Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 26, 27 June 1891 — HE MOOLELO NO WALAKA RARE, KA ILIO AHIU O NA KUALONO, A I OLE KA HIENA OPIO O NA HILANA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO WALAKA RARE, KA ILIO AHIU O NA KUALONO, A I OLE KA HIENA OPIO O NA HILANA.

MOKUNA XI. R A lUO AHIl' 0 NA KUALON'O—HULIHIA KE KALAUSUO IRELA*I. O ka mea nana keia mau pokuniahi me ko lakou mau poka wela i hoouna ia mai la maluna o na koa pukuniahi o na Ireian), na ka moi Woka Rale no ia ka puuwai haokila a poka pahu o na kahua kaua lehulehu i hala aku.

Ua hoea mai oia maluna o ke kahua kaua hope o Alanl iloko o na mioute o ka hahana a me ka weliweii e hoouka ia ana mawaena o na naita o ka aahu ulaula o Wale a me na Ireiani kipl, a me ka hoohakalia ole, hoouna awiwi mai la oia i kana inau poka pukuniahi maluna o ka enemi no ka hai ana mai i ua poe kipi la aole oia (Woka Hale) i hauie hope ma ka hahai ana ma ka meheu o na kapuai o kona mau enemi a hiki i ka hopena o na aupuni hui o Pelekane. Mamuli o keia poino nui i 111 aku maluna o na koa pukuniahi o ke keikiulii Hiki, ua hikl hou ole i ua keikiaiii la ke hoomau aku ma kona aluhele kipoka i ke keikialli o na kuaiono (Waiaka Bale) e like me kana i kuko kuhihewr.

No ia mea ua iawe ae la iaJ kona mau batari pukuniahi, a haawi aku la i ke kauoha no ka hoomakaukau ana a kipoka aku I na enemi iloko o ka lewa.

£ like me ke kauoha pela na koa o nu batari pukuniahi o na Ireiani i luwe koke ae ai i ko lakou kulana 0 ka hooko kauoha a iloko o na minute pokole, aia ka lakou mau pukuniahi me ko lakou waha weliweli e hnmama ana no na ululaau o Aiani, kahi a na poka pukuniahi a ka liona Pelekane Woka Raie e olli aku ana me ka ikaika. Emoole poha ae la ka leo paapaaina o ka lakou mau pukuniahi o kahi mahope o kekahi, ke lele aia ka poka ! ke oiapa ala ke ahi niai ka waha aku o na pukuniahi, aka e ka makamaka heluhelu, iioko o ia mau miuute o ka hahaoa oke ki pokea ana o na aoao elua, aia hoi ua nohaha a weluweiu liiiii ae la na puali kauaiio a me na koa helewawae o na Irelani, a aia lakou ke auhee la no ke kahua o na batari pukuniahi. Ua holo ae la ka lono a puni ke kahua hoolulu o na batari pukuniahi, kahi hoi a ke keikialii Hiki e haawi ana i ke kauoha o ke kipoka ana i kona mau enemi, a o ia lono o ke auhee ana o kona mau koa, oia ka ua keikialii la i huli ae ai maiuna ona alakai o kona mau puaii a ninau aku la no ke kumu i auhee ai o na koa kaulio a me na pualikoa heiewawae, ao ka pane i ioaa mai 1 ua alii la mai ke alakai mai, oia no keia.

O ka ikaika o na puaii kaoa lio a me ka wiwo oie o na koa helewawae, he mea paakikl ia ke oleio ae ua hiki i ka wiwo ole o ko iakou mau puuwai a me na manao koa ke aa aku e ku imua o ke alakai ona koa o ka aahu uiauia.

Oiai o kana mau alakai a ine na hoohana ana me ka ikaika o na me* daia kila, aoie loa he koa a he kanaka wiwo ole iioko o ko kakoo puali e hiki ke aa aku imua ona, a o kela Inua a ko kakou mau puaii i kapa aku ai iaia he Ilio Ahiu, ua pulolei inaoli, no ka mea ma na wahi a pau a ua aiakai ia e onou mal ai i kona aiahele iwaena o ko kakou mau puaii, ua weiuweiu a nohaha ia wahl. Ua oui a iehuiehu na manawa a makou i hooikalka al e paa i ko ka* kou kahua a hiki I ka wa au e ke alii e iawe ae ai i ka haaheo o ke kahua kaua me ka ikaika o oa poka pueuniahi, aka ua hiki ole, a oo ia mm ua iawe ae la makou I ke aia-

hele o ke aohee e hiki mai ai i kou kahua h»x>lulu nei i loaa ai ia makou he wahi hookanaaho ana no ka manawa. 0 keja pane a ua aiakai la, ua iike ia me kekahi puupuu ikaika loa i kui ia aku i ka puuwul o ua keikiaiii Irelunl la, a oia kana i huli ae ai maiuna o na koa oka pukuniahi a haawi hou aku la ike kauoha me ua oleio oolea. Fire! iiaio me keia hae kipi! Bang! me ka oukou mau poka! Me he nakoiokoio ana ia oa na taus*%ni hekili, peia na batarl pukuniahi a na Irelani i kipoka iikeaku ai me ka iknika nui, a na ia mau piha pukuoiahi i uiaa pu aku he lehulehu wale o na kumulaau ilalo o ka honua, a o ke kahua holookoa o na batari pukuniuhi, ua pouli pu ae la ia i ka uwahl pauda. Mainuli o keia pouli uwahi pauda na ia mea i haawi aku he kokua nui ana ma ka aoao o ke keikialii Hiki, a o ia kana i haawi ae ai i ke kiiuoha i ka puali hoiookoa no ka emi hope ana aku me ka awiwl I loaa ai he kulana no iakou e ku hou mai ai iinua oka enemi me ka ikaika o na mea kaua.

O keia haawi kauoha hohe waie a ua keikialii Hiki la o Ireiani, oia ka kona pualikoa hoiookoa i emi hope aku pi me ka puahi nui, aka i ke sekona a lakou i moeuhane inua ole ai, aia hoi ua hamare ia mai la kona niau puaiikoa paie hope a weiuwelu liilii, a iloko o na minute pokoio, loaa hou mai la ka iono i ua alii Ireiani la no ka manawa elua aia ka inea i olelo ia he Ilio Ahiu no na kualono ke ulupa a haehae mai la l ka paa a me ka ikaika o kona mau puali paie hope. U ka loaa hou ana mai o kela lono I ua keikiaiii la, ua paiua ia iho ka hopohopo iloko ona no ka liio aku o ka haaheo o kona hae kaiaunu i mea hehiku ia e na kapual o kona mau enemi. Nolaila haawl hou ae la ia i ke kauoha no ke ku ana o kela a me keia puaii maluna o koiakou kahua a paio aku no ka make a me ke ola. Me keia kauoha a ua Hiki nei, aia ka ieo paapaaina o kona mau batari pukuniahi ke kl hoomau ia maiuna o na ululaau o Alani kahi a ka Moi Woka Rale e hoouna mai nna i kano mau poda me ka ikaika nui.

Aoie wale o Hiki ka I loaa aku me keia lono no ka noliaha a weluwelu liilii ana o kona mau pualikoa no na manawa elua, aka ua hoea loa aku la imua o ko ka Moi Woka Rale kahua hoomoana kaua, a oia ka ua Moi puuwai hao«iia la i huli ae ai maluna o kona ukali ke Duke o Ese a ninau aku ia me keia mau olelo: Owai la kela liio Ahiu ona kualono? a mai hea mai oia 1 hoea mai ai.

O keia ninau a ua mol puuwoi haokila nei, aole loa e hiki 1 ke Duke o Ese ke holke aku, oiai ao^ e oia i ike a kamaaina mua no keia koa kaulana, kne wale iho no keia oka lilo ana o ua koa la i kapa ift ho Ilio Ahlu he alakai a he kaeaea no na koa oka aahu ulauia, ao na kiina a me na oniu makakiia ana a ua koa la, na kulike loa ia me ka ka Moi Woka Rare. No keia pane ma ka aoao o ke Duke, ua puili ae ia na lima o ua Moi la, a hoike mai ia kona inau helehelena i na nanaina o ke kauraaha, no kekahi mau minute pane mal la oia: * Ae—e kuQ Duke aloha, he eha waie iho no poe i loaa na haawina iike me a'u ma ka lawelawe ana o keia mea he pahikaua, aka o lakou a pau ua hala waie no ma kela aoao o keia ola ana. O ka mua o ua poe la—oia no ko'u kahuhanai ka Haku Woka a ua ike no oe e kuu Duke nona aa hala ia ma kela aoao ine kana mau hana. Oka iea, oia no ka'u makahlapo, ua haule make oia malnna o ke kahoa kaua i kona mau la oplo wale. A o ke koiu oia no ka*u keikl mull, oa okaii pu aku oia ma ka meheo o kon* hanao mua, oiai oia e hooko ana i ka h«nohano o kana hana maluna o na paiena kauao Alani nei

Ae—e kuu Duke, o keia ku alna kahi i haule make ai ka iua o ka'u mau keiki mnlalo o na lima pakaha a iue ke kipi o kt la keikialii, aka ei.i nu imua ona i koia l», a e ku aku ana au me ia lie alo a he alo a hiki i kona liuiihia ann, a i oie owau paha. A o ka ha q keia, oia no ko'u pokii kalkuahine k«> kaikaiuahine aiii Rusiuia o na Hilana, aka ua hala pu oia no kahi e hiki ole ai ia'u ke ukali aku. Noiaiia e kuu Duke maikai, owai hnu aku la keia koa wlwo oie i ioaa na haawina like me a'u uei? O ke aka Wailua anei o kuu pokil kaikuahlne—a i ole oke kinowaiiua anei o kuu makua hanai?

Ua hiki ole I ke Duke o Ese ke pane mai no keia inau olelo a konn haku moi, a o la ka ua nioi la I huli ae ai maluna o na koa o ka pukuniahl a haawl aku la I ke kauoha Fire! Ua lual aku ua pukuniahi a ua mol puuwai haokila la me ka wellweli wui, a hihio hele aku la ko lakou mau poka me ka ikaika e hooUlo ana I na mea a pau c loaa aku ana ma ko lakou alahele I mea ole a na kekahi o ia mau poku pukuni* ahl l kioia ae iloko o ka lewa he lehulehu wale o na alii a me tm koa batari pukuniahi o ko keikialii Hiki aoao. Aole waie o na kauoha no ke ki poka ana aku o na batari pukuniuhl ka ua mol la l haawi ae ai, aka hoouna pu aku la oia i ke kauolia no ka pii like aua aku o ka puali holookoa a hoouka aku ī ke kaua wa« wahi a luku i na Irclanl, a e hopu pio ia hol ua kelkiuii.i la o ka pa» kaha. Acit i pau.