Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 46, 14 November 1891 — HE MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO KA Ui Nohea Berela. [ARTICLE]

HE MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO KA Ui Nohea Berela.

K<» K:.iioipouo—Ke kupua mr k;» luli »<!•■■—Hc wahine na ke kiuu* h'K»k;ihi —Ke nu pnpillki* i :ur ka huli ana o ka pomnikai ri)ahop<» o ka wahine. i J ' MOKUNA 1. : 11 ,o K •» o N A K AlAl'l.l •> fiKNKVA ] MA.MAO. J Ma ia manawa inai f ua kiai niau I k<> I»anc Konia mau inau makama- | luiu i) ka u-i lk'rela e kiio nna me i akaheW' i na ano a puu o ka u-i iīuua ona, nie he im u kaiia kii la i kona inanao e pena ana i kekahl kii a kona uhan*' i akr nui ioa ai. K ak» ana u i ham» la loliu iki aku i ka l<'<» <> keia u-i a na ia inea i howkoino aku i ka inanaopna iloko <>na «• kamaaina oia i keia lede opio <* pono ai <>iai, ua ioaa aku la oia i ka i ha a ka inea lima 010 a ua pouli loko ua wi la. ua ikiiki a ua kunewani'wa i ko ahianaoloa kealoha-a <> kr ai ilia k«*ia i ka iihilihi mnka ii'» ka iimm, ua aloha, a ua lioomaopopo iho la oia ua aioha io oia i ke* ia h'<l(> opio ana i ike mua ole ai, a i kainaaina 010 loa ai hoi. He inea hihk) loa kcia i kona inanno, oiai lie nui a hr luiieluhe wale ona leile u-i ana i kamaaina ai ma ua poai o Lail.ina aka aole loa i Komo iki kela nira lu» aloha iloko o kona nnau. "K kaniaaina au iaia, a nohe inea uana e keakea tnai ia'u i puana ne ai ua 1 >aue'la iaia wale iho no. M Ke ike nei au he puuwai oiaoi ko kela leile opio a he kulnna hoi i nele ole i ke koko alil a kiekie, no ka mea aole k<-la oiui kino e lona i ka lopa kuekea. ll,> me maopopo no loko mai oia o kekahi ohana kiekie loa a nolaila «• mare ana au iain. K lilo nna oia la'u, oiai, aole loa oia i lioohoka la i na nu>a a pau nna e niakeinake ai, a no u\ kumu ua paa kona nianao e lilo ana no keia leile opio. < >iai oia e nalu ana i keia mnu mea, aia hoi, ua hoo|>omaikai koko ia mai la oia mamuli o konn lohe aiiii i ka inoa o ua u-i noheMa, oiai ma kela wa ua knhea niailakekahi leo o kekahi opio o ka puulu e nonolio ana i ku mea e ku nei ma ka palekai o ka moku. "K Herela! K Herela Star! niai hoi oe maanei no hookahi wnle »o minute!" 1 ka wa a Herelu i liele aku ai no knhi o ke kahon r ua kaulona aku la ko l>ane konia mau inaka niahope ona» a i ae la ola. "O Herela Btar! He imm io i kupono maoii i kona kulana ke ike nei au i hookahi o mnua koko. Aole mea e nele nl, no Heretania oiaio kona mau maku, nolaih e |>otu» uu o lux>knniauina koke aku ia*u iho iain. Aole ane i hoopomaikai koke ia ua l>a«o Konia la ma keia tnea elike me kuna 1 lia ai oiai ma kela ala moiiiui a lakou e holo nei aole loa i loaa he wa kn|»ono no L>uie e halawai ai me ka u-i Herela. t r a kial na mnka maluhiluhi ole o na kumu ninluna o ua hauiuana me ka pulaina mau a o ko Berela ano no hoi i ka l>ano hoomaopopo aku me he la aohe ona hoomaoix>po iki mai iaia i ka pili ana o ko lakou nel moku nia ke a a o eienwa, ua hoomaka aku | la na eopukeke e leie iuka o ka aina, j a ma ia manawa no hol ua lele e aku \& ke kuiuu ao lkwall ine ka ukali ana aku o na hiumana, a i ! waena oia puulu ka letle opk) Berela f a oiai lakou e hopuhopuatulu ana aia hoi, oa oupe lho la kekahi wnwae o Berela a hoomaka iho la oia e hina mal luua iho o ke alahele a lakou e hele ana tnfe ka eleu i llke • me ko ke tlg* aia hol, ua loaa aku i oa lioiA timi bao o ke kanakaoplo

I>ant» ke kino o ksi u-i oj>io u pake- , lf» mai l;t oia inai ka haule ana ilalo ona halaolao paaU wawana ae ana, n me ka palanehe ua hookuu aku ia ua Lhine'la ia Berela raa ka*. hi o ka honua p;u iue ka wehe ana ae i kona papale a kunou haahaa aku la tne he la aia oia imua o ke- j kahi ona letle hanohano lo;i o Enelani. l'a hlki ole ika le<h* opio ke haawi mai i kana hooniaikai i ke ; kanaka opio, oi;ii iloko o kona pihoihoi nui mamuli o kela ulia i loaa iaia, ua Liiau koke niai la ka iima oke kumu Be««ite iaia, a hoomaka koke mai la no e nukunuk no ko ianei ae waie ana i kela kanaka malihini e piui mni i kona oiwi kino, a wahi aua elemakule'la. «*He mea hilahiia loa no kekahi leiie opio ka ae wale ana i kekahi kauaka malihinl e hoopa mai i kekaln wa- { hi o konn kino." | Mamuli o keia mau olelo a ke kuinu ua pane aku ia o Berela. <«Pehea la e hiki ai ia'u ke pale aku, oiai iua aole kela keonimana i kokua la'u alaila heaha la ko'u ho* pena, nolaila e kuu kumu maikai, ua manao au e haawi aku i na hoomaikai ana iaia aole hoi o ka hoowahawaha aku i ka lokomaikai i hana la, oiai ina paha e haule ana | oe mamuli o kekahi.uiia, e kakali ana anei oe a hoea mai kekahi meu 1 kamaaina ia oe?" # "Uoki!" wahi I ake kumu me ka leo okalakala. | Mahope iho oia mau inea i ike ■ ia ae'la, ua hele maikai aku la iui | liaumana me ka iakou mau kuinu j ma na wahi kaulana a pau o (iene- j va. ! I ka pau ana «> ko li»kou nanea j ana e moni ana i na nani o kela aina kahiko a kaulaim ua iiuli hoi i aku la lakou no ka inoku. I ko lakou nel hoea ana i ka mo- j ku, a liu wale hoi ka noho ana iho, j aia lioi, ua hoohiki lele ia ko Bere- j la puuwai i kona hoomaopopo aim j ae o ke kanaka opio no kekahi o• luna o ka moku i ukali ia hoi e ko j na kanaka lawelawe, oiai ua manao oia ua noho la ua kanaka opio la no Oeneva. 1 ka hoea hou ana o ka inoku i Wawe, ua iele akula oMr Be«eti j rae kana poe haumana no ka hoi j ana ma ko lakou home imi naauao ' mahope iho oko lakou lele ana iuka ua leie pu aku la hoi o Dane Konia me kona ukali ia no e kona kauka Liwelawe Hapalika, a lawe ae | la oia i muu rumi no laua ma ka J Hotele Monete. Oiai hoi, ua ahiahi loa kela manawa, ua hoohala | iho la laua i ko laua manawa ma ka i heluhelu buke ana, a me ke puhi | kika a hlki wale i ka manawa hla-! moe. 1 Ma kekahi kakahiaka ae ua hoo-; hala iho la o Dane Konia i kona 1 manawa ma ka hele makaikai ana nia na alanui o Wawe, n hlki i ka loua nna iaia o kahi i ku ai o ka ha- ( le kula oke kumu Beseti. Ika \ hnui nna iaia, ua hele kaapuni ae la j oia mo ka makaikai ana, ameka ] hakilo ana a kona mau maka e na-; na ana a e lia nna hoi koua naau,! me ku nalu iho." Kia maioko o keia mau paia pohaku manoauoa ; kiekie ka hoku olinolino a ku'u j uhane e lia mau nei.'* A i hou i ae'la oia. "He mea oiaio, Ma like": ka pulama ia ana o na hauniana o loko o keia haiekula elike me ke ; klal m ana o na hun apala gula a ke nlii mai na hoohalua nna a ka mea ; aihue." la \va ua hene aka iho ta ua kanaka oplo la no ka like o kona hoohalike ana iaia iho me ka mea aihueapala, a puana hou ae'la ia. «Ae! owau no ua mea aihne la." Oiai ua D.me Konia lu e nauea ana l na kahoaka e maalo ana imua l o koim mau lihlllhi aia hoi, ua ike i aku la ola he wahi puka uuku tna kaaono ihookekahi o na ipuka nnnui kiekle, a I kona hoomaopopo ana, ua ike pono aku la oia, oia no kahl e puka mau ia ai ena kauwa oke kula, a malalla no hoi lakou e kouio ai, a mala wihl wale no e hlki al I ko waho nei ke ike aku ia loko o ke kahua laala o ua kula hanai'hi. I kela uiaoawa, ua huli hoi aku la ua kanaka opio la no kona holele, ama ke ano ahiahi, ua oili hou aku 1* oia, a hele aku la ola a ma

j kahi o na wahine kuai pua ua kuai j iho la oia he poke pua aala maikai, I a uie ia, ua kainoe aku la kona | mau kapuai wawae no kahi o ka i hal'.*kuU a i kona hoea ana ilaila, ua hele aku la »>ia a ku ma kahi o keUi wahl puka uaku i liai iuu i ia iao'la, a ma ia walii oi;i i kn ai me ke kakali ana no ka maalo ae o ka mea a kona uhane i liā nui aL Aole ; i loihi kona ku ana īua kela wahi, aiA hoi, ua hoopomaifcai ia mai la oia, oiai m i kela wa no i hoea mai ai he puuiu o na kaikaniahine e hele holoholo ana mawaena o na kihapai pua o ua home imi naauao'la, a iwaena o keia puulu ua ike aku la keia i ka inea a kona uhane e uluku mau nei, nolaila i ke kokoke ana mai o ua poe kaikamahine'ia ua hoolei aku la keia i kana ix>ke ! pua ma ke alo ponoi <> Berela a hu{ll ae la keia me ka pet» aua iho. Laiau iho la o lierela i ua poke la me ka mahalo ana i kona nani aka, aole loa nae oia i luoeuhane j iki na wai mai la keia pua. Ma kekahi la ae, ua hoea hou no | he poke pua elike me kela mamua 1 ae a |>ela aku no i kekahi la ae, a i kekithi la ae a hiki wale i ka hala ana o ka pule holookoa, aka aole | nae o lierela i ike iki i ka mea na- j | na e kiola mau aku nei keia mea I ma kona mau wawae. i | r ka hoea ana i ka ia hoomalolo j j ua i>oloai ia mai la o Berela e keka-! ' hi o na kumu ao e hele pu ine ia no I kekahi o na halekuai huke mele. I I ko laua hele ana a komo iloko o | | ua halekuai la, aia hoi o Oane Ko-' | oia e ku mai ana ma ka puka o ka : hale hotele ana e nohoana, aua ike ■ koke mai la hoi oia. I keia ike ana , ona ua liele koke mai la oia a k« mo ' iloko o ua hele kuai'lii. llelo »ku la ua i).iut>'la a komo j iloko, a i kona ike ana ua lilo loa j ke kumu ao a Berela i ke knmailio ! pu ana me ka mea o ka hale kuai, | ua hele aku la oia a kunou hnaliaa j aku la imua o ka u-i opio, a hooma- ! ka aku la e kamailio iaia ina keano 0 ke keonimana oiaio. Mamuli o kona ano keonimana j oiaio, a ku no hoi o kana mau olelo 1 ka maikai, ua kau-o koke ia ka i manao o ka ledo opio e ka ikaika o j ko ia nei makeneki a ua knpne loa ia hoi na manao hoohuoi m ii ka naau maemae ae o ke kama wahine opio, a ua panai m»i la oia i na tiinau a ke keonimana me ka maikai. ! Pela iho la i hoomaka ai o Dane i j Konia e hoohei i kana kaula o ka , hoowalewale i keia u-i opio mae- | mae, a e kaialupe hoi iaia ilalo o*kn i nenelu o ka poino. | Aole ioa o Dane Konia i manao e ; hana oia i kekahi mea e poino ni ' keia lede opio, aka he mea oiaio : akahi no a loaa iaia keia mea he ' aloha i keia mea he wahine, a no- . laila, ua paa kona manao e mare ; ana oia iaia, a e nolio hoi me ka | hauoli i na la a pau o keia olaana. | Ua paa hoi kona manao he lede ! keia no ioko mai o kekahi ohana | kiekie loa, a 110 ia mea, he oiaio i aole oia e nele nna i ka hanohano a - me ka waiwai, oiai oia kekahi o ka I Dane inea e li-a mau ana, a ua iiio ' ka waiwai a me kahanohanai akua | nana e pule mau ai. Ma na la hope o ka malama o lune, ua hoomahu iho la ua kula ! hanai'la no ka hoomaha loihi o ke ■ kau hooilo. Mamuli o keia hoomaha ; ana ua hoi akti la kela a oie keia | haumana o ua 'kula'la no ko lakou mau home pakahi; a o ke kumu ' nui Bev. Basati a me ka wahine, ua holo akuMa laua no Laelana, a o na kumu ao e iho elua ua hoi tfku . la kekahi no Parisa f a o kekahi hoi no kona home ma Enelani, *a koe wale no he hookahi kumu wahine a me Berela, o laua wale iho la no na mea o ua kul'la, nolaiia, ua kaa malalo o lana ka malama i ; ana i kahi hoi a Berela i noho ai mai kona mau la opio wale. He oiaio, he noho'na mehameha 1 . io keia. Ta hookaumaha ia ka naau o keia opio Berela, oiai, ua ■. ehaeha hoi kona puuwai i ka ike 1 ana 1 kona mau hoa'kula e holi hoi i ana lakou a pau e ike, a e hui aloha -; pu me ko lakou mau makoa, aka II o keia, aole pela ka haawina I loaa k iaia, no ka mea, aole i maopopo

iaia he ohana kona ma ke ao holookoa. No ka nui loa o ka ehaeha i ; loaa iaia, ua hoi aku la keia inaj loko o kona keena mehameha a hoohanini aKU la i ko ianei inau waimaka me ka hoopulu ana I ! kona mau papalina a hiki i ke akakuu ana mai o k.i wela liahana . o kona naau walania. "Pela iho la ( ■ anei ke Akua e haua mai ai ia*u. I I hana ia anei au i mea maewaewa ma keia ao-Aole anel o'u mau | makua-Aole anei o'umau pilikana iikoe." ' ! Ika hala ana o na mea a pau a : j koe wale iho la no o Berela me ke- j : kahi kumu ao, ua hookuu ia mai o j j Berela e hele holoholo ma na wahi I |apau ana e makemake ai. Oiai j : lioi, he hoaloha a he hoakula kekai hi o Berela e me kona mau makua |ma ia kulannkauhale, ua loaa ia J Berela he wnhi nona e hoohala I manawa ai, a ua hele pinepine aku o Berela ma kahi o kona hoaloha. O keia hoaloha o Berela, he ! kaikamahine oluolu ana au waipahe | ia, a he auo noonoo ole no hoi i na ' mea a pau. ) Mamuli o keia loaa ana ia Betela he manawa e hele mau ai iwaho a ua loaa pu no hoi la Dane Konia j he manawa mnikai e launa pinepi- ■ ne ai me īa, a ua ninlni mau aku | oia i kana mau huaolelo waiiueli iloko o na pepeiao o keia lede opio, a oiai hoi, akahi no oia a lolie i keia mau mamalu olelo pahee, ua kaili koke ia kona puuwai e keia kanaka opin helehelena u-I, a oiai he kanaka kela i maa ia mau inea he hoinaiuau ana, ua ulupuni koke !«e la ka naau maemae o keia lede j opio, a me kona hoomaopopoole ae, lua aai aku la na maawe aloha I j kona puuwai no keia kanaka I opio. He kanaka akamai keia Dane i ka hakiio aua, a rac ka noii pono ana i kalii e hel ai o kana i'n, noi laila ua liele aku oia e nonoi ma ka hoaloha'la o Berela nana e hooikaika aku i kona iini ma o ke noi ana ia Berela e lilo i wahlne mare nana. Me kti luonooimia ole o keia kaikamahine, a ua manno no hoi ia he mea ia e pomaikai ai o kana aikane ua ae koke aku la oia. A ma kekahi la, oiai laua e walea ana nialalo o ka olu o kekahi kumulaau, ua hoopuka aku la ua kalkamahine'la i ka inea a Dane i nonoi mai ai iaia i kona kokoolua Bereln. I ka lohe ana o Berela i keia mea, ua kulou iho la oia uo kekahi mau minute, a i kona ea ana ae me kona mau papalina i hele a hnikea, ua ae aku la oia me kona i ana aku ī kona hoalohn, "Pehea la kela keonimana i makemake ai ia'u, oiai he wahi huna lepo kakna wale iho no au maluna 0 keia ili honua, oiai nole he makua, aole hoi he kulana, a aole he inoa?" <( Mai munao iki oe e kuu hoaloha pela. Owai ka lede opio i loaa na haawina makamae e like la me oe? He anela oe e knu Berela, oiai aia inaloko o k<»u puuwai na haawina i 01 aku imua o n.i momi, a aia hoi |ma kou helehelena ka h.iawina i | loaa ole i ko keia ao nolaila, he waīhi daiinatta oe ahe daimana hoi i ! loaa ole i na moi e noho aua ina na j noho Kalaunu kieKie a hanohnno o Europ i nei a hoea aku i ko kaua 1 one oiwi. Mai hookaumaha oe e Berela i kou naau no kela mau mea, aka e hoomauao iho oe, ua lilo oe' he onohi daimana i ka noonoo a ine ka manno o kela keonimana." Olai laua e kuka aua ua lohe ia aku la kekahi kikeke mawaho o ka » ipuka, a i ka wehe ia ana aku o ka i puka eke kauwa, ua komo mai la o Dane Konia me ka inino aka oluolu i ma kona mau papalinu. Hele mai • Ia oia, n haawi aku la i kona hoo- ► maikai i na lede opio e noho ana. , Iko Berela ike ana ia I)ane ua lele i anoe ae'la kona hauoli, a pahola ae'la i hoi ka haikea ma kona mau papalina aka, ua panai aku ia no nae oia i i kana hoomaikai me kona kulana . mau oke kaili puuwai. i Ika hoomaopopo ana oke aikane i a Berela he mea maikai noua e hooi kuu iho oia ina mea hoolpoipo uo laī ua wale no ia nianawa nolaila ua ku i ae la oia a nonoi mai la ia laua nel i e hookuu aku iaia no ka hele ana > ooa e hana i kekahi mea ana I ma-

nao ai e hana, ua hookuu aku la laua i ke k.amaaina e hele e like me kana i noiloi mai ai a noho iho la laua o laua wale no. 1 ka hala ana o ke kamaaina ua hoohal» iho la laua ma na kaiuailio ana e wale no a Huliu wale, ua huli ae'la o Uorela, me kona mau maka nunui niohaha oluolu imua o kana ! ipo, a jn\ne aku la. **0 koia aua ; palia ka hopena o ko kakou launa aua, oiai ua kokoke loa mal ka ma- , nawa e hoomaka hou al o ke kula a i makou a ke ole au e kuhihewa e • hoea inai ana ka Kev. Basati ma ' keia inokuahi ae o keia mau la ae, | alaila e hoopau ia aua keia mau laj una oluolu ana o kakou." Mamuli | o keia mau olelo a Berela, ua pupuku īho la na kuemaka o ke kanaka opio, a haikea ae la hoi kona helehelena a liuliu iki ua pune aku la o l)ane: *«Alaila e hoi anu oe i kela kula e nolio paa ai mehe paahao ala a e pani ku īa hoi inai ko ko no nei, a e uoho mehameha iloko v» kou mau la opio wale.'' Ae," wahi a Heiela, me ka hoike ana mai o na kahoaka o ke I kaumaha ma kona mau heiehelena a pane hou akn la; <«He mea oialo, o keia ua la a T u i ike ai i keia mea he hauoli, aua like hoi me he moeuhane ia i ko'u manao, oiai he kamahao loa kela mau hoohnuoli ia ana o ko'u uhane a ua ano hiki ole ia'u ke i ae ua loaa maoli keia muu la o ka liauoli ia'u. No Ka mea, e kuu hoaloha, mai ko'u iianau la ana mai a hiki wale no i keia man la akalii no a loaa ia'u lie wa e poina ai i ko'u kuliuia lueluimeha u me ko'u mau kaumaha, a no ia mea e Dune Konia, ke huawi aku nei au i ko'u hoomaikai ana ia oe, oiai niumali o kou oluolu a mv kou lokomaikai i loaa ai ia'u keia mau hauoli maemae ana." l.'a kuiou iho la o I)ane a liuliu, uu ea ue la oia a me kona mau lielehelena inohaha maikai o ke kanaka ui maopopo ua pane aku la ola me ka leo i piha i ke alolia:

«'AoIe loa e pono o keia mea e kuu aloha. K kuu aloha, aole loa au e ae ana e kunu ia a e liuna ia kou nanl oikelakela maloko o kela wahl kohu hale hoopmi pio, no ka mea, ke hai aku nei au ia oe me ka oiaio, ooeno ka malamaina a me ke ola o kuu unane, a e hoomaopopo oe e kuu Hcrela aale h»a e liiki ana ia'u ke ola hou i hookahi la ke kaawale oe mai o'u aKu. Nolaila, ke nonoi aku nei au ia oe, e lilo oe i hoku alakai a hoola hol no keia . uliane i hoehaeha ia o na lima ana ole a kela meu maikai lua ole ho j aloha. Ke hoemaopopo mai la unei oe i ka'u olelo ?'' Aole i pane koke aku o Hen lu, aka ua kulou iho la ola ilalo me ka pane leo ole. Pane hou aku la o I)ane Koniu: «'Oiai aole au i hoike aku ia oe,, nolaila ko hai aku nei au Ina mea a pau. Ma ka ia inehlnei, ua hele akii , e nmkaikai ma na lihi o walio o kela Kulanakauhale, a ma ia hele nna o'u ua halawai aku la ka'u huakal ine kekahi wahl halo noho inaikai ma kapa o ka lokowal, aua hoohihi loa au i kela wahl; ma ko'u ninau ana I ka mea nona ua wahi hale la ua hoike mal ola, ua makeinake oia e hoolimalima ia kekahi hapa o ua haie la, a oia no ka mea nana e hoomaemae ka hale a me ka hoomakaukau ana i na mea ai. "Nolaila, ua hooholo iho la au i ko'u inanao e iawe i kela hale, a ua koho au ooe no ko'u kokoolua a o oe ka lede oua hale la. A ke noi aku nei au ia oe e liio oe i hoa no'u, aka e hai aku no au ia oe aole au i he kanaka waiwai ioa, ua lawa no nae no ko kaua noho ana. Oke aloha no iloko o ko kuua mau puu-; wal ka mea nana e luwhauoli ko kaua mau uhano a hiki i ka hopena 0 ke ola ana." Huli ae la o Bcreiu me kona mau maka nunui mohaha a me ka mino--1 aka ma kona mnu papnlina, ua I I aku la oia: hoomauao oe e i)ane, he huna lepo au me ka inoa ole a me ke kulana ole, a maluna ae o la, he ilihune au a he haaliaa o na haaho* loa, nolaila e pono oe e akahele ma ka lawe ana ia'u 1 io nou, a e kuleana pu hoi au iioko o kou inoa hanohano. No ka mea, e hoomanao oe ina au e mare ana ia oe, he oiaio ua mare i ka wahine o ke kulaua loa, a he mea ia nou e hookae ia ai. £ akaheii oe." Aole 1 pau.