Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVII, Number 22, 3 June 1898 — Page 3

Page PDF (1.18 MB)

This text was transcribed by:  Jayme Reyes
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

MA KE KAUOHA

KANAWAI 39.

He kanawai hoonoho ai i ohana luna hoola a e hooponopono ai i ka loaa ana mai, ka malama ana a me ka hoolilo ana aku i na oala o ke aupuni, a e hoomaopopo ai no ka hoola ia i na Buke Helu o ke aupuni.  A e hoopau loa ana i ke Kanawai i Kapala "He Kanawai e Hooponopono ai i ka loaa ana mai, ka malama ana a me ka hoolilo ana aku i na oala o ke aupuni, a e hoomaopopo ai no ka hoola ia i na Buke Helu o ke aupuni" i aponoia ma ka la eha o Augate, M.H. 1882, a me ka Mokuna 75 o na Kanawai o ke Kau o 1892, i ka Mokuna 23 o na Kanawai o ke Kau o 1882 e like me ia i hooloiia ai e na Kanawai o ke Kau o 1892 i Kapala "He Kanawai e Hooponopono ai i ka loaa ana mai ka malama ana a me ka Hoolilo ana aku i na oala o ke aupuni, a e hoomaopopo ai no ka hoola ia i na Buke Helu o ke aupuni."

 

E Hooholoia e ka Ahaolelo o ka Repubalika o Hawaii:

MAHELE 1.

Luna hole, hope luna hole, ka hoonoho ana, hoohiki, manawa ma ka oihana, na hoka hana, iona a me ka hoopau ana.

            PAUKE 1.  Iloko o ka manawa kupono mahope iho o ka aponoia ana o keia Kanawai, e hoonoho ka Peresideua, me ka apono o ka Senate, i Luna Hooia, a e noho oia ma kana oihana oiai oia e hoopono ana ma kana oihana; eia nae, ua hiki no e hoopauia oia a i ole ia e kapaeia mai ka oihana ae, e like me ia i hoakakaia ma ka Pauku 8 o keia Kanawai.

            PAUKU 2.  E hoonohoia e ka Peresidena ma ke noi ana o ka Luna Hooia a me ka apono o ka Aha Kuhina, he Lope Luna Hooia, a e noho oia ma ka oihana no ka manawa o eha makahiki, a i ole ia, a hiki i ka manawa i hoonohoia ai kona hope ma ka oihana, a ua kupono oia e lawelawe i ka oihana, in a aole i hoopauia a kapaeia palua e like me na olelo o keia Kanawai.

            PAUKU 3.  Na ka Luna Hooia a me ka Hope Luna Hooia, mamua ae o ko laua hana ana i na hana, a i ole ia, lawelawe ana i na maua i haawiia ia laua ma keia Kanawai, e hana a kakauinoa imua o kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie i kekahi hoohiki oihana e like me ke ano o ka Papa "A" i hoopiliia ma keia, a o na olelo hoohiki a pau oia ano e malamaia no iloko o ka moolelo o ka Aha i oleloia.

            PAUKU 4.  Aole loa ka Luna Hooia a me ka Hope Luna Hooia e lawelawe, hana a hooko paha i kekahi hana a oihana e ae paha o na ano a pau iloko o ko laua manawa ma ka oihana, a e uku ia no laua i ku uku makahiki i hooholoia e ka Ahaolelo.

            PAUKU 5.  Ina ua ma'i, kaawale ma kahi e, a i ole a, kapaeia paha ka Luna Hooia, na ka Hope Luna Hooia no e lawelawe i na mana a e hooko i na haua a ka Luna Hooia.

            PAUKU 6.  E malama ka Luna Hooia i keena oihana iloko o ka Hale Hooko o ka Repubalika, a e noho oia, a i ola ia o kona hope iloko o ke keena i oleloia i kela a me keia la iloko o kona hope iloko o ke keena i oeloia i kela a me keia la iloko o kona mau ho ra hana, a oia mau hora hana mai ka hora 9 o ke kakahiaka a hiki i ka hora 4 o kela la keia la, koe na Poaono, a ma ia mau la o kona mau hora hana oia no mai ka hora 9 o ke kakahiaka a hiki i ka hora 12 o ke awakea, a me ke koa no hoi o na la Sabati a me na la kulaia a pau e like me ke kanawai.

            PAUKU 7.  E haawi ka Luna Hooia a me ka Hope Luna Hooia i mau hona pakahi no ka hooko pololei ana i ka laua mau hana pili oigana no kekahi huina a me ke ano e like me ka mea i kauohaia e ka Aha Hooko.

            PAUKU 8.  Ua hiki no e kapaeia, a i ole ia, e hoopauia ka Luna Hooia a me ka Hope Luna Hooia mai ka oihana ae, i na manawa a pau e ka Aha Hooko no ka makaukau ole ma ka hana, na hana kolohe, a me na hana pono ole ma ka oihana a i ole ia, no ka hooko ole i na hana o ka oihana no ka manawa mamua aku o kanakolu la.  O kekahi hakahaka i loaa mamuli o ka make, waiho ana i ka hana, hoopauia ana, a i ole ia kapae ia ana, e hoopihaia no ma ka hoouoho ana o ka Peresidena e like me ia i hoakakaia ma na Pauku 1 me 2 o keia Kanawai.

MAHELE 2.

NA MANA NA KIKOO, NA HANA, NA BUKE. NA HOIKE.

            PAUKU 9.  O ka Luna Hooia no ka malama Buke nui o ka Repubalika, a e lilo i hana nana e hooia a e kauoha e kakauia na loaa ana mai a pau i ka Waihona o ka Lehulehu a me na hoolilo dala ana a pau o ka Waihona o ka Lehulehu, a iaia no ka hooponopono aua i na Buke Helu Aupuni; a eia hou, e loaa no iaia ka mana ma ka hoole ana i kona apono in a ua kupono i mea e pale aku ai i hoolilo hewa ia ana o na dala o ka lehulehu, a me ka hooliloia ana o ua dala o ka lehulehu i oi ae mamua o ka mea i hookaawale maopopo ia.

            PAUKU 10.  E loaa no ka maua i ka Luna Hooia, me ka apono o ke Kuhina Waiwai, e kulukulu iloko o na keena a me na buro a pau o ke Aupuni i kekahi ano malama bbuke maopopo auo like, a e kauoha e hookoia.  A e lilo no hoi i hana na ka Luna Hooia, iloko o kela a me keia manawa, e nana pono i ke ano o na hoike helu o na mala Buke Helu Aupuni, a e hana i kekahi moolelo o ia nana ana, i mea o hoomauia ai ia ano malama buke a me ka hooko ana.

            PAUKU  11.  No na dala a pau i ukuia iloko o ka Waihona e hanaia a e kakauinoaia i elua palapala hookaa no ka dala i oleloia, a e liko loa ia mau palapala hookaa koa wale no ma ke alo o kekahi e ikeia ka huaolelo "original," (kumu) a ma kekahi ka huaolelo "duplicate." (kope.)  E hoike na mau palapala hookaa la i ka huina ka mea, a luna Aupuni paha i loaa mai ai a iloko o ka hoahu hea ana; helu paha i hookaaia ai.  Ma ke poo e uhaeia mai ai ia palapala hookaa (stub) e kakauia e kekahi mea hoomanao o na mea maloko o ia palapala hookaa a na ke Kuhina Waiwai e haawi aku i ua mau palapala hookaa la e elua i ka mea, a i ole ia ka luna Aupuni nana i hookaa i ke hala i oleloia iloko o ka Waihona.  Na ia luna Aupuni a mea paha e waiho koke aku i na palapala a elua imua o ka Luna Hooia a nana no e kakauinoa i na palapalaa hookaa kumu a waiho i ke kope ma kona keena mahope iho o kona kakau ana ma ke alo i ka la i waihoia mai ai iaia a me ke kaki ana i ke Kuhina Waiwai i ka huina i hoakakaia maloko, a me ke kakau ana ma ka helu o ka haawina i ka huina i haiia maloko o ia palapala hookaa.

            Aole e manaoia ua mana a paa paha kekahi palapala hookaa o ia auo maluna o ke Aupuni Hawaii, in a aole kakauinoaia pela e like me ia i hoakaka mua ia ae nei.

            PAUKU 11B.  Koe wale no na dala i ukuia no ka hookaa ana i na Bona Aie Lahui a me na kupona ukupanee oia mau hona, a no ka ukupanee ma na kikoo i hala ka manawa hookaa, a me na kikoo i na hoahu kuikawa a me na hoolilo o ka Ahaolelo, aole no e unuhiia kekahi dala mailoko mai o ka Waihona, koe wale no mamuli o na kikoo i hanaia ma ke ano e like me ka Papa "B" i hoopili pu ia me keia i hoopukaia mai ke keena mai o ka Luna Hooia a i ole ia e kona Hope, a e hanaia ma ke ano e hookaaia ai ma ka la i aponoia e ke Kuhina Waiwai i ke kauoha o ka mea, a i ole ia, poe paha a ke Aupuni i aie maoli aku ai.

            PAUKU 11C.  O na kikoo a pau no na haawina hoomau na uku makahiki a pau, koe ko ka Luna Hooia a me ka Hope Luna Hooia, e hanaia no e ka Luna Hooiea, e hookaaia i kela a me keia mea a ke Aupuni i aie maoli ai koe ma ke ano i hoakakaia ma ka Pauku 11G, a o na kikoo no ka hoike no ka hookaaia ana oia mea.  O na kikoo a pau no na uku hoomau a me na uku makahiki aole no e hookaaia e ke Kuhina Waiwai mamua o ke kakau kua ana o ka mea nona ia palapala kikoo i hanaia ai maluna oia palapala. 

            O na uku makahiki o ka Luna Hooia a me ka Hope Lua Hooia, e ukuia no e ke Kuhina Waiwai i ka manawa e hookaaia ai e like me ia i hoakaka mua ia maloko o keia Kanawai ma na kikoo i aponoia e ka Peresidena.

            PAUKU 11D.  O no kikoo no na uku hana o na makahiki a me na limahana a i ole ia, ka poe i hoohanaia o na ka manawa wale no ua hiki no ke unuhi e ia mamua iho o ke kakauinoaia ana no ka loaa ana o ka uku i hoikeia ma na papa uku hana o na mekanika, limahana a me na mea  e ae paha aka m na hana ana a pau e kakauia maluna oia papa hoike hana ka apono ana o ke Kuhina nona ka oihana malalo o laila i hanaia ai a i ole ia, i aeia ai a me ka haawina pu no hoi mailoko mai o laila e ukuia ai a e hooiaio pu ia no hoi e na luna Aupuni malalo on a i hanaia ai ia hoolilo ua hooko pono ia ka hana malalo o laila ia mau lilo; a eia hou e lawe ka Luna Hooia i kekahi palapala hookaa mai ka luna Aupuni nana e hookaa i hanaia ai ma kona inoa ke kikoo dala no ia uku hana, a e malamaia na palapala hookaa nei a hiki i ka manawa e hoihoiia mai ai iaia ka papa uku hana i oleloia ua kakauinoaia e ka poe nana ke dala, a aole loa malalo o kekahi kumu ka Luna Hooia e paa a oi aku mamua o hookahi no na papa uku hana malalo o ka haawina hookahi.

            PAUKU 11E.  O na kikoo no na hila o na lako hana, na mea ai, a me kela lilo keia lilo o na ano a pau, e hanaia no i hookaa ia i ke kanoha o kela a me keia mea a ke Aupuni i aie ai, koe ma ke ano i hoakakaia ma ka Pauku 11G, a mahope wale no o ka waihoia ana aku o ka hoakaka piha o na hila a pau oia ano i ka Luna Hooia i huiia me na palapala hookaa kumu.  E kakania maluna oia hoakaka ka apono ana o ke Kuhina nona ka oihana iloko o laila i loaa ai ia aie a hoolilo ana, a me ka haawina e kakiia ai; a eia hou, e hooiaiaia kela a me keia palapala hookaa kumu e ka luna Aupuni malalo iho nana i hoaie aku ia hoolilo ana, e hoike ana oia mau lako mea ai a me kela mea keia mea ua loaa me ka maikai.

            PAUKU 11F.  O na kikoo a pau no na hile mamuli o na aelike Aupuni ma ke ano holookoa, a i ole ia, ma ke ano hapa paha, e hanaia no i hookaaia i ke kauoha o ka mea, a i ole ia, a ka poe paha a ke Aupuni i aie maoli ai, koe ma ke ano i hookakaia ma ka Pauku 11C, a mahope wale no o ke kakania ana maluna oia mau hila a apau ka apono ana a ke Kuhina nona ka oihana iloko o laila i hanaia ai ia mau aelike, a me ka hooia pu ia mai e ka luna Aupuni malalo iho e hooponopono ana i ka hana i hanaia, a iole ia, iaia i loaa ai na lako hana ame na mea e ae, i hoakakaia maloko oia aelike, na hooko pono ia ka hana, a o na lako hana a me na mea e ae i hoolakoia mai he maikai i ka wa i loaa mai ai; a aole no e hoopukaia kekahi kikoo oia ano in a aole i waihoia aku ke kope oia aelike, a i ole ia, kohoia ana paha me ka Luna Hooia, i huiia me kekahi olelo hoakaka e ke poo o ka pohana a buro paha nana i hana ia aelike, a i ole ia, nana i lawe ia koho ana, e hoakaka ana i ka haawina e kakiia ai.

            PAUKU 11G.  Ina ua hoike ae ka mea a ke Aupuni i aie maoli ai ma ke kakau maluna ae o kona kakauinoa ponoi ana ma kekua o kana hila, a i ole ia, palapala hookaa paha i ka inoa o kekahi mea ma kona kauoha i makemake ai oia e hookaaia ai ka huina oia bila, ua ku no i ke kanawai i ka Luna Hooia e hana i ke kikoo no ia huina e hookaaia ma ke kanoha o ka mea i hoikeia ae pela.

            PAUKU 12.  E malama ka Luna Hooia i paa buke kakau palua, a iloko oia e wehe ai a e kauoha e weheia na helu Aupuni a pau, a no na huina i hoakakaia ma ka Bila Haawina, a i ole ia, iloko o kekahi haawina e ae i hanaia, i kekahi manawa e ae e ka Ahaolelo, a i ole ia, e ka Aha Kuka o ke Aupuni, a e kakau oia i kana moolelo oihana piha o kela a me keia la iloko o laila.  A e malama no hoi oia i kekahi nuke moolelo (ledger) iloko o laila oia e wehe ai, hoonohonoho a malama ma kekahi ano moakaka i na helu Aupuni a pau i mea e hiki ai e ikeia ke kulana a me ke ano o na haawina a me na loaa a me na hoolilo ana o ke Aupuni: e eia hou, e malama oia i na buke ikeia eia ana buke kikoo i hanaaia ana no kela a me keia keena a buro paha i hookonioia maloko o lakou pakahi na kikoo i kauia i ka helu mai ka hookahi a pii aku i ka huina i kupono no na manawa elua makahiki, a me ke ano e like me ia i hoikeia ma ka Papa "B" i hoopili pu ia i keia, a me na buke kokua e ae a pau ana i manao ai na kupono no ka hooponopono pololei a kupono ana i kana oihana.  E malama no hoi oia ma ke ano kupono e hiki ai ke nana koke ia na bila a me na palapala hookaa a pau i hanaia na kikoo e ia, a e kakauia maluna oia mau bila a me na palapala hookaa ka helu o ke kikoo i hoakakaia ai lakou, ka la i hanaia ai ke kikoo ka haawina i kakiia ai a me ka huina.

            PAUKU 13.  E hoouna aku ka Luna Hooia, a i ole ia, e kau oha e hoounaia i ke Kuhina Waiwai i ka pau ana, a i ole ia mamua iho o ka pau ana o kela a me keia i hamama ai ke keena hooia no ka hana, a pinapinai iho paha in a ua manaoia he mea pono, i kekahi hoakaka no na kikoo a pau i hanaia e ia i ka Wai hona iloko oia la ma ke ano o ka Papa "C" i hoopili pu ia me keia.

            PAUKU 14.  Na ka Luna Hooia, i ka loaa ana iaia o na hoike i kauohaia e hoolakoia e na mala buke Aupuni, na lakou i lawe, a i ole ia, i ohi i na dala e like me ia i hoakakaia hahope iho nei, a e nana a e hoohalike i na mau hoike la ma na dala i loaa mai a me na palapala hookaa a me na palapala e ae i huuia, in a me mau mea kekahi oia ano, a e ae a e hookuu i kela a me keia malama buke Aupuni no na huina a pau i ikeia na loaa a ohiia paha e ia, a i hoihoi pono ia iloko o ka Waihona a e ae ole a e kaki aku i ua malama buke Aupuni la i na huina a pau i ohi ole ia e ia mamuli o kona manao maoli ohana pela, a i ole ia, mamuli o kona hoohemahema i lilo i hana nana malalo o ke kanawai a rula paha e ohi, a o na huina a pau i hoihoi ole ia mai malalo o ke poo kupono o na loaa iloko oia oihana a me na kaki ana a pau i hookaa ole ia e hooko a e ohiia no e ia mai ia malama buke Aupuni mai.

            PAUKU 15.  Ma ka nana ana i na hoike helu Aupuni a me na hoakaka a pau, a me na palapala e ae a pau i hoikeia ma ke ano he mau palapala hookaa, na ka Luna Hooia no e hana i na ninau a me na hoakaka i na malama buke Aupuni, na luna Aupuni e hooia ana i na bila, a i ole ia, i kekahi poe i pili me ka ohi aua, a i ole ia, me ka hoolilo ana aku i na dala i hoakakaia iloko o ke kanawai, a e kauoha no oia e waio hou mai i na hoike, na palapala hookaa, na hoakaka ana a me na wehewehe ana ana i manao ai he kupono, a mahope iho o ka paneia ana mai oia mau ninau, o ka waihoia ana iaai o na hoike a me na hoakaka hou, na ka Luna Hooia no e hooleaku, a kaki hou aku i na huina a pau i kakau ole ia i ka haawina kupono a hoihoiia iloko o ka Waihona, a e hoole a e kaki hou aku i na huina  a pau i hooliloia a oi aku, a i ole ia.. i hooia ole ia a apono ole ia, i na poe malama buke Aupuni la, luna Aupuni nana e hooia i na bule, a i ole ia, poe  e ae paha no lakou ka hemahema i ulu mai ai ia mau koi ana, a hiki i ka manawa e hooponoponoia ai ia hooko ole ana a lawa i ka manao o ka Luna Hooia, e paaia no ka uku a pau, a i ole ia, na dala e ae a pau i aieia a e ukuia ana i ua malama buke Aupuni la a mea e ae paha.

            PAUKU 16.  Ina ma kekahi ninau, a i ole ia, like ole paha o ka manao mawaena o ka Luna Hooia a me kekahi Kuhina o ke Aupuni e pili ana i ka haawina kupono e kakiia ai kekahi itamu a huina hoolilo paha, a i ole ia, ma kekahi mea e ae paha, e pili ana i ka manao maoli o keia Kanawai, a i ole ia no ka mana i haawiia ia laua ma keia Kanawai, a ma na hana ana a pau i hooleia ai kekahi huina dala e ka Luna Hooia no ka loaa ole o kekahi hookaa i kakauia, a i ole ia, mamuli o kekahi palapala hookaa hemahema, a i ole ia, kekahi hoike pololei ole, a i ole ia, in a ua manao kekahi mea, a i ole ia, kekahi malama buke Aupuni ua hoopilikiaia oia mamuli o kekahi malama buke Aupuni ua hoopilikiaia oia mamuli o kekahi hooholo ana o ka Luna Hooia, ma ka hoole ana, a i ole ia, ke kaki hou ana i na hoike, a i ole ia, no ka hoole ana e apono, a i ole ia, e ae aku paha i kekahi koi ana i waihoia ae e kekahi o lakou i kuleana ke hoopii hou ae mai ia olelo hooholo imua o na Lunakanawai o ka Aha Hookoloolo Kiekie, a nana no mahope iho o ka nana ana e like me kana i manao ai he kaulike e hana i ke kauoha e loaa ai ka pono i ka mea hoopii ma ke ano holookoa a me ke ano hapa paha e like me ka mea a ia mau Lunakanawai i oleloia i ike ai he pono, a o ka olelo hooholo a ka Aha i olelo mua i aae nei oia no ka olelo hooholo hope a e paa maluna o na mea a pau, a e hana aku no lakou e like me ka mea i hooholona.  Ina na aponoia ke koi a na Kuhina, ka bila, ke koi a kekahi mea, a i ole ia, ka hoike a kekahi malama buke Aupuni ma ke ano holookoa, a i ole ia, ma ke ano hapa paha e na Lunakanawai i olelo mua ia, e kakau no lakou i ka lakou olelo hooholo pela maluna oia mea, a mahope iho e waihoia aku no imua o ka Luna Hooia, a nana no hoi e kakau iho iloko oka buke kupono e like me ka hana ana i na koi e ae, a ehanaia no hoi kekahi hooia ana e ka Luna Hooia ua kakauia pela iloko o ka buke mamua o ka hiki ana e hookaaia.

            PAUKU 17.  Aole e ae ka Luna Hooia i kekahi koi o na ano a pau in a aole i waihoia mai kekahi hoakaka i kakauia, a e ole ia kekahi palapala hookaa no ia mea.  Aole e hoopukaia kekahi kikoo no ka hookaa ana i kekahi koi koe wale no ke kakau kua kupono ia ana oia palapala hookaa me ka nana ole o ka olelo ana mai ua nalowale kekahi mau pepa a ua haehaeia paha, a no ka hiki ole paha i ka loaa o kekahi a mua palapala hookaa paha, koe wale no ma ke noi ana imua o na Lunakanawai o ka Aha Hookolokolo Kiekie ma ke keena, a nana no wahope iho o ke kauoha ana i ka Luna Hooia a me ka poe e ae ana i manao ai na pono mamuli o na olelo hoike i kupono iaia, e hoike ana ua nalowale, a i ole ia, na haehaeia paha, a i ole ia, ua hiki ole ke pauiia na palapala i koiia, e kauoha e hanaia ke ano o ka palapala hookaa, a oia palapala i kauia i ka apono ana oia Lunakanawai, e laweia no e ka Luna Hooia a e waihoia aku no ma kona keena e like me ia i hoakakaia maluna ae nei; a oia mau palapala hookaa panihakahaka a pau e manaoia no ua paa maluna o ke Aupuni a me na mea e ae a pau.