Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 9, 28 February 1891 — Ka Aha Kiekie. [ARTICLE]

Ka Aha Kiekie.

Malak) iho ka olelo hooholo a n» Luoakanawai ekolu o ka Aha Kiekie o ke aupuni ma ka mnau a ka Aha K.uhina i waiho aku ai. Ke hoopuka aku nei makou ma ke ano nui o ka olelo hooholo e loaa ai he maopopo i na boa heluhelo Eia iho: E na Keonimana.—Ua loaa i na lunakanawai o ka Aha Hookolokolq Kiekie ka hanohano o ka leaa ana mai a ka oukou palapala o ka la 16, e hoike ana, U I kulike ai me ka mana o ka pauku 70 o ke kumukanawa', o makou, ka Aha Kuhina o ke Alii ka Moi make, ua konoia mai e ke Alii ka Moiwahine e waiho aku 1 na oihaoa, ke ninau aku r*ei 1 ka manao o ko oukou aha hanohano, ina paha e na komisina e paa la nei e makou mai ke Alii ka MOl Kala- j kaua i make, ua lilo i mea mana ole; a ina paha mamuli o ka pauku 41 o ke kumukanawai aia no he mana e ku nei maluna ae o ka mana i hoakakaia ma ia pauku i oleloia, oia hoi ka ahaolelo, ka mea hiki ke lawe aku i na komwina i oleloia."

Mamuli o ke kaulua loa t ka pane ana aku i ka oukou mnau a hiei 1 keia la, ano ke pane aku nei makou e like me ia malalo iho: O ki ninau no ka hopena o ka make ana o ke alii maluna o ke kanawai o na kuhina, he uuku loa kahi malan alama i loaa ma o ke kumukanawai a me na kanawai. O ka n«anawa o ka oihana o kekahi aha kuhina Hawaii, ua like loa aku no ia me ko Enelani rula, oia hoi e kaupalena īa eka ahaolelo. Maanti, na ke aiii e hookohu na kuhina e like no me ko Eneiani, koe nae, ma ia aina, ua lawa ka mana kaokoa o ke aiii ke hookobu wale no oia i ke 1 • nina nu>, a na ua kuhina nui la e hooko aku ia n.ana ma'una o na hoa e ae o ka aha kuhina hou.

• Ua kapaia ka aha kuhina o Enelan» i kekahi wa he Komite Kumau no ka ahaulelo, oiai ua wae ia mai lakou noloko o na 'lu O ka hale ahaolelo alii a inai waena mai hoi o na hoa i kohoia o ka hale ahaolelo o na lunamakaainana; ua paa hoi lakou no ka ahaolelo me'ka hiki ke hoopau ia ma ka iakou koho ,»na. Ua hoopaa pu ia no hoi lakou me ka nohoalii, ma ke ano, na ka nohoalii lakou i hookohu; ua paa lakou he mau lun thuoponopono o ka oihana hooko i hiki ai lakou ke hoopau ia ae ma o ka make ana o ke aiii, e waiho ana 1 ka mea nohe aHi hou me ke kui • koa e hooknhu hou i aha kuhina nona, a i ole, i hookohu hou paha i ka poe | Aiua Aole i ike ia kekahi kue ana no keia, koe nae ka paa ana o ka aha kubina o Haku Melbourne o ka Moi William IV. maho|>e o kona make ana, me ka nohoalii ana o iea Victcria O ka mea maopopo nae, ua hoihoi nui aku la lakou i na hookohu o ko lakou mau oihana pakahi iho i ka Moiwahine, a ua apo hou ia aku no nae lakou e kona mau lima.

£ hoike hou ia nae, oiai mamua o ka oluolu ana o na kuhina e waiho aku i na oihana a lakou ma o ka make ana oke alii, ma Enelani, ua*kono ia aku ka mea nohoalii hou e ke kanawai i kakau ole ia, e wae i ke o ka aha kuhina e noho mana mai ana ma ke ano he kuhina nui, ua like hoi ka manao o ia hana ana, e hookohu hou aku ua kuhina nui la i ka poe kuhina mua, a i ole ia, e hoekohu hou ia aku i poa ne ia aha kuhina. O keia lawelawe ana, ua kulike no la me ko kakou kulana o ka lawelawe ponoi ana, a e īke u no la ma ke ano he alakai kumu.

Maanei, aole na kuhina he mau hoa no ka hale ahaolelo, koe nae malalo o ka maoa o ko lakou kulana iloko o ka aha kuhina; aole hoi lakou e wae wale īa no mai ka ahaolelo mai, a ua paa no hoi lakou ma ke kuleana like me ka nohoalii e like me na kuhinao Enelani; malia nae paha, me kekahi nuu hoike kumu ar.a a lakou e kapa ia aku ai he komite kumau lakou no ka ahaolelo, he helehelena emi mai u o ke keakea mamua o ka mea i lawelaweia ma Enelam. Ma ka olelo maopopo ana, aole ka aha kuh na he komhe kumau no ka aha hana kanawai ma keia mau aupuni m e!ua. Malalo o keia mau kumu like no, o ka hi oko ana ma EneUni ma ka mana* wa e make ai kekahi alii, he 01 aku auanei ia o ke koiko; no kakou ma o ko kakou ne'e aoa me na aUkai kuhiukaoawai no ia mea. O na lawelawe ana o kekahi mau wahi e ae, me he mea la o na aupuni alii no a pau, ua kakoo lakou no ke kopono • keia rula. Aole he ninau a aole hoi e ulu mai ana he ninau e olelo ana, ina e hooko hu kekihi alii Hawaii i na kuhina, aole e hiki ia la ke hoopau ia lakou a i kekahi paha o lakeu ke ole kekahi Oleio Hooholo Hilinai Ole iloko o ka ahao» a ke ahewa ia paha no ka hewa fclooi Ua hoonele toa io no ke kumukana* wai i oa mana mua o ka nohoalii, aka nae, aole i loaa ia makoo iloko ooa he mau oielo kaupale i ka pooo o kekahi alii e hoomaiu ana i kona nohc>alii ma ka wae ana i kekahi aha kohina. Ua makou e huli pooo i ke ano io iioko o kaoa maa kuaolalo, aola oaa

e hui ana n>e w i kfkahi ano eae a hoohaiike ana pah* i kakoo ole ia e koni OWO ana. Aole hoi raakQU, ma ke kue«aa ana i ke koniukaoawai, e hooia m» ka loaa ana o na hepena ka* okoa noloko mai o ka manao hoohalikeūke a hoopihpUi; aole ia he mau hoolala ana oka hooioma wa!e ana ro, aka he kulikē ole ia ma ke kukulu manao ana o ke kulaoa hookahi a moakaka lea i heea mai no na kumukanawai lahuL E h akaka *n2 ka pauku 41, e hiki ke h*x>pauia na kubira eke alii mamulī wale no o ka oielo hooholo hilinai ole i apenoia e ka ahaolelo a mamuli hoi o ka ahewaia ana r.o kekahi ftloni t a ua hiki hoi iakou ke hoopii ia. E pili ana hoi i ka make ana o kekahi alii no ke kulana o ka aha kuhina, ua hamau keia pauku a ua loaa oie ia makou ma ke koena aku o ke kumukanawai he ka keo no keia ninau, koe nae, ma ka make ana o kekahi alii aohe ona hooilina mahope no ka nohoalii (pauku J2), a 1 ole he hoeiiina alii paha i on rlc me ka hoonoho ole ia 1 kahu aupuni tna ia hooiiina (pauku 33). Ma ka mua' o keia mau hoikeike, e hoomau ia ka aha kuhina ma na oihana no ka hoop. nopono hoico'<oa ana ma ke ano he aha alii a no ke kahea ana oaha i ka e akoakoa mai no ke koho an.i i hope ma.ka nohoalii, e like no me ia tua ka hoakaka oke o 1864. No ka hoikeike eiua, ui lilo ka aha kuhina i aha kahu aupuni e hoomaiu i ke aupuni 1 hiki i ka hooneho ia ana he kahu aupuni a aha kahu aupuni paha e ka ahaolelo 1 akoakoa mai no la han.u Ua iike no keia ine na hoakaka a kuhiku hi a ka pauieu 33 o ke kumukanawai o ka 1864 i haia.

Ina o keia raau hoikeike a e!ua e pili ana i ru hana i hoike ia malaila, he wahi kakoo i ka ninau imua'.o ma kou, ua kue laua mainua o ka apono ana i ka ninau malalo o na kumu a pau, aoie i lilo i mea ole ke kulana o ka?aha kuhina ma o ka make ana o ke Aiii. Penei na 'nuuolelo i haopaaia ma ka pauku 41: <4 0 lakou, (ka aha kuhina), e hoon- ho a e hookohuia e ka Moi a e hoopau ia e ia ma ka oiele hooholo hi'inai o!e 1 hooholo la e ka hapanui 0 na hoa i kohoia o ka ahaolelo, a i ole mj ka hoihewaia ana paha no kekahi feloni, a ua h.ki ke hoouii luna nui ia." Ua inaopopo o na kumu nui o keia mau huaolelo, oi<Tka luokaawale an.i i ke alii mai konr> mana tnua o ka hoopau i na kuhina e hke me ka makemake, a e hoakaka 1 na ano e hoepau ai i na kuhina no na kumu. P.hea la e loaa anei ia knkou kekahi ano hou aku e hookaka ana i ke kulana paa o ka oi* hana o na kuhina, e kaupale ai 1 ka make ana o kekahi alii, ka mea i ike maopopo tea ia maloko o ke kumukanawai mua ua hakahaka ko lakou mau komisina, koe ko lakou paa ana ma na hana 1 hoikeia a hiki i ka hookohu hou ia ana o ko lakou mau hope ?

Oia ai nae ua loaa ole ia tnakou ka hoopau ia ana o ke'a rula kahiko a ua hoolwlna pbha e ke kumukanawai, a 1 ole o ke paniku ia ana o ka pono o ke alii e wae i kekahi aha kuhitia ma kona nohealii, ua loaa la makou ka manao, oka make ana o ke Alii ka Moi, he inea pono ia oukou e hoihoi aku i na komisma oihana i ke Ahi ka Moiwahir.e! Hookahi o na lunakanawai 1 kue n^i 1 keia manao ana. Ua loaa ia'u ka hanuhano n>a ka aoao o ka Aha. Kau kauwa h. ahaa. A. F. JUDD, Lunakanawa: Nui o ka Aha Kiekie.

Ua heluhelu makou a hoomaopopo 1 kekahi mau manao k>k»hi oie mawaena o kekahi mau ntipepa Amenka, e [pili ana 1 ka haawina dala mahuahua e hoaoia la kona holopono iloko o ka Ahaoltlo no ke kukulu ana 1 kahua hoolulu mokukaua a wahi hoahu lanahu ma kt awa o Puuloa. £ hoike ana kekahi i ko kupono ole o ka lu ana i ke dala o ka lehulehu e loaa ona kahua hoelulu ma ka lepo malihini, a e apono ana hoi kekahi i ka pono ma li o ia noonoo ana. Malia paha aia niah»pe aku o na paio ana a keia mau nu|>epa t he mau haawina okea loa ntai ke kumuhana e noonoo u ta, a»ua ike paha laua i ka maalo o ke aka-ku no ke a wa. Malia paha he mau u>;<nio waie iho no la i kupu ae no ka me ka k»a mua ole o na upu o na hopena no ka manawa e hoea mai an* £ nana aku nae kakou ma ke ano, aole i hookahi wale no aoao e Kiaa ke kuleana kalai no keia kuemhana, aolt hoi e hookuu wale i na olelo e hele kakoo ole ia a e hele hoepolelei ole ta paha. No keia mau la ano kakou iho hoi, ua haiki ko kakeu kowa oka hoike ana i na betehelena*oiai ua e pau ka manawa o ko kakou kuikahi, kahi o ke kumuhana a ka Ahaolelo Amehka e kuekaa mai nei i keia mau la. Aia nae he hiohiona puhihihi ole no ke koho aku, e hoopaa hou ia aku ana ko kakou kuikahi hou e like me ia e ku nei; a oiai aole i hooiaio hula ia ke kuikahi hou, e manaolana kakou no iahopeaa.