Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVII, Number 12, 25 March 1898 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXXVII         HELU 12        HONOLULU. POALIMA, MARAKI ,25 1898.

 

Hoolaha Loio

W. R. KAKELA

Loio a he Kokua ma ke Kanawai

HE LUNA HOOIAIO PALAAPLA.

@70

 

LYLE A. DICKEY.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

Alanui Kaahumanu, Helu 14 Tel.682

            Iloko o ke Keena o ka Loio Kuhina mamua, a he Loio Hoopii ma ka Aha Apana o Honolulu.

 

            E hookoia na hana pili kanawai apau ma na Mokupuni mai.

            O A. F. Tavares, Kakauolelo, Maheleolelo a Notere no ka Lehulehu.           1yr.

 

Hoolaha @umau.

 

Papa! Papa!

Aia ma kahi o

LEWERS & COOKE

(Lui Ma.)

Ma ke Kahua Hema o na Alanui Papu me Moi.

 

E LOAA NO NA

Papa Nouaiki

O kela a me keia ano.

 

Na Pani Puka…Na Puka Aniani…Na Olepelepe…Na Pou…Na Oʻa…Na Papa Hele…Na Papa Ku…Na Papa Moe

 

Na Pili Hale

O na Ano apau.

A me na Wai Hoohinuhinu Nani

O Na Ano Apau.

 

Na Palakiona Ano he Nei Wale.

 

Ke haiia aku nei oukou e na makamaka a pau, ua makaukau keia mau makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua Oihana no ka Uku Haahaa Loa. E like me ka mea e holo ana ma waena o Laua a me ka Mea Kuai.

 

E Hele Mai o W@ no Oukou I@e

 

            Ua loaa mai ka @ono mai Hawaii mai ua ano maha a oluolu ka maʻi o Lunakanawai Kaapuni Hikikoki o HIlo.

 

            Ke mau nei no ka mokuahana mawaena o ka Bihopa o ka Ekalesia Katolika "Enelani" ma Hawaii nei, ame Rev. Usborne, oia Ekalesia. Ua hoole ka Bihopa, aole a haiolelo hou o Rev. Usborne maloko o ka luakini o Sana Anaru.

 

            He halawai kai malamaia ma loko o ka Hale Nui o ka poe Amerika, ma ke kihi o na alanui Moi me Nuuanu, aoaomakai, huli ma Ewa, ma ka po Poalua nei, no ka hoolohe ana i na haiolelo a kekahi mau Lunamakaainana ame kekahi poe e ae, no ka ninau hoomahuahua hou ae i ka nui o na lunamakaainana.

 

KA MEA HUNA POHIHIHI

Unuhiia e Hooulumahiehie no "Ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii

 

MOKUNA XXXV.

            Alaila, hui ae la ua Adelo nei a nana hou ae la ia Alamira, oiai hoi ia e uwe aa, a pane aku la:

            "Ea, e Alamira, aole no i hala ka manawa. E ae mai oe i kaʻu i noi aku nei ia oe, a o ka pakele no ia o kou makuakane. E ae mai oe, a kou pakele nohoi ia mai ka inaina aku o kuu makuakane nei."

            Pane maui la hoi o Alamira: "Aole loa au e ae aku i kau noi. Aka, hookahi aʻu mea hai aku ia oe, a oia keia, e hiki mai ana ka la e noi aku ai oe i ke Akua lokomaikai e aloha mai Oia ia oe, pela nohoi au e noi aku nei ia oe, e aloha mai oe iaʻu i kela wa."

            Aole nae i ae aku o Adelo i keia leo uwalo a Alamira i nonoi mai ai iaia, a hoomau aku la no ia i ke kamailio ana imua o ka Haku Tereveliana:

            Alaila, huli hou ae la o Adelo a kamailio aku la i ka Haku Tereveliana:

            "E kuu haku makuakane," wahi ana i kamailio aku ai, me ka olelo ana aku, "Ae-- he wahi kaikamahine ui io no ka Geofere, a ua like kona ano me ko ka manu nunu. A e hai aku au ia oe, e kuu luaui, ke mau nei no ka opu ino a enemi o Geofere ia oe. I kona wa i  lohe ai ua ano palupalu oe i keia wa, ua manao oia e hoouna mai i kana wahi kaikamahine ui i ou la. A ua manao hoi oia, ma kona hoouna ana mai i ua wahi kaikamahine la ana ia nei e noho pu ai me oe, e lilo ia i mea nana e hoomalielie ai i kou naan huhu iaia. A ma ka wa pono hoi e loaa no iaia ka hoi hou ana mai i Tereveliana Pa nei, a noho pu hou oia  me oe ame kona ohana. Ke lohe mai ia oe, e kuu makuakane?"

            Me ka inaina eme ka piha ioena o na maka o ka Haku Tereveliana, aia hoi, pane mai la ia:

            "Pehea? E hoouna mai ana oia i kana kaikamahine i oʻu nei? Eia, e hoao paha ia e hana mai pela, a e ike no auanei oia i ka hopena o kana mau hana."

            I nei wa huli hou ae la no ua Adelo nei a nana ae la ia Alamira, a aia hoi ko Alamira mau onohi maka aloha ke nana ku l iaia, me he mea ia e nonoi okoa aku ana no ia, e hoohaliu mai oia i ke aloha iaia, a ma ia wa hookahi no nae, ua hoike mai no oia i ke kulana kupaa a naueue ole, oia hoi, aole no ia e ae e mare me Adelo, kona enemi ame ka enemi o kona mau makua.

            Ua hoomaopopo hoi o Adelo i ka ike ana mai i ke kulana kupaa o Alamira, aole loa no oia e ae ana e mare mai iaia, ua oi aku kona pono e make e mamua o kona haawi ana mai i ka huaolelo ae no ka mare aia (Adelo).

            Alaila, huli ae la ia a hoomau aku la i kana kamailio ana me ke aloha ole imua o ka haku Tereveliana:

            "Ae      e kuu haku, ma ka wa pono a Geofere i ike ai, oia paha ka wa kupono ana e hooko ai i kona makemake, aia hoi, ua hana iho la ia i kekahi hana maalea loa. Ua ike oia, i kau hoolaha ana, e kuu haku, no kekahi wahine malama ia oe, a oia ka wa ana i manao ai, he wa pono loa ia e hookoia ai kona makemake. Nolaila, ua hoouna mai la oia i kana kaikamahine imua ou, me kona paulele ana e lilo ana kona ano waipahe, ka oluolu, ka ui ame ka maika i mea e hoohihiiaai kou manao. Ua aoia keia wahi kaikamahine me ke akahele loa, no na mea ana e hana ai imua ou, oiai kona mau la e noho pu ai me oe. Nolaila, ua hele mai la oia i Tereveliana Pa nei, me kona hoomaopopo ana, he kaikamahine oia na Geofere, a he moopuna hoi nau ma ke koko. Aka, i kona hoea ana mai imua ou, he mea okoa loa kana o ka hoike ana mai imua ou, a ke ole au e kuhihewa, ua hoopihapiha oia i ua moolelo la ana i hoike mai ai imua ou me na huaolelo walohia e komo ai ke aloha iloko ou nona, a        "

            Mamua ae o ka holo pono loa ana aku o na olelo hope a ua Haku Adelo ne i manao ai e hoopuka aku imua o ka haku Tereveliana, aia hoi, hooho ae la o Alamira, me ka leo maopopo o ke kuoo, oiai nae kona mau helehelena i uhi pu ia ae ai e ka na-nanake:

            "E kuu haku, aole loa e oiaio o keia mau olelo a nei kanaka. E kuu kupunakane, e manaoio mai oe i kaʻu mau olelo, aole loa he oiaio o keia mau olelo."

            Ia wa i holo aku ai oia (Alamira) imua o ka Haku Tereveliana, me ka puili ana ae o kona mau lima mamua pono kona alo.

            Ua anehe iho la hoi ia e haule iho ilalo a kukuli iho ma kona mau kuli no ka uwalo ana aku imua o kona kupunakane, aka, pane mai la nae ua elemakula la:

            "E Alamira, heaha koi ike no keia mea? Aole loa he mea nana oe e hoopilikia mai, oiai au e ku ana maanei."

            He ano pioo a pahaohao loa ko ua elemakule la ia wa, aole noho ia i manao iki, ua pili na olelo a Adelo i hoike mai ai imua ona  no Alamira. Aole oia i moeuhane iki no ia mea.

            Alaila, pane hou aku la o Adelo me ka mino aka henehene ana iho iloko ona:

            "I ka ike ana ame ka hoomaopopo ana o Geofere Tereveliana e loaa ana iaia ka lanakila mamuli o na hana a kana wahi kaikamahine. Nani nohoi ka nui o kou makapo ana e kuu haku makuakane! Nani kou haule ana a paa iloko o na kaula hoohei maalea a keia wahi kaikamahine! Ae         mamuli o kou pu@hei ana i keia wahi kaikamahine, aia hoi, ua hana iho la oe i palapala kauoha e hooili ana i kekahi puu dala nui hewahewa na ua kaikamea nana i malama, i makaukau e na mahina la. A ua hoolilo hoi oe iaia i aliiwahine no kou home, a-"

            Me ka pioo nui ninau mai la ka Haku Tereveliana:

            "Ia wai?"

            "I ke kaikamahine hoi a Tereveliana. Oia hoi iho nohoi kena wahi kaikamahine e kukuli la ma kou mau kapuai wawae!" wahi a ka Haku Adelo.

            I kela wa i huli ae ai ka Haku Tereveliana me na onohi maka ahiu o ka inaina a nana iho la ia Alamira, oiai ia e kukuli ana, mamua ponoi aku ona, me ka helehelena haikea e pahola ana maluna ona.

            A ma keia nana ana iho a ua Haku nei, me he mea la e ike pono iho ana oia i na helehelena maoli o Geofere Tereveliana e waiho pono ae ana imua ona, a ia wa i umalu koke iho ai kona mau kuekue maka, aaki iho la kona mau kuʻi ame ia kuʻi aki, pane ae la ia:

            "Auwe! Ua alakaiia ka au iloko o ka lua meki o kuu poino. O keia ka ke kaikamahine a kela lima koko eleele loa o ke ao nei. E kuhi ana ua he anela keia mai ka lani mai, eia ka, o ke keiki keia a kuu enemi. Ua hoopumehana mai keia wahi kaikamahine i kuu puuwai a ua ike io au i ka pumehana o kona aloha iloko oʻu, eia nae ua like ka ia me kekahi moo nahesa i loaa kona mehana ma ka poli o kona hu mai iaia. Auwe! E na lani e aloha mai oe iaʻu, ke kanaka i hoopoino nui ia!"

            Ma keia wa hoi i uwe ae ai o Alamira, puliki aku la oia i na kuli o ka Haku Tereveliana me ka hooho ana ae:

            "E kuu kupunakane! E kuu kupunakane! Ua hala a ua hewa ole o Papa. E kala mai oe iaʻu! Aole loa nana au i hoouna mai ia nei. Aole oia i ike i koʻu hele ana mai. Aole nohoi au i ike mamua o koʻu hele ana mai ia nei a hui me oe, o Geofere Tereveliana, oia koʻu luaui makuakane--aole, aole. Aole nohoi au i ike, he pili au ia oe ma ke koko, a hiki wale no i ka hele ana o kaua i Ladana. Nolaila, e kuu kupunakane, e ae oe e hoi mai o Papa me oe. Aole loa nana i hana i ka hewa maluna ou--aole."

            "He oiaio, ke ae mai nei oia, he ka kamahine io no ia na Geofere Tereveliana,"

            "E kuu haku," wahi a Adelo i pane aku ai, "i koʻu wa i hoi mai ai mai na aina e mai, aole loa oʻu wahi manao iki, eia no o Geofere ke ola nei. Aka, me ka wa mua loa aʻu i ike ai i na maka o keia kaikamahine, oia koʻu wa i hoohuoi ai a lilo hoi i mea naʻu e noonoo nui ai, no ka makuakane oia nei. No ia mea, ua hoolimalima au i kekahi makai kiu no ka hele ana e huli i ka mea e pili ana i keia kaikamahine, oiai ua manaoio loa au, aole i make o Geofere. A i ka huli ana o ka makai kiu, ua hoea aku la oia i ka hale i noho ai o Geofere ma ke ano malu. A mamuli o na kuhikuhi o ka makai kiu iaʻu, ua hoea kino au i ka hale o liana, aka, aole nae i lalau mai ua Haku nei. Geofere i noho ai, elike nohoi me kaʻu i hai mua aku nei ia oe. I koʻu hoomaopopo ana, ua hoopuhili o Geofere i koʻu mau manaʻolana apau, a ua ku iho la hoi au he kanaka ilihune maopopo, ua manao iho la au, elike me kana hana epa i hana mai ai iaʻu, pela nohoi au e hana ai, a oia ke kumu nui o koʻu makemake ana e mare me keia wahi kaikamahine. Ua hopuia oia nei e aʻu, a laweia oia mai a nei aku a hoonohoia ma kekahi wahi paa, eia nae ua hemo oia mai laila mai. A i keia la ua loaa hou oia iaʻu, a ua manao no au e lawe hou aku iaia nei, eia nae hoea e mai nei hoi oe. Nolaila, ke ike mai la no oe i koʻu kulana oiaio e ku nei i keia wa. A heaha la kaʻu hana kupono e hana ai?"

            Ua ku iki iho la ka Haku Tereveliana me ka noonoo nui ana, oiai nohoi kona houpo e baila ana me ka pono ole, ia wa pane mai la ia:

            "Ua oki e Adelo! O kaʻu e hai aku nei ia oe, a oia keia, o oe ame aʻu e huipu kaua ma ka uhai-loloa ana ia Geofere, a e hoopai hoi iaiano ka hewa ana i hana ai. Nolaila, o ka puu dala aʻu i hooili ai no keia wahi kaikamahine, e lilo ia oe. E kau aku ana au i ka hoopai maluna o Geofere. O oe koʻu kokua ma keia hana,"

            Me ka piha hauoli haawi aku la o Adelo i kona lima i ka Haku Tereve@

            O Alamira hoi, me ka hoomau ana i ka puliki ana i na wawae o ka Haku Tereveliana, pane ae la ia:

            "E kuu kupunakane! E aloha mai oe iaʻu, a e manaoio mai hoi, ua hewa ole no o Papa. Ke mau nei no kona aloha ia oe. Nolaila, e aloha oe iaia. E aloha oe i kuu mama, ame oʻu mau wahi pokii kaikunane. E aloha--e aloha mai oe iaʻu."

            I keia wa i huli iho ai ka Haku Tereveliana me na onohi maka i piha i ka inaina a pane iho la:

            "Kulikuli! Ua aloha au ia oe, aka, ua hana oe i ka hana e pepehilaʻi ia aloha oʻu ia oe. Pehea no la au i ike ole ai ia oe, me kou mau onohi maka i hiki ole ke hoohewahewaia? Aole loa e hiki iaʻu ke nana hou aku maluna ou. E hele oe pela. E ku ae--e hele koke aku. E haalelemai oe i kuu haie. E wiki. Mai hoikeike hou mai oe i kena mau onohi maka ou." (Aole i pau)

 

            Ua lilo o Mr. Antone F. Tavares, i noho mua iho nei ma Honolulu nei, ma ke keena o Loio Dickey i Hope Kakuolelo no ka Aha Kaapuni Elua, ma kahi o Goodale Armstrong i Make.

 

            Ua hoole mai nei o Rev. S. S. Palmer o Oakland, Kaleponi i ke noi a na hoahanau o ka Ekalesia o Kaukeano i kahu no ia Ekalesia. E ikeia ana kona kii ma kekahi wahi o ko makou pepa o keia la.

 

            He waikahe nui a ikaika loa ko ka la inehinei. Ua ae ka wai maluna o ka uwapo hou ma ke kahawai eli o Makaho ae nei a,neane 3 kapuai ke kiekie o ka wai maluna ae o ka uwapo.

 

NA HUNAHUNA GULA O KE PANALAAU

            E ke Kuokoa: --Ma kahi e nohoia ana e na Pake, elua a ekolu, aia pu no me kela kupuino he opiuma malaila.

            Pela no ma ke Panalaau nei e nohoia ana e na Pake he 30 a oi, ame na Hawaii maoli e ai ana ia mea i oi aku mamua o na Pake.

            ole e hiki i kekahi mea ke ninau hemahema iho. "He Oiaio anei he Opiuma ma Molokai?"

            E hooia aku ana ka mea kakau o na mea i kakauia e aʻu, ma na helu mua aku nei o ke Kuokoa he mau mea oiaio loa ia. I keia la aʻu e kakau nei wahi a kekahi Pake maa i ke kuai opiuma mau i na kanaka a i nele i keia mau la, ua pii ae la ke kumukuai o ke kini i ke $35.00, a he 2 wale no kiko ma ke kuai liilii no ka 25 keneta, wahi a na Pake, he 480 a oi na kiko o ke kini hookahi.

            O ke kumu o kei pii ino loa, mamuli no ia o ka nui o ka huliia o na ukana, i ka wa e ku mai ai ka Mokolii, e na makai ame na Luna o ka Papa Ola.

            Nolaila, pii pu me ka uku o ka mea nana e huna i keia opiuma ma ka hookomo ana mai, malalo ponoi o ka papale Kaleponi o ka Luna Nui W.J. Feary ame na makai i hoomakapoia e ka uwahi hohono o ka opiuma a oia ka ka me kakau e poine ole nei i ka olelo kaulana a na haole "O ke dala ka mea e hiki ai o na mea apau."

            O keia no ka pilikia nui a puni keia Pae Aina, mamuli o ka hoonohtoia ana o na luna puni dala, a i maa i ke kalepa waiwai liilii, aole loa e nele ka lawelawe pu me keia mea a ke kanawai i papa ikaika loa ai.

            O kekahi mea ano e loa ma ka huli ana o na luna ina ukana aia ma ku ukana a ka poe nele loa, a hune maoli, e loaa ole ai ia mea he opiuma, malaila iho la e noke ai i ka iu a lele liilii, a ma na pahu ukana hi a kekahi poe aole loa e huliia.

            O ka hana ana a na luna pela ma ka nana ana i ka ili o na haole i ke keokeo, oia ka mea e huli ole ia ai, ke olelo nei ka mea kakau, he puka hookomo opiuma nui loa ia.

            Nokamea, ma ka hoike a Akiu (Pake) i keia la, maloko ponoi mai nei no o ka  pahu ukana a ka poe i hilinai nuila i hookomoia mai nei i keia pule ka opuma a Mr. Wong Fook (Pake) o Kalawao, a oia hookahi ka mea e kuai liilii nei i keia wa,  a ua nele hoi kekahi poe Pake mamuli o ka nele hoi kekahi poe Pake mamuli o ka nele i na hoa hui kupono ole e hiki ai ke hookomoia mai mai Honolulu mai a oia ka hopena o ka huli kapakahi.

            Ke liuliu nei na maʻi lepera ma ka halawai mau ana no ka lakou mau hoopii imua o ke komite o ka Ahaolelo no na pilikia elike no me ka mea mau.

            He nui ka huhu o kekahi poe maʻi lepera no ka Hope Luna Nui W.J. Feary i keia mau la, a he manawa wale no, no na lima e lalu ai iaia me ke oolea. He mahalo no na maʻi i keia Hope Luna ma ka hana, ua oi aku ia mamua o na Luna mua, o ka pilikia oia ka huhu ame ke kuamuamu olelo ino i na maʻi lepera, ame ka piha hookano maoli kohu Emepera, a he ku i ka lapuwale maoli ka hana a ka Hope Luna i kahi manawa.

            He lilo na hale papaa e hoahu ia ai o na paiai ame ke kamano a na maʻi i wahi holoholo no keia Hope Luna maluna e kona lio, a ina paha e mimi iho ka lio iluna o na pahu kamano, a i ka papahele paha e laweia mai ai o ka ai a na maʻi, aole anei i hooliloia na maʻi i mau puaa mamuli o kana mau hana hookano pela.

            Nolaila, ke hoopii nei kekahi poe i ka Papa Ola a o kekahi poe i ka Ahaolelo.

            Ua lawa oe e kuu Kilohana i keia pule me keia mau wahi mea liilii, aia hoi a hoea mai ke Komite Ahaolelo, alaila, uwila hou aku.

            Kou oiaio mau loa,

                        J.A. KAMANU

 

Ma ka wa e loohia ai o Rev. E. Edwards, ke kahu o ka Ekalesia Baptist ma Minersville, Pa., i ka maʻi rumatika, na oleloia aku oia e hoao i ka Laau Hamo a Kamalena. Penei kana olelo: "O ka hamo ana i keia laau no kekahi mau manawa, e ikeia ana ka waiwai. Pau ka pehu a pau ka eha. E hauoli auanei au ke ike aku e hoao ana kekahi me i loohia i ka maʻi rumatika i ka Laau Hamo a Kamalena." E kuaiia ana e ka poe kuai laau lapaau apau. O Benson, Smith & Co., na Agena ma ko Hawaii Pae Aina.