Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 44, 4 November 1893 — Page 4

Page PDF (2.14 MB)

This text was transcribed by:  Dionne Talia
This work is dedicated to:  Don and Beatrice Cabinatan

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA NUPEPA KUOKOA

N

KO HAWAII PAEAINA I HUIIA

 

No ka Makahiki          $2.00

No Eono Mahina         1.00

Kuike ka Kala

 

HOOPUKAIA E KA

HAWAIIAN GAZETTE CO.

 

H. M. WHITNEY, Luna Nui.

J. U. KAWAINUI, Luna Hooponopono.

No Honolulu, Oahu, Lakou a pau.

Poaono,           Novemaba 4, 1893.

 

NA LETA.

            Aole o makou makemake e lawe i ke koiko@ o na hala no o@ manao i hoopuka ia malalo o keia poo e ko makou poe mea kakou.

 

Pau ka oe hana, Pio ka oe Ahi.

            He huaolelo hoonaukioki keia i kamaaina I na kupa Hawaii a pau, mai ka la hiki a ka la komo. A ua hoomaopopo ka lehulehu I kona ano maoli. He makahiki ano nui keaia o ka moolelo o ko kakou aupuni, ma ka haulehia ana o Liliuokalani ko kakou Moiwahine mua loa ma ke kalaunu ou e Hawaii, mai ka la 14 o Ianuari a hiki i keia la a’u e haku nei i keia manao laulaha no ka pono a me ka pomaikai o ka uloa. A ma muli o keia haule ana o ka Moiwahine mai ka nohoalii mai, ua pii luo loa ae ia ka loaloa a me ka huhu wale o ka hapanui o ka lahui Hawaii a me kekahi hapa o na kahunapule Hawaii i nui pu ma ka aoao e elelo ana he aloha aina, a kepa aku ia i na keiki a na misionari, he poe kipi, he pepephi kanaka he powa a pela aku. A pela no hi me na poe kakou o ka nupepa “Ka Leo, Holomua, Ka Lei Momi a me Buletina,” ua wela ka huhu I na misionari me ka lakou mau mamo.

            Aole paha i hala elua pule mahope iho o ka haule ana o ka Moiwahine nui ka noho moi mai, e lohe aku ana no oe i ka leo o na kane, na wahine a me na keiki, ua like ke kakani o ka waha me ka manu aipilau, ke hui aku oe me ka puulu o ke aloha aina, he kokoe ia o na maka, kohu poe manuahi ua hoolalao aku ia mo hai. O ka huaolelo @u e lohe aku ai ma ka waha, ala a kau ao ka mahina o Hoaka, alaila hoi ae ka moi, pela mai nei o Bila White a me Makekau i hai mai ai Hoko o Halealoha. Ke kani ka pele o Halealoha, a pau a pau ka makua a me keiki ku ana i Halealoha. Pehea mai nei? Ala a ku mai ka Australia, hiki mai ka lohe. Ku mai o Malulani, a pau a pau i ka uapo, he ike aku no oe i na poo i ka loloa o ka ai i ke kulou i ka uapo o ua poai la o ke aloha aina. Kakahiaka ae, kaniana kahi hele o Halealoha, u pau a pau.

            Ku ae la o Makekau, a ka la 1 o Iulai, hoi ae ka moiwahine ma ka noho moi, kokua ae ia hoi o Bila, ae ua maopopo loa ma ka nupepa Buletina, kani ka aka, hookuu ka hawaii.

            Ninau ka poe hele ole i ka halawai, pehea mai ia ka mea hou? A ka la 10 o Iulai, hoi ae ka moi, ae ho olalo e kuli aku.

            Iulai 1, kaui kahi hele o Halealoha, a pau a pau. Ku mai ia o Bila White, ua maopopo loa ma na nupepe, hoi aku ia o Bount a ma ka la 1 o Okatoba, alaila, hoi ae ka moiwahine, ua pono hoi me ka hauoli.

            Augate, kani hou kahi hele o Halealoha, e malama kakou i ka la hanau o Liliuokalani i papaaina, ua pono. Malamaia ka paioa hanohano a haiolelo mai la ke kahu o Olowalu, Rev S K Kamakahiki, na hookapuhi o la ahahui aloha aina.

            Pau la, kali aku o ka la 1 o Okatoba. Kani kahi hele o Halealoha a pau a pau. Pehea mai nei, aole ia. A no lakou paha kela wahi kanaenae.

 

Luho i ka wai a ko Aku

Kalou a holo, pepee a pohole

Pau ka oe hana, pio ka oe ahi

Auwe ka poe i hoopanee

A mihi ole no

Ua puni i ka wahaheo

A make mau lakou.

 

            E ka lahui Hawaii I kappa ia lakou he aloha aina, ka poe e hoino nei, nan a keiki a na misionari i hoohiolo I ka noho moi o Liliuokalani, ke pane nei au e like me ka noonoo maikai a ke Akua i haawi mai ai ia’u a’u e olelo maopopo ae ai, he Aoao Hoohuiaina au, a i ole, ma ka hoomaiu ana a Amerika e manao ai no ka maluhia a me ka pono oi ae o ka lehulehu mai o a o o ka aina.

            Pau ka oe hana, pio ka oe ahi. Pau ka noho Mai, aole manaolana I koe no ka hoihoi no ia Liliuokalani ma ka nohoalii, mai Ianuari mai a hiki mai la I keia mau ia e nee nei. O ka’u ninau e hookomo ai malalo iho, ia wai I haulehia ai ka moiwahine Liliuokalani I ka nohoalii.

            Pane I. I ka hahai ia Baala ke Akua o ka hui Naua, a haalele ia Iehova ke Akua o na mikanele a me ka lakou mau mamo. E nana ia Ahapa ke Akua o ka Iseraela, Na Lii 18:17-40. Ma ka nana ana i ka moolelo o Ahapa, ike ia ma i Na Lii 18:19, e maopopo ai ia oukou ka halawai ana o Elia ke kaula me Ahapa. I mai la o Ahapa iaia, o oe no anei ka mea i hoopilikia i ka Iseraela! Pauku 18. I aku la hoi oia Elia, aole na'u i hoopilikia i ka Iseraela, aka, nau a na ka ohana o kou makuakane, i ko oukou haalele ana i na kauoha a Iehova a hahai hoi oe mamuli o Baala. A o ka hooko ana o la olelo a ke kaula a Elia no Ahapa, 1 Na Lii 21:19. Ke i mai nei o Iehova penei: Ma kahi i palu ai na ilio i ke koko o Nahoia, malaila no na ilio e palu ai i kou koko, i kou ponoi no, a ua make oia iloko o ke kaua, a ua palu ia kona koko e na ilio mamuli o kona hahai ana ia Baala ke Akua.

            O ka lunakanawai kiekie ka Elia o ka Moiwahine Liliuokalani o ke aupuni Hawaii, a i aloha nui i ka ohana moi ou e Hawaii, aole i paa kona waha i ka hoike aka i ka pono o kona aupuni a me kona noho moi, aohe mau Elia e ae, aka, heaha ka mea i ike ia, aole i hoolohe ia mai ka ka lunakanakawai kiekie aoaua, hahai oia mamuli o Baala ke akua o ka hui Naua. Nolaila, pane mai ia ke kaula o Daniele, aia hoi, na ma@lo ae ke aupuni mai ia oe ae, aka, i ka ike ana iho nei o ka poe anee alii a me na nupepa i ka manao o ka lunakanawai kiekie, ke nuku nei a me ke ao aku. Hilahila ole na wahi keiki o ka Holomua a me Lei Mo@i o na poe a pau i ka wa kahiko i hoino i na kanaka o ke Akua, ua pau lakou i ka ulupaia e Iehova ke Akua mana. 2 O ka puni wale o ka Moiwahine Liliuokalani i ke ao a kamalii a me na elemakule hupo o ka hui Kalaikii ua maopopo i ka lahui ua puka ae mailoko ae o keia mau poai, ka hoololi Kumukanawai a me Bila Loteri, ka mea a ka poe noonoo maikai a me ka poe pono i pakuikui loa ai ko lakou hano no ka lapuwale o keia mau mea. Nolaila, kapae ke Akua i na lii hewa mai ka noho moi ae, a hoonoho i ka poe ana i makemake ai. O ka mea e alii ana na'u no ia e hoalii aku, aole alii ke ae ole mai ke Akua. Pomaikai ka poe akahai, e lilo ka honua ia lakou e uhuki ia kaa poe hewa mai ka aina ae, a e lilo ka honua i ka poe pono.

            Ma keia mau mea elua, ua akaka lea i ka poe nee alii a pau, aole na na keiki a na misionari i kipaku ia Liliuokalani mai kona noho moi ae, aka nana iho no, mamuli o ke alakai ana a kona noonoo, nolaila, haalele o Iehova iaia.

            3 O kona hoonoho ana i ka poe i ku ka hohono i na mokupuni, o Samuel Parker, Kuhina Nai; C. B. Wilson, Ilamuku; Jeo Aea, Luna Paahao; Wiliokai, Malama Hale Pupule. I iho la ke Akua ia Noa, e luku aku ana au i ko ka honua i ke kai  a Kahinalii, no ka mea ua pii mai ka hohono o ko lakou hewa i ou nei.

            [A puka hou aku.]

 

Paikau hookahakaha a na koa a ka mokukana o ka Adimarala "Philadephia."

 

            Ua hoohikilele ia ae na anee alii o Honolulu i ke kakahiaka Poalua iho nei mamuli hoi o ka hoolele ia ana mai o na koa o ka mokukaua hao kila nana e lawe nei i ka hae o ka Adimarala kiekie ma ka Pakipika nei. Oiai he mea maa mau mamua ina e hoolele ia mai ana na koa no ka hoomaamaa, alaila, he hoolaha mua ia ma na nupepa, aka, aole pela keia.

            Ua hoomaka koke ae na anee alii e olelo i hoolele ia mai na koa o ka moku e hoihoi ae i ke kumuhinu a lakou, oiai i ka wa a na koa i hiki ai i ke alanui Likeke a pii mauka ua holo wale mai no na kane na wahine a me na keiki me ka papale ole ma ke poo mai n wahi like ole mai, me ke kukala leo nui ana, "'e hoihoi ia ana ka Moiwahine i ka pae loa ia," eia nae, ku ka puu ia holo wale.

            Ma ka hora 10 a.m. o ke kakahiaka Poalua nei, ua lele mai la na koa o ka mokukaua hao kila "Piladelapia" mauka nei no ka paikau hoomaamaa ana, ua hoomaka ka lakou pii ana ma ke alanui Papu, ma ke alakai ana a ka puali puhi ohe o ka moku mamua pono, ka puali mai o na koa malina mahope, na koa wai a me ka puali mai o ka poe kauo i na pukuniahi liilii elua a me ka poe manele a me ke kauka ka paulua hope loa.

            He puali nui keia i aneane 300 a  oi aku paha, me ka hae aeto nani e pulelo ana i ke ahe a ka makani, ka hae hoi a kakou e kau nui aku nei e welo hou ae maluna o na kaiaulu o Hawaii nei.

            He ku i ka hiehie a me ka hanohano ka paikau ana. I ka hiki ana o ka puali i ke kihi o alanui Papu a me Hotele, ua huli ma ke alanui Hotele a pii ma ke alanui Likeke, a kuhihew ai na anee alii e omo ana i Wasinetona hale, huli hou ma ke alanui Beritania iho ma ke alanui Alakea a huli hoi loa no ka moku ma na alanui a lakou i pii mai ai.

            Paa ka paikau ana, lohaloha iho ia ua poe anee nei. Ahea no la hoi pau ae ka naaupo e na makamaka. Hauoli kakou i ke eleu o ko kakou puali koa, ka mea hoi nana e hoomalu mai ia kakou a pau ma keia mua aku.

KUKALA HALE

 

He palapala mai Kikako mai.

KA HOIKEIKE NUI.

            Kikako, Sept. 21 Aloha oe. Ua hoohiki mai ka maua huakai i keia kulanakauhale palahalaha. E like me ka lokowai e pili mai nei, pela ka iliwai o ka aina. Aole nae he aina, he mau alanui wale no i piha me na alahao a me na kaa kenikeni. A o na hale, e ku laina ana a hala na mile he umi a keu. Ma ke kikowaena o ke kulanakauhala, he kiekie loa na hale. He umi a he umikumamalima papahele o kekahi, a he umikumamawalu papahele o kekahi e pii ai iluna a iluna loa.

            Elua maui mea nui a'u e makaikai nei, o ka Fea a me ka Aha o na hoomana. Ua hele au i ke anaina o na hoomana, hoolohe i ka haiolelo a na kanaka kaulana a poniuniu ke poo. Alaila kau au maluna o ka mokuahi (whale back), a iluna o ke kaa mahu, ke kaa uila a hoio aku i ka fea. Aka ma na wahi a pau he piha kanaka wale no me he mea ia ua paila ia a ku ka puu. E nee mau ana oe iwaena o na kanaka. Ma ua aha kanaka, na moku, na kaa, na wahi hoolulu, na hotele, na hale hoikeike a ma na alanui, o ka fea, oia ka nani, ka nani o na hale e ku nei, ke kalaila ana o na ipuka a me na ao@o. Ka nani o na kii e ku mai nei ma na kihi alanui a me ka nani o na hooponopono ia ana. Ua akoa a kiekie kupono. Ma ka aina na hale, ma na loko liilii e pili pu mai nei na waapa e hoe ia ana a me na waapa mokuahi e holo ana. I ke ao he ia, a i ka po he uila. Ua miliona na kuikui ma na alanui, ma na ao@o o na alawai, ma na ipuka hale, ma na puo@ oluna o na hale, me na ula uila e hoomalamalama ana i ka po i ko lakou mau kukuna iluna o na kii nani i kalai ia i ka pohaku a i ole i ke keleawe. Ua like ka po me he moeuhane ia, me na haneri tausani maka o na kanaka e nani ana. Ua komo loa ka uila a iloko o na wailele (fountain), a i ka po, e pii ana ua mau wailele ia me he kaikoo leke poi iluna o na pohaku. Pii ae lana wai a me he mea la ua kawili puia me ka uila. He keokeo kekahi he ulaula, omaomao a he melemele kekahi, a nani loa. E nana aku oe i pau ke aho. Heaha aku ana ia aua nei koe e hoikeia mai ana o na hana mikioi kilohana o keia au holomua. Aka he mea liilii keia.

            Aia iloko o na hale na oihana a pau o ka honua e pili ana no ke kui ana i ka hao, ke kalai ana i na pohaku, ka ulana ana i na lole, ka hoonani ana i na momi a me ua mea kala a me guia, na hana kokua hooaikai home, hooholo kaa, hooholo moku, kukulu hale a me na hana hoolako o ko ka honua a pau.

            No ka aha o na hoomana. He mea hou keia. Piha na halawai kakahiaka, auina la a me ka po me na tausani kanaka, mai Inia, mai Iapana, mai Tureke mai. Ua hoo manawanui a pau na hoike ia ana, me ka hoomanawanui wale no e pono ai, no ka mea e hoomaikai ana keia mea keia mea i kana mea i hoomaua ai. Kekahi ia Mahomeda, kekahi ia Mose, kekahi ia Buda, kekahi ia Confucins a o kekahi hoi ia Karisto. Hookahi Makua Lani, aka he okoa na hoike akua. Eia no nae ka mea nui ma keia hoikeike ana i na mea i hoomana ia, ua oi pookela loa aku o Iesu. Kupalanaha na poe i hilinai i na mea e ae ma ko lakou ano pouli. O ka pono nui o na hoomana a pau, o na mea maikai o na hoomana a pau, aia no lakou ua loaa me ka maalahi loa iloko o ka Euanelio o Karisto. O ka mea i komo ole ilaila, he opala ia.

Ua halawai me Waiamau opio.

Ua aumoe, ke hooki nei au.

E aloha aku i na hoaloha.

Kou oiaio,

O. P. EMEKONA

 

Na Manao o kekahi mau Nupepa Amerika.

            No keaha ko kakou mea e lohe ole nei i kekahi mea maopopo e pili ana i ka ninau no ka hoohui ia Hawaii @ Ua hoi mai nei ke Kuhina Blount, a he mau manawa ae nei kona o ka hiki ana mai, eia nae aohe mea i hoike ia ae i ke akea Iloko nae o ia wa, e hele lealea ana na hooulu haunaele a me na ohumu ana i ke Aupuni Kuikawa, a eia kona mau makaainana iloko o ke kulana pioo. He mea pono i ka mana hooko ke hoopau ae i keia ninau. O ka hoapaapa e hoololoiahili ai aole ia he hana kalaiaina naauao, aole no hoi he hana maikai no na kamaaina o na mokupuni o Hawaii.            Nupepa Fairmount (Minn.) News.

            E hele ana e noho paa.

            Ae, a eia aku no he wahi okoa e huki ia ai ka hae Amerika, he wahi e huki ia ai iluna, a aole loa e huki ia ilalo na pae aina o Hawaii. He mau miliona o na maka Amerika i hoopulu ia na lihilihi, a he mau miliona o na papalina Amerika i hele a puai ka ula wena i ko lakou wa i heluhelu ai, ua huki hou ia ilalo ka hae mahope iho o ka huki mua ia ana iluna e kekahi luna aupuni Amerika o ke aupuni ma Wasinetona. I kekahi o keia mau la iho e pii hou ai oia iluna a kau paa loa, me ka nana ole i ka Mr. Nordhoff a me Mr. Spreckles mau hana ku ole i ke kanaka Amerika. San Diego Sun.

            Aole he Hana Pono.

            O na mea hou e puapuai mai nei mai Hawaii, aole ia he mau mea hoohauoli. O keia noonoo, ina e hoihoi ia ae ke aupuni alii, a i ole ia lilo aku paha na pae aina i kekahi o na aupuni o Europa, aia ke hoala hou ia mai la ia mau hopohopo. O ke keehina a ko kakou aupuni ponoi e lawelawe nei, aole ia he hana naauao, aole hoi ia i hooluolu aku i ka manao i hoopuka akea ia e ka lehulehu, no ko Amerika pono e noho makua ma Hawaii. Nupepa Sacremento Record Union.

            Ua pono o Willis.

            Ua koho hou ia mai nei ona Kuhina Amerika hou no Hawaii. Amerika hou no Hawaii. Malia paha ua loaa ia Kalivalana he kanaka hou e huki ole ai ilalo i ka hae Amerika, a e kokua ai i na pomaikai o Amerika Huipuia mamua ae o ko na aina e mau pomaikai. Nupepa Minnesota.

 

            Ua hoolilo ia aku ma ke kuai i ka Hui Uwila Hawaii, na lako o ka hale kukui uila maloko o ka pa o Hale Mana Hooko a Kalakaua i kuai ai, oiai oia e nohoalii ana, a ua pau aku i ka halihali ia i ka halihali ia i ka Hale o ka Hui Uwila ma Ainahou.

 

HE MOOLELO

Hooniua Puuwai

NO

OLANDO KAAKA

Ka Opio Noho Waonahele.

KA HIAPAIOLE O KA PU RAIFERA.

Ka Puuwai Waipahe.

NONA

Ka Umauma i Lalapa ia e ke Ahi o ka Wiwo Ole, a o ka Ui Kaili Puuwai Hoi.

 

MOKUNA VIII.

KA HOPU IA ANA.

            Ia wa, puili aku la ke keiki i kona makuahine, a mahope o na huolelo hoolana manao i waiho ia aku e ia i koua mama ua honi aku la oia iaia a haalele aku la me na waimaka e kahe makawalu ana ma kona mau papalina i ka ua mea o aloha kupouli iloko o kona puuwai.

            Mamua nae o kona haalele ana aku ia loko o kona wahi hale, ua hele mua aku la oia e halawai me kona wahi kahu wahine paele.

            "E kuu makua hanai a'u i aie nui ai," wahi a Olando i pane aku ai, "ke nonoi aku nei au ia oe e ae mai oe, oiai e hele ana au i kai o ke kulanakauhale, a malia paha aole au e hoea koke mai ana, a ke makemake nei u e malama loa oe i kuu makuahine elike me no me kau i hana mau ai, a e haawi oe i na manaolana a pau iaia no ko'u hoi koke mai. I na wa a pau ana e ninau ai no'u, e hai aku oe e hoi koke mai ana no au, a e hoohoihoi mau oe i kou mau helehelena imua ona i na wa a pau, a mai paupauaho oe."

            "E hoi koke io mai ana no oe e kuu Olando?" i ninau mai ai ka luahine paele me ka haikea ana ae o kona mau helehelena.

            "Ae, mai hopohopo oe no'u. Aohe pilikia e hoea mai ana no'u, koe wale no malia paha aole e pau koke ka'u hana iloko o na la elua a ekolu paha. I mea hoi e pihoihoi ole ai ko'u makuahine oia au e nonoi aku nei ia oe e hoolana mau aku oe i kona manao."

            Me ia mau olelo, ua huli ae la ka opio a komo hou aku la iloko o ke keena a kona makuahine e noho ana a mahope o kona nonoi ana ae i na mana lani e kiai a malama mai i kona luaui makuahine, ua honi hou aku la oia iaia a oili aku la iwaho kahi a ke alii makai e kakali mai ana nona.

            I ko Olando puka ana aku a ike aku la oia o ke alii makai wale no ke kakali mai ana iaia, aole hoi ka nui o na makai, ua hoohuoi iho la kona naau, a no ia mea ua ninau koke aku la oia i ke alii makai:

            "Auhea ka hoi ka nui o kou poe makai?"

            "Ua hoouna e ia aku nei e a'u e hoi lakou oiai ua maopopo ia'u aole oe o ke ano o ke kanaka a ka poe nana oe i hoopii mai i olelo mai ai. Ua i ae lakou me ka hoonuinui ana he kanaka limakoko oe, a he mea paakiki ka ke hopu ia oe me ke kahe ole o ke koko. Aka, i ko'u ikemaka ana iho nei ia oe, a i ko'u lohe ana i kau mau hoakaka, ua mihi loa au i ko'u hoolohe ana i kela mau olelo hoopunipuni; a ke hai aku nei au ia oe, ina owau ka lunakanawai, alaila o ka'u olelo hooholo i keia wa ano, o ka hookuu laelae aku ia oe me ka hookaulua ole. E kala pu mai hoi oe ia'u, oiai ia oe i komo aku nei iloko o kou hale ua hele aku nei au e hoomakakiu ia oe mawaho o ka pukaaniani o ke keena o kou makuahine, a i kuu lohe ana a me kuu ike ana i na mea i kuka ia mawaena ou a me kou makuahine, a me na mamala haipule walohia i puana ia e oe imua o kela makuahine, ua hoopiha loa ia ko'u naau e ka hilahila palena ole. Nolaila, ke holoi nei au i ko'u mau lima mai na haumia o keia hana a'u e hooko nei, a no ia mea ke nonoi aku nei au ia oe e kuu makamaka maikai e nana mai oe ia'u ma ke ano he hoaloha aole hoi ma ke ano he luna aupuni. Ke lawe nei au ia oe me ka hilahila hiki ole ia'u ke hoomanawanui hou iho. Mahope iho o ko kaua hoea ana aku imua o ke poo o ka oihana, e wehewehe aku ana au i kou mau manao a pau me ka huna ole i kekahi mea, a ina oia e hookuu ole mai ana ia oe, alaila, aolee napoo keia la e kau mai nei ma ke komohana e haalele ana au i keia oihana awahua, oiai akahi no au a ike io i ka awahua maoli o keia oihana."

            "Ke hoomaikai aku nei au ia oe no ka manao makai i loaa ia oe no'u nei, aka he mea pono ole paha ia oe ke haalele i kau hana a me kou pono no'u nei, oiai he wahi opio ilihune wale iho no au, a aole loa e hiki ia'u ke paaai aku i na kokua ana ma ko'u aoao ia oe."

            "Ke hoike mai nei na kahoaka lani ia'u, aia ko'u waiwai a me ko'u pono a me ka pono o ka'u mau keiki ma ka hooko ana i ka aoao o ka hoopono, a nolaila mai hopohopo oe no'u, oiai he wa no ma keia mua aku e noho pu auanei kana iloko o ka oluolu a me ka hauoli, a no ia mea ke kumakaia nei au i ka'u oihana a me ka pono o ko'u ohana ma o ke kupaa ana mahope ou e kuu hoaloha oiaio; no laila e nana mai oe ia'u ma ke ano he kauwa hoolohe nau."

            Oiai keia mau kuka aua aia no laua ke hele la ma ko laua alahele no ke kulanakauhale.

            I ka hoea ana o ka opio Olando a me ke alii makai ma ka hale hookolokolo, ua komo loa aku la laua maloko o ke keena o ka Ilamuku, a ia wa ka opio i ike aku ai i na kanaka elua ana i ike ai ma ka luakupapau o ka ilikini, a o laua hoi na hoike ma ka aoao hoopii, a o ka mea nana ka hoopii oia no o Mr. Rosewela Bakale, ka luna aupuni kiekie o ke kulanakauhale. Ia wa ua hoomaka koke na nieniele ana a ka luna kolonelo.

            Aka, iloko no nae o ua wehe wehe pololei a pau a ka opio, ua waihoia aku la ka hihia o ka opio imua o ka aha hookolokolo maoili o ka aina, a me ka hookaulua ole ia, ua lawe loa ia aku la ka opio a hoopaa ia iloko o kekahi o na keena paa loa o ka halepaahao.

 

MOKUNA IX.

KA HALAWAI HOOPAHAOHAO.

            O ke keena i hoopaaia ai o Olando, oia kekahi o na keena paa loa ma ka papahele ekahi o ka halepaahao, aole hoi he wahi e hiki ai ke mahuka; a ua maopopo i na kamaaina a pau o ia wahi, o kela kekahi o na keena paa loa o ua halepaahao la o ka ehaeha.

            Ua piha paha he hookahi hora a oi mahope mai o ka hoopaaia ana o ka kkou hiwa hiwa, a koa wiwo ole, aia hoi, ua nakekek mai la ka laka o ka puka a hemo mai la, a komo mai la o Mr. Resewela Bakale. He kanaka kino puipui ano pahaahaa keia, a ua o mai kekahi mau lauoho hina ma kona poo. He helehelena ano kapukapu, a me na kuemaka e hoopupuku mau ana, e hoike mai ana he kanaka huhu ino a me ka hoomauhala.

            O keia ka luna aupuni kiekie o ke kulanakauhale o James town, a oia no hoi ka mea nana i hoopii ia Olando. I ka wa a ka opio i ike aku ai i ka mea i komo mai, ua hoomaopopo koke iho la no oia he enemi ino loa kona, oiai, ua hoomaopopo koke aku la ia ma na onohi maka o kela kanaka, he naau kona i piha me na hana maalea he nui, a he naau lili ino hoi.

            Komo mai la ua Bakale la a kokoke i kahi a ka opio e noho ana, a me ka minoaka maalea ma kona mau papalna, ua pane mai la oia:

            "E ka opio, he hihia koikoi loa keia ou i hopu ia mai ai, aka, ke lana nei nae ko'u manao, e puka aku ana no oe me ka pilikia ole. He mea hiki ole ia'u ke manaoio iho ua hewa oe malalo o keia karaima, oiai he opiopio loa oe, a aole hoi e hiki i kou naau ke upu wal no ka hana ana i kekahi hewa eleele e like me keia."

            "Ina hoi ha ua loaa kela noono ia oe, pehea hoi oe i hoopii ai ia'u?" wahi a Olando i ninau aku ai me ka leo kuoo moakaka pono.

            Aole i manao mua kela Bakale e hoopuka aku ana keia opio i kekahi ninau o ia ano imua ona, oiai, ua manao oia e hoka wale iho ana no ka opio e like me ka hapanui o na opio e ae a pau ana i maa mau ai, no ka mea, he kanaka oia i hopohopo nui ia e ko laila poe, aka, aole pela keia opio, ua ano hoka ke kanaka naan hookano malalo o na huaolelo a Olando, a ua hiki koke ole iaia ke pane mai.

            "He hihia hiki ole keia ia'u ke pale ae, no ka mea o kela ilihini i make ai, he kanaka oia i noho lawelawe malalo o ke aupuni no kekahi wa loihi a he ilikini hoi i mahalo nui ia e na kamaaina o keia kulanakauhale, a nolaila, ua hiki ole ia'u ke pale ae kmai ka hopu ana i kou kino, a ke lana nei ko'u naau e hiki ana no ia oe ke pale nou iho, a hoi aku me ka lanakila."

            "Ina eia ke kaulike maloko o keia aina, alaila, he mea oiaio e puka io ana no au, oiai, ua make no kela ilikioi malalo no o kona hoao ana e lawe i ko'u ola." wahi a Olando.

            "O ko'u hauoli nui loa ia, iua he mea hiki ia oe ke pale nou iho," i pane mai ai ua Bakae la me ka maalea, aka ua hoomaopopo aku la no uae ka opio."

            "I hele mai nei anei oe e Mr. Bakale e pahenehene mai ia'u?" i ninau koke aku ai ka opio me ka paapuai ana ae o ka ula ohelohelo ma kona mau papalina nohea.

            Huila koke ae a na maka o na kanaka la, a me ke kakali ole, na pane mai ia oia:

            "O ko'u pahenehene iho la anei ia o ke ake aku e lanakila oe mai keia karaima a kou lima koko i hana ai?"

            "E haalele mai oe i keia keena a e hoi aku ma kou wahi e ke kanaka maalea hilahila ole, a na'u no e malama no'u iho," wahi a Olando.

            "E ka opio, mai lawe oe ia'u ma ke ano he enemi nou, oiai ina au e lilo io ana i enemi nou alaila aole ou wahi e pakele ai," wahi a Bakale me ka manao paha e makau ana o Olando iaia, oiai oia ka luna oihana aupuni keikie loa. Eia nae, ua hoohoka hou ia oia e ka opio noho waokele.

            "Heaha ka oe? E manao ana anei oe e punihei wale aku ana au mahope o kau mau olelo maalea? Ua ike hoi au o oe ko'u enemi, a he enemi hoi oe no ka mea hala ole e like me a'u nei, nolaila, o kau mau mea a pau i hoolala ai, e lilo ana ia i mea ole, a pela no hoi oe e lilo ai i mea ole. Na kela akua kahikolu e kaupaona mai ia kaua. E like me ke ano o ka hana e uku ia mai ai."

            Mamuli o keia mau olelo walania a ka opio, ua hiki hou ole i Bakale ke pane hou mai, aka, ua ake nui nae oia e kuka hou me ka opio, oiai, he hopohopo oia malia ua kamailio paha ka ilikini i ka opio i kekahi mea huna, oia hoi kona kipe ana i ka ilikini e hele a powa i ke ola o ka opio, nolaila, ua hoao hou aku la oia e hoomalimali ia Olando, aka, ua hoopau loa o Olando i ke kuka ana me keia kanaka, a ua ike no ka opio i ka manao o keia kanaka maalea.

            Mahope iho o ka hoao hou ana o ua Bakale la e kamailio hou aka i ka opio, ua huli ae la oia a haalele mai la i ke keena o Olando i hoopaapio ia i.

            I ka hala ana o ua kanaka la, ua noho hou iho la ka opio maluna o ka punee, a ua hoohala oia ia mau hora o ka auina la ma ka noonoo ana no kona makuahine, a me ka ui nohea Ada.

            Aole i pau.

 

Lapuu paha uanei ke Alelo.

 

            Ma ka hora 12 o ke awakea Poaono aku nei i hala, Okatoba 21, i komo ae ai ke Komite o ka Ahahui Paio Emma Hale, no lakou na inoa S. H. Kauila, Sam Kaloa a me John Rees maloko o ke Keena Oihana o ka nupepa anee alii ka "Holomua," e hii pu ana i ka olelo hooholo wikani a ka Ahahui Paio maluna ae no ka olelomo konouli nekoneko a maea i hoopuka ia ma ka nupepa Holomua o ka la 14 o Okatoba, e kuni pakahi ana a aai i na lala a pau o ka Ahahui Paio me ka hao kuni o ka maewaewa e alina mau loa ai. Oiai, he poe anee alii ka hapanui o na lala o ka Ahahui Paio, nolaila, ua nini loa lakou i ke kuni ana aku o ka nupepa i hookaulana ia he nupepa anee alii. O ka manao o ka olelo hooholo, e kauo huluhulu ana i ka lunahooponopono o ua nupepa la, e hoike ae i kona mihi akea no ka hoohaahaa ana me na huaolelo ino i kona mau hoakanaka, maloko o kana nupepa a ma na nupepa e ae a pau i pai ia ma ka olelo Hawaii malalo o kona mau lilo ponoi; a e haawi ia mai hoi i ka Ahahui Paio, i kope i kakau lima ia e ka lunahooponopono.

            He uuku keia a he hana makamaka hoi na keia Ahahui, e i aku ka pilau nui mamua e ka ia aku ai a nakaka ke kua imua o ke kanwaim, oia hoi ina e hoole mai, na aa kekahi poe e hoopii kanawai a e poou ana ka lae kahi ke pohue. Ina hoi e hoolohe mai ka lunahooponopono a naka na kuli, alaila o ka lanakila ana ia o na akua lapu o ka po maluna o ka maka kila.

 

            A keia Poakahi aku, Novemaba 6, e ku mai ai ka mokuahi "China" ma Honolulu nei, mai kona mau @wa kamaaina mau mai ma Asia, ma kona ala moana e kikihi loa ana no Kapalakiko.

 

Hoolaha Homau.

KA AYER SASEPARILA

            Oia ka LAAU oi loa o ka maikai no na mai i hookumu ia mai ke koko ino mai. Ua oi loa ae hoi no ka mea, o kona kahua i hookumu@ ai o ka Honodorusa Saseparila Oiaio.

            No ka mea, o ka LAU NA HELEHELE a me na mea a pau i maa i ka hoohuihui ia, oia na laau oi loa o ka maikai, a no ka mea hoi ua ike ia ka waiwai i@ ma ka lapaau ana i na MA'I o ke KOKO, ua oi ka Ayer Saseparila ma na mea a pau e hooikaika @ ia ke ake a me ka Puu Hoowali ai, a hoohana maikai ia na iaia a pau o ke kino. Ua hookuke ia mai ke kino ae, ka laau make o ka ALAALA, ua hooia ia na EHA, na PUHA, na RUMATIKA, na MAIHEHE, na HUEHUE a me na ma'i ma ke poo kahe wale o ka hupe, a ma na wahi a pau ke hooia mai nei na Kauka alakai ka maikai o keia laau.

            Ke hooia nei ia h@i, a e hooia no hoi ia oe.

 

No ke KUNU a me ke ANU o ka Ayer Cherry Pectoral ka laau lapaau alakai o na ohana.

No ka NALULU, ka LEPOPAA ka LENA a me kekahi mau mea inoino e ae o ka opu, e lawe i ka AYER HUAALE CATHARTIC

E makemakenui ia nei e ko ke ao puni.

Hoomakaukauia e Kauka J. AYER & Co., Lowell, Masekas@

 

HOLLISTER & CO.

Na A@eoa ma ka Pa@ Hawaii

@

KAKELA ME KUKE

 

KA HALEKUAI NUI

O NA

WAIWAI LIKE OLE

 

NA MEA

HANA KAMANA A PAU

Na lako pili hao kukulu hale,

Na kepa

Na lei ilio,

Na kaulahao ilio,

Na Pai,

Na Upa,

Na kope ha'a,

Na palapala.

 

PALAU LIO

Na mea mahi@,

Na au ho,

Na au koi,

Na kua hipi,

Na lei hipi,

Na kaulahao hipi,

Na uwea pa,

Na kaa palala,

Na mea pi@la,

Na ipuhao.

 

Makau me Aho Lawai

Na Iliwai

Na kaula,

Na hulu pona,

Na pulumi,

Na pona, me ka aila,

Na kopa,

Na aila maha

Na pakeke

Na pakeke hao,

Na kapu hao,

Na pauda,

Na kukaepele,

Na awiki, a me

Na ipukukui.

 

Mikini Humuhumu Kaula

Wilcox, & Gibba Hookahi Lopi,

ka Remington,Elua Lopi.

            A me na aka@a he nui loa o kele ano a me keia ano.

 

Kakela me Kuke