Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXI, Number 7, 13 February 1892 — NANEA KAMAHAO O KE KEIKIALII ROMEALA; KA Ui Kila Mageneti O PARAMERI. [ARTICLE]

NANEA KAMAHAO O KE KEIKIALII ROMEALA; KA Ui Kila Mageneti O PARAMERI.

Sa Xani e haule ai ka Homua; Ka Mahina Meli o Sataredina; Ka La Aioki o Muii*ed4rQ; Xa Kultf Koko Kamahao Eiolu

Na Ui Hookelakela O KE AO HOl-OOKOA.

Piwai Oakoa 6 ka Hona oei, A O II Kila nrti o ke Aioha—" O Pammeri no i*i."

Oia kahi i koe e kuu kahu wahi ake kuiu koko ekolu, aka heaha hoi kon manao e ke alii opio. O ko T u manao; wahi a Konoeala, | aia he mea huna malalo aku o keia mau iiaia hao paakiki a me he ia no na waiwai huna la puka mai ai ka olelo na pani hno paakiki o Raiana. po. Aka i mea no'u e ike ai i ka oiaio o k«Vu men I koho wale iho la, e pono au e ana mua aku i ku lai a me ka lauia o kahi i uhi ia e keh» mau paiahno, a ehia h ka nui o na eka aina I paa kona niann. Ma keia man olelo a ke kila makeneti lioonaeueu i na pnlena o ke ao hoiookoa, leha no ln kona inau maka i luna ona paia laumanla o Kaianapo, a ine ka ieo malie pnaua ae la ia i keia inau imaolelo. • Aka eia ike aku la au i ka loa a ine ka iaula o liaianapo, a o ke kiekie hoi a ine ka hohonu, aolio o l;i--ua paiena i koe. Ua kui lima in, Ka laula o Kapan, Ua ana ia Moikeha, Ka lihikai o Puna, Ia Komeala i hooho ae ai i kela mau olelo, ia wa i pane inai ai ke kuiukoko ekolu. Ua loaa anei ka huina o na huahelu o Kaianapo nei īa oe e kuu haku?

Ae eke kulukoko ekolu, wahi a ka pane, ua ana aku uei au i ka loa a ine ka laula, i ke kiekie hoi a me ka laula, ama ka hoike o ka'u ana huahelu ke hai mai nei ka puana a ke koolau wahino o Paakei— Kokia kuiuao a ke akamai Aohe loea i ka waioopu Ua liao ka mikioi o Lehua Ka iki loea a ka noeau Iu Ilomeala i hoopuka ae ai i kela mau olelo, pane hou mai la ke kulu koko ekolu, e kuu haku, ma ka'u pai>a hoiko huahelu, ehia ka nui o na palenaaina i uhi ia e na paia hao o Kaianapo? wahi a lionieala: he 15,000 kupita pHailiono, oia ka nui o kahi i paa me na paia hao o Haianapo aka o kahl kulena wale no nae eia mai no ilalo— He iki waikini Iho ia Kahela ka noe o Alakai Aka e ke kulu koko kamahao ekolu, o ka ipuka e hoea aku ai i kahi o kela mau olelo kehn o ia ka Homeala e huli aku ai, a ko lana kuhihewa ole nei ko'u manao iloko o ka hapalua minute a e ahuwale no ka paa ona pani o Haianapo ia'u, a o kona paakikl e nohaha a weluwalu liilii la no ka wa hope loa.

Mo keia naau olēio a Komeala, wehe ae la ia i kana ohe nana makalii, a me ka leo koikoi o ke kauoha kahea ae la oia mo keia man olelo: E ka ohenaua makalua o Luiiiona ke kamahao, ua makemake au ia oe e hoike mai aia la mahea ka ipuka e komo aka ai iloko ona panihao paakiki o Kaianapo. Ia Komeala i hooki iho ai i kana mau oielo, ia wa i poha mai ai ka leo o Ludiona kp kamahao me na huaolelo moakaka, e kuu haku wahi a ua Ludlona nei, aole oe e ike ana i na panihao paakiki o Haianapo nei, ke ole au e lilo i haleaniani kiiohi malaio o kaa kauoha. Ano e knu haku, e hooko a e loaa no kou makemake. Mamuli o kela mau oielo a Ludiona, minoaka iho Ea ka loea o ke ao, alalla me ka leo moakaka, kahea ae la ia mo kelamaa oleloo kekauoha, e Ludiona ke kamahao ke kiai hanu pahaohao o na alahele ekoiu luaialo o ni kanawai a me na hoohiki ana a na paa lilU kupatonaha ekola, ke kaooha aku nt*ī »u ia oe e lilo oe i haleaniaui kilohi me na ki hnahelu e hemoai na panihao paakiki o Hai* anapo. Ile olapa ana na ka uwlla, he kal Ananaka hlkiil me ka ikalka ala hoi e ku pohai ana ka haieaniani kiiohi Ludiooa uuwaho iho ona paiahao olUianapo» ao ko kollli enaena o kona malamalama ke nOpu hnliii Ia ia me ho la welawela la ike kola o Moeawakea.

Ae eka mea heiohela, oa *hu~ waie oa paieoa apao oßaiana|o I ka malaeiuaaia oi kelakela o kii eueo kamahao Lndiooa t aka oka pu> a»a oae a km moe, aoie ia i hoea mai i kahf a kaoa e ka mea heioheto e oielo ae ai ua aohaha a weiawelo iiilii na panihao paakiki o Kaianapo b Eooieala. Alaiia eVl4ho ana paha ka oinao iioko o koo mao hoomaoao aoa e kii makamako a oielo ae ahea la ka hol weluwelu na panihao o Kaiaoapo ia Roaie<ita. Ae eka makamaka, pe* la Iki Iho kaoa, oo ka me* e hoea aku aoa no kaoa oo ua wahi la a oa lom nel I akeoa olelo mua ai I klnohf. NuUHa, ia Ludlona ke kamahaoe ku la me ke kUakila nui ne he koa laoakila ia malnna o ka eoemi, a oo ka manawa he aneane e hapaloa hora ka lolhi, ia wa i hakuilho ai ka leo o ka hikili me ka weiiweli loa me ka anapu pu aoa o ke alelo mannmana o aa uwlla, a no ka mana> wa he 52 o ka hakuiana o ka leonakolokolo ooa pukuniahi (Batali) o ka lewa T aia hoi hohola hou mai la ka hakanu hamau o ke aheahe malirt. I kela wa i pa-e koke uia. ai Ik 4 leo me na huaoleio moakaka. E nuna i kela mau huahelu a e hoomnopopo, o lakou na lel e hemo ai na panihao paakiki o Kaianapo, a e hnonwnao eka haku alii kiekie o l*arameri, aole oe iloko oke ahi a īne ka ikaika, aole hoi i ka pahi a nie ke kakaka aka i ke kainumu o ke aheahe malie o ka naauoo, u e Uke me kou moto i keia minute, pela no auanei kou kahua e lioea aku ai imua o ke panihao paakiki U»:i»> Ruianapo, a wawahi aku i kona paa iloko o ke kamumumu o ke aheahe malie.

Aole au i ka holonui Kuupuu i ka hoalu I ke ahe uo au kaiikoi Ka nahenahe kuplilikii, I;i LuUiona ke kamahao I hoomaha iho ai i kana kamaiiio ana ia \va i leha ue ai na nmka o Homeala malunu onu paia aniani oka haleaniuni kilohi Ludiona, a aia io i mua o kona mau kiionohi ike e kau luai ana na ki huahelu he 52. 0 keia inau ki huahelu aka loea o ke ao i ike aku la lie poe pepa hahau lakou, e hoomaka ana mai ku "Eiki" aku a hiki i ke "Kinr' e laa ke "Daiinana y " ka "Haka" ka "Peki" a nieke "Kalapu." 1 ko sekona mua loa ana kiionohi o ke keiki alii Homeala i halawai mai ai me kela mau huahelu, ua hoopahaohao ia kona mau noonoo, a o ia kana i pane ae ai ka he pu-a pepa hahau wale no kela, a heaha ka lakou waiwai e hiki ai ke wawahi i ka paakiki o na panihao uahoa o Haianupo. O keiu inau olelo kanalua a ka loea o ke ao, o ia ka Ludiona I ]>anc hou 111:1 i ni; O lakou wale no ke ala a ine ka puka e lilo ai ka paa o na panihao paakiki o Haianapo i mea ole, a i mea nou e ike ai i ka oiaio o ka'u mau olelo, e hoomanao i ka moolelo o Lehia ke kaulana a me na hoike ouli o ka manawa.

O Lebia i hooho ae ai o Komeala, ke hoomanao ala au nona ma ke auo he hoike ouli no ka mauawa, aiaila e LuUiona ko kamahao, aole anei ua huna la o Lehia mai na maka aku o ki poe a pau e ola ana. Ae, e kuu haku, wahi a Ludiana, aka e nana aku maiuna o na huahelu pahaohao he 52, a e ui aku i ke kuiu koko kamahao ekolu, ka mea i poni ia malalo o ka inoa kahuna. «Na M huahelu kilokiio eepa he 52. A e kuu haku nana no auanei e wehe mai i ka nane huna pohihihi o keia mau ki huahelu. Na Keia pane a Ludiana, alaila, e ka mea heluhelu, huii pono ae ia na nanaina o ua loea nei o ke ao, a paka pono aku la maiuna o na huahelu alaila, me ka leo moaka* ka kahea ae la oia i ke kulu koko kamahao ekolu, na huahulo kilokilo eepa 52, maiaio o na kanawai o Bagesara, ua makemako laoee hoike mai heaha na hoike onli o kela mau huaheia kamahao? Wahi a ke kulu koko kamihao ekoiu i pane mai ai i au. E kuu haku, o keia mau huahule kamahao he 52, o lakou na ipaka huna pahaohao o Kaianapo nei. Alaiia e ka hooko kamahao o Bagesara, o kela mau huahelu anel ka ipukn oiaio o Kaianapo nei? Ae e kuu haka, i pane mai ai ke kuiu koko ekoiu. Alaila pehea ka hoi i olelo la al he mau pani hao paakikl ka ipaka e komo aka al iloko o Haianapo? wahl hoa a Homeaia. He nea oiaio ia e knu haku, aa manaolana kahihewa lo kaaa ma o kela maa p&iA hao la, aka mamalioka hoike a Ladiona ke kamahao, ke Ike nei aa, oia maa oldo keha e pili ana I na paoihao paakiki o Halanapo he auui paia hao ko Halanapo I hikloie I ka mana o ka hamare ke wawahi, ina aole oke kila pu kekahl, aole hol I ke kll&, ke ole ka hamare pa kekahi. Nolaila e kealU oa pololei namea

i otdo ii, m pāoihāo pMkiki o IUUnapo, 110 ka mea aapaakiki a pohihihi keaiano kauae komoaka ai, a 11011« pahm nel o(elo« He iki aioa keia Poloke tta men ham. Ua ikiaka «e ce keikUlii Homeala no keia maa o(e)o • kaoa kaowa, alaila me ka ieo malle, pane aka la oia, e ke kola koko kamahao ekoln, oa makaakaa anei oe e holke mai ) ka noie a me ka io o kela mao hua* hela kamahao* Ae e kaa haka t oa makaakaa aa e hooko I ka haoohaoo o ka oihaoa kiiokilo o*o ī pooi ia ai, ano e ninau mai a e Ic4a oo ia oe ka haiui. MamaK o keia paoe a ke Kolu koko kamahao ekola, hoomaikai ae la ke keikialii Komeala ma ka inoa o Aiahe, aiaiia me ka leo moakaka puana ae ia oia i keia maa olelo, o ka haina hooalaolu o na huahelu a paa he 52 no la, mai kekahi aoao a kekahi, ua iike a Hke, a mai kekahi aoao hoi a kekahi he hookahi no la kaunu i walaioha. A-ha! i hooho ae ai ke kuiu koko kamahao,ekolu, 0 ka haina loaa oia mea he—"Haiuaha," alaila e ke alii, ke hoomaopopo a!a oo aoei oe ia mea he "Hainaha?"

Ae, e ke kllokilo kamahao o Bagesara. O ka huaolelo huin&ha he hoailona ia o ke kaullke « ma kekahi olelo ana he herita ia no ke kuikahi, a ke lilo kela huaolelo huinaha i mea ole e kue ana kahi i kekahi, e like me ka mea I olelo la. He pahu huinaha, he kuikahi I apo ia iioko oka lokahi o na hana a me na nianao, a ma ka lokahi e loaa ai ka ikaika, a ke ole pela, alaila ua liio la mea i mea ole. Pololei! pololei!! i hooho like mai ai na kulu koko ekolu. Oka lokahi ka ikaika oke kue, ka hiolo. Ua lokahi o Panipo nona iho me konamau panihao, ao kona uiau ipuka hoi, ua kuikahi iike ia me kela mau huahelu kamahao. 'Alaila e ko makou haku heaha hou ae kau mau mea i ike aku la? O kau mea i ike hou aku la, oia no na waihooiuu elua, e kue ana kahi i kokahi, he 2G, he pouli wale no, a he 2<» molama wale no e llke me na hoku o ka lewa, u maluna o kela inau walhooluu elun ke hoopuni aua ilio la ka nmim o na hualielu he 52 me he tnau uioi la e noho hoomalu ana maluna o ko lakou lahui, ae ke kulu koko kaninhao ekolu, aole nnei kela o ke kakahiaka ame ko ahiahi e iike me ka mea i olelo ia maluna o ka (muII o ka honua aia kona inana ke hoopu • nl ana ala. Pololei eko makou hnku, wahi u ke kulo koko kamahao ekolu i pane mai ai. He oiaio ho pouli ame ka hohonu na palena o Haianapo nel, a maluna o kona mau palena a ko pohihihl Innnn nl«, ko noho hoomaIu nei ka mana huna o kela mau huahelu kamahao malalo o ka inoa wahahee na paui hoo paakiki oHaianapo, aka o ko makou haku, ua pee oia mo ka manao e nalo ana imua o kou mau maka, aku aole ia e nnle, no ka mea he kolohe i ko liai alahele. [Aole i pau.]