Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 46, 18 November 1893 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

Ia makahiki no, 1711), heie aku ia o Keoua Kuahuula i Hilo e kaua ai me Keawemauhili, a ma ke kaua ane i Alae, moke iho la o Keawemauhili ia Keoua, a liio o Hilo, i Puna a me Kau iaia* A hooke loa mai ia o Keoua me ka hooiawehaia ia Kamehameha, a e kaiii i koKamehameha mau moku ekolu nona a pau, a hiki oia ma Waipio, a kohi ku ia na loi kalo o Waipio, a pepehi wale aku oia i ko Kamehameha poe makaaiuana. A holo kekahi e kii ia Kamehameha i Molokai. A lohe o Kamehameha, ua hoopiha loa ia oia i ke aloha no na makaainana, aua hoi aku la o Kamehameha no Maui, a ua lawe pu aku oia ia Keapuolani a me Liliha Kekuiapoiwa 111. kona makuahine. A malaila aku no Hawaii, a kau laua ma Koapapaa, Hamakua, a hee o Keoua ia Kamehaineha, a noho pio ma Kau, nole no hoi o Kamehameha i alualu liou aku e lawe i kona ola. A lilo holookoa o Hawaii a pau loa iaia. Kaua Elima, Kopuwahaulaula. I ka 1701 ae, holo mai o Kaeokulani ka Mol o Kauai a hui pu me Kahekili ka Moi o Oahu, a Kuka iho la laua e kii e kaua ia Kaoiehamelia, a ae o Kahekili. A holo iaua me na auwaa kaua he nui loa, a pae ma Hana, Maui, a mamuii hoi o ke kaulana o Plana i ka aina ua lani haahaa, pii aku Ia o Kaeokulani īiuna o ka puu kaua o Kauiki, a pahu aku la i kana laau palau i ka iani, me ka manao ana e aku paha ka lani, a ua pakele mal ku.

A mai Hana aku lauaa pae i Waipio. ma Ilamakua, llawaii,'a hoohiolo ia ka paepae kapti o Liloa ine ka nioi o Pakaaiana, a wawahi ia kipapa o Kahikinaiea. A malnila aku laua a ceti-nku na waa kaua a halawai me na waa kaua o Kamehameha īua Hawaii, mawaho o Kohala, a pau loii lakou i ka luku ia e na waa kaua o Kamehameha ma ka moana, a pakele aku laua ia Kamehameha, a pae olulo i Maui. Elua mau inoa no keia Kaua, o Kawai a me Kepuwahaulaula. A pao laua i Maui, a lie mau la iho, hoi loa aku la o Kaeo a pae i Oahu, a hoi loa aku la i Kauai. noho no o Kahekili ma Lahaina, Maui. Ko Kahekiii haawi ana iu Kamehameha i ka aina. I ka makahiki 1793, i ka malama 0 Sepatemaha, o Mahoe-hope hoi ia malama ma ka oleio a ko Hawail, hoio hou mai o Kamehameha e kaua hou ia Kahekili, mamuli uo o ko Kamehameha = huhu poiua ole no kela hewa no ana i ike ai i na koa o Kahekili ma Hilo. A hui o Kamehameha me Kahekili, hai aku la oia i kona manaopaa no ko kaua. A iolie o Kahekili, pane mai la oia me ka waimaka ia Kamehameha, O hoi! e ehe auanei ka iii! hoolohe mai oe a ua uhi kapa eieele, ua kau ka puaa i ka nuku, kii mai 1 ko aina. A ke komo aloha iloko o Kamehameha no Kahekili, no ka mea, ua elemakule no oia. Ua maopopo no iaia, aole e ae mai ana o Kalanikupule o haawi mai iaia i ka aina ke make o Kahekili. Aka, no &o Kamehameha aioha iaia, ua pau wale ko Kamehameha manao kaua, a ua hoi aku Ia oia i Hawaii. Ko Kahekiii make ana. I ka malama o Inlai, M. H. 1794, ua makeo Kahekill ma Ulukou, ma Waikiki, Oahu, a ua hookaawale ia o Kalanikupule ma Koolau, Oahu a pau ka aina i ka hoomaemaeia alaila hoi mai e like me ka maa mao. A 1 ka la 15 iho o Augate, ua kaua iho laoKaeome Kaianikupule ma Kukui, a hu! pu laoa ma Kapaiawai, a ua pau waie ke kaua, o Kaeiiiua ka inoa oia kaua. Kekahi mea i hanaia e Kaianikupnle. I ka o Dekemaba oia makahiki no, ua komo mai la ke* kahi mau moku Pelekane eiua ma ke awa o Kou, o Jtckoll ka inoku, a o Baraunu kooa kapena, a me JPrince Leeboo, o kapena Garduer.

Aua olelo ia, o lana na moku mua loa i komo i ke awa o Kou. A ike o Kaianikupule, ua kii aku oia ame kona mau kahuna e iuku i na kanaka o keia mau moku, a ua nui ka poe i hoeha ia o na nioku, a ua make hoi kekahi o na kahuna a me na kanaka o Kaianikupuie. Kaua eono, oia ke kaua i Nuuanu. Iko Kamehameha iohe ana ua make o Kahekiii, ua hoomakaukau oia ia mau Ia no ka holo ana e kaua ia Kalanikupulo. I ka makahiki 1795, iloko o Mei, 0 Kaulua ia i ko Maui oielo ana r alaila, holo mai la o Kamehameha a pae ma Waikiki, a auhee aku la o Kalanikupole, a īua Nuuanu i hoouka ia ai ke kaua e Kalauikupule ame ko Oahu poe koa kaua imua o Kamehameha, a auhee aku ko Oahu poe ame Kalanikupule, a liio o Oahu ia Kamehameha. Oka puni ana ia o na moku a pau i ka ua'i ia e Kamehameha, koe nae o Kauai. Ua kapaia ia kaua ana, o ke kaua i Nuuanu, o Kauwaupaii kekahi inoa. Ina la hopo oia makahiki no, holo aku la o Kamehameha i Kauai, me ka manao e kaua, aka, iaia ma ke kai o Kaieiewaho, ua halawai oia a me kona poe auwaa kaua me ka makani ino nui, a iu nui ua auwaa 1 make, a aole e hiki ia iakou ke holo hou aku imua, aua lioi okoa mai o Kamehameha i Oahu.

Kauaehiku, oia ke kaua i Kaipalaoa

I ka malama o Augate, ika M. 11. 179G ae, kipi ilio la kekahi alii i ke aupuni, o Namakeha kona inoa, ma Hamakua,Hawaii. A ua hoouna ia mai ht kekuhi elele maihiila mai i o Kamehameha !a. *~A lolio o Kamehameha, alaila, hoi aku la oia n loaa o Namakeha ma Hilo, a hoouka īa ke kaua ma Kai[»alaoa, a mako o Namakeha ia Kamehameha. O keia ko Kamehameha enemi hope loa i kaua ai. Nt> kekahi moku i ku mai ma Ho* 7 nuaula, Maui. Mahope iho o kela kaua kaulana oke paui- wai o lao ma Wailuku, Maui, i ka makahiki 17% ua ku ma Honuauia kekahi moku Amerika, o Elenola ka inoa, uapena Metcalf, o Olehana kekahi ma ua moku la. A holo nui mai la no hoi ko uka poe i ka moku e kuai ai i na mea ai ame na mea e ae, a loaa mai la la lakou ka hao, ko kui, ke kahi, keamani, a he nui wale aku, aole a lakou mau hana hoohaumia e iikemeKapena Keke. A hiki aku la ka lohe i kekahl mau alii ma Oiowalu, o Kalola a me Kaopuiki kana kane, ua ku mai he moku ma Honuaula, makemake iho la o Kaopuiki o hoio i Honuaula e ike ai i ua moku la. Alaila, holo io aku la no ia a hiki 1 Honuaula, aoie nao oia i holo a pii iluna oka inoku, aka, ua pae no ia mauka. Ika po ana iho, hoio aku ia oia i kai me kona mau hoa, a ike

oia ika waapa e iana ana no mahope oka moku, ua nakinaki ia a paa, aua pau loa ko ka moku poe i ka moe. Alaila, hooholo iht ia lakou e aihue i ka waapa, a hookokoke aku la* lakou ika moku, a oki iho la i ke kaula o ka waapa, a lawe nui aku la me ka ike ole mai oko ka moku poe. O ke kiai hoi o ka waapa, ua moe loa. A mamao loa lakou, ala ae ia ke kiai waapa, a ike oia i kona poino, alaila, kahea aku 1a ia i ko lakou poe, aole i iohe mai. Lalau mai la o Kaopuiki i ua haoie la a pepehi iho la lakou iaia a make. A lawe aku la lakou ika waapa a na pall kahakai a Alaloloa, wawahi iho ia iakou, a lawe aku la lakou me ka oiioii nui i ka hao a me ke kui i mea makau, a i kni houhou, a pela ako. A hoi mai !a lakou i Olowalu me ka hauoii nol m» ia mau mea a !akou i llhue ai. (Aoit i pau.)

Oka nui ona dala e waiho a&a ma ka waihona oke Aupuni Kuikawa ma ke kakahiaka o ka Poaha nei, he $£$7,03:2.1!, i maheiehele ia penei: Banako Haie Leta, iie 001.73; Papa Aianui, $53 t 410.it2; Papa Hoouaauao, $52,651.18; na fiai» enaoli e hiki ai ke hoohana la maoa maanei, f 120,ma«.