Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 32, 8 August 1891 — Ka Haiolelo a S. K. Kane ma ka la 31 o Iulai. [ARTICLE]

Ka Haiolelo a S. K. Kane ma ka la 31 o Iulai.

E. Mr. Peresidena, Na Lede a me na keonimana: Mamuli o ka olelo hooholo a ka Ahahui "Na Keiki Oiwi o Hawaii" ua hoolii ia mal muluna o'u ka haoohano o ka lilo ana i haiolelo no na mea e plli ana ī keia la ano nui iloko o ko kakou alna. A oia hoi ka*u e olelo ae nei, aohe kanaka i hanau ia e ka wahine i nele oia i kona aina i haoau ai. I ka oili ana mai o ka makahiki 1843 a mohala ae la kona mau kukuna maJuna o na kaiaulu o Hawaii nei mai ka puka ana o ka la i Haehae a ka welona o ka ia i Lehua, ua loaa mai la oia ma ke ano he aupuni ku kohana e noho hemahema ana iwaena o ka ili laumania o ka moana Pakipika, a e ku kohana ana hoi mai na aupuni e ae o ka honua nei, a o ke kukai olelo ana me lakou he maopopo ole, a he kawa hoi ke kaii ana, oiai aole I hoea mai na mokuahi i ka Pakipika nel, aole hoi na alanni kaauiahn ma America Huipula. A lloko oia mau la ua will ia ae a mahuahua ka uwiki o ka ipukukui malamalama o ka naauao, a e hooponopono ana ka aina me na kanawal aupunl. Ua ulu ae la he mau hoopaapaa mawaenA o ke Kanlkela Pelekane, a oa haaa lho la I na palapala hoopii me na kumu lehulehu, a oa kol

akn ta Lo Keokl he KApeoA no kekahi moku kaua Bent«nU, be kaakna alii opio, e hele niii e niwi□inau no keia nuo tcamo hoopii. A me k» manno aiUni o ke kanaka ai, oa koi mai la oia i ka Moi malalo o na kaaoha ina e hooko ole ia na koi, alaila e kipoka paha ia ke kaUnakaahale a e kukaU U ke kaaa. Ua hikilele aaa piha kahaha U ka Moi a me kona aha kuka a me kona niau makamaka haole no ka Upuwale a me ka pakaha o keU maa koi.

Ca koi aku o Kaaka ko ka Moi Kuhina nui i hooooho ia ma kahi o Kikeke i hooana U i na aina E, no ka hooponopouo &na i ko Hawaii kulana me Beritania. Ua paakiki loa ka aoao kue me ka makemake e hoohui U Hawaii oei me Beritania. A iloko o na manao kapilikii o ka Moi me ka hlki ole ke pale ae i na piiikU a me ke kahe ana o ke koko, ua hooholo iho U ma ke ao ana mai a kona aha kuka e ae aku. A ua hoopuka mai la i ka olelo kaahaua, e kahea ana i na haipule mai Hawaii a Kauai e pelu na kuli ilalo a e noi aku i ka mea Mana Loa, i hoihoi ia mai ai ke ea o ka aina. A ma keia manawa, ua lawe kaokoa ae la o Lo Keoki i keia Pae Aioa, huiki īho la i ka hae Hawaii ilaio a puhi aku la i ke ahi, a huki ae ia hoi i ka hae Pelekane a hookapu pu iho la i na moku aole e puka aku mai ke awa o Honoiulu. A mai ia manawa mai a hiki i ka hiki ana mal o Adimarala Kaniaki, a i kona hoomaopopo ana ua hana o Lo Keoki i kela mau mea me ka maua ole, ua hooponopono oia ma ka hoihoi hou ana i ka Moi ma ka noho alii me na lioohiwahiwa ana me ka hauoli o na makaainana, a ua huki hou ia ka hae Hawaii iiuna me kona kauohai kona moku kaua e ki I pu aloha.

O kahi i hana ia ai keia hoihoi hou ia ana inai o ka hae, oia no ke kuea i kapaia i keia manawao ''Kamaki Kuea," no ka hoohanohano ana i ua Adimarala maikai la. O ka Ia 81 o lulai, 1843, oia ka la i hoihoi ia mai ai o ka hue Hawail mai kona nalohia ana no 9 malama a oi. O ka Adimarala Thomas oia ke alii moku kiekie o na Aumoku Kaua Pelekane ma ka moana Pakipika. Mamuli o keia holhoi ia ana mai 0 ke ea oka aina, e loaa auanei ia kakou na mea e hoomaopopo ai i ke ano o ke kulana a me ke ano e pili ana i keia la. O kekahi keia o na la e hiki ole ai ke hoopoina ia, no ko kakou no* ho hoaMoha ana me ke aupuni o Pelekane, oiai he mea paakiki ia'u ka olelo ana ae, na hana a Lo Keoki 1 hana ai maluna o keia aina a me ka lahui kanaka, he hana ia i ioaa iaia ka mana mai kona aupuni mai. Ke manao nei au, he kuhihewa na mea a kakou e olelo nei, mamuli o Ka huki ia ana o ka hae Hawaii ilalo a huki ia ka hae Pelekane ilunu iloko o na malama 9 a'u i olelo mua ae nei, alaila ua noho pio iho la kakou. Ke olelo nei au, aohe pololei o kela, oiai o ka hae no ke aupuni o Pelekane, a o keia hana pakaha na Lo Keoki wale iho no me ka ioaa ole o kekahi kauoha mai kona aupuni mai e hele mai ianei e huki ae i ka hae Pelekane iluna, nolaila, aole e hiki ia'u ke olelo ua pii ae ka hae Pelekane iluna ma kona ano aupuni, o ka hoike e maopopo ai no keia mea, ke oleio nei au, o ka la 31 olulai, 1843, oia ka hoike e maopopo ai ia kakou.

Aole he hana aupuni ka Lo Keoki i hana ai, oiai ke hele mai nei o Adimarala Kamaki, ke aiii moku kiekie i hoonoho ia maiuna o na Aumoku Kaua Pelekane o ka moana Pakipika a hoopau ae i na hana mana ole a Lo Keoki i hana ai. Nolaila o ka hana aupuni waie noma keia mea, oia ka huki hou ana i ka hae Pelekane ilaio. He mea paakiki ia'u ka olelo ae, ua hoopio aupuni ia kakou a ua lanakila aupuni. £ na lede a me na keonimana maka hanohano, a me na hoaMoha. Ke makemake nei au e hoike aku ia oukou, o ke ano nui o keia ia a kakou e hoomanao al, oia keia: 1. £ hoomanao kakou I keia ia ma ke ano, e haawi aku kakou ia Pelekane i ka mah&lo kiekie ma ke ano he aupuni hoopono, he oiaio aohe hana i koe e eha al ka Ili, ua pau i ka hana ia e Lo Keoki, ua kau ka hae Pelekane iluna, oa kakau iooa ia na palapala ae no ka haawi ana i ka Ea o ka Aina, a ua hoonoho ia na Kiaaina, ua welo ka hae ulaula o Pelekane i ka makani, aka ke hai aku nei au ia oukou. Aole ioa i ae o Pelekane e hooko aku i na manao pakaha o Lo Keoki i mea e pomaikai ai, e iike me oa olelo a ka paiapala Hemolele. " O na waiwai i loaa hewa mai 9 aole ia he mea • pomaikai ai." Ua maopopo loa ia mea ma ko Adimarala

hlki ana mai iu* ka U 31 o lulal, 1843. 2. E hoomanao kakou i keia !a ma ke aoo, okala kela i loaa mai ai o ka pone o ke kumuhana a ke Alii Kaoiehaineha 111., i walho mai ai i oa haipaie mai Hawaii a Kaaai he noi Uhui imoa o ka mea Maoa Loa,

Ma keU mau mea e maopopo ai U kakoa ke ano haipole o Kamehameha 111., iloko o kela manawa i haawi U aku ai keU kamuhana i na makaainana haipale, ua noho ibo U Ukoa ma ko Ukoa maa hale me ka ono oie o ka ai, me ka raoe maikai oie o ka po, a me ka pilihaa nai oka manao, uie keia mau mea, a owai U kai lohe i ko Ukoa kaniuha ana o ke Akaa wale no. £ na Jede a me na keonimana, mamua ae o ko'u hookuu ana aka I ka kakoa kamahana o keU U, ke makemake nei au e waiho aku i ka ninaa hope imua o kakou i mea na kakou e noonoo ai, oUi kakou he koena wale no o ka lahui Hawaii e ku nei i keia U, oia keia: Pehea la e hoomaa ik ai ko kakou Ku« okoa? He ano like no keia ninan me he mea la ke aneane aku nel kakoo i ka hopena o ko kakou Kuokoa. A i ole ia, ke moe nei paha kekahi alahele nana e hoohlkiwawe aku U kakou i ka hopena o ko kakou Kuokoa. Ma ko'u manao, he ninau kupono keia e pane ia e na kanaka Hawaii naauao a paa, aole paha me ka manao, ua hiki mai nei ia mnnawa, Aka i mea e akpakea aku ai i ka hopena awahia o keia ninau.

He lehulehu na mea nana ! kono mai i ko'u noonoo hakilo aku i keia kumuhana, a eia kekahi oia mau mau mea. 1— O ka nele i oa alii ole. 2—o ka ohi a ka make me ka ma'i lepera. B—O8 —O ka emi mai o ka lahui Hawaii. 4—Ke komo nui launa ole mai o na lahui o Asia. s—Aohe kulana oihana Kale|>a iloko o ka lima o na kanaka Hawaii. 6—Ka manao aumeume kulana hooponopouo aupuni me ka llma ikaika, a he nui aku na mea i koea kakou e noonoo aku ai. E na lede a me na keoniinana, i mea e hoomau ia ai ko kakou Kuokoa, ke manao nei au, e malama kakou i ka pono mai ke poo o ke aupuni, na kanaka kiekie a hala aku i ka poe haahaa, ka poe waiwai ame ka poe ilihune, alaila e illo auanei o Hawaii uuku i lahui kanaka nui a ikaika.

E malaina i na kanawai. Ina e malama na kanaka a pau mai Hawaii a Kauai 1 na kanawal, aiaila aohe aupuni maiuhia e ae e like me keia. Alaila ua makehewa na lu* nakanawai, na makai, na loio a ine na hale paahao, oiai aohe iawehala ka poe no lakou ke kuieana o na aha hookolokolo. Aolo wale o ka malama i na knnawai o ka aina, aka o ka malama pu i na kanawal oke ola kino, oia kekahi mea kupono e ui.ikaala ia e na kanaka. O ka naauao, e huli nui na keiki i ka naauao i paa ka aina. Malaio o keia mahele, oia ka naauao. Ua hoomanao au i kekahi wahi moolelo pokole pili eana i kekahi kanaka naauao ma Heiena penei: Oiai e kaua ana ke aupuni o Helena me ke aupuni o Roma, a o ke aupuni o Heiena he aupuni uuku a nawaliwali ka iahui, a i kekahi la, ua iehau mai la ka moana I na moku kaua o ka enemi, a ua iilo ia i mea e hoopioloke ai i ka lahui o Helena ame ke Alii, no ka naea, ua ike oia aole e hikl i kona lahui kanaka ke kue aku i na enemi Nolaila ua kahea ae la oia i kona poe kanaka naauao e imi *i mea e pakele ai ka aina, a ia wa, ua hoea aku la imua ona kekahi kanaka akeakamai a olelo aku la iaia: E haawi mai i ke dala o ke aupuni, a nana e hana i mea e pakele ai ke aupuni mai na enemi mai.

A oa loaa mai na dala e like me kona makemake, a aa hooheehee ia me ka naauao nui a lilo i pa dala k a ma ia manawa ua kali ia a hiki i ke kapono ana o ka ia 1 ka 1010, aa hoohalio ia aka aa pa nei i ka la, a hooiliili ia mai la na kukuna wela o ka la ilOko o ke kiko hookahi. A ia manawa i hoohiliu ia aku ai iluna o na moku o na enemi e iana mai ana, a o ka wa no ia i a la aka al ka moku a paa loa Y a pakele aka la ke aupuni nawaiiwaii o Heiena mamuli o keia hana naauao hookahi. Pehea hoi ina he iehulehu na kanaka naauao i koe iwaenaom kanaka Hawail, aole auanei epaaana o Hawaii nei,a e mau ana hol kona Kooko*. 8. K. Kakk. Honolalu, lulai Bt, 1891. O ke kmnnkoa! • ki halakahlkl ma ka makeke o Kapahklko 1 k>he « m * k® Zealandla, he |3.50 no ka 12 maa halakahiki.