Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVII, Number 39, 30 September 1898 — KE AUPUNI PANALAAU O HAWAII. [ARTICLE]

KE AUPUNI PANALAAU O HAWAII.

Mamuli o ko makou hakilo pono ana i na hana ame na kulana hooponopono Aupuni iloko ponol o kakou iho nei, mai ke au mai o na Kamehameha a hoea mai i ke au hope loa o ka noho mana ana o ke kuiana Aupuni Monakia maluna o Hawaii, a kaalo wale aku la ke Aupuni Eepuhalika, ua makou he kuiana Aupuni ko Hawaii i like aku me kahi Aupuni Mokuaina o Amerika Huiia, ma k'ekahi ano, a i like ole nohoi me ia, ma kekahi ano. Ua hirwi nae ke olelo ia ae me ka maopopo, o ke Aupuni o Hawaii mai kinohi mai o kona ku ana he kino Aupuni maopopo a hoea i Kona komo ana aku nei ma ka hui pu ana me Amerika i Huipuia, he Aupuni Mana Pookela ia ' nona iho, a he Aupuni Kuokoa hoi. ! He Aupuni o Hawaii, ma ia mau la i loaa ka mana hana Kuikahi Aupuni me na Aupuni Poo e ae apau o ka honua nei, ka hana hoi a makou e olelo ae ai, ke ole nae hoi makou e kuhihewa, he hana ia i loaa ole i kekahi Aupuni Mokuaina o Amerika Huipuia i keia la, koe wale no ka mana oia ano i haawiia i ka Peresidena o Amerika Huipuia, ma o ke apono ana la a ke elua-hapakolu o ka Aha Senate, elike me ka hoakaka ana a ke KumukanaUa loaa nohoi ia Hawaii, ma ka wa i hoikeia ae nei ? ke ku ana, ke ola ana, ka nee ana ame ka hana ana, ma ke kulana kino Aupuni i Jako i na mea paahana apau e holopono ai kona ola Aupuni ana. Me keia kino Aupuni maopopo, i launa ai oia me na Aupuni Poo apau o ka honua nei, ka hana i hiki ole i kahi mokuaina o Amerika Huipuia ke hana. Iloko lioi o na hooponopon kuloko ana a keia Kulana Aupuni i loaa ia Hawaii, ua kulaia, hoonaauaoia. hooniaa.m:uua a hoohanaia kona mau ohua "noho hale'' ma na nohona ame na hana e kokua ana i na mea e holomua ai ia. iloko o ka maluhia ame ke kau!ike. He Aupuni o Hawaii nei i niaa mau.ma ka noho ana iloko o na hooponopono ana a nei mea he Kanawai. Aole ia he Aupuni hanau hou. Aole ia ma kona mau la o ka ai-waiu ana; aka, ua hala kona mau la ai-waiu, ua hala koua mau la keiki opio, a ua ku oia ma kona mau la kanaka makua. Aka, o keia kulana Aupuni kauaka makua i loaa ia Hawaii. ua kupono ia k« hui me kekahi Aupuni oi ioa akt» o ke kanaka makua o ke ao nei, i ioaa iaia he ikaika hou a he ola iiou. Aka, ua hoea mai la ia hopena maiuna o Hawaii Aupuni, a nolaila. o ka mea nui o kakou e noonoo oiui ai, heaha ia ke kulana Aupuni e ioaa ana i ke Aupuni o Hawaii i lilo i panalaau no Amerika Huipuia i keia va? Ke huli kakou a nana aku ma na hooponopono Aupuni ana o Amerika Huipuia, kahi a Hawaii i iilo aku nei i hoa pili paa, e ike ana kakou, he Aupuni ia i ku ma na anuu eha, ka mua: ke Aupuni Panalaau Kanawai kumu oie (unorgani2ed territory); ka iua: ke Aupuni Panalaau Kanawai kuuiu (organi2ed territory); ke kolu: ke Aupuni Mokuaina (State); a o» ka ba; he Aupuni Huiia (F«deral Government). I ka hoohalike ana i ko Hawaii nei kuiana Aupuni i ioaa mua iaia, e Ikeia ana, ua kupono maoii o Hawaii e ku ma ke kulana Aupuxu Mokuaina maoii (State) i mea e loaa ai iaia ka pono o ke Aupuni Huiia, Uoko o na kukakuka ana no na pono )ahui a Aupuni hoi o k& Ahaolelo Nui (CongTess). O ke kuiana Aupuni Panaiaau i loaa he Kanawai kumu (organized ierritorv), aoie 14 o ke kuiana Aupuni kupono no Hawaii neh ina nae e moekahi ' ana ka manao ame ka makemake o ka lahui oiwi o ka aina e komo a e noho ma ka poai nohona Aupuni o Ameiika, Aka, o ua Aupuni Panalaau Kanawai kumu la, he Aupuni kupono toa ia no Hawaii nei l keia wa, oiai e kiwala-o ana na noonoo ame na maau ana o na makemake kalai Aupuni o na kan&ka oiwi a ka aina nei, elike me ia i ike

maopopo iho nei '• kanaka Hawaii, \na ka iakou maa pa- j ; apiia hoopii imua o ke Komiaina Hoo- ' poaopoao Kasawai. He mea waa ke ' ■ lioolakaiakaia kela maa manao ahia a • ' kiwala-o o kekahi maheie nui o ka ! ianui Hawau.. e moeuhane mau nei e hoihoiia mai ana no &e Anpuai Alu." : I He mea pono ke pepehiia keia rna- ; | nao kuh»uewa iloko'o ke kaaaka Rot- | [ aiiti a lilo l mea ola ole. He mea poao " | I ke kanaka Roialiti ke ihe iho me ka { | moakaka iea, ua alakai hewa ia oia e j na Hui Koialiii ame na Nupepa Roiaiiti, a e mihi welenia oia i kona hooiohe oie ana ame ka manaoio ole ana i na a'o ana, hoakaka ana» wehewehe ana a alakai maiKai ana, me ka hoomanawanui a ke Kuokoa, ame na Repuhalika Hawaii apau e kakoo ana i ko Hawaii kupono e hul me Amerika Huipuia. Ina no e loaa ole ka pono koho balota i ua poe Roialiti la i keia wa, Pono Loa. Aka, o ka Ahaoielo Nui waie no o Amerika Huipuia fca mea ! | i kuleana ma keia ninau. * t ! Ma ka manawa hoi e mokaia ae ai i ka paakiki o na Roialiti e ike iho, ua kuhihewa ko lakou mau noonoo- ana, a i ole, ua hoopaakiki wale iho no mamuli o ka inaiha pilikino, a mihi paiia no ia kuhihewa a hewa maoii paha. a kulou me ka haahaa imua o ke Au-

puni i kukuluia e na hoaloha o ke Aupuni hou o Hawaii, oia ka wa kupono loa e pahola aku ai i ka lokomaikai. Nolaila, i ko makou kamailio ana ma kela manao, me ka huipu ana me keia mau alakai i hoikeia ae la, ke olelo Jiei makou penei: Aole pono e ku o Hawaii ma ke kulana Aupuni e hoihoi ana i kona hooponoponoia ana iloko o ka Ahaolelo Nui' o Ameiika Huiia, elike nie ka Apana Aina o Columebia. Aole pono e hooponopoia o Hawaii e kekahi papa komisina hoomalu. e like la me Samoa. y Aole no e pono e hoonialuia a e hooponoponoia o Hawaii elike nie na panalaau Beritania ma Inia. Aole e pono e loaa akea ka pono koho balota i ka lahui Hawaii apau. ma ka .hookuu laula ana mai o a o; aka, e alakaiia a e hooponoponia keia pono nia ke ano no elike me ko keia wa» e nee nei. O ka mea ae raa ka hoohiki ana, o ke Aupuni Panalaau o Hawaii (The Territory of Hawali) oia ke Aupuni mana, a e malama oia i kona kanawai kumu, a kumukanawai paha, me kona mau kanawai, oia ka mea e loaa ka mana koho balota. E hoohiKi na wahine Hawaii apau, e kakoo i keia Aupuni, oiai. he poe ohua oiwi !akou noloko o ke kino Aupuni o ke Aupuni Panalaau o Hawaii. ke kulana Au l )uni mamua o ke kulona Aupuni Teritori o ke ana kiekie loa ma Amenka Huipuia. Mamuli o keia mau manao k€ ku nei ke Kuokoa a alakai aku i kana mau kalai manao ana a hiki i ke ko ana o lakou apau, a o kekahi paha o ia mau manao.