Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVII, Number 39, 29 September 1888 — HE KAAO NO HAPAIKALA-Hapaikamahina KA HUA OHIA NANI I LOAA MA KA Piko Mauna o Farani Ka Ui nana i Kakele ke Aupuni o ka Lihilihi o na Manu. I Kokua ia e HULUPAINA kona Pokii. [ARTICLE]

HE KAAO NO HAPAIKALAHapaikamahina

KA HUA OHIA NANI I LOAA MA KA Piko Mauna o Farani

Ka Ui nana i Kakele ke Aupuni o ka Lihilihi o na Manu.

I Kokua ia e HULUPAINA kona Pokii.

Ununi ia / H. Kane Hklu i. Ike au o ka Moi Apala e noho alii ana maluna o ke aupuni o Farani, he moi puni lealea keia, atne kana kaikamahine hanau kahi, oia hoi o Rose Apala, i;a -auiana keia kaikamnhine i ka nani me ka ui, e noho pu ana hoi iloko oke kulanakahale, o Keahi ke kane a me Ka-la kana wahine.

He man mea ilihune laua, no ka makemake ole o ka moi e noho pu ka poe iiihune me ka poe kuonoono i loko o ke kulanakauhale, ua hana oia i ke Kanawai paa o kona aupuni, a ua hoouna aku ka Moi i ka poe koa e hele e huli i ka poe ilihune iloko o kz kulanakauhale, a ina e loaaka poe iliiiune e kipa ku aku ia lakou mai loko aku o ke kuianakahale Ia >va i hele huli aku ai na koa a ioaa aku la laua nei e noho ana iloko oke kulanakauhale, ua kipaku ia aku la la !ua nei e na koa o ka moi, e hele aku mai loko aku o kē kulanakauhale, a ua hai pu ia aku no hoi na mea e pih ana i ka poe ilihune e like me laua nei. I ko laua lohe ana i na olelo, ua kulu iho la ko laua mau waimaka nie Ita ehaeha a ua nonoi aku ia laua nei i na he mea oluelu ia oukou e kali oukou i ko maua hele a ka 1 a a|)opo f e moe maua i keia po a ao ae maua hela, ua ae n.ai na koa i ka laua nei noi ia po a ao. Ika puka ana mai oka la ike kakahiaka nui e hoolei pau oia i kona mahmaiama piha maluna o ke kulanakauhale aht % o Fara»i, e i mai ana ina kamahele —aloha olua. Hoomaka iho la laua e hoomakaukau i ko laua in.iu wahi pooo kino me ona mau wahi mea ai na laua e hele aku ai, i kahi i mapopQ ole ko laua wahi e n »ho aku ai,

Halele iho la laua nei i ke kulanakauhale a kanaoe aku ta ko iaua alahele no k% ululaau, a hiki i ke komo ana iloko o ka uluUaiu o ke kuahiwi o Farani roai ke kakahuka mai a hiki i ka | napoo ana o ka la, imi aku nei Uua nei 1 i wahi e nioe aii ia po, a loaa aku la! ia laua nei be puha laau nuiaila laua nei i hoaumoe \ho ai a hiki i kc ao ana i oia po. Kooioaka hou aku la laua e hele a hiki i ka loaa ara o kekahi kuia oneanea, hoomaka iho £a laua e kukuiu i wihi pupuuhaie no iaua malaila, malalo 0 kekahi kuahiwi kiekie. Mai ko laua mao la opiopio mai a hiki i kc kokolie ana aka e hoi i ka opu hohohu o ia make. Ka hana a kn wahine oia kooa iho >ho mau ana i kai o ke kuianakauhale 1 ka po e itni i irahi pono kioo no laua, a o ka hana hoi a ke kane o ke kanu j pua i mea hoonani no ko bua wahi ho- | me, me ke kanu pu ana i mau wahi mea at na laua, peia mau ko laua noho

ani 2 'niki kc»ijht ahiāhi ho\)jrasta»jKAU iho U Uua nei e pama ahuhi. ai ko |laua maona ana, ua kamaiiio aku h ke ! kane i kana wahine a ipo hol | Pehea la e !oaa ai ka kaua ke»ki t oi |ai ua noho ae nei kaoa mai ko kaua I mau la opio mai a hiki i ko kaua mau ! !a emakule, aoie loaa i£i o ka kaua keI iki, i loaa ai hoi ka mea naoa e huna aku i ko kaua mau kino i ka lepo, nia ai ke kokoke mai nei na )a e hoi aku ai i kahi i hoomakaukau ia no kakou, no ka poe palupalu. E pau ana paha ko kaua mau kino i ka ai ia e na holoholona ahiu o keia ī j kuahiwi. Pane mai la ka wahine iaia, he mea hiki ole ia kaua ke inii iho ke ole e kokua uiai na lani, a ina e kokua mai ana na lani, alaila, e ko ana no ko kaua ma kemake. Pane hou aku la oia i kana kane, e moe kaawale kaua i keia po, ina e loaa haawina ia oe i keia po. e hoala mai oe lau, pela hoi a'u ke loaa haawina ia'u e hoala aku au ia oe.

Ae maila ke kane i ka olelo a kana wahine, hoomakaukau laua e moe, a ia laua e moe ana, ua pauhia loa aku la ke kane i ka hiamoe, o ka wahine hoi, i kona wa i moe ai ua loaa aku la iaia kekahi moeuhane. halawai aku la ko ia nei uhane me kekahi kanak. Pane maila ua kanaka nei i ko ia nei uhane, 0 ka mea a olua i kukoihonei, e hooko iā aku ana no ia mea, ma keia mua aku ina e hooko olua i kau mau mea e ku-! hikuhi aku ai ia olua, me ka pololei, a ina e hookuli olua, e nele ana no olua, 1 moe oe a ala ae, alaila, hoala aku oe i ko kane e pii īluna o kela piko o keia mauna e ku mai nei ma ka aoao o ko olua hale, ai pii ko kane a hiki i luna o ka piko o kela mauna, a i ike i kekahi kumu laau e ku ana i waena konu o na laan a pau, e ulu ana iluna pono o ko piko o ka mouna, aole e nalowale kona ano uia he ano e kona lau me ko na pua, mai waena ae oku ulu ana o laau apau.

O kela laau he ano e loa, he elu wale no hua oia kumu laau. He mau hua Ohia Hemolele, ina e pii ko kane a loaa e hooko pololei oe i kau mau kuhikuhi. 0 ka hua ohia nia ka hikina oia kau e ai mua, a o ka hua x>hia ma ke kooia ka ko kane e ai hope ai, ai hapai oe a i hanau mai he keiki kane, e kapa olua i kona inoa, o Hauaikaia Hapaikamahina. Ae aku nei | k.i wahine, ninau aku nei ka uhane o ka wahine, owai kou inoa, hoike mai nei ua kaaaka nei i kona inoa o Kaui-o -ka-Lewa, hoike aku nei no hoi keia i kona inoa o Ka-la ko'u inoa. Mahope iho nalo aku ia ka uhane o ua kanaka nei ,puoho ala keia, he moe uhane ka ka'u, noho iho nei keia noonoo i ke ano o ka moe nhane, iloko o ia wa hele aku nei keia e hoala i ke kane, huhu mai nei hoi ke kane. Heaha hoi kau ē hoala nei o ke aumoe, oia eia no i waena konu oka po! Heaha mai hoi kau, eia la he njoe hoi paha ka'u, e ala mai hoi paha oe e noo* 'noo pu kaua i ke ano, malia o loaa ke kaua pomaikai ina he oiaio ka hoike a ka moe ia'u. Ala ae nei ke kane a ninau i ka wahine i ke ano oka moeuhane, hoike aku nei ka wahine i ke ano o ka mee, mai ka mua a ka hope.

I ka iohe ana o ke kane, oielo aku | nei ke kane he oiaio, ua kokoa mai na | lani ia kaua t e ioaa ana ka pomaikai ia | kaua, 1 waena o ko kaua noho īiihune j ana« ma keia kuah.wi kanaka oie, hoo-l lau kanaka kaua i keia wahi i ka ieo Oj ni manu. Ia manawa hoomakaykau ihonei ke kane no ka pii ana aku iiuna o ka piko o ka mauna, e like ine ka kuhikuhi a ka moeuhane, i kona pii ana ana mai po a hiki i ke ana, hiki pono aku ia keia iiuna o ka piko o ka mauna, i kuhikuhi ia aia ma ka moeuhane a kana wahine. Nana aku nei oia ma na wahi a pau, ike pono aku nei oia u kumu laau nei iwaena koou o ka ponaha o na laau, oieio iho ia keia iioko iho ona, o ua kuo nei paha kela i kuhikuhi ia mai ai ma ka moeuhane, hele aku nei keia a hiki iiono, a ike aku nei keia i na hua Ohia e kau mai ana. Hoomaoao iho la keia he oiaio ka mea i kuhikuhi ia ma» ai kana wahine, a he nani to no hoi kona lao, kooa pua Ia me ka hua ohia ke nana afcu, laku mtta ako nei oia i ka hoa ma kahikina

a loaa niai U uia,; hoomaka aku nei i_;Li e UUu i ka hua nu ke komohana. ia uunawa, aku ai ka UU o ua hua nei e kau ana e oni i waho pela no hoi keia 1 alualu aku ai nuhope o ua hua nei, a hiki Iko laua kaawale ana mai. mai ke kumn laau mai, hoomaka no ,k* hua e oni i waho o ka moani, pela no keia e alualu nei, a i koia nei nana ana ana iho inalalo. ike ihola keia he moa. na ka keia malalo oia nei, hoomanao ae nei keia i kona piiikia, hult aku nei keia ihope e nana ai i ka aina, aohe ike ia.

Xo kona ike 3na ua haia oia i «raho o ka !ipoli|>o o ka moana, ua hu euaila ko ia nei aloha ika wahine, olelo iho la keia iloko iho ona. Aoie a'u i iwanao e poino ana a'u i keia hele ana mai nei a'u. Pau aku la ko ia nei alualu ana i ka hua ohia, hoopuka ala oia i keia mau hua olelo, ia oe ena makani a pu loa e kaapuni ana i na kihi eha o ka honua a me ke ahe kehau o ke kulu aumoe, at a hui oukou me ka oukou wahi kau\va wahine, e noho ana iloko oka ilihune, a me ka poino. E hai aku i kou aloha iaia, noho iho la keia iluna oka lala a īa nei e kau ana, me ke kaumaha oka noonoo, ika wa aia uei i hoopuka ae ai i kela mau huaolelo kalokalo.

Ua lawe aku nei ke ahe lau makani a lohe o ka Kaui-o Kalewa, i kona wae hioiani ana nu kona wahi moe, ala ae nei oia, a huli iho nei kona alo ilalo e nana ai, ike ihola oia i ke kane a ka wahine ana i kuhikuhi ai ma ka moeuhane, ua*hoohoka ia oia eka hua Ohia Hemolele. Ia manawa ua lele mai lao Kaui-o-Kaiewa, niai kona wahi i noho ai, a hiki i kona hui ana me Keahi ka makua o keia mau keiki, a kamaiiio maila o Kaui-o Kalewa iaia nei, e noho maiia oe maanei, nau e kii ae ko hua ohia a hoi rnai. Ia manawa 1 kii aku ai o Kauiokalewa i ua hua ohia nei a hoi mai, a pela i hoi pu i hoi pu mai ai ka lala oua iaau nei a pili me ke kumu. Haawi aku nei 0 Kauiokalewa i ua hua ohia nei me ke kuhikuhi pu aku iaia e like me kana i hai mua ai i ka wahine, a ua ae aku la no hoi keia. Haawi mai ia 0 Kauiokaiewa īaia nei i ke aioha a peia no hoi keia i panai aku ai, a eia ka pane hope a Kauiokalewa : Oke keiki ho|>e i moopuna ia na'u, a o ke keiki mua na olua ia; a me keia mau huaoieio naio aku la oia, a huii hoi mai la no keia no ko laua hale.

laia nei no a hiki i ka hale, haawi aku la oia i ua mau hua ohia nei i ki wahine a ai iho la kela, a ma ko laua papaaina ahiahi i hue pau aku ai keia i ka moolelo o na mea a pau i hanaia. Pela laua i noho ai a hiki i ka hapai ana o ka wahine, a ua hookoia na mea i kuhikuhi ia ma ka moeuhane, a i ka aneane ana e hanau ikeia aku ta na hoailona kupaianaha e ko ke kulanakauhale o Kamni maluna pono o ka piko oke kuahiwi, ua pouli ka la, nalowale ka mahina a me na hoku, ku'i ka hekili, olapa ka uwila, kahe ka wai, pilihua na mea ola o ka honua, a naueue ke ao holookoa. I ka hemo ana o ke keiki nalohia ae 1a keia mau hoailona kupanaha a halii hou iho la ka meha maluna o ka aina, a ptb i ikeia iho ai ka malihmi hou nona ka la eehia, he keikikane ui a nohea loa i ike ole ia ma ke ao a pau. E iike me ka pii ana ae o kona kino 1 ka nui pela pu me kona nani, a oiai ka eono o koōa mau makahiki e i ike mai ana, oia ka manawa i hoolauna ia mai ai na makamaka hookaau moolelo o ke Kilohana nei me ka haawina kupanaha mua i loaa i keia keiki a e maki!i*na ka ipu makani a Laamaoinao penei: I ka elima a oi o kona mau makahi» ki e hioUni ana ua pua aiii hou la o Farani ma kahi moe, aia wa i lobe ae ai keia i nei mau \c> wawa e owauw» ana, ninau aku la keia i na niakaa, heaha la hoi nei uwa a'u e lohe nei ? He kanaka no ka paha mi keia wahi aku nei o kakoa ?

Paoe aku la na makua; o kakou vate ttb kanaka o keia vahi, aohe kanaka hou ae; malia o na leo uwa au e lohe la no na holoholona hihiu o kuahiwi e haia Ia i ka lakou mea i makemake ai, aohe ia he teo kanaka e ke keiki, na wai hoi ia euen hehiku mai i ko kakou wahi kapu. (Aoleipau.)