Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 3, 17 January 1891 — Page 2

Page PDF (1.92 MB)

This text was transcribed by:  Kelly Sedlacek
This work is dedicated to:  Visitors of Hawaii

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

NO KA MAKAHIKI             $@.00

NO ENO MAHINA                 1.00

 

KUIKE KA @ULA

POAON@, IANUARI 17, 1891

 

KI KANAWAI KOHO BALOTA.

            Ua ka [illegible] ke Konawai Koho Balota i keia he@ ni keia helu ae mamuli o kekahi hemahema ma ka @o@o o na hua ke @.  Ua ike kokeia keia hemahema i ka na haiki loa no ka puka aku o ka papa i ea manawa pono.  Me ka hoopa@ ana i kei hemahema, ua lana @a mana@ e kuia hou ole ia ana ka oili piha aku o ua kanawai la i keia pule ae me ko makou mau aoao i hoomahuahua hou ia ae.

OLA KA LEPERA.

            Mai kekahi hunahuna mea hou o ka nupepa Baletina o Kapalakiko i unuhi mai ai makou i keia mahalo iho:

            “He elua mau kanaka i haehaehaia aku e ka mai lepera ma ke kulanakau-hale o Maderida, Sepania; ua hoaoia ka laao iapaau a Dr. Koch, a ua hoike ia ae ka @no@le o ko laua oluolu.”

            He hoike waiwai keia no kakou ke @ia@ hoi, a he kono hoi no ko kakou Oihana Ma@na Oia e h@ao aku.  O ke kanika nana keia laau, ke hookaulana ia mai nei @ na kona huli ana a loaa ka laau o@i @ ka ma’i moloko o ke ake a mi ka puuwai, e laa ka hano me na ma’i like o ia kulana, a oia no hoi ka laau i h@aoia m@i la no ka lepera.  Ke hoolahu nui ia la keia laau maloko o na k@la a@ lupanu o Geremania a ma na wahi e ae o ia aupuni me na aupuna e He kauka o Mr. Koch ma ka oihana.

 

E AHA ANA?

            Ke kono nei makou ma ka inoa o ka lehulehu e hoikeia mai ina he hana kekahi i laweiaweia a i hoaoia paha e ka Papa Oia, e hoomama ae in a haawina ohaoha o ka le@era maluna o ka poe a Pui i loo hiaia.  Ua lawa na la i hala e hookama @ ia ai ka hana o ia oihana, a no ke@i keia hamau me ka mumule?  He mau @ @ua o keia kulana hou iluao o ki Papa Oia, aia he wahi @uiki o ka manaolana i puai ae mamuli o kekalu muu keehina i hookoia no ka pono o na ma’i lepera, aka, ua ooki pu m’e ia wahi manaolana me ka hoo hanau ia o ka mumule mai ia wa a hiki i keia la.  A @e mea makehewa ka hoikeike ana mai ina ke akea in a hana i hanaia e kakahi oihana aupuni, oiai ua hookumuia lakou maluna o ka hana no nii pono laula.  Ke konoia nei lakou e hoikeike mai, penei a penei na ihu a ka hoauli e hookele nei.  I mau huaolelo, no ka hoola@a, no ka hooluolu, no ka hoohauoli a no ka hooulu noonoo, no ka mea aia no he wahi hoolana o ke ola @ko o lakou; he olu maloko o na hana kupono a pau i lawelaweia, a he ola hoi ina ka ho’ke ana in a helehelena hooha@’i a pau.  E hoohalike ia hoi keia mau haawina ae la me ka laau lapaau i hoohuihui me na hunahuna like ole a lilo i mea h@la.  Nolaila, e aha ana?

 

KA OIHANA AO.

            Kee hoohalahaia nei kekahi mau makua i ka haawiia o ka lakou mau keiki a i kapaia hoi ma ka inoa “na hauma na ao hou maloko o na kula,” na na haumana e ao aku, mawaho ae o ke kumu ponoi, ka mea iaia kuleana o ke ao aku a i loaa ai iaia ka ukuia.  Ua @inau aku kekahi makua i kana keiki o hoike ma ii kahi o ka buke Kumumua e aoia ana oia, hai mai la ma na aoao waena o ka buke.  Ua haohao ka ma kua no ka holmua o ke keiki oiai he mau la kakaikahi kona ma ke kula a he malihini loa hoi in a huapalapala.  I ka hoomaopopo pono ia ana aku, eia ka he holomua paanaau wale iho no me ka maopopo ole na hua palua, pakolu a oi aku ma ka hookui ana a puana mai.  Ua hai mai la ke keiki na kekahi o na hoa haumana e ao iaia.  He hana maikai ole keia ma ka aoao o na kumuao, a he hoike ana hoi ia i ka palaleha ia @ ka hana.  O ka apo wale aku o na haumana hou in a mea e heluheluia ana a paanaau, he holomua kuhihewa ia n@ kekahi kumukula e paulele ai.  A o ki haawi ana na kekahi haumana e ao na haumana malihini, he kuhihewa nui ia ma ka hoonaauao ana, @i@i he maopopoole ia lakou na loina e loaa ai he holomua ia lakou e like me ke kumu i hoonoho ia malaila.  O kekahi, ua nele ka wiwo ia o kea o ana a ke kumo iloko o kea o ana a ka haumana; a o kekahi, o lilo wale ana lakou i ka p@ani.  Ua emi ka ikaika huli haawina o ka haumana hou ma kea o ana a kono hoa haumana, a he mea maopopo loa keia.  Ke komo pu nei makou iloko o ia hooh@lahala a@ ma ka aoao o na makua ke@ ki, a e hoike hou aku, o kea o aku ke kuleana o ke kumukula.  He hooemi ana keia i ka manaolana o ka lehulehu mea keiki.  Aole paha i hele like aku keia hemahema no na wahi hoonaauao a puni ka p@moku, aka nae, e hoopololei ia keia hemahema ma na wahi i ulu ae ai ia, a i halawai me na hoohalahala kupono a na makua.

 

I KUKUI MA KONA WAHL

            E kau i ke kukui malamaloma o ka naauao ma kona wabi, aole hoi e huna ia malalo o ke poi, e hoomalamalalama @oi i ko ka hale a poni.  O na palapaia, na naupe@a a me na mea like, e alakai ana i ka malamalama i oko o na home pouli, oia ke kuku ii makemake ia.  Ua hala hope aku ke au o ia @ na lakou i ha komo mai ka maiamaiama; ua nalo aku ia hanauna a ke ulu ae nei he hanauna hou, he p@e i hiinai a aku no ka hoomahuahua ae i ka malamalama o na kukui ma keia mua aku.  He wa kupono loa keia no ia hana, a ke hinau ia aku nei auhea ia p@e?  I mau palapala hoonaauao no na Hawaii i mau hoke, oiai o na nupepa wale no ia e maalo nei maioko o ka haparui o na home Hawaii.  Pono e hele pu aku na huke malaila, a no ka  iawelawe ana ia hana, pono e hoala ae na Hawaii o keia la i oihana pai buke.  He kokua nui ia o ka hoakea ana i ka malamaiama.  He pomaikai no ka hanauna o keia la a me ka hanauna e hoea mai ana.  I mau buke ma ka olelo Hawaii,  i mau buke hooponopono hou i ka olelo Hawaii; a i kokua no na hanauna Hawaii.  Ua koho ia aku na la e hiki ana, he Manawa ia o ka loli ano nui ana o ka olelo makua o Hawaii mamuli o na helehelena e ikea nei.  I mau buke lapaau o kea no na@uao no loko o na Ohana; i mau buke hooulu manao kalaiaina no ka pono pilikino iho a no na pono pili akea.  Ua hoonele ia o Hawaii me na buke hoomalamalama hou ma kona olelo iho, a ua loaa ae ka noonoo e paipai aku in a hana o keia ano ma keia mau la.  He mea hauoli ke ala like mai lakou a kau i ke kukui malamalama ma kona wahi.

 

KE ALOHA.

            Ua maopopo anei ia kakou, ina e wehe ia kekahi kumuhana hou mamuli o ke aloha, e loaa anei i ka mea nana ia i hookumu, na haawina a me na kuleana ano hou ae, i pookela aku i ko na haawina maikai a pau i ikeia noloko mai o ke aloha, a ke Akua i waiho mai ai ileko o ke kanaka?  Aole loa.  No ka mea, ua hoolawa iho ke Akua i ka nani a me ka malu a me ka laahia iloko o ke aloha, aole hoi e oi ae ka ke kanaka hana a hoano hou ana in a mea a ke Akua i hoolawa a i hoolako ai.  Ua hoike ke kanaka i k@ na mau hana a pau no ke aloha, aole nae i oi ae i ko ke Akua.  Aole he oi hou ae ma na lawelawe ana a ke kanaka, oiai he oia mau a he ola mau ke aloha.  Aole ia e mimino a alualu oiai kakou a me ko kakou mau helehelena e mae wale ana.  He oia mau ka lana o ka hauoli iloko o na puuwai o ke aloha, a he mama kona mau kaina wawae e like me kona hele palanehe ana aku me Eva ma na kula uliuli o ka Paredaiso.  Me na he lehelena o ka opiopio, ui a me ke kila kila, e noho lanakila ai ke aloha maluna o na luakupapau o na tausani hanauna o ko kakou mau pomaikai, a hoolohe iho i ka pana malie ana a kona puuwai.

 

HE HAILUKU WALE ANA.

            O ka ahahui hou i hoala ia iho nei ma ka inoa “Na Keiki Oiwi o Hawaii,” ke hoohenehene ia nei me na olelo, he houluulu ana keia o ka malimali balota.  He mea ohaoha no keia i ka lohi ana, no ka mea, aia iwaena o ia aluka he poe na makou i paulele ai e lawelawe ana lakou i ko lakou mau kuleana koho balota ma kahi o ka pono.  He hana hilahila loa a me ka hoohaahaa maoli ke kappa inoa ana aku, ke koho wale i kea no o na hana e lawelawe ia aku ana, a me ka hoopili wale ana ae i kekahi hana no ia aha hui malia aole ia o ko lakou iini o ke kukulu ana.  Aole he mea ano ae nei ke koho balota aka, he hana ia mai kinohi loa mai o ka loaa ana i keia aupuni he kanawai i kakauia.  Aole hoi e lahui ia ka poe a pau i komo ma kekahi ahabui kalaiaina he poe ino wale ao.  Ina ua ikeia kekahi inoino me ka lapuwale mamua o ka hana io ia ana o ua lapuwale la, he ike kamahao kela i loaa i kekahi kanaka.  Aka hoi, ina ua kali ia ke kappa hoinoino ana aku i kekahi a maopopo io kona hana ino, a o keia hoi ka loina i lawelawe nui ia e ka poe noonoo maikai a pau, no ke aha ka hailuku ana aku me na hoinoino wale i kekahi kino hookah a poai paha.  Aole i hoolaula ia ka hana a keia ahahui hanau hou, a aole no hoi i maopopo a i hoikeia mai he hana pili aupuni kana e lawelawe aku ai.  No ia mau noonoo e pili ana i ke aupuni, ua hoolawa like ia na mea a pau maloko a mawaho o kekahi poai.  Ina he alakai kekahi e kue ia ana ka pono, e kue ia no; a no ka pumaikai, e apo ia ana.  O keia mau hailuku wale ana aku, ua hala loa ia mawaho o ka pono ke kapaia aku he “hehena inaina.”  O ka huaolelo i oi ae i ko kela oia kona inoa e puana ia.

            O ke koa kahiko loa i make mai nei o Europe, ua ikeia ma ka inoa o Vitoa Zamabela; ua make oia ma ke kulanakauhale o Venice mahope o kona hoo hala ana in a makahiki he kanawalu-kumamalua iloko o ka pualikoa.  Ua hoomaka kona lawelawe ana i ka oihana koa maloko o ke aupuni Auseturia.

 

MAI KALEPONI MAI

            E ka hoa’loha – I Monterey ka hua kai a ke Alii ka Moi o Hawaii i ka la 17 o Dekemaba, 1@90; he elua la i luana ia malaila a h@i mai la no Kaleponi ne ii ka la @o.  He mau wahi maikai a nani maoli kela; aohe nele ka hoopunini o ka malihini ia laila ke hookuu kuu loa aku i kahi kakai a make na kauna la.  O ka ehu koonei hoonani i ka makou kakhiaka i hoi mai ai; aohe i hoomauna ia ko’u mau maka i ka makaikai ana i ka nani o keia wahi, o ka halii paa hoi a ka ohu, nele ka ikea ako he kino kanaka ma kahi he ekolu anana ka mamao.  Ma ka auina la, Dekemaba 17, hele hou ka h@akai alii no Palaio, Sana Diego – o ka inoa nui hoi, oia e Ka’eponi Haahaa.  Ua hoohalaia iho he mau la malaila; nui ko’u nanea i ka makaikai i koonei mau wehi; he nani maoli no o Sana Diego; aneane like no me Waimea i Hawaii kona huihui.  O ka la hope ke la o Dekemaba a’u e kakau ne ii keia mau wahi huao’elo, m@ he la e nee hou aku ana ka huakai alii i ka la apopo no Los Angeles, Sana Baranido, Sana Babara, a ne ia mau wahi aku.  Ua haiia mai ia’u, o kahi kokeke aku keia ia M@kiko ma kahi he umi mile a oi.  Eia ka Moi ma ka hotele Del C@ronad@.  Aloha.  EAST

 

NA HAWAII MAI SAM’A

            Ma ike ku ana mai o ka mkuahi Zealandia i ka Poaono i h@la, ua huli hoi mai keia mau makamaka Hawaii mai Somoa Mamuli o ke kuahaua kipaku a ka Moi Malietoa, a ua uku ia ko lakou uku moku mai ka haawina dala o ka Ahaolelo i hookaawale iho nei.  Eia ka inoa o ua poe la:  Kimo Ku kona me kana wahine, Kawela me kana wahine, Kaolola, Kaluna, Moanalua me Kahinu.  Ua hoike ae lakou, he oluolu ka noh@ ana o ia paemoku a ua kupono i ko lakou ola kino, eia nae ao le e hiki ia lakou ke ho punini loa aku mamuli o ke kauoha kipaku a ka M@ Malietoa.  Ke laha nui la no hoi ka mai lepera malaila.

            Ua mare o Hailama Kaumialii me Mose i ka wahine Samoa.  O ka inoa hope he luina eia no ka mokukaua Kaimiloa i mahuka ma Samoa.  E hoi mai ana no laua malalo o kela kauoha kipaku.  O kauana, kekahi luina o Kaiioiloa i mahuka aku, ua lawe ae oia i kea no o ka noho ana o ka lahui Samoa a kahakaha iho la iaia a paa i ka uhi.  Eia na Hawaii i koe aku nei a e liuliu la e hoi mai:  Mose, Kaliko, Kauaua, Keoni, A. B. Kaaukuo, Mrs. Maria, Lui, Mrs. Akahi Luna, Miss Kalua, Mrs. Kaulahao, Kanaauao, Kamaka, Kauaki, Meekue me Hailama Kaumialii.  No James Keau, he kanaka kuonoono oia no ka paemoku o Tonga, a ua kaawale loa aku hoi ia mai ka mana o keia kuahaua kipaku a ka M@i Malietoa.

 

HE ALOHA A MAKEE IO ANEI?

            “O ke aloha ko’u makamake, aole o ka mohai.”  He mau huaolelo nani a kamahao keia; he mau huaolelo i piha me na haawina kilakila, e hoike mai ana i ka oiaio o ke aloha o ka mea nana i puana ae; a i malama hiipoi ia e kekahi poe iloko o keia ola ana.

            Ua lawe mai makou i keia mau mamala olelo a kamailio ae, mamuli o na kalaimanao i hoopuka mau ia maloko o kahi nupepa a Ailuene Buki, oia hoi “Ka Leo.”  Aia iloko o ka makahiki i hala ae, a me he la mai ka hoomaka ia ana mai no o ua wahi nupepa nei, ua piha mau kekahi mau kolamu in a manao haanui me ka painuu i ka nui launa ole o kona aloha in a hoakanaka o ka lahui hookalu, e noke mau ana i ka helupapa i ka ulumahiehie o na koni ana a kona puuwai i ke aloha a me ka make in a pono, ka hanohano a me ka inoa maikai o na kanaka Hawaii.  Aia i ka holo ana aku nei o ka Moi no Kaleponi, ua lawe pu aku la oia ia Robert Hoapili Baker i ukali nona.  He keiki papa no ka aina, a he kanaka Hawaii i malama maikai i kona kulana imua o ka lehulehu.  He kanaka a makou i ike ole ai i kekahi kumu e kupono ole ai oia e hele ukali no kona Moi ma na aina e; oiai, ua loaa iaia ka ike kupono, ua makaukau me na rula o kona kulana, a he Hawaii piha pono oia.  Aole loa makou i lohe no kekahi hana lapuwale a hana mo a keia kanaka, a ua mahaolo ia oia ma kana mau launa ana me kekahi poe o ka aina nei, a me kekahi poe malihini i halawai pu aku me ia.  Ua noho oia ma kekahi mau oihana malalo o ke Aupuni a ua noho wahaolelo no ka lahui iloko o kekahi Kau Ahaolelo; a il@ko o kana mau lawelawe ana i ka hana, aole mako i i ike a lohe i ka hoopuka ia ana o kona inoa ma kea no ua hana oia i kekahi hana lapuwale a hoohaahaa pahi i ka oihana i haawi ia aku iaia.  He mea maopo@o, he kupono loa o Mr. Baker me kea no he ukali no ka Moi ma kana huakai aku nei no ka mokuaina gula.

            Aka, heaha na hana a ka “Leo?”  P@hea oia i hoike ai i kona aloha a me ka make i ka moa maikai o ka hoakanaka?  E nana i kekahi mau hel@ o ua “Leo” ne ii puka ae iliko o Novemaba a me Dekemaba o ka Makahi-ai i hala, a e ikeia no auanei kea no.  Ua kokolo ae la na manamana kauno’a e bihi ana a puni kona kino, a nohoalii iho la ka ina pilikino a me ka manao nonohua, a hoopuka ae la in a huaolelo hoinoin@, hoohenehene a hoohaahaa, me ke kappa aku he wahi kii hoikeike, he kii akua, a pela wale aku.  Kupanaha a ku i ke kahaha keia aloha pahaohao o ka “Leo;” a ku iho no hoi ka ninau- “he aloha iu anei?”  Ke puana niai nein a leo kupioai o ka oia i@, e i mai ana, aole loa ia o kea no o ke aloha; ao@ ia o kea no o ka make i ka inoa a nie ke kuianu o ka hoakanaka.  Ke nalu a ke nowelo nei makou in a noon@, heaha la ka Mr. Baker mea i hana ai, a no ke kumu hea hoi i piha ai ka inaina o ka “Leo” a kappa aku iaia he kii, me ka hoinoino wale aku no iaia?  Hookahi no pane – ke alohe ole, a no ka piha i ka manao ino.

            A e nana hou ae kakou i kana mau olelo pilikino o kea no lapuwale a ku i ka pelapela hakukole ino loa i ka hoa kalaimanao, oia boi o Jos. U. Kawainui.  Ma ka hoomaopopo ana i ko Kawainui ano a me ka moolelo o kana mau hana, aole e hiki ki hoomaopopo ia ua lawelawe a ua h@na oia i kekahi hana koe k@nawai, aole no hoi i ike ia oia e konio an@ iloko o kekahi hana hoohaunauli a k pi i ka @ah@i.  Ma kona moolelo e pili ana i ke kulana akea o ke kanaka mawaho ae o na mea piliki no a makou i ke ole ai ua loaa iaia he maholoia.  Aka, aole nae ka Leo i paio iaia ma ia @ahua, ua kii aku la in a mea pilikino a oia iho la ke kumuhana e kalai ai.  O Kawainui ka hoaloha nana i haawi i ka ona o ka Leo in a kokua iloko o kona la pilikia, a oka makana i loaa aku i@ia no la hana aloha, he hakukole ia me na hana lapuwale.  O keia iho la kea no o na hana a ka mea e pai ne ii kona make kulana a me ka inoa o ka lahui.  Aole anei i kupono e make a e malama mua ka Leo i kona inoa maemae mamua o ka hakukole wale ana i ka mea ana i manaoino wale ai?  Aka, o kona kuakoko no paha ia i h@nau ia mai ai.

            Aole nae o keia wale no hoi ka hoike no kea no e o ke a aloha a make kulana o ka Leo.  Aole o keia wale iho no ka hoike no kea no kupai anaha a ku i ka hoonaikola o ka manao maikai o ua Leo nei.  E nana kakou i kana mau olelo no ka Hon. J. Kauhane.  Ke kanaka Hawaii nona ka moolelo o ke kupaa a me ke kuoka wiwo ole mai mua mai ma ka aoao hookah ana i ike ai he pono.  Ke kanaka i noho makea no ka pono uhane o kona mau kini ma ka ua Haao no na makahiki lehulehu o kana mau h@na pono me ka ewaewa ole.  Ke kanaka @ilinai pina ia no na kau Ahaolelo he nui wale e kona mau hoa makaainana no ka malama a me ke kiai ana i ko lakou mau pono a kuleana pilikino.  He kanaka nona ka home laahia i hoonani ia e ka maemae a me ka maluhia iloko o ka pono.  Ke kanaka nona ka ohana i ulu ae a ohaoha e hoonani la a e kokua ia in a hana o ke kihapai.  A o ke kanaka i lohe ole ia kana hoopuka ana in a olelo homo wale aku i kona hoalauna.  Ke kanaka i mahaloia e ka poe make pono a pau.  O Hon. J. Kauhane, ke kanaka i kupono ke lawe ia i ana a i kaupaona no kea no a me ke kulana o ke kanaka Hawaii hana pono me ka maikai iloko o ke akahai, he kanaka maikai ole ia a he inoino, wahi a ka Leo.  O Hon. J. Kauhane, nona kela home maluhia a me ka ohana maemae, e noho ana me ka malama i ka inoa maikai, me ka hiipoi i ke kula-na, he ino iho la a he Niuhi wahi a ka Leo.

            Ae; o keia mau haawina maikai a pau, he in@ wale no ia i ka inaina pilikino o ka Leo.  Aka, ke ninau hou nei makou – “He aloha io anei?”  He make io anei i ka inoa me ke kulana o ka huakanaka?  Ke k@pa mai nei he Niubi.  O keia kekahi o na mano ino loa o ka moana.  He niano ai kanaka; a ua oleloia e ka poe lawaia, ke ike ia ka a o na maka o ka Niuhi i ka moana, o ka hoi ka pakele.  A heaha la ka Hon. Kauhane mau mea i hiki ai a i kohu ai e kappa ia oia mano ai kanaka?  Ua poino anei ke ola o kekahi poe iaia, e like me ka poino ana o na ola o kekahi poe o Samoa i alakai hewa ia ai e ka mea nona ka Leo alelolua a hoonaikola?  Ua pau anei kekahi mau puu dala o ka lehulehu i ka uhauha ia no ka ona a me na lihilihi gula haakei ma kea no he Elele hookae wale i ka noho maluhia ana o kekahi labui okoa?  Aole.  Ua n@ho ka Hon. J. Kauhane mai mua mai me ka haahia a me ke akahai, aole i pukoi waie @ki i oa p@oale mahi ie a me na pilaii hehee male a hiki ma ii k@ia la, o Kauhane no o @ makahii i h@ o @ Kauhane hookah nei no keia a le i l@i ae a ano e He kauwa na ke Akua a he ka@a na kona mau h@a maka inona.  A o ke kanaka e kina aku ana i ona la e l@a@ auanei na hoike oiaio o kela mau huaolelo k@lina – “o ke ai ha ku’u makemake, aole o ka mohair.”

            A he iehuiehu wale aku na kanaka Hawaii a ka Leo i noke a ii ka hoao hoohaahaa ma kana mau olel@; aka, ie he la, oia no kani i hoohaahaa iho Ke h@ke mai nei kei mau hana a pau a ka Leo, he makini waie no kona aloha, he uwahi kona lili a he wahahee wale iho no kona make i ka pono a me ka inoa maikai o ka lahui Hawaii.

 

HU KA AKA.

            E ke KUOKOA: N@ ka hoi ka h@ o ko u aka ia J. H. Keanu Naka@ kekahi o na hoananau Moremona e noho mai la i Laie, i uwe helu mai nei ma kekahi o na kolamu o keia pepa ma ka la 29 o Novemaba i hala, i ka hoo kikina ia ka o lakou e na mikanele Moremona e hele i ka hana kanu ko, kalai ko, holehole ko, a pela aku, no ka hapalua dala ko ka la hana, oiai, aole ka ia o ka hana i haawi ia ia lakou e hana in a mea e pili ana i ko ke kino, aka, ua ae lakou e hoi i Laie e a@ i ka haiolelo ma na mea a pau e pili ana i ka olelo a ke Akua, eia nae, aole i hooko na mikanele pela.

            Nolaila, e J. H. Keanu Nakalo, pehea la ma e haawi ana na mikanele Moremona ia oukou i elima dala no ka la hana, a i ole, i umi dala paha, alaila, pehea la ko oukou manao, hole aku anei oukou ia mau polohuku no ka mea, he ao haiolelo ka oukou hana aole he hana mahiko?  Manao wau, aole e nele ko oukou mahalo in a mikanele o oukou no ia mau hana, aole hoi e like me keia e hoolaha mai ne ii ka hoohana ia o oukou.

            Ma keia, ke hoike aku nei au ia oukou me ka oiaio, no ka mea, aohe kumu e ae nana i hoanoe i ko oukou mau nonoo diabolo, aka, ma kekahi kumu, oia keia:  No ka emi loa o ka uku hana i wahi hapalua dala wale no ko ka la hana; nolaila, ina e paa pono ka pule me ka haule ole o kekahi la alaila, he eko u waie no wahi dala; ina hoi e haule ana he mau la hana o ka pule i kekahi mea a mau mea paha, aiaila, emi mai ka uku; noaila, o ke ia mau hana a pau a na mikanele no keia wahi uku uuku, lawa anei ko oukou makemake?  Oia ka oukou i olelo iho, aole makou i lawa.

            Nolaila, ke ku nei au iwaena o oukou na hoahanau i lumai ia iloko o ka wai nui o ke kuhihewa a me na mikanele ao hewa i ka ke Akua olelo, e nana in a mea i hewa o keia mau mea:  manao no hoi au ua like no a like, no ka mea, ma ka aoao o na mikanele Moremona, oia Keia, ua hele mai lakou i Hawaii nei mamuli o na haua akamai, oia hoi ko lakou la ho@lala e ana mamua in a hana nui e waiwai ai, e laa na mahiko ma Laie a ma Mauna Pohaku paha, a me na hana nui e ae paha ma kela a me keia wahi a puni ka ho nui , nolaila waiho mai nei ka lakou la hoopahee ma ka olelo a ke Akua no ka bapetizo, luu wai a me ka m@re lehulehu; a i ka puni ana aku nei o oukou, kani ka lakou la aka, me ko lakou la olelo iho, “Loaa ko kakou poe kanaka hana.”  Pela io no.

            E huli kakou a nana aku i ka poe i luu iloko o ke kiowai me he manu ko loa la (oia hoi na hoahanau – Moremona), aohe mea e ae a oukou e i ae ai no ka bapetizo i ka wai nui a nie kekahi mau mea e ae paha, oia ko oukou mea i huli ai ma ka Moremoona – no ka mare leholeho; oia wale no.  Ke kauoha mai nei ka Haku penei:  E haalele ke kanaka i kona maauakane a me kona makuahine, a e hoopili oia i kana wahine; a e lilo no laua elua i hookah, no ka mea, aole elua hou aku laua, aka hookah wale no io.  O ka me haalele i kana wahine a mare hou aku oia i kekahi, he moekolohe ia.

            Nolaila, ke hoike nei ke kauoha a ka Haku no ka mare; no hookah kane wale no a me hookah wahine, ao’e hoi e like me ka ka Moremona, i hookah kane a i umi wahine, a pela aku.  Ma keia, ke hookuu aku nei k@’u wehewehe ana no na mea a pau e @li ana i ka poe i puni na hoowalewale o keia ola ana e noho mai la i Laie a me Mauna Pohaku.  A i pane ia mai au ma keia, alaila, owau no keia ke kupaa luli ole o ka Hoomana Makua.  J S. K.

Niuhi, Kohala, Hawaii.

 

            Ua lilo aku ka nohoalii o ke al i Dom Pedro ma ke kuai kudala no ka huina o eha tausani dala.  Ua kauohaia na moku Amerika api u e holoholo nei ma ke kai e hali i ka aila no ka hoomalielie ana aku in a ale huhu o ka moana i ka wa ino.

            Ke uku nein a negero o ka mokuaina o Georegia, Amerika, in a auhau waiwai ma kahi o $15,000.00, a ke hoeueu ia la na wanao malaila e hoouna ae i ka hoikeike nui ma Kikako.

 

Na Aina Mamao.

E KAUA ANEI O ENELANI?

            E HOIKE ANA KA Herala o Nu Ioka:  He mau hoike i hilinai ia mai Wasine-tona e hooia mai ana no na nune nupepa, o ke alako ia aku o na hana oehuehu o keia kau ae iloko o ka ninau e pili ana i ke kai Berina.  Mamuli o ke kapae ana ae o Peresidena Harisona o Amerika Huipuia in a hooiala no ka uwao ne in a pohihihi o keia nioau mai Beritanis mai, me he la e hookuu loa aku ana ua aupuni Imeperiela ne ii na hooikaika hou ana aku e hooponopono ia keia hoopaapaa ma ke kulana naau io.  Iloko ae o ka malama o Mei, aia he akoakoa nui ana o na aumoku kaua Beritania o ka Pakipika ma Esquimault oia hoi ke kahua hoolulu ma ka akau, a mai kela aluka e wae ia ai kekahi mau mokukaua a hoouna aku no ke kai Berina me no kauoha, e keakea aku i ka hope ia a me ka hookaawale ana aku i kekahi mau moku lawaia Beritania ma kahi mamao mamua aku o eko lu mile main a mokupuni lawaia sila aka a ma na wahi e ae o Alasaka.  O ka ikaika kaua moana o Beritania e komo ana iloko o ke kai Berina, ua la wa ia no ka hookui ana aku i ke Aupuni o Amerika e hookaawale i kona mau lima mai ka hopu wale ana in a moku lawaia Beritania, a hiki i ka wa a Peresidena Harisona e ae ai e hoopo nopono ia keia ninau.  He manao paa a kanalua ole ko na poo oihana ma keia hoouna ana in a mokukaua.

 

KE AUPUNI ITALIA.

            Ua hoike ia ae, eia ke Kuhina Nui Caprivi o Italia ma ke ala hoomalamalama aku in a aupuni e ae, e hookomo pu ana ia Farani ma ia poai, e noonoo pono maluna o ke kulana o ka poai S  s@ki i hoala pinepine ia ina na aupuni nui malalo o ke kumuhana ke kalai aupuni.  No ka mea, i ka wa e kipaku ia ai keia poai mai kekahi wahe aku, ua komo aku lakou maloko o ke kahi aupuni okea a hoolala maiu in a hana kipi no ke aupuni kahi i kipakuia mai ai.  E kono ana ke aupuni o Italiz na o kona kuhina la e makaala loa ia keia poai.  Ua hailukuia aku o Enela ni ma kea no, oia ka punana hiipoi ma ii keia poai i kipaku ia ma ka hewa ho ala kipi iloko o ka lakou mau kumuha na pili laula.

 

NA KIAI O KA EMPERA.

            Ke ukali nei ka Emepera o Gerema nia i ka haawina i loaa ia Empera Feredika ka Nui, ma ka wae ana in a kanaka kino loloa a pau i mau kiai ponoi nona.  O ke kanaka kiai loioi loa i loaa a in oho kiai Emepera mai ka 1850 mai, he 7 kapu@i me 4-1/2 iniha ko na loihi.

 

KA REPUBALIKA O AGENETINE

            E hoike ana na lono ma Ladana no ke kulana kupilikii o na oihana waiwai ma ka repubalika o Agenetine.  Ke paialewa wale la no na kanaka o ke kuianakauhale poo aupuni Buena Aresa me ka nele in a hana, a ua koho wale ia, e ala mai ana he kaua kuloko, a i ole o kekahi hoa ana puha e kaua.

 

NA IUDAIO MA RUSIA.

            O na lono i lohe ia mai no ka noho ana o ka lahui Iudaio ma Rusia, oia ko lakou hookaumaha wale ia ana e na mana aupuni malalo o ka hoopai he kipaku.  E hoike ana kekahi lono mai Sana Peteroboro mai o ka la 30 o Dekemaba i hala penei:  “He kanawai hou a kuahaua ia ma ii ka la mua o ka makahiki 1891 no ka hoohaiki ana i ka lahui Iudaio ma na lawelawe oihana, oia hoi ka papa loa ia o ke kuai aku, hoolimalima a moraki aku paha i keka hi mau aiua o loko o ka emepire i ke kahi kanaka Iudaio.  O na pomaikai i pau mai keia Manawa aku i loaa i ke kahi poai Iudaio kalepa ma kea no ku leana ponoi, ma keia kanawai hou ua lilo ia mau pomaikai a me ia mau ku leana i mea ole.”  O ka hopenna o keia mau hana he pohihihi, a ua kauoha paa ia na kar stiano a pau e kokua ana in a Iudaio e kue i keia mau hooponopono ana a ke aupuni, he hoopai wale ia no ko lakou pono.

 

KE PIO O NA MOSELAMA.

            Ua hoea ae i Ladana na hoike mai ka okana aina o Uganada e olelo ana:  O kekahi kuee i aia ae mawaena o na karistiano kalavina me na moselama o ka hoomana Mahomeda, ua hele loa aku ia iloko o ke kaua hookah koko.  Ua haiawai ae na pualikoa o na aoao kuee a elua ma na palena aina a hoouka iho la i ke kaua.  Ua hoopioia na koa Moselama a ua nohoalii ka maluhia maluna o ka aina.  Ua kukulu ae na karistiano kalivina he hale hoomana hou, a ua hoopiha nui ia e na kanaka.  Lehulehu no hoi na kamaaina ponoi o ka aina i lawe i ka noho ana malamalama karistiano o ka manaoio, a ua bapetizo ia lakou.

 

E KUAI IA ALASAKA.

            Ua hiki ae ma Nu Ioka i ka la 30 o Dekemaba i hala, he hoike kuikawa mai Otawa, Kanada, e olelo ana, o ka laau lapaau wale no o keia maihehe e hu ae nei mawaena o Amerika Huipuia a me Beritanis e pili ana i kela kai lawaia o Berina, oia no ka ae aku o Amerika e kuai hoolili aku ia Alasaka no ke aupuni panalaau o Kanada.  Ke hoikeike nui la na nupepa Kanada i ka hoea io mai o ia hopena maluhia ke lawe o Amerika i kela naawina hookah wale no.  Eia no hoi kekahi, he oi aku ka waiwai o ka lilo ana no Kanada ela wahi, oiai he pili kokoke loa me ia aupuni mamua o ka loaa ana he mau pomaikai in a aupuni e a eke lilo ia lakou.

 

KE KIAHA AMERIKA.

            O kela kiaha kualana ma ka inoa ke Kiaha Amerika, a o ka waiwai i aumeume ia e na moku heihei o Enelani a me Sekotia i ko Amerika mau moku heihei holo loa, ua hoikeia ae aia he manao aa heihei moku no ua kiaha la ma kekahi mau hui lealea o ke aupuni o Farani, a me he la oia ana ke aupuni hou o ka hapa poepoe hikina e paonioni ae ana me ko Amerika mau mahimahi no ke Kiaha Amerika.

 

KANAWAI KOHO BALOTA.

            Oiai ke aupuni Hawaii e hoomaluia ana kona koho balota e ke kanawai koho balota hou a e hooko hou ia aku ana ke koho balota malalo o ke kanawai koho balota hou i hooponopono hou ia iho nei e ko kakou ahaolelo, aia no o Amerika Huipuia i muliwaa loa kahi e naku mai nei me kona kanawai koho balota hou.  Ma na hoike nupepa o ka la 31 o Dekemaba i hala, o ke kanawai koho balota ka pauku iwi e aumeume ia la e ka ahaolelo i keia mau la.

 

MISIONARI ILOKO O KE KAUA.

            Iloko o keia mau la e kaua mai nein a Ilikini me na koa Amerika, aia iloko o ka puali Amerika kekahi misionari katolika ma ka inoa o Makua Craft, e kaua kue aku ana i ka lahui ili ulaula.  Maloko o kekahi kaua i hoouka ia e na koa o kona puali a me na Ilikini, ua ku mai la oia i ka poka me ke kukonukonu aole nae i make.  O ke alakai o kona puali kai make i hahau ia e ka Ilikina me ke koi ma ke poo.  He mau koa e ae no kekahi i hoehaia aole i make.

 

KA HAKUMAKUMA MA PERU.

            Ua hiki ae na Iono ma Panama i ka la 24 o Dekemaba, 1890, e hoike ana aia he nune nui o ke kuee iloko o ke aupuni o Peru, Amerika Hema, no kekahi wa i hala hope ae, a ma ka la 20 Ianuari nei, 1891, ua akoakoa ae he halawai kukakuka maloko o kekahi papu kaua ma na palena waho o ke kulanakauhale o Lima, a ua hooholo ia halawai e haawi in a kokoa a pau e kakoo aku ia Pirola.  Ua hoohana ia keia man@io ma ka hele limaikaika ana aku o na lala o kela halawai kuka, eia nae, ia hoopio ia lakou me na ola he kanaha i make.  A me ia mau helehelena e nohoalii la iloko o Peru, aohe no i hoopoina loa ia aku na hoomaopopo wale ana, aia hou aku no ua ala kue kipi a noea mai.  He maopopo ole no hoi na kulana maluhia malaila.  O na hoopopono pili aupuni no ke kumu alakai o keia mau ooloku.

 

POINO NA OLA MA KE KAI.

            O ka mkoumahu Sanabai e holoholo ana mawaena o Enelani me kekahi mau awakumoku o Kina, ua a ia oia e kea hi iwaena moana.  E hoike ana kekahi Iono i ka make ana o na luina he kanaono ka nui a me na alii@ oku lehulehu, o ka pololei nae he elua haneri a oi na ola i make ma ke piholo ana.

 

HAUNAELE MA MADAGASAKA.

            He hoike mai ka mokupuni o Madagasaka o ka la 6 o Novemaba i ke ala kue ana mai o ka lahui Hova ma ka paipai ana a kekahi luna aupuni kiekie a luku aku la in a hale o ka misionari katolika, ko ka hope kuhina Farani, a me kekahi mau hale ano nui iloko o ke kulanakauhale.  Ua hooauhee ia aku na kanaka kipi Hova.

 

KA HELU KANAKA MA LADANA.

            O ka helu kanaka i malamaia ma ke kulanakauhale o Ladana, Enelani, ua oleloia, oia kekahi o na helu kanaka hoiopono loa i lawelaweia ma kekahi o na kulanakauhale nui o ka honua nei, oiai ua hookoia ka helu kanaka o Ladana iloko o hookah hora wale no, a o ia hora hookah, mai ka hora 11 aku ai ka hora 12 o ka po.  Ua lawelaweia ka hana e na makai kiai, a o na hoolala mua i ake ia ai e hoomaka ia ka helu i ka hora 11, oia no ka Manawa e pau ai na kanaka i ka hoi i ko lakou mau hale a ma na malumalu e ae paha o ke kulanakauhale.  Aole i hele aku ka hana o keia ano helu ana e helu papa mai kela me keia mau ohana i ko lakou moolelo iho, a o kekahi kino hookah paha, kea no o ke ola kino a me ke kulana waiwai a ilihune paha, oiai he wahi e ae no kekahi a oi loa aku no hoi kona moakaka ma ka hoikeike ana ma ii ke kulana ola kino a me kulana waiwai a ilihune paha mamua o ka paphela kanaka.