Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 33, 14 August 1896 — Page 2

Page PDF (1.57 MB)

This text was transcribed by:  Ululani Victor
This work is dedicated to:  Samuel M. Kamakau

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

@oolha Mana Hooko.

 

HOOLAHA HELU KANAKA.

            I kulike ai me ka makemake o ke Kanawai e malamaia ana ka helu kanaka lahui o ko Hawaii Pae Aina malalo o ka hooponopono ana a ka Papa Hoonaauao ma ka po o ka la 27 o Sepatemaba, 1896.

            Ke konoia aku nei na mea a pau e nana i keia pauku o ke Kanawai:

            "E hai pono ae na kanaka a pau i na mea a na Luna Helu o ka Papa Hoonaauao e ninau ai i mea e pololei a e pono ai ka helu ana i na kanaka; o ka mea e hoole ana aole e pane pololei i na ninau a na Luna e ninau ai e hoopai ia oia ma ka hooukuia ana i na dala aole e oi aku mamua o ke Kanalima Dala ke ku ka hewa iaia ma ka hookolokolo ana imua o kekahi Lunakanawai Hoomalu a Apana paha."

            Penei na Luna Nui o na Apana a pau i hookohuia no ka helu kanaka:

HAWAII

Hilo     H. C. Austin

Hamakua         Chas. Williams

Kohala Akau   W. P. McDougal

Kohala Hema  Miss E. W. Lyons

Kona Akau      Waldemar Muller

Kona Hema     Harry T. Mills

Kau     C. Meinecke

Puna    Harry Rycroft

MAUI, LANAI A ME MOLOKAI.

Lahaina a me Lanai     Henry Dickenson

Wailuku           John A. Moore

Makawao        C. H. Dickey

Hana    R. Stranch

Molokai           Geo. Trumble

OAHU.

Ewa & Waianae          C. C. Dement

Waialua           Ed. Hore

Koolauloa a me Koolaupoko  William Henry

KAUAI A ME NIIHAU.

Waimea a me Niihau   E. Omstead

Koloa  Edward Stretz

Lihue   W. I. Wells

Kawaihau        H. Z. Austin

Hanalei            W. E. H. Deverill

            ALATAU T. ATKINSON,

            Luna Hooponopono Nui.

 

KA

Nupepa Kuokoa

No ka Makahiki          $2.00

No Eono Mahina         1.00

Kuike ka Rula.

 

HOOPUKAIA E KA

HAWAIIAN GAZETTE CO

C. G. BALLENTYNE, Luna Nui.

JOSEPH M. POEPOE, Lunahooponopono.

Honolulu, Oahu.

POALIMA,    AUGATE 14, 1896.

 

Ke Kuhina o ka Repubalika o Amerika ame ka Repubalika o Hawaii.

            Ma ka hora 11 me 30 minute o ka Poakahi nei, ua hele aku la ke Kuhina Amerika Willis e ike pili Aupuni ia Peresidena Dole o ka Repubalika o Hawaii nei.  Ua hoolaunaia aku imua o ka Peresidena o ka Repubalika o Hawaii.  Ua kamakamakaia na olelo panai pili Aupuni mawaena o kahi ame kahi, a ua hookailikeia ke aloha pumehana mawaena o na Repubalika elua.

            Maloko o ke keena oihana o ka Peresidena, maloko o ka hale Oihana Hooko i malamaia ai keia ike ana.

 

Ka Mea Nana i kakau mua ka "Ninau Hoike no ka Palapala Honua Poepoe.

            Mamuli o ka palapala a Rev. S. Kekuewa o Kohala Akau, Hawaii, i kakau mai ai ia makou, no ka mea e pili ana i ka make ana o Rev. E. Bona o Kohala Akau, a i hoolahaia aku ai nohoi e makou, ma kela pule aku nei, i ike iho ai makou o Rev. Elia Bona, ka mea nana i unuhi (kakau) i ka buke "Nianu Hoike no ka Palapala Honua Poepoe," ka buke nana i hoike mai, aia o Asia, Aferika, Europa me kekahi mau mahele o na aina moana ma ka hapa Poepoe Komohana; a o Amerika Akau, Amerika Hema, Ainaomaomao, kekahi mau mahele o na aina moana ame ke kauwahi hapa o Asia ma ka hapa Poepoe Hikina.

 

Ka Nanehuna o Hawaii.

            Ma ko makou pepa o ka pule i hala i hoike aku ai makou imua o ko makou poe heluhelu i kekahi mau mamala olelo ku i ka hoohikilele manao, no na olelo a kekahi o na luna Aupuni kiekie o ka Repubalika o Hawaii nei, i hoike ai imua o kekahi mea kakau o ka nupepa Chronicle o Kapalakiko, a o ka hoike piha ana hoi o ua mau olelo la, e ikeia no ia ma ko makou pepa o keia la.

            I ka wa mua loa a makou i ike ai i keia manao, ua hookuia nui loa ia mai ko makou noonoo, ma kahi e pili ana i ko ua luna Aupuni Hawaii nei olelo ana, ina e loaa ole ia Hawaii nei ka hoohui Aupuni mai a Amerika mai, alaila, o ka hopena maopopo loa e loaa ana ia Hawaii, ma ia hope mai, oia kona ho'i hou ana i ke kulana Aupuni Moi, a o Kaiulani ka Moiwahine, a ma ia ano e noho mana mai ai o Enelani maluna o Hawaii nei.

            Ua lilo keia manao i mea na makou e nune nui ai iloko o makou iho, ma ke ano, He oiaio anei na keia luna Aupuni Hawaii keia mau mamala olelo?  Aole anei na ka mea kakau nupepa Chronicle wale iho no ia mau huaolelo i hookomo ma ia wahi, me ka ike ole o ka luna Aupuni Hawaii ia mau olelo?  No makou iho, e olelo ae makou, ma keia wahi, Aole o makou manaoio iki ua olelo kela luna Aupuni i ua mau olelo la.  Ua ike makou a ua hoomaopopo pono hoi: Aole o ke kulana Aupuni Alii ma Hawaii nei ke kulana Aupuni e mau ai ka maluhia maluna o ka aina.  A ke olelo hou nei no makou: Aole no o ke Aupuni Repubalika ka mea e mau ai ka maluhia maluna o ka aina.  A ina paha makou e ninau ia mai ana: O keaha la ka, ka mea e mau ai ka maluhia maluna o Hawaii nei?  Eia ka makou pane: O ka Ikaika.  I ka wa e ku ai he Aupuni e rula ana, a e hooponopono ana i kekahi lahui awiliwili o kona lahui, elike me ko Hawaii nei ke ano, he mea pono ke paa kela mana o ka Ikaika, ma na lima o ke Aupuni e hoomalu ana.  E hookaawale i kela mana mai loko aku o ke Aupuni, e ikeia no auanei ka ulu koke ana mai o na hana e wawahi ana i ka nohona maluhia, a nohoalii mai ke kulana Aupuni Anakia.  Na ka ikaika i hoolilo i na Aupuni kauliilii o Hawaii nei malalo o ka rula ana ame ka hoomalu ana a Kamehameha.  Me ka ikaika o ka ihe, ke oolea o ka pololu, ka niua o ka a-la, ame ka oi o ka pahoa i hooauheeia ai na ikaika liilii e ae maluna o keia mau mokupuni a houluuluia lakou iloko o ka Ikaika nui hookahi, oia o Kamehameha.  O keia mana hookahi no auanei ka mea nana e hoomau i ke ku ana o ka maluhia maluna o Hawaii.  He mea ole ke ano o ke Aupuni e ku ana, aka, he mea nui ke ano o ka mana a ia kulana Aupuni e paa ana, no ka homalu ana i ka lahui ana e noho hoomalu ana.  He mea ole na Aha hookoloklo ame na halepaahao, ke ole he Ikaika e paa ana iloko o na lima o ke Aupuni.

            Nolaila, mamuli o keia manao maopopo i ulu mai ai ia makou ka olelo ana ae, aole loa kela luna Aupuni Hawaii i olelo i na huaolelo i hoolaha akea ia ae e kela nupepa Chronicle o Kapalakiko.

            Aka, ke lawe nei makou i kekahi aoao o keia kamailio ana, oia hoi, ina no paha e hoi hou io mai ana ke Aupuni Moi, malalo o ka nohoalii ana o Kaiulani, elike me na kahoahoa ana a kela manao, alaila, he mea maopopo loa, e noho hoomalu mai ana na mana o Enelani maluna o kakou; a o ka ninau nui, i kupono ia kakou ke ninau iho, E loaa ana anei ka mana hoomalu, ka mana hookele a o ka mana noho oihana Aupuni kiekie i na kanaka Hawaii, elike me ka na alakai o ka aoao kue Repubalika e hoonaauao mau nei i ka lahui Hawaii?  Ke kanalua ole nei makou i ka olelo ana ae, Aole loa e loaa ia lakou ia mau pomaikai -- Aole.  I ka hoi ana mai o ke Aupuni Alii, malalo o kahi "Alii" i hoonaauao ia ma na Aina e, malalo hoi o na kulana nohona Pelekane, aole loa e ike hou ia mai na hula paipu o ka wa kahiko, na hula olapa ame na ano hula e ae apau i kuluma ia Hawaii nei.  I ka ae ana o ka poe na lakou e paa nei ke Aupuni, ina io oia ke alahele a Hawaii nei e kaapa aku ai ma keia mua aku, e noho hou iloko o ka halau hale alii, alaila, e hana ia ana ia hana, mamuli o ka makemake, i hanaia a mikioi, e ka poe na lakou e hoihoi hou mai ana i ua Aupuni la.  Alaila, eia ke ano maoli o ke Aupuni ma ia wa.  O na lima, o na lima no o Esau; aka, o ka leo, o ka leo o Iakoba.  O ke Aupuni, he Aupuni hulu alii, aka, o ka uhane ola iloko o ua Aupuni nei, o ke kulana Repubalika no ia e ku nei.  A ina pela, alaila, heaha ka oi aku oia Aupuni i ko keia no ke kanaka Hawaii?  Aole -- aole.  Ua ike makou i keia hopena i kau maluna o Hawaii nei i keia wa; a nolaila makou i ku ai ma ka aoao e kakoo ana i ka pono o ka Hoohui Aina me Amerika, ma ke ano Aupuni mokuaina, kahi e loaa ai ka pono laula o ke koho balota ana, elike me na mokuaina o Amerika Huiia.  Mamuli auanei o ka loaa ana ia kakou o ke kulana hoohui aina me Amerika Huiia e loaa ai ia kakou ka Ikaika hoomalu e mau ai ka maluhia; a o ka kakou mau kaua ana, aia no ia ma na hoouka kaua koho balota, i kela ame keia kau.  O keia ka waihona pomaikai no ka lahui Hawaii, e waiho hamama mai nei imua o lakou, a o ko lakou ike ole ana i keia alahele, a hoomau hoi iloko o ka hoohewahewa ana, oia ko lakou hoea ana aku i kekahi kiekiena i oi aku ka haiki i ko keia wa e ku nei.

 

Ke Kulana Aupuni Hoohui Aina ame Hoomalu Aina.

            Mamuli auanei o ka loaa ana ia Hawaii nei ke kulana Aupuni hoohui aina maoli me Amerika Huiia oia ka loaa ana iaia o keia mau mahele pomaikai elua: (1) Ka noho hoomalu ana mai o ka Mana Aupuni o Amerika maluna o Hawaii nei; (2) Ka loaa ana o ka pono koho baloa kuloko i na makaainana o loko ponoi o ka aina nei, no ke koho ana i ko lakou mau elele kaukanawai, a pela hoi me ke koho ana i na luna Aupuni o kakou iho nei, ma na oihana Aupuni.

            Mamuli auanei o keia kulana Aupuni e ku ai o Hawaii nei ma ke ano mokuaina maoli iloko o ka huina o na mokuaina o Amerika Huiia.  E oni ana nona iho, e nee ana nona iho, a e hana ana nona iho, elike me ke kulana e hooneeia ana e ka ikaika koho balota i loaa i kela ame keia kanaka iloko nei o keia aina.  Ma keia ano, aole hiki i na hana pai punahele a na poo Aupuni ke rula i na hoonohonoho ia ana o na luna Aupuni, e alakaiia ana e ka ikaika koho balota e paa ia ana e kela ame keia kanaka koho balota.  E hamama ana hoi na ipuka apau o na oihana Aupuni i hookuuia ma ke koho balota ana e loaa ai, i kela ame keia Hawaii i loaa na hilinaiia ana e ka lehulehu.  Ma na mokuaina o Amerika, na lakou ponoi no e koho i ko lakou mau luna Aupuni kuloko iho, a o keia hana, aia ia iloko o ka lima o kela ame keia kanaka i loaa ka pono koho balota, iloko ponoi iho o ka mokuaina.  O keia ke ano nui o ke kulana Aupuni mokuaina maoli, a oia kulana hoi ke loaa mai ana ia Hawaii nei, ina he hoohui aina oi ano, kai makemake ia e Hawaii nei ame Amerika Huiia.

            A ina hoi ma ke ano hoomalu wale no, alaila, he kulana Aupuni ia ke ole makou e kuhihewa, elike no me keia a kakou e noho nei i keia wa, a ina he mau wahi hoololi kekahi, alaila, he mau wahi loli liilii loa ia, e loaa ole ai ke kulana Aupuni mua a makou i hoike ae la.

            O keia ka makou i ake nui ai i ko makou poe hoa lahui e ike mai lakou i na keehina o ka pono lahui akea e loaa ana mamuli o ke kulana hoohui Aupuni maoli ame ke kulana hoomalu Aupuni wale no.  He oiaio, no makou iho, aole no makou i ike iki, heaha la ke ano hoohui Aupuni i makemakeia a no ia ike ole o makou ia mea i keia wa, i ka wa nohoi i hala ae nei, a ma keia mua aku no paha, i koi aku ai makou i kekahi mau hoa Ahaolelo Hawaii i noho ma ke Kau Ahaolelo i hala ae nei, e ninau pono aku i ka Aha Kuhina, ma o kekahi olelo hooholo la, no ke ano o ka hoohui Aupuni me Amerika, i makemake nui ia e ke Aupuni, aka, aole nae i loaa ia kulana malamalama i na "Solona Hawaii" ia wa, a i ole, u manao paha lakou he mea waiwai ole ia, nolaila, i hana ole ia ai keia hana, a makou hoi i ike ai, he mea waiwai loa ia.  Aka nae, oiai e moe malie ana keia kumuhana, ma ka papa hoonohonoho ana a ka Repubalika o Hawaii nei, elike me ia i kakiaia ai a paa iloko o kona Kumukanawai, a lelpela hoi ma ka papahele o ka Ahaolelo Nui o Amerika Huiia, ame ka papa hana a ka Aoao Repubalika no keia kau koho Peresidena ae, aole hewa ia kakou ke haawi i na noonoo ana, me ke akahele maluna o keia ninau.

 

Ka Hana Hoihoi Aupuni Moi a Kuhina Willis i Makapaaia ae e wai la -- ua aponoia e Peresidena Kalivalana.

            Ma ka wa i huli hoi hou mai nei o Kuhina Willis me kona ohana no Hawaii nei, a eia hoi ke noho mai nei i keia wa, ua Kuhina Amerika la me kona ohana, ma ka home o kekahi o na Kuhina o ka Repubalika o Hawaii, i keia mau la, ua pahola koke ae la ka lono mawaena o na auna "Roialilti," e hoihoi hou ia ana ka ke Aupuni Moi, aole e ike ia ana ke Aupuni Repubalika o Hawaii -- a pela wale aku.  Aka, ma ka Poakahi iho nei, ua hele aku la ua Kuhina Amerika la e ike i ka Peresidena ma ka hale Aupuni, mai ka hale aku o kekahi o na Kuhina o ke Aupuni ana i oleloia ai e ka poe "Roialilti," aole oia e ike ana.  Pau ae la paha keia pohihihi, hookahi pohihihi i koe, oia ka hoihoi hou ana aku o ua Kuhina la i ke Aupuni Alii o Hawaii, elike me ka lakou e moemoe-a mau nei, i ka po ame ke ao.  Aka, eia ka olelo hoopuukahua ole a ua Kuhina Amerika nei i hoike mai ai imua o kekahi mea kakau nupepa o Honolulu nei, no ka mea e pili an i ka hana hoihoi Aupuni Alii ana ponoi i hoao ai e hooko a pahua ai:

            "Ua ike no oe, o ka'u mau launa ana me keia Aupuni, he oluolu loa no ia, mai ka wa i hoea mai au ia nei, koe wale no ka wa a'u i hooko aku ai i na kauoha paa i haawiia mai ai ia'u e Kuhina Gresham; o kela hana, no ka ponoia o keia lahui, aka, aole nae lakou i hoomaopopo ia mea ia wa.  Ua hana maoli no au i ka hana, a'u i manaoio ai oia no auanei ka Kuhina Gresham, a o ka Peresidena Kalivalana e hana ai, a ua hauoli au i ka ike ana, ua aponoia ua hana la a'u e ke poo o ko'u Aupuni."

            O ke ano o keia mau olelo hope, elike me ka mea a kakou e ike ku-maka maoli nei, oia keia, ua apono o Peresidena Kalivalana i ka hana hoihoi Aupuni alii i lilo ai i mea haule pu wale; a oia hana palakai i ko ole ai na moeuhane a ka poe Roialiti, oia ka ke Kuhina Amerika e upuia aku nei e hana hou aku.  Ma kona wa e noho ana ma kekahi o na hale o ka Hotele Hawaii, aole loa e hiki iaia ke hana aku ia hana, a i keia wa ana i nee ae nei a noho maloko o ka halau hale Hawaii maoli o ka Repubalika o Hawaii, oia kona wa konekonea a oolea no ka hana ana aku i ka hana i pala mua ole.  O ka poe noonoo papau ke ike ole ana i keia mea.

 

Ko Enelani Kulana Kupilikii.

            Ma ko makou pepa o ka pule i hala, i hoopuka aku ai makou i ka manao akea o ke kilo Aupuni Bisimaka, no ka mea e pili ana i ke kulana kupilikii o Enelani, ma ke ano Aupuni mana ma keia mau mua aku.  Ua maopopo loa, o Ladana oia ke kulanakauhale poo Aupuni o Enelani, a ma ka olelo a ka Hawaii, oia no "ka pu o ka hee," a o ka mana Aupuni auanei o Europa e noho mana ana, me ka lanakila, ma ka hoouka kaua moana ma ke Kowa Kai o Enelani a Kai Akau paha, oia auanei ka mana nana e kihele a paa ke kulanakauhala poo o Enelani; a i ka paa ana oia kulanakauhale iloko o na lima uahoa o ia mana, oia k w e hulihia holookoa ai o Enelani ma ke ano Aupuni mana kuokoa nona iho.  O keia kilokilo ana a ua Kuhikuhi Puuone nei o Geremania, he mea i haawi ae i na nune ana mawaena o na poai kalaiaina o Europa.  He ninau ano nui keia a koikoi a ko Enelani poe kilo Aupuni e haawi nei i ka lakou mau noonoo ana me ke aiwaiwa.  Ke ike nei lakou, aia ka hapanui o ko lakou mau mea ai mai waho aku nei, a nolaila, ina e oki pu ia ana ke komo ana aku o keia mau lako ai iloko ona, ma ka wa kaua, e hoonawaliwali koke ia ana ia me ke kaulua ole.  No ia mea, hookahi wale no hana a Enelani e hookanaaho aku nei no kona palekana, oia ka hoopuipui ana i kona mau aumokukaua, i hiki ai iaia ke noho mana me ka lanakila ma na eheu apau o ka moana.  Ua ike hoi o Farani ame Rusia i keia mea, nolaila, eia no laua ke hoopapau nei i na hana hoopuipui i ko laua mau aumokukaua.  Ke kali nei na kilo Aupuni e ae o ke ao nei no ka hookoia ana o keia wanana a Bisimaka.

 

Ka Pueo.

            O ka inoa keia o kahi nupepa buke i loaa mai ia makou i kela pule aku nei, a ua hoopihaia kona mau aoao me na moolelo hoonanea.  Ua lohe mai makou, e hoomahuahua ia aku ana ka nui o kona mau aoao a hoea paha i ka 24.  Aohe a makou olelo e ae nou e Pueo, eia wale no, he keiki kamaaina no o no ka aina 'nei, nolaila, ua ike no oe i na kuauna nihomole apau o ka aina iho nei.  Hookoloia i ka nui manu o kakou.

            Ua komo kolohe ia ka hale hana waapa o Soreson & Lyle, ame ka hale oihana o Theo. H. Davies, e kekahi mea i hele a lehia ma ia hana.  O ka hale hana o Sorenson ma, ua komoia ia ma ka po Sabati aku nei, a o ka hale oihana o Davies, ma ka po Poaono aku.

            O kahi o Davies, ua komo aku, ua hookalakupua nei ma kekahi puka aniani o ke keena oihana nui o ua hale la.  Ua huliia na pahu ume waiho dala apau o loko o na pakaukau ma ia keena.  Aia maluna o kekahi pakaukau a ke eu i pii aku ai, e waiho ana ke kohu o kona kapuai, a i ke ana ia ana, ua ike ia he kapuai ia o 9½ iniha, a oia ke kumu i loaa koke ai ka oiwi o ua eu nei, ma ka hoomaopopoia ana o ua kapuai wawae la.  Ua nalowale nohoi he paa kamaa, nona ka helu 9½.  He pu panapana kekahi i lilo ame kekahi dala Amerika; he pahu kika, he mau hainaka wahine, elua paha kakini, he eono palule keokeo.  Ma ka hale hana waapa hoi o Sorenson ma, ua lilo he mau mea paahana.  O na mea hana i laweia, he mau mea paahana maikai.

            Mamuli o na helehelena o ka hana ame na mea i laweia, ua hoohuoi aku Makai Kiu David Kaapa, o Bila Kamaa ole ke kupueu nana i hana i keia mau hana.  Nolaila, ua hoounaia na kauoha oihana makai i na luna makai apau o ka mokupuni o Oahu nei e makaala loa no "Bila Kamaa Ole" a e hopu iaia.  Ua ikeia oia ma Waianae, a ua paa i ka hopuia, a ma ke kaa ahi o Waianae mai, ma ke kakahiaka o ka Poalua nei, no ka hookolokolo ana.

            He luna kamana nui ia no ka aina mahi kope o ka Luna Paahao J. A Low ma Waianae.  Ma ke kakahiaka o ka la Sabati, ua ikeia no oia i Honolulu nei.

            Ua hoolohe ia kona mau hihia imua o ka Aha Hoomalu ma ka Poakolu nei, a ua hoomoeia no ke kau o ka Aha Kaapuni e hiki mai ana.

 

Ka Nupepa "Ke Au Hou."

            Ma ka Poakahi iho nei i loaa mai ai ia makou ka oiwi kino o ka nupepa nona ka inoa e kau ae la maluna.  I ko makou alawa ana iho ma o a maanei o kona mau aoao, e kilohi ana e ike iho i na mea nani o Piiholo, aia hoi, ike iho la makou he wahaolelo hou keia no ka lahui Hawaii, ma ka aoao e alakai ana ia lakou e ike lea iho, o ke Aupuni mana hookahi wale no e ku nei i keia wa, maluna o ka umauma nani o Hawaii aina, oia no ke Aupuni Repubalika o Hawaii, ke Aupuni e na'i pauaho ole nei, ma ke kipapa ana i ke Alanui e hoea aku ai na makaainana oiwi o ka aina ma ke kiekiena o ko lakou noho alii ana no lakou iho.

            Ma ko makou noii nowelo ana i na manao alakai o ka hoaloha nupepa, a pokii hoi ma ka poai o ka oihana hoolaha nupepa, ua hoike maopopo mai ia i ke kulana "pili o na iwi o ke kanaka" i ke au holomua o ka aina, ame na kulana hooponopono Aupuni hou e nee nei i keia wa.  Ke haawi nei makou i ka mahalo ana i kona mau manao alakai, me ka lana loa o ko makou manao, e papahi mau ana oia i kona mau kolamu, me na manao waiwai nui oia ano like, no ka pono o na hoa lahui oiwi e ike ole nei i ke ala maalahi o ka nohona lanakila ma keia hope aku.

            Ke huli nei makou a paipai aku i ko makou poe hoaloha, na makamaka, a o ka oi loa aku i na luna Aupuni e noho ana ma kela ame keia mokupuni, e haawi ae oukou i ka oukou mau kakoo ikaika ana no keia wahaolelo hou o ke Aupuni Repubalika, oia, aole keia he enemi no ke Aupuni e ku nei i keia wa; aka, he hoaloha no.

            Ma ka makou hoomaopopo ana, ua like loa no ka nui o ke kino heluhelu ia o keia lei nani hou o Hawaii, me ke Kilohana Pookela nei o ka Lahui Hawaii.  A o kona lunahooponopono, he kanaka opio oia i lilo i koa kavalia no ka maka peni.  Oia kekahi i noho lunahooponopo mua no keia pepa, ame kekahi mau nupepa e ae i kaalo hope aku nei.  He kakau moolelo kaulana ia, mawaena o na poe kakau moolelo o Hawaii nei.  A ke hilinai nei hoi makou, mamuli auanei o ka noeau, ka ike ame ka makaukau i loaa iaia, e lilo no na kolamu o "Ke Au Hou" i mau mea waiwai nui no kona poe heluhelu.  A e kuu hoaloha, i hookahi a kaua moto: -- "Fiat justitia, ruat caelum, oia hoi, "O ka Pono ke hanaia a haule mai na Lani."

 

Ka Pioo!

            Mamuli o ko ke Kuokoa hoike ana aku i kela pule aku nei i kekahi lono pili Aupuni i oleloia na James B. Kakela i olelo aku ia mea imua o kekahi mea kakau nupepa ma Kapalakiko, ua lilo ia i mea e hoopiooia ai ka noonoo o kekahi o ko makou mau hoa o ka maka-peni, me ka manao ana he hana hou loa ia akahi no a ikeia mawaena o na nupepa i kaulana loa no ke ku ana ma kela ame keia aoao kalai Aupuni iloko o kahi Aupuni.  He oiaio, ua hoolaha aku makou i keia lono: "Ke loaa ole ka Hoohui Aina me Amerika, alaila, e hoi hou ana ke Aupuni i Aupuni Alii, o Kaiulani ka Moi, oia ka nana aku. -- J. B. Kakela ma Kapalakiko," aole ma ke ano e hooia ana, a i ole ua komo paha iloko o makou ka manaoio e hoea io mai ana ia hopena, a ua kuha'u hoi ko makou paulele ana i ka mau o ke ku ana aku o ke Aupuni e ku nei i keia wa, no ka hopena maopopo loa e hoea mai ana, oia ka noho ana mai o kekahi Ikaika maluna o keia mau Pae Aina, i mea hoomalu i na hoouluku wawahi maluhia ana e ulu ae ana mailoko ponoi ae nei o ka aina; aka, ma ke ano he nuhou ano nui ia, ma ka makou hoomaopopo ana, oiai ua puka ponoi aku ia mai ka waha aku o kekahi luna Aupuni o Hawaii, ina nae he oiaio na hookaulana nupepa ana a kela nupepa Chronicle o Kapalakiko, makou poe heluhelu ke ike i na mea ano nui loa e pili ana i ke Aupuni, oiai nae makou e ka-ua ana i ko makou manao hoakaka laula no ia ano nuhou kulana kamahao i loaa mai ia makou a loaa ka wa pono, elike me ka makou e hoopuka aku nei he manao hoakaka oia ano, ma ko makou pepa o keia la.

 

Ka Olelo Hooholo a ka Aha Koa.

            Ma ka Poalua aku nei i hoopukaia mai ai ka olelo hooholo a ka Aha Koa, mahope iho o ke aponoia ana e ke Kuhina o na Aina E, ame ka nana pono ia ana e ka Peresidena.  Ua heluhelu ia aku ua olelo hooholo la imua o John Good. ka mea i hoopiiia.  O ke ano nui o ua olelo hooholo la, e ahewa ana i ka mea i hoopiiia.  Ua heluhelu pu ia aku no hoi ia mea imua o na mahele koa kiai E me F, e Konela McLean.  Penei ke ano o ua olelo hooholo la:

            Ua noonoo pono loa ka Aha i na olelo hoike i laweia mai, a ua ahewa, ia Kapena John Good, Puali E, Mahele Mua, N. G. H., penei:

            Ma ke kumu ahewa ekahi, ua hewa ia, aole me ka manao ino.  Ma ke kumu elua, ua hewa, aole me ka manao ino.  Ma ke kumu ekolu, aole i hewa.  Ma ke kumu eha, aole i hewa.  Ma ke kumu elima, ua hewa, aole me ka manao ino.  Ma ke kumu eono, ua hewa ma kekkahi, mamuli o ka hoololi ia ana o kekahi mau huaolelo i keia kumu..  Ma keia, ua manao ka Aha, ua ike no ka mea hoopiiia i keia mea, a nolaila, ua lilo ia i kokua hewa.  Ma ke kumu ehiku, ua hewa ma kekahi, elike no me ka eono.  Ma ka olelo hoopii hoi i hoololiia, ua hewa ka mea hoopiiia.  Nolaila, ke hoopai nei ka Aha i ka mea i ahewaia, oia o Kapena John Good, Puali E, Mahele Mua, N. G. H., "e kipaku hoohaahaaia mai loko aku oia oihana."

            Ma ka hora 4 o ia la, ua hoihoi aku ia o Kapena Good i na waiwai apau o ka puali, a haalele iho la i ka pa o ka Hale Oihana Hooko.

 

OLELO HOALOHALOHA.

            I ka ohana o ka Makua Rev. Elias Bond i hala, na keiki ame na moopuna.

            Aloha oukou: --

            Me ke kaumaha luuluu ke waiho aku nei makou ka Ekalesia o Kohala Akau i ka makou hoalohaloha ma o ko makou Komite la.

            "Aole o kakou kulanakauhale e mau ana maanei, ke holo kiki aku nei ka manawa, a o kakou pu hoi kekahi."

            Aia no hoi ke waiho mai la ka papale alii, no na mea hoomanawanui a hiki i ka hopena.  Me he mea la, ke pa-e mai nei ka ke Poo Nui, "Pono e ke kauwa maikai, malama pono, e komo ae oe i ka olioli o kou Haku."

            Ma ka po o ka Poaha, la 23 o Iulai, A. D. 1896, ua oluolu i ka Mea Mana Loa ke kii ana mai i ka hanu ola o ka makua Rev. Elias Bond ma kona home noho ma Iole, Kohala Akau, Hawaii, a hoomaha aku la iaia ma na keena nani o kona Haku aloha i hoomakaukau ia no ka poe apau i paulele aku iaia.  Ua pau pono ka hana, a ke akoakoa la lakou ma o aku o Ioredane, ma kela aina maikai.  Na ka Haku kakou e kokua mai, a hui pu hou me ka poe i maha e.

            Ke uwe nei kakou i ka hele ana o ko kakou makua, a ke olioli pu nei hoi hoi me lakou i ka paio maikai.  Ua hoopau no hoi i ka manaoio -- mahope aku e waiho mai ana no lakou he lei o ka pono, ka mea a ka Haku a ka Lunakanawai hoopono e haawi mai ai ia lakou i kela la, aole ia lakou wale no, aka, i ka poe apau i makemake i kona ikeia ana mai.

            Ke hui pu aku nei makou me oukou iloko o ke kaumaha me ka manaolana na ke Akua e hoopau i na luuluu, a e hoomaha i na kaumaha.

            Ke olioli nei makou, no ka mea, o kana mau hana maikai, kona ano aloha ame kona ano he makua aloha i kana mau keiki a he paahana oiaio na ka Haku, ua lilo ia he kia hoomanao e poina ole ai makou.

            Ke lana nei ko makou manao, ua hookipa ko kakou Haku aloha iaia ma kona home nani ma o, a e like me ka olelo, "Pomaikai ka poe make, ke make iloko o ka Haku, no ka mea, he oiaio, wahi a ka Uhane, e hoomaha lakou i ko lakou luhi, a o ka lakou mau hana e hahai ana mahope o lakou.

            O makou iho no me ka walohia,

            S. W. KEKUEWA.

            M. C. KEALOHA.

            J. W. KEOLOEWA.

 

NUHOU KUWAHO

 

Ka Lono Hoopioo no ko Vitoria Haalele ana i ka Nohoalii.

 

KA BALUNA I KA WELAU AKAU.

            Ma ke ku ana mai a ka mokuahi Australia ma ke kakahiaka Poalua nei, i loaa mai ai ia makou na mea hou like ole mai na kaiaulu mai o ko na Aina e, a oia ka makou e hoonuanua aku nei no ka pomaikai o ko makou poe heluhelu:

KA LONO HOOLELE HAULI NO KO VITORIA HAALELE I KA NOHOALII O ENELANI.

            Ladana, Aug. 1. -- O ka lono i laulaha akea ae, no kekahi wa i hala ae nei, mawaena o kekahi mau poai anaina, no ko ka Moiwahine haalele ana i ka nohoalii, aohe oiaio.

KA BALUNA NO KA WELAU AKAU.

            Stocholm, Aug. 2. -- Ua loaa mai nei na lono mai Spitzbergen mai, ua hoopihaia ka baluna o Porofesa Andree, me ke ea mama, a ua makaukau no ka lele ana aku ma ka la 25 aku nei o Iulai.

            Ma ka la 15 o Iune, ua haalele aku ka moku Virgo (Virigine) me Porofesa Andree, kona mau hoahele elua ame kana mau lako paahana, ia Tromose.  Mai ka la 2 mai o Iune, ua hoonohoia ke kulana hoonee hana o ka huakai ma ka Hale o Pike, ma ka aoao akau oi Spitzbergen Komohana, ma kela aoao mai o ka mokupuni o Dane.  Ua hooleleia i uka na lako ai me na lako e ae apau, a ua manaoia, he kulana maikai loa ia no ka hana i makemakeia.  Oiai ua manao mua ka mea lele baluna, e holo pono ana kana mau hana apau, a pau hoi i ka hoopihaia kona baluna ma ka pule mua o Iulai, me he mea la nae, ua halawai oia me kekahi ulia i ike mua ole ia, ma ka mea e pili ana i kana mau hoomakaukau ana.

KE KAUA MA CUBA.

            Havana, Aug. 2. -- Ua lauaheaia ae, ua hooukaia kekahi kaua hahana loa mawaena o Guaymas ame Melons, ma ka apana o Mazanillo, ma ka Mahele Aina o Santiago de Cuba, a ua nui ka poino o na koa Sepania.  O ka hoike pili Aupuni, oia ka hakaka ana o 100 poe koa Sepania me 1000 poe kipi.  A ma ia hoike hookahi nohoi, ua ikeia, ua make na Lutanela Gonzales ame Pintados o na koa Sepania, me 50 poe koa.

            Ua lele kaua aku hoi o Konela Marato o na koa Sepania ma na poe he lehulehu wale o na koa malalo o Garcia, o ka aoao kipi, ma na kiekiena o Sana Miguela, ma ka mahele aina o Malatuzas.  Ua kuemi hope aku na poe kipi a hoea i Pala, a malaila lakou i lele kaua ia mai ai ma ke alo e Konela Ceballos.  Mahope iho o ka hala ana o elua hora o ke kipu ana o na aoao elua, ua haalele iho la ka poe kipi i ko lakou kulana a kuemi hope aku la, me ka lawe pu ana aku me lakou i na poe make he nui, a pela hoi me ka poe i hoehaia.

            Ua pau i ke puhi ia e ka poe kipi ka mahiko o San Ioakina me Abanose, a ua manaoia o ka nui o ke poho, he $400,000.

            He lehulehu loa na poe kipi, ma ke ano he poe pio na ke kaua, i pau i ka pepehiia e na Sepania maloko o na papu.

            Ua hopuia he eiwa poe wahine kipi, a e hookolokoloia ana lakou imua o ka Aha hookolokolo koa.  Ua manaoia he waiwai nui loa ka hopu ia ana @@ ka o keia poe wahine, oiai o na wahine ka poe na lakou e paipai nei @@ @@@ haneri poe kanaka opiopio e hui me na poe kipi.

            Ua kukuluia he hui aloha, no ka hoopakele ana, ame ke kokua ana i na poe i hoehaia ma na kahua kaua ma Cuba, maloko o ke kulanakauhale o Nu Ioka nona ka inoa Oscar Primelles.

LI HUNG CHANG, KE KILO AUPUNI KAULANA O KINA MA ENELANI.

            Ladana, Aug. 2. -- I keia la i hoea mai ai o Li Hung Chang ma Southampton mai Havre mai, a ua hookipa ia mai ia e na luna Aupuni Pelekane.  Ua holo koke aku ka malihini kaulana mai Kina mai no Ladana, a hoonohoia oia maloko o ka hale nani o Ha@ Lonsdale maloko o Carleton H@@ Terrace, a oia ana kona hale noho oiai oia e noho ana ma Enelani nei.  He malihini kipa mai o Li Hung Chang na ke Aupuni Beritania.  Ua hoikeia ae, e noho wale ana no ia no ekolu pule ma Enelani nei, a ke pau ia mau pule ekolu, o kona holo no ia no Amerika Huipuia.  Ua hoolahaia kana huakai hele ma keia ano i mea e loaa ai iaia ka mokuahi Emepera o Kina, a maluna aku ona e huli @@ aku ai oia i ka ho@@e mai Vana@@ aku.

            Ma ka wa i pae mai ai o ka Hung Chang i keia la ma Southampton @ kuku kai lalani ae la na luina A@@@ o ka mokuahi Sana Paulo, ma ke @@ hele mai ka mokuahi aku a hoea @@ kaa @@i.

            Ua olelo ae ua kilo Aupuni @@ Kina, ua hiki loa ia Enelani ke ho@@ i ke kaua nana i hoopoino nui o Kina.  Oiai ia e ahewa ana no ko Enelani kulana hoaloha puainawele, he mea Enelani ke ae aku ia Kina e kau h@@ iho i mau dute maluna o na waiwai i auhauia malalo o na kuikahi, e komo ana maloko o na awa oKina.  Mamu@ o ka haule ana o ka waiwai @ o ke dala keokeo, ua hoemi loa ia iho la ka waiwai io o keia mau loaa Aupuni a ka akahi hapalua.  A ua hoomaoe wale ae hoi ia o keia mau loaa dute i hoomahuahua ae e hooliloia aku ana ia no ke kuai ana i mau lako kaua ma Europa.  Ua manao wale ia, ma ka wa e huli @@ uku ai ia no Kina, oia kona wa e hoopaa ai i na mea e palekana ai na p@@ o ko na na Aina e noho ana ma Kina.

KA HANA MANAONAO ILOKO O KEKAHI HALEPULE.

            Georgia, Aug. 2. -- Ma ka wa @@ Sabati o loko o kekahi Ekalesia @@ petite ma Thomasville, ua kipuia o Konela James F. Lily, kekahi o na kanaka kamaaina loa o ia wahi, a ua okiia kona kani-ai me ka pahi.  Na John T. Rushin i hana i keia hana manaonao, a mahope iho o ka haka pono ana o kona mau maka i ka helehelena o ke kanaka ana i lima eleele a@ ua ai ae la oia i ka laau make a ho@@ aku la mailoko aku o ka halepule oiai ke anaina pioo e uhai ana mahope ona.  Ma ka wa i kani ai ka pu panapana ua holo na mea a pau no ka puka.

KA HOONENE MA SAMOA.

            Apia, Iulai 15. -- Ke pu mahuahua mau nei ka honene ma Samoa, ma waena o na poe Geremania, Beritania ame Amerika, a he ku i ka awahia ke kiekiena o ka pii ana ae o nei ooloku.  Aole i ike aku na poe Geremania i ka la hanau o ka Moiwahine, a ua @@@ maoli iho ka mokukaua Geremania "Faike" i ke awa, i mea e @@@@@ i ke komo pu ana iloko o na hana "kiulaia."  Pela nohoi me ka la eha o Iulai, aole no hookahi Geremania i hele aku ma ia la, eia nae ua malamaia no ua la 'la me na hana hoohiwahiwa he nui.

            Ua kokoke e pau ka huli ana a Lunakanawai Nui Ide, no na koi kuleana aina, a ke manao nei oia e waiho i ka oihana ma ka la hope o keia makahiki.  Ua nui kona mahaloia e na poe apau o Samoa, na haole ame na kanaka Samoa.

            KAI HOEE HOU MA KINA.

            Shanghai, Kina, Aug. 1. -- Ua loaa mai nei ia nei ka lono, no kekahi poino weliweli ma Haichau, ma ka hikina ai ke kulanakauhale.  Ua like loa kela ai ke kulanakauhale.  Ua likeloa kela poino me ko kela poino nana i ulupa na kauhale pili kahakai o Iapana Akau.

            Ma ka la Sabati aku nei, la 26 o Iulai, ua ea ae la he kuahiwi ka@@@ elima mile ka loihi maloko o ke kai Melemele a holo-a-ia mai la iluna o ka aina me ka ikaika.  Ua pahola aku keia kai iloko lilo o ka aina, me ka ikaika nui, e hului pau ana i kela ame keia mea e loaa aku ana iaia.  Nui na kau hale i ulupaia, a nui nohoi na kanaka i make.  O ka hapanui o keia poe he mau ohana lehulehu loa.

KA HOPE O SATOLLI

            Roma, Iulai 30. -- Ua hookohuia o Makua Martinelli, Luna Nui Mua o ka Ahahui Augustino, e ka Pope i pani hakahaka no Mgr. Saoili, ka elele a ka Pope i Amerika Huiia.

 

            He mea pono i kela ame keia ohana ke loaa ona laau lapaau @@@ na na ma'i o ka opu.  I laau lapaau puhili ole no ka "Moku ino loa lepo" (Diarhea) Nahu, Umii, K@@ ame na ma'i apau o ka opu, aole @@ laau lapaau oi aku o ka maiau elike me ka PERRY DAVIS LAAU PENIKILA (Pain Killer).  Ua @@@ laweia keia laau no na makahiki he kanalima, a ke hana mau @@@ kela ame keia la, ma na aina apau o ka honua nei.  O ka Hui Kuai Laau Lapaau o Holister, ka Agena.

 

            Ina o ka hoolilo ana 'ku ia $100 i @@@ hoopaaia ai ke ola o kekahi ohana @@ na umii ana mai a na ma'i o ka @@@ iloko o ka makahiki, alaila, e lehu auanei ka poe e manao ana he ha@@ i kau iho maluna o lakou, e uku lakou ia huina dala; oiai, aole hiki lakou ke hoomaunauna wale aku @ lakou mau ola, a pela hoi me na @@ ko lakou mau ohana no ia huina @@.  E loaa ana i kela ame keia mea hoop@ ola no 25 keneta, oia ke kumukuai o ka omole hookahi o ka LAAU HOO@@ KORELA A KAMALENA.  Aneane @@ na wahi apau, ua make kekahi mea mamuli o ka loohia ana i kekahi ma@ ka opu mamua o ka loaa ana o kekahi laau, a o kekahi kauka paha.  K@@@ ana anei ia oe ke hoomaunamuna wa @ kou ola mamuli o kou ole ana e @@@ i keia wahi huina dala uuku loa @@ kualia ana e na mea kuai laau lapaau o na ano apau, oia o BENSON SMITH & CO., na Agena ma ko Hawaii Pae Aina.