Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVII, Number 18, 6 May 1898 — KAU KIURE MA KAILUA. [ARTICLE]

KAU KIURE MA KAILUA.

E Mr, Lanahooponopono o ke Kiiohana Pookela. aloha: —Ma ke kakahiaka nui o ka Poaha, Apenla 7 i haia iho la. ua ku mai la ka Mauna Loa mai Kailua, Kona Akau mai. me ka Lunakanawai Jno. W. Kalua, ka Hop« Loio Kuhina Dole. ka Maheleolelo Kahikina Kelekona ame na iala o ka Papa Loio i holo pu mai no ka malama ana i ke kau hookolokolo o keia apana. Ua holo mai ke Ahi o Wailuku e lawelawe i ka hana kahu o ka Aha ma ko Lunakanawai E. G. Hikikoki wahi, oiai. ua loaa ia oia i ka ma'i ano pilikia a hiki ole ke noho ma kona kulana no ka hana, Ma ua kakahiaka Poaha nei. mahope 0 ka hui pu ana me ka Makai Nui o keia mokupuni ame ka Hope Makki Xui o keia apana, ua haawi koke ae la ka Lunakanawai i ke kauoha e wehe ia ka Aha ma ia kakahiaka i ka hora 10, a e makaukau na hana no ka nee aku imua me ka eieu. Ua kuahauaia ae keia olelo kauoha, a i ka hiki ana i ka hora i kauohaia ai. ua akoakoa ae ka lehulehu maloko o ka hale hookolokolo. O ka wehe ana o na aha hookolokolo, aole no ia lie mea hou loa ma na Kona nei, aka, o ka hoohanohano ia ana o ka apna mamuli o ka hiki kino ana mai o ke Paniwai o lao, he koko a he io a he iwikuamoo no ka lahui oiwi o Hawaii. oia ke kumu nana 1 hoala ae i ka hiamoe o na kamaaina ma keia mea, a ua pikokoi aku la la-

kou me he i'a la i ka maka-ha. La kaulana a puni ka inoa o ka Hon. J. W. Kalua ma ko lakou mau pepeiao a ua kamaaina iaia ma ia ano, aka, o ka ikemaka ana keia, nolaila, ua lakou ia manawa no lakou e makaikai ai a lawa pono Ko lakou mau iini. Ua weheia ka aha me ka hanohano ma ia la, ma ka pule eehia a naauao lua ole a ka Rev. B. W. Kapu o na Waieha. a ua hoomaopopo kou mea kakau i ka eehia ame ka hanohano o ka Aha. Ua haiamu pu ae na loio haole C. Creighton, J. Smith, A. S. Humphreys, J. Wise ,ame na loia Hawaii J. Mahiai Kaneakua, Enoeh Johnson, Noah Kepoikai, J. P. Kamauoha, W. J. W T right ame kahi poe e ae. He nui no na hihia ma keia kau, aka, mamuli o ka hoopaneeia a hoopau wale ia o kahi mau hihia, ua ane palanaiki mai. He mau hihia ano nui kekahi, oia hoi, he mau hihia powa i lawelaweia e na kanaka Hawaii. He mea ano keia ma na Kona nei o ka powa o na kanaka maoli, a he ku no hoi i ka minamina ka ulu ana ae nei, aka, ua ike ia nae aia mawaena o ka poe opio kamalii ano hupo, i komo pono ole a kuonoono ka noonoo kanakamakua. Ua hoahewaia na powa e na kiure o ka aina, a ma ke kau ana a ka Aha i ka hoopai,*ua ikeia kona kaupaona maikai ana i ke ano o ka lawelaweia ana o ka hewa ame ke kulana o na mea na laua i hana ua hewa la, a ua nui ka mahaloia no ke kaulike, aole hiki elike me ka mea maa mau he ka-make loa, aka, he hookoe no i wahi aho e loaa ai he manawa no mihi a hana hewa hou ole aku, elike no me kana i a'o mai ai i na opio i hoahewaia. He elua mau hiliia ano nui i oili ae, he mau hihia ano hoopahaohao, aka, na ke Ahi o Wailuku i hoopau kela mau pahaohao i hanaia e ka poe hana pahaohao. 0 ka mua, he hihia aihue bipi no Kohala. Ua hopuia he ehiku poe kanaka no ka hewa aihue bipi, a ua hoopaiia e ka Lunakanawai Apana o Kohala, oia o R. H. Atkins, he hookahi makahiki paahao ma ka hana oolea me na koina o ka Aha, a ua hoohalahala mai iakou imua o keia Aha, e noi ana e hoemiia ka hoopai. Penei ke ano nui o keia hihia: Ua hoohuoi mau na hui hanai holoholona 0 Kohala i ka nalowale mau o ka lakou mau bipi. a ua loaa ke kumu i manaoia ai. ke aihueia nel kela mau bipi a o keia poe kekahi na lakou e hana nei kela aihue. Nolaila, hoonoho aku nei na hui hanai hoioholona i makai nana e kiu. No ka loaa ole paha o na kolohe ma kana kiu ana, nolaiia, ua imi oia i alanui ana i manao ai oia ka hapa pono. Kii oia i elua mau kanaka kokua iaia, a hele aku a hopu malu 1 kekahi bipi a pepehi a lole, alaiia. kauoha aku la i na kokua e kii aku I kela poe i hoohuoiia e hele mai e lawe akji i mau kaka bipi na. lakou. Ua hookoia kela kauoha a ua kii io aku no ua poe nei i mau kaka hipi na !akou a ua loaa mai. Mamuli o keia lawe ana a lakou \ keia mau kaka bipi. ua hopuia iho la lakou no ka hewa aihue bipi mamuil o ka hoike a kela kiu ame na kokua. Ua hopu pu ia nae me ua kiu nei ame kona mau kokua no ia hewa hookahi, a ua hiki aku ka hihia imua o ka Lunakanawai R- H. Atkins o Kohala ' Akau.

>!a ka hookolokolaia ana. ua hoikela sa Kia no aine koaa nlau kok«a ī haawi i ka blp s . i k.eia poe kinaka «pela ka iakou oielo poiolei aaa imua 0 ks Aha Kaapuni> a ua ae no !akou ua be*ra„ aole uae no* ka aihue. &ka. no ka lawe ana a ai i na kaka nīp; 1 haawlia aku ia la'kou me ko iakou ike? no he bipi aihae?a keU. ua hiki o!? na«? >>:- hoomanawaaiii uo ka nele loa i kahl inai. l"a nooaoo ka Lunai:a2;awai Apana Atkias a ua hoopuka i kaea o!eto hoohoio, e hoopai ana i kela kiu he 150. a i na kokua he hookahi inahina hoopaahao pakahi, a i kela poe hoi ehiku. ka poe i lawe wale raai no i ka io bipi, a ai ae, he pakahi makahiki hoopaahao ma Ka hana oolea. No keia hoopai. ua hoomaopopo kela poe he ano kapakahi loa. a nae ka nele no i na kokua 1010, ua hooikaika lakou a hiki imua o Lunakanawai Kaapuni Hon. J. W. Kaiua ma ke ano hoohalahala i ke Kaulike ole o ka hoopai. a e noi ana i ka oluolu o ka Aha e nana a e kaupaona kauiike i ko lakou hoopai mawaena o ka poe i hana maoli i ka hewa ame lakou. lsa poe i komo pu aku me ka lawelawe lima ole. I ko ka Lunakanawai lohe ana i na hoakaka ma ko ke Aupuni aoao, ma o ka Hope Loio Kuhina la, ame ko na pio ma o ko iakou mau ioio, oia o C. Creighton, N. Kepoikai. Enoeh Johnson. J. M. Kaneakua ame A. S. Humphreys. ua kauoha koke ia ke anaina e hoomalu, a ua meha iho la na poe apau. Ke hoomanao nei kou mea kakau i ke nno nui o na olelo a ka Aha i hoopuka ai me na huaolelo kuio a me ka leo moakaka penei.' "Minamina kuhohonu au no ka loaa ole ana mai ia'u o ka moolelo piha e pili ana i kela hihia. i hiki ai ia'u ke kamailio laulaha aku me ka lawa o ke kamaalna a hoomaopopo piha. Aka. oiai aole ia moolelo imua o keia Aha, nolaila. ua lawe mai au i na olelo hoakaka apau ma ko ke Aupuni aoao o na mea hoopiiia, he mau olelo hoi i hoole a i kue ole ia mai ma ke ano aohe oiaio. "Ua hanaia ke kanawai no ka malama ana i ka pono ame ka maluhia o ke kino o ke kanaka ame kona mau waiwai, a o ka mea a mau mea e kue ana i kela pono a ke kanawai i haawi ai i ke kanaka, he kue ia i ke kanawai, a ke ku ka hewa, e kau no ke kanawai i ka hoopai kupono i mea e hookoia ai kona makemake, oia hoi, e malama i ka maluhia ma na mea apau a ma na ano apau. "Ua nui na hana mikiala ma ko kakou paemoku nei, o ka oi loa paha ma ko kakou mokupuni nei o Keawe, e laa ke kanu kope, na mahiko, ka alani, ka hanai holoholona, a pela wale aku. He mau oihana hoowaiwai keia i ka aina, a o ka waiwai o ka aina o ko ke Aupuni waiwai ia a pomaikai ka lahuikanaka. He nui ka luhi ame ka nui o ka lilo e hiki ai i< ke kanaka ke hoala a hoohana ikeia mau oihana. I kumu e maluhia ai keia mau oihana ame na ano oihana e ae apau, ua kauia na kanawai lehulehu o kela ame keia ano no ke pale aku i na poino e ulu mai ana mamuli o na hana kolohe a kue i ko hai pono. A mawaena oia mau kanawai, he kanawai kekahi e papa ana i ka aihue, a o ka aihue hipi, elike me ko oukou hewa i hoopiiia ai. ua pau loa ia. "He mea pono e malamaia ka maluhia ame na pono o ka poe hanai holoholona e hele ana ma na kula laula ame na awawa ulunahele, a he mea ku i ka pono e kokua ia lakou e na lima o ke Aupuni ame ka poe maikai ma ke kinai ana i ka poe aihue holoholona. "O ka lawe ana o ke kanaka i kekahi waiwai amahele paha o kekahi waiwai i aihueia me kona ike no he waiwai aihue ia kela, ua olelo ke kanawai e pili no ka hewa aihue iaia ma kona lawe ana i ka waiwai i aihueia. A oiaii ua ae oukou, ua lawe oukou i na kaka hipi i haawiia ia oukou me ko oukou ike no he bipi aihueia kela, nolaila, ua pili no ka ia oukou. "Aka, ke nalu nei nae au iloko iho o'u me ke kahaha loa ,i ke alanui ame ke kahua a ka Lunakanawai Apana i hoopuka ai i kana olelo hooholo. e kau ana i ka hoopai o $50 i kela kiu a i hookahi mahina pakahi i na kokua, ka poe hoi na lakou i hana maoli ka hewa, a i hookahi makahiki pakahi hoi ia oukou. ka poe i lahilahi loa mai ka hewa i ko lakou. Ma ke kumu hea la a ma ke ano hea la i kauia ai ka hoopai elike pela? Aole hiki ia'u ke olelo ae, koe wale no, ua hookahahaia ka manao o keia Aha. Ua hoopaiia kela kiu me na kokua, he hooia maopopoi a no ko lakou ahewaia. Ua hoopaiia no hoi oukou, he hooia no ia no ko oukou ahewaia. O ka lahilahi o ka hewa, oia ka oukou i hana, a ina ua mnnaoia he hookahi makahiki ka hoopai kupono, ma ke ano lahilahi hea la o ka hewa i mama loa ai ka hoopai o kela poe? O keia ka'u i olelo iho nei i ko'u minamina no ka loaa ole ana mai o ka moolelo piha o keia hihia imua o keia Aha. ♦'Aole i hanaia ke kanawai i mea kaupaona kapakahi, aoie hoi i mea hoopilikia a hookaumaha wale aku i na kanaka mawaho o ka palena kupono i ke kino uhane a ke Akua l hana mai ai. Aole no hoi i manaoia e kokua wale ke kanawai i ka poe ! hilinaiia e nowelo e imi loaa i ka poe pakaha. mamuli o na hana a pahele wale. O ka manao o keia Aha. o na kanaka i hoonohola e malama i ka poino o kekahi mea waiwai, a okomo wale oia ia hai iloko o ka poino mamuli o kona hahai maoii ana l ke kanawai, oia ke kanaka kupono loa e kauia ka hoopai koikoi. Ua lawe kela kanaka i kona kulana hilinaiia i koloka iiona me ka manao e kakoo aku ke kanawai iaia. Aole pono e hookuu lanakila ia na kanaka o kela ano. "Nolalla. mahope o ko ka Aha lawe ana a noonoo akahele ana i ke ano o ko oukou hihia elike me ia i hoakaka ia mai, ua hooholo. ua lawa na kumu kupono loa e ae la ai ka oukou noi e hoemiia ko oukou hoopai, a ke kauoha nei keia Aha e hoemiia. a o ka hoopai a keia Aha e kau aku nei maluna o oukou. he kanalima daia pakahi me na koina. °A ke a'o aku nei ka Aha la oukou, e hoi aku no ko oukou mau home a e hooki ! na hana kue kanawai. e noho

nie ka EKaluhla a e malama pono i ko o«koii mau ohana sna ko oukou mau hanie. E imi i ka haua maikai a e hana aku i ai na pono o keia ola ana." He nui aku no nu olelo wai meli a ke kahu o ka Aha. aka. o ka u ae keia t hoomanao. Mamuli o keia olelo hooholo ame ueia mau oleio naauao. ua ti!o ke Ahi o Wailuku i momi iloko o ka puuwai o na Kona nei. & ua haiamuia aku kona alo ame kona wahi luana e ka poe makewai ike. Nui na mahalo i ke kaeaka Hawaii makaukau ma ka oihana. a nui ka lia e loaa hou ona Hawaii o kona ano no keia mua aku o kakou. E hoouna hou aku ana au i ka moolelo o ka hihia o Spencer Spencer. ka hihia a ka Lunakanawai Kalua i kauoha ai e hoopau a e kapaeia ka olelo kauoha a Lunakanawai Hikikoki no ka mana ole. He hihia hoi i puiwa ai na loio a i kauia ai ka apono no ka olelo hooholo naauao a Hon. J. W, Kalua. Mahalo nui. KAĪ MALINO. Kailua. Aperila, IS9S. »