; ina he hihia e pili ana i kekahi Pono Wai e hoakaka ia ka mahele-ana, a o ka manawa paha e hoohana ia ai ua pono wai la a me na mea e ae i kupono no ka lawelawe ana i ua pono wai la. Ua hiki pu no hoi ke hooponopono iā na ano e loaa mai ai o ka wai a me na mea e hiki ai ke hooponopono ia ka hoomau ia ana o ia wai. E kakau ia na olelo hoike a pau a me ka olelo hooholo maloko o kekahi mau Buke moolelo e malama ia e ua Komisina nei. O na buke i olelo ia, ina e piha, e waiho ia me na Kakauolelo o na Aha. E mana a paa ka olelo hooholo a ke Komisina maluna o na mea a pau, koe ka poe i noho mawaho aku o keia Aupuni i loaa ole kekahi hope kupono ma ke kanawai iloko o keia Aupuni, mai ka wa mai o ka hoomaka ana 'a hiki i ka pau ana o ka hihia i olelo ia me ka kuleana pu hoi e hoohalahala hou ai i kekahi Aha okoa. Pauku 5. E auhau ia ma ke ano he mau koina, ma na hihia e ulu ana malalo o keia Kanawai, mawaho ae o na koina mau ma ke kanawai i ae ia ma ka Aha Hoomalu, no ka hooko ana i na palapala kii, hoohiki ana, me na mea e ae, ka uku o ua Komisina nei oia hoi he eono dala, no kela a me keia la i hoolohe ia ai ka hihia, a me kona lilo ponoi kupono, no ka hele ana e makaikai i kahi o ka hihia, a aole hoi e oi ae mamua o iw r akalua keneta no ka hanen huaolelo, no na kope o na olelo hoike. a me ka olelo hooholo, ma na hoopii hou ana. a I ole ia, i haawi ia paha i kekahi mea i makemake i ua mau kope nei. Ua hiki no, ina ua manao ke Komisina he pono, e mahele ia na koina, a i ole ia, e auhau ia maluna o ka aoao i haule. lua ua hoohalahala ia ka hihia, alaila, e kali ia ka hooholo ia ana o na koina a na ka Aha i hoohalahala ia aku ai e hooholo mai. Pauku 6. Ua hiki no i kela a me keia mea ke hoopii hou ae mai ka olelo hooholo a ke Komisina, a imua o ka Aha. iloko o na la he umi, mai ka hoopuka»ia ana o ka olelo hooholo, a iloko o ia manawa i olelo ia, e hookaa i na koina i ulu mai i kela manawa a me ka palapala hookuu, a me ka moolelo ma ka hoohalahala ana, a e waiho pu aku me ke Komisina. i paiapala hoopaa maikai kupono i ke Kakauolelo o ka Aha, no na datla he hookahi haneri no ka hookaa ana i na koina e ulu hou mai ana, ina e haule ka hoopii. Ma na hihia i hbopii hou ia, e hoouna koke aku ke Komisina i ke Kakauolelo o ka Aha i kope o ka inoolelo i hoapono ia e ia a me na palapala hoike e ae i waiho ia mai, a me ka palapala hoopaa pu hoi no na koina. a me ua koina a pau i kuleana ole e aua ia e ia, a i hoolilo maoli ole ia e kana aha. Ua hiki no i ka Aha ke ae i ka lawe hou ia ana mai o na olelo hoike hou ae, i loaa o!e mamua, a i hooikaika ia nae e loaa, a loaa ole nae, a e paa no ka ia Aha olelo hooholo. koe wale no, ne mea i olelo mua ia. Pauku 7. He mana ko ke Komiisina e hoohiki ai, e hoopai ai i ka hoowahawaha i ka Aha, e ae ai i na hoopanee, e hoopuka ai i na palapala kii hoike, a e koi aku ai i na hoike e hele mai, a e hoopuka ai i na palapala hoomalu no na koina, a e koi aku ai e hooko ia ka mana o kana olelo hooholo. a ma ke ano laula maoli, e lawelawe oia ma ke ano like o ka mana maloko iho o lea mana hoo

kolokoio. e like Ia me ka mana a ke kanawai i haawi ai i na Aha Hoomalu. Pauku $. Aole no e manao ia kekahi oielo o keia Kanawai e kue aku i na Kanawai lehulehu i hooholo ia e haawi ana i ka mana i ke Kuhina Kalaiaina e lawe ai i ka aina a me ka wai no ka pono o ka Oihana Wai o Ho» nolulu. a me ke Kanawai ** E hooponopono ana i ka lawe ana i ka wai maluna o na aina i hoopomaikai ole ia ma ia mea," i aponoia SepatemaKi la IS. M. H. 1876. Pauku 9. Ona Pauku 996. 997 amc 1001 oke Kanawai Kivila i hoololi ia e ke Kanawai o IS6O, i kapaia he Kanawai e hoololi ai i ka Haawina 44 o ka Mokuna XVI o ke Kanawai Kivila :o na Pauku 998, 999 ame 1003 o ke Kanawai Kivila. i hoololi "« e ka Mokuna XIX o na Kanawai o ka 187$; o na Pauku 1000 a me 1002 o ke Kanawai Kivila i kapaia he Kanawai e hoololi ai i ka haawina 44 o ka Mokuna XVI o ke Kanawai Kivila, i apono ia i ka la 28 o Augate. M. H. 1860: a me ke Kanawai i kapaia he Kanawai e hoololi ai i ka Pauku 999 o ke Kanawai Kivila. i a[>onoia ma ka la 13 o Mei, M. H. IS6S. a me na Kana»*ai e ae. a me na hapa Kana* wai a pau e kue ana i keia. ua hoopau loa ia. Pauku 10. E lilo keia i Kana\v-ai mai kona la aku e apono ia ai. Aponoia i keia la 11 o Augate, M. H. 188S. KALAKAUA REX. Xa ka Moi: L. A. Thirston, Kuhina Kalaiaina. HE KANAWAI E HOOLOLI A! 1 KA PaL'KL' 2 O MoKI'NA L O KE KaNAWAI HOOPAI KARAIMA E PILI ANA I KA HOOPAA BELA. E hooholoij£ e ka Moi a ine ka AhaoUlo o ko Naiuau Paeaina. Pauku 1. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 2o ka Mokuna L o ke Kanawi\i Hopai Karaima, a penei e heluhelu ia ai: Pauku 2. Ma na hihia a pau i hoopii ia ai no kekahi hewa i kupono ole ka hoopai i ka make, ua hiki no e haawi ka mea i hoopii ia i ka bela, aka, aole ma na hihia e ae. eia nae ina he hihia i hoopii ia e he hoopai e hoopaahao ia a pau ke ola, a i ole ia no kekahi manawa i oi aku mamua o umi makahiki ka hoopai o ia hewa, ua hiki no i kekahi Lunakanawai o kekahi Aha Hookolokolo Kakau aole kekahi Aha e ae, e hoomaopopo i ka bela o fca mea i hoopii ia. Pauku 2. E lilo keia i Kanawai mai kona la aku e apono ia ai. Aponoia i keia la 11 o Augate. M. H. 1888. KALAKAUA REX. Na ka Moi: » L A Thirston, Kuhina Kalaiaina. HE KANAWAI H HOOLOLI AI I KA PAUKU 1 O KE KaNAWAI I APONOIA MA KA LA 22 o lune, M. H. ISGB, e pili ana i ka pepehi ana a kuai ANA I KA BIPI, K LIKE ME IA I HOOLOLI IA E KE KANAWAI I APONOIA MA KA LA 18 O luLAI, M. H. 1874, E LIKE NO MK IA I HOOI.OLI HOU IA E KE KANAWAI I APONOIA MA KA LA 15 O Sepatemara, M. H. 1876, a i hoololi hou ia e ke Kanawai I APONOIA MA KA LA 21 O lULAI, M. H. 18b2. E hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ko Hawaii Paeaina. Pauku 1. O ka Pauku lo ke Kanawai i olelo ia ma keia ua hoololi ia ma ke kapae loa ana i na huaolelo "aole nae i pili keia i na Bipi miko i lawe ia mai na wahi e ae o keia Aupuni," ma ka hapa hope o ua pauku la, a e heluhelu ia ua pauku la penei: Pauku 1. E hiki 110 ike Kuhina Kalaiaina, i kela inanawa keia manawa, ke haawi aku i kekahi niea e noi mai ana i Palapala Ae no ka lole ana a me ke kuai ana i ka Hipi no ka makahiki hookahi ma Honolulu, Ewa, Waianae, Waialua, ma Koolauloa, Koolaupoko, Mokupuni o Oahu; Lahaina, Wailuku, Makawao. Hana, Kipahulu, Mokupuni o Maui. a me Molokai; Hilo, Hamakua, Kohala, Kona Hema, Kona Akau, Kau, Puna, Mokupuni o Hawaii; Koloa, Lihue, Kawaihau, Hanale, Waimea, Mokupuni o Kauai; ke loaa mai i ke Kuhina Kalaiaina he Iwakalua Dala no kela a me keia Palapala Ae. Pauku 2. E lilo keia i Kanawai mai kona la aku e aponoia ai. Apono ia i keia la 11 o Augate, M. H. 1888. KALAKAUA REX. Na ka Moi: L. A. Thurston, Kuhina Kalaiaīna. HE KANAWAI E AE A.VA E KUKULU 1A *A KULA WA£ ILOKO O KEIA AUPUNI A E % HAAWI ANA I KA MANA E OHI I NA UKU KULA ILOKO O U MAU Kula. *E hooholoia e ka Moi a me ka Ahaole/o o ko Haiuaii Paeaina. Pauku 1- E ku no i ke Kanawai ika Papa Hoonaauao e kukulu a malama i na Kula Wae i ao ia ma ka olelo Beritania, a e kau aku i na uku kula i manao ia he kupono no ka hele ana ia mau kula; eia nae e kukulu ia ua mau Kula Wae nei ma na apana wale no kahi i loaa na kula olelo Beritania uku ole i hiki pono i na keiki o ia apana ke hele ia mau kula. Pauku 2. Na na kumu iloko ona Kula Wae Aupuni a pau e ohi i na uku kula i kau ia a e hoike aku no ia mau uku kula i keia a me keia hapaha i ka Luna Kula o ko lakou mau apana. Aponoia i keia la 7 o Augate, M. H. 1888. KALAKAUA REX. NakaMoi: L A. THUE*rros t Kuhina Kalauina.