Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 41, 9 October 1896 — Page 2
| This text was transcribed by: | Ululani Victor |
| This work is dedicated to: | Samuel M. Kamakau |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Hoolaha Mana Hooko
BURO O NA PALAPALA HOOLILO.
Honolulu, H. I., Sept 21, 1896.
Ke hoolahaia aku nei ma keia, o na palapala kuai apau, na bila kuai, a pela aku, e waihoia mai ana no ke kakau kopeia, he mea pono ke kulike me ka Pauku 7 o ke "Kanawai e pili ana i ka Auhau Hoailona Pai," a penei ka heluhelu ana:
"E hoakaka pono ia ma na huaolelo moakaka na kumukuai dala iloko o na palapala apau, a o na kumu e ae apau e pili ana i ka auhau ana o kekahi palapala e hoakaka pono ia."
O na palapala i waihoia mai no ke kope ana i hooko ole ia me na olelo o keia Pauku, e hooleia no, malalo o ka mana o ka Pauku 9 o ua Kanawai la, a e hoike ana penei:
"Aole e kakau kope ia kekahi palapala i kupono ke kuniia e ka Luna Kakau Kope, aole nohoi he mana oia palapala iloko o kekahi Aha Hookolokolo o keia Aupuni, ina aole i kuni pono ia."
THOS. G. THRUM,
Luna Kakau Kope.
Apono ia:
J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
2618-3ts
I kulike ai me ka Pauku 1 o ka Mokuna XXXV o na Kanawai o 1888, i keia la ua hoano-okoa aku au he pa no ka hoopaa ana i na holoholona hele-hewa ma Kalepolepo, maloko o ka Apana o Makawao, Mokupuni o Maui, ma kekahi Apana aina e waiho ana ma ke kihi Akau-komohana o ka aina Hanai Holoholona i ikeia ma ka inoa o "Kapuhau," ma ka aoao komohana o ke alanui Aupuni e holo ana i Makena.
I kulike ai me ka Pauku 2 o ka Mokuna XXXV o na Kanawai o 1888, ua hookohu aku au i keia la ia Samuel Kuula i Luna Pa Aupuni no ka Pa Aupuni maluna ae.
J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Sept. 21, 1896.
2617-3ts
KUAI O KEKAHI HOOLIMALIMA WAIWAI MA KE KUDALA.
Ma ka Poaono, Okatoba 17 ae nei, ma ka hora 12 o ke awakea, ma ke alo iho o ka Hale Hookolokolo, e kuai kudala akea ia aku ai ka Hoolimalima o na Lokoi'a Aupuni o Kaihikapu ame Lelepaua, ma Moanalua, Oahu, maloko o laila he 742 eka.
Manawa: He umikumamalua makahiki.
Uku Hoolimalima oi aku mamua o ka Ewalu Haneri Dala no ka makahiki, e hookaa mua ia ana i kela ame keia Hapaha Makahiki.
E ikeia no ke kii ame ke ana o na Lokoi'a maluna ae nei ma ke Keena Aina, Hale Hookolokolo, Honolulu.
J. F. BROWN,
Agena o na Aina Aupuni.
Keena Aina, Honolulu Sept. 21, 1896
KA
Nupepa Kuokoa
No ka Makahiki $2.00
No Eono Mahina 1.00
Kuike ka Rula.
PUKA 1 2 3 4 5 6
ANA. Pule Pule Pule Pule Pule Pule
Iniha $ 1.50 $ 2.00 $ 2.50 $ 3.00 $ 3.50 $ 4.00
2 Iniha 2.00 2.75 3.50 4.00 4.50 5.00
3 Iniha 2.50 3.50 4.50 5.00 5.50 6.00
4 Iniha 3.00 4.00 5.00 6.00 6.75 7.50
5 Iniha 3.50 4.75 6.00 7.00 8.00 9.00
6 Iniha 4.00 5.50 7.00 8.00 9.00 10.00
O na Olelo Hoolaha a pau e hoouna ia mai ana no ka Hoolaha maloko o keia Nupepa, e hoouna pu mai me ka auhau, a ina aole, aohe hookomo ia.
HOOPUKAIA E KA
HAWAIIAN GAZETTE CO.
C.G. BALLENTYNE, Luna Nui
JOSEPH M. POEPOE, Lunahooponopono.
Honolulu, Oahu.
POALIMA, OKATOBA 9, 1896
Na Buke Hoonaauao.
Aneane kakou e hoea aku i ke keneturia Iwakalua, a o ka aneane no hoi ia e piha ke keneturia hookahi o ke keha haaheo ana a Hawaii iaia iho he aupuni i komo iloko o ka poai o na aupuni naauao o ke ao nei; aka, oiai hoi ua nui a lehulehu na makahiki o kakou i noho ai i keia au naauao a holomua, aole i hoike mai ka hapanui o na haumana holomua i puka pono mai na kula nui mai o kakou i kekahi hana hoonaauao i ka lahui mawaho ae o na mea pili kalaiaina ame na mea pili hoonaauao. Ua lehulehu na poe kalaiaina a ua lehulehu loa nohoi na kahunapule e hoonaauao nei i ka lahui ma na pono lani. Mawaena o ka poai i kapaia he poe kalaiaina, he poe loio ka hapanui loa o lakou. Aka, owai na kakau moolelo o ka aina? Ua hala aku o S. M. Kamakau me kana mau buke moolelo waiwai nui e pili ana no ko kakou aina aloha, ame ka mookuauhau o na 'lii i hala aku. Ua nalowale kana buke ma ka lima o kekahi mea. He poino ia no ka lahui, no ka mea, aia iloko olaila na wai meli momona "e ko'u ai ka puu" o na poe hoohialaai heluhelu moolelo.
Ua lehulehu no na buke i unuhiia a hoolahaia ma ka kakou olelo makuahine, aka, he kakaikahi o lakou e hiki ke kapaia he mau buke e hoonaauao ai i ka lahui. Ua ake nui na poe kakau buke ma na moolelo kaao, na powa, na makai kiu, ame na moolelo e ae he nui. Nolaila, o ko makou iini, e unuhiia na buke waiwai io maoli mai ka olelo Enelani mai, na buke kupono e loaa ai ka pomaikai i na poe heluhelu. Ina no e ao ia na haumana ma na kula i na buke maikai, e loaa no ia lakou ka ike kupono. A pela nohoi ka lehulehu, ina e waihoia aku imua o ko lakou mau kiionohi na buke wai-meli he lehulehu e moe lolii mai nei iloko o ka olelo Enelani, aole e nele ka loaa o ka pomaikai. Aia na buke a Walter Scott, na buke naauao a Bacon, Pohakuhauoli, Hoonaueueihe, Haku Tennyson, Robert Louis Stevenson, (i noho ai i Honolulu nei mamua), a he nui wale aku o na buke waiwai nui.
O keia poe kakaikahi ae la i hoike ia maluna, ua kakau lakou i na buke ohohia nui loa ai ma Enelani ame Amerika, ame na lahui e ae i ike i ka olelo Beritani. He nani maoli na manao i wae akahele ia e keia poe kakau, he naauao kulipolipo na olelo, a o kekahi mau olelo naauao a lakou, ua walewaha mawaena o na poe naauao o ke ao nei.
E laa keia: "O ka mea nani, he olioli mau loa ia." -- na Pope
E pili ana no ke kanaka haahaa i hoonohoia ma kekahi kulana kiekie, eia ka Hoonaueueihe olelo naauao: "Aka, he mea i maa mau, o ke kulana haahaa, he alapii ia no ka opio ake hanohano, ilaila hoi ka mea e pii ana e hahai aku ai i kona mau kiionohi; aka, i kona wa e hehi ai i ke anuu i ka wekiu loa, hoohuli mai la oia i kona kua i ke alapii, kilohi aku la i ke ao, a alawa kuekue-makanui mai la i ke ala haahaa ana i pii aku ai."
He nui a lehulehu wale aku na olelo naauao pohihihi a keia poe kanaka naauao i hala aku, a eia ke ola nei ko lakou inoa ia hanauna aku a ia hanauna aku, mamuli o na buke a lakou i kakau ai -- he mau kiahoomanao olinolino mau loa. Nolaila, ke manao nei makou, o ka unuhiia ana o ka moolelo o Kaisara i kakauia e Hoonaueueihe, he buke waiwai nui ia no na kanaka Hawaii. Owai la iwaena o na Opio Hawaii i ike i ka Olelo Enelani e aa ana e unuhi i keia moolelo no ka pomaikai o ka lahui? Aka, ua manao nae makou ina he Opio Hawaii kekahi e manao ana e hooko aku i keia haawina kilakila o ka holomua o keia pepa no ke hoopuka aku i kekahi mau mahele oia moolelo i mea hoike aku imua o ka lehulehu i ka waiwai io o ia mea.
He Olelo Ao Naauao.
Ma kekahi wahi o ko makou pepa o keia la e ikeia ai kekahi manao alakai a hoonaauao waiwai nui mai a Mr. A. F. Judd mai, ka Lunakanawai Kiekie o ka Aha Kiekie o ka Repubalika, no ka mea e pili ana i kekahi hana maa mau loa e lawelaweia nei mawaena o kakou, na kanaka Hawaii, no ke ano maikai loa e hana ai na kupuna, na makuakane ame na makuahine, ke makemake lakou e hoolilo i ko lakou mau aina i ke keiki, kaikamahine a moopuna paha. He mea pono ke heluheluia keia palapala e ka poe no lakou maoli na pomaikai i hoakakaia malaila.
He mea oiaio loa, he hana maa mau loa iwaena o kekahi poe kanaka Hawaii ka hana ana i na palapala kuai a hoolilo i ko lakou mau aina no na keiki, na kaikamahine ame na moopuna, a mamuli o kekahi mau palapala i hanaia ma keia ano, ua ulu mai he mau pilikia kaumaha a koikoi maluna o ka mea nona ka aina, mamuli o na hana lokoino a ka mea i lilo aku ai ka aina. Ua ike pono makou i kekahi mau pilikia o keia ano. Ua kipakuia kahi elemakule kupunakane a kupunawahine, a pela kahi luaui makuakane a makuahine hoi mai luna ponoi aku o kona aina, ma ka wa e pauaho ai ka malama ana a ka pilikana i hooliloia aku ai ua aina la. Ua hele kela kupunakane, kupunawahine, makuakane a makuahine hoi a noho me ka hoopili wale me kekahi poe e aku, me he mea kama ole la. O ka poe o lakou i loaa na kokuaia ana mai e kekahi poe okoa aku i mea e hiki ai ke hoopii imua o ka Aha Hookolokolo e loaa ana ia lakou na hooloheia ana o ka lakou mau hoopii; aka, o ka poe nele maoli, aole e loaa ia lakou na hooluoluia ana o ko lakou mau ehaeha. Nolaila, he mea nui loa keia a na kanaka Hawaii e noonoo ai me ke akahele loa, i ole ai e loaa ia lakou na pilikia ame na poino e ulu ana mailoko mai o na kuai ame na hoolilo aina no ke aloha i ke keiki, ke kaikamahine a i kahi moopuna paha.
Ma ka olelo a'o a alakai a ka Lunakanawai Kiekie e puka nei ma ka pepa o keia la, o ka hana i ka palapala kauoha a hooilina ka hana maikai loa e hana ai, oiai, e mau ana no ka mana o ka aina, ma ka lima o ka mea nona ka aina, a iaia nohoi ke kuleana o ka ohi ana i na loaa o ua aina la, ina ua hoolimalimaia a hiki i ka wa e pau ai kona ola. A o kekahi nohoi, mamuli o keia palapala (oia ka palapala kauoha a hooilina, aole ka palapala kuai maoli) e hiki no i ka mea nana ke kauoha ke hoopau i ua palapala kauoha la, mamuli @@@ maikai ole na hana a ke keiki, kaikamahine ame ka moopuna paha, ana i haawi aku ai i pomaikai maloko o ua palapala kauoha la; a ma i ano, nele loa na poe keiki ame na moopuna aloha ole i ko lakou mau kupuna ame na makua. A ina hoi, ma ka palapala kuai e hanaia ai keia olelo ana, alaila, he mea pono ke hookomoia maloko o ua palapala 'la, e ohi no ka mea nona ka aina i na pomaikai (hoolimalima) o ka aina a hiki i kona make ana.
O ka paa ana o keia kuleana ohi i na pomaikai o luna o ka aina i ka mea nona ka aina oia kona puuhonua e loaa ai he wahi maha o na la hope o ke ola ana, ke nana ole ia mai oia e kana keiki, kaikamahine a moopuna paha.
O keia leo alakai a Mr. A. F. Judd e waiho nei imua o ka lahui Hawaii, he leo a'o ia ma ke ano makamaka a hoaloha, a e ili ana no na ko'iko'i a pau no na pilikia i hoikeia ae la, maluna ponoi o na hokua o na poe Hawaii i kapae ae i keia mau a'o ana ame keia mau kuhikuhi ana.
Ka Oihana Lunakanawai Kaapuni o ka Mokupuni o Hawaii.
Ua nui ko makou mahalo i ko ka Mana Hooko ame ko ka Mana Hookolokolo wae ana mailoko mai o na hoa o ka Papa Loio Hawaii ia Mr. A. Rosa (Akoni Rosa) i mea nana e pani ka hakahaka o ka Oihana Hookolokolo Kaapuni o ka Mokupuni o Hawaii, mamuli o ka make ana o Stafford L. Aukina.
O ke kanaka Hawaii opio i hoonoho ia aku la e ke Aupuni Repubalika Hawaii nei, elike me ia i hoikeia ae la, ua kupono loa oia, ma na ano apau e lawelawe me ka holo pono loa i ua oihana la. O kona makaukau ame kona maa maikai ma ka lawelawe ana i na hihia hewa, oiai kona wa e noho hope Loio Kuhina ana a Loio Kuhina nohoi i ka wa o ke Aupuni "Moi',, he haawina ia i loaa iaia e hookupono loa ana i kona makaukau ma ka noho lunakanawai Kaapuni ana. O kona ike maopopo i ka olelo Hawaii ame ka Olelo Enelani kekahi mau kumu maikai e hookupono loa ana iaia no ia oihana.
O kona mau loa aku ma ia oihana, he hanohano nui ia no ka aoao o na kanaka Hawaii. Aka, me ka minamina nui no nae makou i lohe mai ai, ua ae wale no ua keonimana opio la e lawe ia oihana no ka manawa wale no.
Aka, oiai ia e paa ana i ua oihana la, no ka manawa wale no paha, a no ke kau paha o eono makahiki, o ka makou e olelo ae, eia ke Aupuni ke hoomahele mai nei i kekahi mau hoonoho luna Aupuni maluna ponoi o ke alahele a makou i hoomahui aku ai imua o ka lehulehu i kahi wai i hala ae [@ pai hewa ia keia laina ma na kolamu a pau @] Hawaii maoli ma na hookohu Oihana Aupuni ana o loko nei o ka aina. Mamuli o keia hookohuia ana o Mr. Rosa ma keia oihana hanohano o loko nei o ka aina, ua hoike maopopo loa aku ia i ka oiaio ole o kekahi mau olelo i hookaulanaia mawaena o ka lahui, he Aupuni nana kanaka Hawaii ole ke Aupuni Repubalika. Oia hoi, ua pili keia olelo ana no na kanaka Hawaii i lawe i na hoohiki malalo o keia Aupuni, aole hoi o ka poe i awaiaulu ole me na kumu alakai o ka nohona Aupuni Repubalika.
Mamuli o keia lawe ana o Mr. Rosa i ka oihana lunakanawai Kaapuni no na Kau Kaapuni Ekolu a Eha o ka Mokupuni o Hawaii, ua loaa ia Hawaii i keia la, he elua mau kanaka maoli iloko o ka Oihana Hookolokolo Kaapuni o Hawaii nei, ma keia wa e ku ne, ke Aupuni Repubalika. Mamuli o keia hoike maopopo imua o ko kakou mau maka, i ala mai ai na hoomanao ana iloko o ko makou houpo no kekahi mau olelo a kekahi mau keiki Mikanele ilikeokeo a makou i lohe wale ai, oia hoi, "Ke kukulu nei makou i ke Aupuni Repubalika o Hawaii nei no ka pono o na kanaka Hawaii. Aia makou a ike, ua hehi ko kakou mau wawae maluna o ke kulana e hoea ole mai ai puni o Hawaii nei, ma keia wa e ku nei kuloko, mamuli o ke alakai hewa ana a na haole malihini lapuwale, oia maoli ka wa e hoonoho ai makou i na kanaka Hawaii naauao a hoopono e malama i na hana o ke Aupuni, oiai o makou ka hapanui loa o na keiki a na Mikanele, ua paa ko makou manawa ma ko makou mau hana ponoi iho."
Ke kahoahoa ae nei makou e papahi iho na lokomaikai Lani i na la o ko ka Lunakanawai Rosa paa ana i ka Oihana Lunakanawai, me na haawina maikai apau.
He mau Manao Alakai o ke Kanawai o na Lahui e pili ana i na Pono ame na Hana a na Lahui e noho ana iloko o ka Maluhia.
Ma ko makou pepa o ka la 25 o Sepetemaba, ma ko makou manao pepa malalo o ke poo "Ke Koi Koho Balota a Ka Makaainana," ua hoike ia aku, e hoopuka aku ana makou i kekahi mau manao alakai o ke Kanawai Lahui, oia hoi, na mea e pili ana i na Pono ame na Hana a na Lahui e noho ana iloko o ka maluhia; aka nae, mamuli o ka pilikia o ko makou mea unuhi Kanawai ma ia pule mai, nolaila, aole i hoopukaia aku keia mau mahele manao waiwai nui, a, ma ko makou pepa o keia pule, ke hoolaha aku nei makou i ua mau manao la. Ua laweia mai keia mau mahele manao mailoko mai o ka Buke I o "Na Hoakaka Kanawai a Kent." aoao 21. Ua ulu mai ko makou manao e hoike aku i keia mau mahele o na Kanawai lahui, i mea no ka lehulehu o na kanaka Hawaii e ike ai i ka hiki ame ka hiki ole i na mana Aupuni kuwaho ke komo mai e maua'e wale i na hana pili Aupuni kuloko o ka Repubalika o Hawaii nei i keia wa, oiai e hiki ana i ua Aupuni nei ke hoomalu pono i ka nohona maluhia o na makaainana ponoi o ka aina, na poe hookupaia a hookupa ole ia hoi mai na aina e mai. O ka maua'e a o ka hokai wale ana i na hana pili Aupuni kuloko o kekahi Aupuni e kekahi Aupuni e ae, ua kapaia ia hana, "Ka Pono o ka maua'e ana ma na hana o na Aupuni e a'e."
A eia iho ua mau kanawai lahui la, i hoike ae la.
"Ua like loa na Aupuni i kahi ame kahi, a ua loaa hoi ke kuleana e koi ai i na pulama like ana i ko lakou mau pono, me ka nana ole ia o ko lakou nui a ikaika, a pela hoi me ka like ole o ko lakou mau kulana hooponopono Aupuni, hoomana, a ano mau hoi o ka noho ana. O keia noho ana kaulike ,ame ke kuokoa maoli o na Aupuni apau, he kahua nui ia o ke Kanawai o ka lehulehu. A noloko mai o keia kulana kaulike o kela ame keia Aupuni (i kahi ame kahi) ua loaa i kela ame keia Aupuni e hoomalu iaia iho elike me kana i ike ai he pono, aole i loaa ka mana i kahi Aupuni e hookikina mai i kulana hooponopono Aupuni, i hoomana paha, a i kulana hana kalaiaina kuloko paha no kahi Aupuni okoa aku. Aole Aupuni e hoomaopopo aku i na hana kuloko a kekahi Aupuni okoa aku, a-i-ole-ia, o ka mea paha e hanaia ana maloko o ua Aupuni la mawaena o ke Aupuni ame kona mau makaainana ponoi iho. * * * * * I kekahi wa he ninau ko'iko'i loa, ka ike lea ana i ka wa ame ke ano e loaa ai i kahiAupuni ka pono e kokua i na makaainana o kahi Aupuni okoa aku, i ala ae a kipi i ke Aupuni, a nonoi aku hoi i ke kokua ana a kahi Aupuni okoa aku. Ua oleloia, e haawiia no na kokua ana, i kulike loa me na kanawai o na lahui, ma na kulana haunaele koikoi loa, elike me ko na poo Aupuni wawahi ana i ke Kumukanawai, a ma ia hana ana e loaa ai he kumu kupono i ko lakou poe makaainana e olelo iho ua hookuuia lakou mai ko lakou noho ana malu malalo o ia Aupuni."
Hookahi wale no kulana e hiki ai i na mana Aupuni kuwaho ke komo mai e hokai a e maua'e i na hana o keia Aupuni, oia ka ulu ana he kaua Kivila maoli iloko nei o ka aina, mawaena o na mahele kanaka elua o ka lahui, a kaua i kahi ame kahi. Penei ka mea i hoikeia ma ka aoao 25 o kela buke I a Kent, (1884): "Ua hoikeia ae, ma ka aoao o ka Aha Kuhina Beritania, iloko o ka Ahaolelo, e Lord Palmerston, ma ka makahiki 1847, ma ke ano he rula i hoopaaia e na poe kakau o ke kanawai o na lahui, ma ka wa e hookumu pono ia ai kekahi kaua kivila maloko o kekahi aina, a o ka wa ia i maheleia ai ka lahui iloko o na pualikaua hakaka i kahi ame kahi, alaila, e hiki no ke lawelaweia aku na aoao elua iloko oia kaua ana e na mana e a'e me he mea la he mau lahui kukaawale laua, a ua hiki ia mau mana e a'e ke hana aku me ua mau aoao kue la i kahi ame kahi me he mau aoao ku-kaawale la laua i kahi ame kahi, a ua hiki ia mau mana ke kakoo i kahi aoao o laua elike me ko lakou manao ana he pono, me he mea la he hooukakaua ia mawaena o na lahui ka-okoa [@ pai hewa hou ia, nele i kahi laina @]
No laila, i ka hoomaopopo ana i keia mau mea i hoikeia ae la ame ke ku ana o ke Aupuni Repubalika o Hawaii nei, a pela pu hoi me ke kumuhana koho balota akea, a ka lahui e koiia aku nei i keia wa, a huipu ae hoi me kela manao hoopii imua o na mana Aupuni nui o ka honua nei no ke kauoha, a no ka hookikina ana mai paha i ke Aupuni Repubalika o Hawaii nei i keia wa e ae e lawe ae i kulana Aupuni Okoa loa mai kona ano e ku i keia wa, a he kulana Aupuni paha ia i makemakeia e ka poai kue Aupuni o keia wa, ke olelo nei ke Kuokoa me ka maopopo loa, me ke kanalua ole, a me ke kuemi hope ole, aole loa e hiki i na mana Aupuni kuwaho ke ae e hooko mai i na alakai kuhihewa elike me keia ke ano me ke kue maopopo i na kanawai o na lahui, elike me ia a makou i hoike ae la.
HE OLELO A'O NAAUAO.
I ka Luna Hoopuka o ka Nupepa Kuokoa:
Aloha: -- E oluolu oe e pai iloko o kou nupepa i keia waho manao; penei:
Ke ike pinepine nei au he nui wale na pilikia e ulu nei iwaena o na kanaka Hawaii mamuli o ko lakou maka'u i ka hana i na palapala kauoha hooilina.
Penei hoi, he elemakule nona kekahi apana aina, ua palupalu oia, ua mai paha, a mamuli o na olelo maikai a hoomalimali hoi a ka wahine, ke keiki, ka moopuna, ke keiki hanai paha, ua hana oia i palapala kuai no kona aina. I kekahi manawa, make aku no ka elemakule a pili ka aina i ka mea a ka elemakule i hoolilo ai; a aole i lohe hou ia. Aka, i kekahi manawa, loaa ka elemakule i ka oluolu, a loaa kekahi hoopaapaa paha iwaena o laua, alaila, kipakuia aku ua elemakule nei. I kekahi manawa moraki aku ka mea i hooliloia ai ka aina. Ina ua hana ua elemakule nei i palapala kauoha, alaila, ua mau kona mana maluna o kona aina, nona na loaa o ka aina a mau aku kona pomaikai a hiki i kona make ana.
Na'u no
A. F. JUDD
He mau hebedoma i hala ae nei, ua loohia iho la ka lunahooponopono i kekahi anu ikaika loa, a nui iho la kona pilikia. He mea maopopo loa he mai La Grippe inoino loa ia, a i kona ike ana i ka hopena poino oia ma'i, ua lawe koke oia i na keehina e loaa ai ke ola iaia. Mamuli o na olelo hoolaha no ka LAAU KUNU HOOLA a KAMALENA ame na olelo hoomaikai lehulehu no ua laau la, ua hooholo makou e hoa'o i ua laau la. O ka olelo ana ae, ua loaa mai na hopena maalahi, he hoike mama wale no ia no ka waiwai io o ka laau. He kamahao ka hana a keia laau, a o ka hopena he ola hikiwawe ame ke ola loa ana. Aole o makou kanalua e hoike aku i ka lua ole o ka maikai o keia Laau Kunu, i kela ame keia mea i loohia i ke kunu a anu paha, ma na ano apau. The Banner of Liberty, Libetrytown, Marland. He 25 a 50 keneta ke kumukuai. E kuai ia ana e na poe Pa'ipa'i Laau ame na Poe Kuai Laau Lapaau apau. O BENSON SMITH & CO., na Agena no Ko Hawaii Pae Aina.
Make ka Lunakanawai Aukina o Hawaii.
Ma ke ku ana mai o ka mokuahi Ke Au Hou ma ke kakahiaka o kela Poaono aku nei i loaa mai ai ka lono hoohikilele i Honolulu nei, ua hookuu mai la i keia ola ana o S. L. Aukina
[kii]
S. L. AUKINA.
ka lunakanawai Kaapuni o na Apana hookolokolo kaapuni ekolu ame eha, ma ka mokupuni o Hawaii, ma ka hora 11 o ke kakahiaka Poalima, Oct. 2, 1896. Ua make oia ma Waimea, kahi ana i hoomaha ai, oiai oia ma kona alahele no ke kau hookolokolo kaapuni e malamaia ana ma Kohala Akau, Hawaii ma keia mahina. Ma ka po Poaha aku, ua hoike aku la oia i kana kaikamahine, kona hoahele ma keia huakai, e ho'i koke ana ia e hiamoe. Ma ia po ua nui loa mai la kona ano e, a i ke kakahiaka ae no o ka Poalima o ka lele loa no ia o kona aho.
Ua hoike koke ia aku keia lono kaumaha i kona ohana ame ka Makai Nui Hikikoki o Hilo, a ua haawi kokeia ke kauoha e hooiliia kona kino make maluna o ka mokuahi Kinau a ho'iho'i aku no Hilo. Ua hoouna loa ia mai la hoi ka Hope Makai Nui o Kau, oia o Mr. Yates e holo mai i Honolulu nei, ma ke ano i elele nana e hoike mai i ka Mana Hooko ame ka Lunakanawai Kiekie no ha "hina" ana o kela "kia hanohano" o ka oihana hookolokolo kaapuni o ka Repubalika o Hawaii.
Ua hanauia oLunakanawai Aukina ma Buffalo, Nu Ioka, ma Aperila, 1825, a i kona mau la opiopio hoea mai la oia i ka mokupuni o Hawaii. I kona hiki ana ma Hilo, ua komo koke oia ma ke ano kakauolelo maloko o kekahi halekuai, a ma ia manawa hookahi no e huli ana ia i ka ike kanawai. Ma ka makahiki 1852, ua aeia oia e ka Aha Kiekie e lawelawe i ka oihana loio imua o na Aha hookolokolo apau o Hawaii nei. Ma ka makahiki 1887, malama o Mei, ua hookohuia oia i lunakanawai no ka Aha hookolokolo kaapuni o Kohala. Ma ka makahiki 1891, malalo o ke kanawai hou no ka oihana hookolokolo, e hoonoho ana i hookahi no lunakanawai no na kau kaapuni ekolu ame eha, ua hookohuia no o Lunakanawai Aukina. O Jonathan Aukina oia kekahi o na Kuhina ma ka wa e ku ana ke Aupuni Moi, he hoahanau oia no ka mea i make. O kona kaikuahine, oia ka wahine a Rev. O. H. Gulika, a ke noho nei oia ma Honolulu.
Ua haalele iho oia he wahine ame eono mau keiki. I keia wa, aia kana wahine ma Kaleponi no ka ike ana i ka laua poe keikikane. He hookahi keikikane ame hookahi kaikamahine e noho nei ma Hilo, a na laua auanei e hooponopono i na mea e pili ana i ka hoolewa o ka makuakane i hala aku ma kela aoao o ka muliwai o ka make.
Nolaila, mamuli o ka make ana o ka Lunakanawai Aukina, ua haawi ae nei ka Mana Hooko ia Mr. Antone Rosa i mea nana e malama i ke Kau Kaapuni e noho ana ma Kohala Akau, i keia mahina. Me he mea la, no ka manawa wale no keia hookohu a Mr. Rosa i ae ai.
Olelo Hoalohaloha a ka Papa Loio Hawaii.
No Lunakanawai S. L. Aukina a me Kuhina J. K. Nawahi.
Ma ka Poakahi nei i wehe ae ai ka Aha Kiekie o ka Repubalika o Hawaii nei ame ka Papa Loio Hawaii he anaina hoalohaloha no Lunakanawai S. L. Aukina o Hawaii ame Kuhina J. K. Nawahi, he mau hoa no ka Papa Loio o Hawaii nei a i hala aku hoi ma kela huli o keia ola ana.
Ma ka halawai ana a ka Papa Loio ma kela Poaono aku nei, ua kohoia na Komite, na laua e hoomakaukau i na Olelo Hoalohaloha. Hookahi Komite no Lunakanawai Aukina, oia o Gardner K. Wilder, E. P. Dole ame J. M. Kaneakua; a hookahi hoi komite no Kuhina J. K. Nawahi, oia o James K. Kaulia, W. S. Edings ame Enoch Johnson.
O ke ano nui o ka Olelo Hoalohaloha no Lunakanawai Kaapuni Aukina, oia keia:
"Oiai, ua oluoluia e ke Akua Mana Loa ka lawe ana mai waena aku o kakou i ka Mea Hanohano Stafford L. Austin, Lunakanawai Kaapuni o na Apana Hookolokolo Kaapuni Ekolu ame Eha; nolaila,
"E hooholoia, mamuli o ka make ana o Lunakanawai Aukina, ua haule aku la kekahi makaainana i mahaloia mai waena aku o ke anaina o ka lehulehu, a ua nele pu hoi ka Oihana hookolokolo o ka Repubalika me kekahi lunakanawai noonoo kuio, oluolu a wiwo ole hoi.
"Hooholoia, ke kanikau oiaio nei makou no kona make ana, a ke pahola aku nei makou imua o kona ohana i ko makou paumako iloko o ko lakou ehaeha.
"Hooholoia, ke nonoi nei makou e hoopaaia keia mau Olelo Hooholo ma ka moolelo o keia Aha."
Ua kakauinoaia keia Olelo Hooholo e Gardner K. Wilder o Hilo, Hawaii, E. P. Dole, ka Hope Loio Kuhina, ame J. Mahiai Kaneakua, hoa o ka Papa Loio Hawaii.
Penei ke ano nui o ka Olelo Hooholo no Jos. K. Nawahi, i waihoia aku e Mr. J. K. Kaulia:
"Oiai, ua oluoluia e ka Mea Mana Loa ka lawe ana mai waena aku o kakou i ka Mea Hanohano J. K. Nawahi he hoa no ka Papa Loio Hawaii.
"Hooholoia, mamuli o ka make ana o Mr. Nawahi, ua haule mai ka @@@ o ka Papa Loio ame Hawaii nei kekahi hoa i mahaloia o ka Papa Loio a hoaloha oiaio loa hoi o Hawaii.
"Nolaila, ma keia ke hoike aku nei makou imua o ka ohana o ka mea make i ko makou paumako oiaio iloko o ko lakou ehaeha.
"Hooholoia, ke nonoiia nei ka Aha e hoopaa i keia Olelo Hoalohaloha maloko o kona moolelo."
Ua hoike ka Lunakanawai Kiekie kona mau manao mahalo no Lunakanawai Aukina, a pela nohoi no J. K. Nawahi, ma kona ano kuokoa. He nui no na Loio i hoike i ko lakou mau manao mahalo no na kanaka, no laila ua olelo hoalohaloha i hoikeia ae la a me he mea la o Mr. Kakina ka mea oi loa aku o ka mahalo ia J. K. Nawahi. Penei kekahi mau olelo ano nui ana i hoopuka ai no J. K. Nawahi:
"Ua kamaaina au me ko Nawahi kulana kalaiaina mai ka makahiki 1874 a 5 mai paha, a ua hiki au ke kau@@ ae iaia ma ke kulana kalaiaina @@@ Mr. Pilipo. Ma na makahiki e Noho alii ana o Kalakaua, aia ka hapa nui o ko Mr. Nawahi kulana ma k@@@ kue i ke Aupuni, a he mea paakiki @@@ ka hoonaueue ana i kona kuokoa @@@ ko oia mau la, aole loa oia @@@ i oihana Aupuni. Ua lilo oia @@@ nui loa na na poe koho balota o Hilo. Ua paa lokahi ko lakou manao ma luna ona.Aole hiki iki i ke A@@@ iloko o ia mau la ke hoopahu@@@ holo balota ana."
KA OLELO HOALOHALOHA A KA PAPA LOIO O HILO NO J. K. NAWAHI.
Ma kekahi halawai a na @@@ Hilo Papa Loio, i malamaia @@@ Hawaii, ma ka la elua o Okatoba A.D. 1896, ua apono lokahi ia @@@ Hooholo malalo iho nei:
"Oiai, ua oluoluia e ke Akua Mana Loa iloko o Kona lokomaikai @@@ nui e lawe mai keia ao aku ma ka Poalima 'la o ka make ia Joseph Nawahi kekahi o na kanaka i mahaloia e @@@ o keia anaina, i na wa i hala ae @@@ hoa hoi no ka Papa Loio Hawaii @@@ Lunamakaainana makaukau h@@@ kanaka iloko o ka Hale Ahaolelo @@@ na makahiki he nui i hala@@@ ia i imi aku ai i ka ikaika @@@ o kona ola ma ka aina @@@ laweia aku la ia e ka Mea @@@ Kona home mau loa.
"Hooholoia, Ke makemake @@@ kou e hoike aku i ko makou @@@ kulipolipo ame ka paumako i kana wahine ame na keiki, no ka @@@ ko'i i kau iho maluna o @@@ nele ana i ke kane a makuakane @@@ hoi, a ke waiho aku nei @@@ imua o Ka Mea hookahi @@@ ke hoomaha mai i na@@@.
F. S. LYMAN @@@
HE HOOMAIKAI KIEKIE @@ KA LAHUI IA MR. AME MRS. KIMO KAMABELA, MA O K@@@ KOMITE O KA AHAHUI KALAINAINA HAWAII L@@@
Akahi -- Ma o ka loaa ana mai o kekahi lono kaumaha ia makou @@@ ehaeha a lihaliha, iloko @@@ mau puuwai no na poino kuhe@@@ loaa a i ili iho maluna ou @@@ kane i aloha nui ia.
Alua -- A no ke mea hoi, a mamuli @@@ ka poino weliweli i ili iho ma @@@ kau kane, ma o na hana la a @@@ wai eleele a ka lokoino a hila@@@ hoi o na hana powa o ka ai@@@ hini, a he hana malihini ia @@@ ia olua ma ko olua aina nei.
Akolu -- A no ka mea hoi, a @@@ lono hope mai nei, i loaa hou @@@ makou, ua loaa ia oe ka maha@@@ pakele ana o ke ola o kau k@@@ na lima mai o ka powa, a me @@@ pio ana o ke kolohe i ke kanawai @@@ aina o Amerika Huipuiia.
Aha -- A no ka mea hoi, u@@@ nui ia makou no ko olua hoi @@@ nei me ke ola maikai, a hui p@@@ me ka hauoli ma ko kakou @@@.
Alima -- A no ka mea hoi, ua @@@ oli nui ia ko ka lahui manao @@@ olua kokua aloha nui, ma ko @@@ ana i ko kakou makamaka maika@@@ make ma ka aina malihini no Kaleponi, oia hoi o Iosepa Nawahi ame@@@ kokua pu ana i kana wahine a me ka laua keiki, a ma ia hana ana @@@ olua i hooluolu ia mai ai ka @@@ me ke kaumaha o Mrs. Nawahi.
Aono -- A ma ia mea, ua h@@@ olua i ko olua manao akea a me @@@ ua hooluolu nui ia ko ka lahui @@@ ha, a no ka mea hoi he kanaka @@@ i hilinai nui ia e ka lahui.
Ahiku -- Nolaila, e hooholoia @@@ O makou o ke Komite ku wa@@@ Ahahui Kalaiaina Hawaii, a ma ka@@@ o ka lahui, ke waiho aku nei @@@ mau kumu a pau i oleloia m@@@ ke oluolu olua e apo mai i @@@ hoomaikai aloha a ka lahui.
Awalu -- E hooholoia, ke hoom@@@ aku nei makou i ke Akua Mana Loa no Kona hoopakele ana mai @@@ mai na poino mai a ka enemi@@@
Aiwa -- E hooholo hou ia e @@@ aku i mau kope pakahi m@@@ Hawaii a pau a haole @@@ kulanakauhale.
D. KALAUOKALANI
I. C. KEIKI,
T. C. PALIKAPU
DAVID AI,
J. P. KAHAHAWAI
M. S. HALE
J. MANUHI,
J. KEAU,
J. W. NAUKANA
K@@@
OLELO PANE A MR. KIMO KAMABELA I KE KOMITE O KA HUI KALAIAINA MA KA INOA O KA LAHUI.
E Mr. Lunahoomalu ame na keonimana o ko oukou komite. Aloha @@@ oukou apau. -- Ke hoike aku @@@ ia oukou i ko maua manao @@@ paulele i ko ka lahui haawi ana @@@ na hoomaikai ia maua, ma k@@@ hiki kino ana mai nei a halawai pu he alo he alo, a ma keia ano, ua @@@ oli nui ia mai maua i keia la.
Oiai aole maua i haupu mai @@@ hauli iki e halawai mai ana @@@ hoomaikai kiekie a ka lahui @@@ oukou komite la.
Ke mahalo nui nei au ame k@@ kane ia oukou, kiekie aloha a ka @@@ A ma keia ke hoomaikai ae nei @@@ Akua Mana Loa no Kona kokua ana mai ia maua a halawai hou ki@@@ ke aloha ma ko kakou aina nei.