Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 3, 20 January 1899 — HE MOOLELO KUPAIANAHA NO Ka Moku Kamahao KA MALOLO. [ARTICLE]

HE MOOLELO KUPAIANAHA NO Ka Moku Kamahao KA MALOLO.

(THK Fr.Yi.Nf; Fish.)

Lele i ka Poiuiu o ka Lewa — Oni i ka Papakn o ka Moana —Hapapa i ka Ili o ka Honua —Hoea i ka Welau Akau —Ike i ke Kulanakauhale Kahiko o Opira —Haaheo ma na Mauna Himalaia. Kakauia e llenry Collingwood, a unnhiia e Hooulumahieliie no ke "Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii." MOKUNA— E ko ana anei ka Hihio Moeuhane a ke Kanaka Akeakamai? I ke kani ana o ka hora 12 o ke awakea o kekahi la ae, ua komo aku la o Porofesa von Saiakenbuga iloko o ka rumi «hookipa o ka baie hui Kulukēhau.

I kona komo ana aku e noho mai ana ihoi o Sir Reginald Blphinstone. Mahope iho o na panai aloha ana mawaeim o laua, liaalele iho la laua ia wahi, kau aku Ia laua maluna o kekahi kaa, a holo pololei aku la no ka hale banako. Mal'aila i lawelaweia ai na ha.na e pili ana i ka hoolilo ana mai o ka Ba-ī-ona Pelekane i kekahi huina dala Pelekane o loko o kana mau miliona tiala lehulehu e waiho ana maioko o ka >banalio, ma ka >inoa o Porofesa Heinarika von Saiakenbug!a, kekahi o na ikanaka akeakamai o ka Hui Kulukehau. Maiope iho o ka pau ana o keia iha- ! na, ua hemo mai la laua a ku iho la ' mawaho o ka banako. ! Ma kela wa i nana pono mai ai ka | Porofesa me na -hiohiona i iioouluwehi- ; wehiia e ka hauoli nui. me ka hoopuni- ' ia ana ae o kona onohi maka e na I pohina waimalea o ka uhane i piha ia j mea he hauoli, aiaihoi, pane mai la ia , imua o ka Barona: "B iiuu haku Barona, he hora keia j i hanauia mai ai au maiioko mai o ka j opu o ka olioli nui. Ke haawi aku ' nei au ia oe i ka'u mau hoomaik'ai ana I ia oe no keia makana iiiwahiwa au i ' alana mai ai ma kia heiau o 'ka Naauao. i Noiaila, ma ka inea o ia heiau laa-hia } a ke Akua Hoano Loa i kukulu ai mai loko o na Aupuni Materia apau i uhiia ' e Kona mana, ke iha'awi nei au i na j hooia ana imua ou, e kuu haku Baj rona, e ko ana no na moeuhane a'u i lia ai no kekahi mau imiakahiki lehuI lehu loa i hala ae nei, na makahiki ihoi j no lakou na la ame na hora i kupeeia ai na aa 1010 o ko'u puniu nei e hakoko ! me na ninau ame na nanehai pohiliihi ' e hoopuni ana i na mea kino materia. E noii ana ihoi au iloko o ka poiuiu ame t ka iohonu o na kanawai e anapuni ; ana i keia mau mea kino. Ua hakoko au me ka hoomanawanui iloko o na po- , hihihi i halawai aku ai ka'u miiu huli ana iloko o keia mau i>ohai o kekahi mau aupuni a ua hoea au i i ke kiekiena a'u i 'Mki ai ke olelo iho j ua noho mana ka Ike ame ka Naauao ; a ke Akua i haawi ai i kekaihi o Kana mau kauwa. hiaahaa loa, ma Kona keehina wawae nei, e noho i haku a i mea mana e hooponopono ana i kekahi o keia mau aupaini materia. Ae —e kuu haku Barona, ua loaa na mea huna pohihihi elua e hiki ai ke leie ke kanaka maloko o ka lewa tae iie manu la, a e ( luu oia iloko o ke kai me 'he i'a la. He I moeuhane keia na'u i moe mlau i ka hapa nui loa o na po ame ke ao nohoi, iloko o kela ame keia makaihiki i kaa hope ae nei. E ike ana au i ko'u lele ana maloko o ka poiuiu o ka lewa, e paio ana au i kekahi wa me na wiiiaii makani ma ka lewa, e lele ana au me he manu la ma o a maanei, elike me ko'u makemake, a i kekahi wa e heihei ana au me na kohola, ame na ninhi holo moaha, maloko o ka opu o ka hohonu. Aka, i keia la, ke ku nei au maiuna o kahi a ke kamaka akeakamai i olelo ai, o ke Dala oia ka Mana o ka

Naauao, a o ka Naauao i hookele a i alakai pono ia, e ihooihanau ana ia i Da!a, ke kumu e harau ihou ai he Naaiiao. E kuu halri Bajx>na, eia kekahi loina a'u i hoomaopopo ai i kona oiaio: Aole hiki ka Naauao ke ole ke Dala, e poho ana. ke Dala ke ole he Naauao poloiei a hoopono. E hui ka Naauao pono, poloM a hoopono me ka ikaika hooulu o ke Dala, alaila, e kahe ana ka wai m&i lialo aku o ke kumu o ka mauna a loea i kona piko. e lele ana ke kanaka i fca lewa me ka . maalahi, e haaheo pu an-a oāa me na i'a 0 ka moana, a e hooloihe aaa ka h.ekili 1 kan-a kauoha, a o ka uwila i kana hookauwa ana. Nolai'la, e kin» haku . Barona, o kuu moeuhane ke ku nei ia ma ka paepao o ka hei>an 3ioarro o kona hookoia ana.' I Aiaila, me ka mino aka, ninau aku la ka Porofesa: i ''E hookoia ana anei ia moeuhane aii. e Mr. Porofesa?" I "Ae—ae—o—o—e ana a ua Porofesa nei 1 pane aiku af ine ka eleu ame ka piha ihoihoi. "Mr. Porofesa," -wahi a ka Bai*cma i ninau aku ai i ma Porofesa olei, "Pehea lu ka loilii o wa īnanawa e hala ana ia oe ma ka hana aoa -i keia kupaianaha a kou noonoo kamahao i noonoo 1 ai, a hoea aku oe d kona piaa ana?" "Manao au e hala ana p«aha ia'u hoo- , kahi makahiki okoa a oi, alaila, lilo ia i mea kino maopopo e 'hiki ana ke.hoopaia ka lima a ikeia e ka maka o ke kanaka. Aka, e ku-u ihaku Barona, nokeaha la oe i apahu pu ai i kau ninau ma ka mea wale no e pili" ana i ka lilo aniaae o kuu moeuihane punahele i mea ikino maoli a koe koma waiwai io, oia hoi, o kona oni an<a, lele a,na, e holo ana, «like me ka'u i moeuhane m;m ai nona? Ua waeaiao ane'i oe e ; kun haku Barona, ao!e « liiki aua i keia moku ke lele, ke holo a ke oni iloko o ka moana? No, no, my lord baron, ma ka olelo a ka Haku Monoka Karisto, 'Wait and Hoi>e.' (E kali a e Mainaolana.)"

I ,keia wa haawā ao la lana i na lulu lima aloha ana, a huii ae la o Sir Reginal<l Blphinetone, a hoi aku la n-o kona home, oiai ihoi lea Porofesa i huli mai ai a hoi aku la no kona hale, kahi ana i hoohala ai he ma,u la ma ke kaha ana i kekahi imau kii ame ka hoolala ana i kekahi mau mea, aaia i manao ai he mau imea ia e ihooliawa ,loa ai i ka hololea o na ihana ana e lawelawe $Lku ai no ka hooihua -ana mai ame ka hanau ana mai hoi o na. iaueani Dala a ka Barona i haaTvi mai ai iaia i ka mea kino i hapai'ia e kona naauao, a o ua mea kino la, oia ka moku Eteriuma, e lele aua mia ka lewa, e holo ana ma ka ili kai, a e oni ana maloko o ka opti o ka moana, mamuli o ka ikaika hoonee o ka uwila. Elua paha pule i hala i ua Porofesa nei ma keia hana, a ihiki i koma makaukau ana me na keelhiaa mua o ka hana. I kekahi 10, liaalele iho la ia i kona rumi a hele holoholo aku la ia no ka uwapo i kapaia London Bridge. O ka hora 10 paha ia o ke kakahiaka oia la, alaila, kau iho la ia mailuna o kekahi waapa, a holo aku Ja i kai o ua muliwai la, ma ke ano holo ihoohala manawa wale no, aka, aia mae iloko o ua Porofesa la he manao Ihooko 'hana ino.

Oiai ia e holo ana, aia kona mau maka ke nana 'la ma kela ame keia aoao o ka muliwai. A mamua o kona hiki ana aku i kahi i kapaia o Blackwall ike ae la ia i kekaihi olelo hoolaha e kau mai ana ma kekahi papa. 0 keia wahi aJia i ike aku ai i ka olelo hoolaha he pa kaplli moku, a o ka olelo hoolaha ana i ike aku ai, e hoike ana ia, he pa kapili moku ia no ke kuai lilo loa, a i ole, no ka 'hoolimalima 'paha, Nolaila, pae aku la ia ma keia waihi. Hele aku la ia a loaa ke kanaka nama e kiai a e malama ana i ua pa kaplli moku ia. AJaila, iele makaikai aku la keia malalo o ke alakai ana a ke •kanaka kiai, ia loko o ua pa la. 1 ka pau ana o ka 5a nei naua ana i ua wahi la, ua*ihooholo koke iho la keia, he wahi kupomo loa ia uo ka hana i manao nui ia ai e ia. Ia wa ninau aku la keia i ke kanaka kiai o ua wahi la i ka inoa o ka mea nona ua waiii la, Ua haiia mai la nohoi iaia. Aka, ike iho ia keia, he lehulehu loa ika poe i kitlean)a i ua wahi Ja, aka, aia nae lakou apau malalo o kekahi hui. He ihui loio keki, a oia poe no lakou feeia hui, o lakou no na ona o keia pa kapili onoku. O ke keena oiihana nae o na

luna nui o keia hui. aia maloko o ka hale nona ka inoa o Lincoln's Inn. ' Nolaila. haalele keia i ka pa kapili moku a hele pololei aku la 'keia no Linco!n's Inn. I kona hoea ana aku ma ke keena o na luna nui, hoike koke aku la ia i kona makemake. Mahope iho o ka hala ana o kekahi wa o kona kamailio a kuka pu ana me ua mau luna nui la o ka hui, ua lilo mai la iaia Ka hoolimalima o ua pa kapili moku la. Hanaia mai la ka palapala hoolimalima iaia nel no ka manawa o -elua makahiki, a ma ka uku hoolimalima hoi i kupono i ko ia nei makemake. Ma ka wa i lilo ai o ua pa kapili mOku la iaia nei (Porofesa) ua hoo•maka koke aku la keia i ka :hana aaa i ua pa la ma ,ke kulana -e holo pono ai na hana e pili ana i ke kapili ame ka ihanaia ana o ka inoku. Ua kukuluia ,he mau hale hana nunui. na wahi e hanaia ai ka Et£riuma ame ka uwila, ame na mea paahana e ae lie nui. i ka i>aa ana o keia mau hale ame ke ku ana o ua pa n«i ma ke. kulana •hoiolea loa elike me 'ka >ia nei i hoolaia ai, aia hoi, ua lioomaka aku la keia © hoolaha no na paaOiana. I keia wa i hoomaka ai kekahi hana koikoi loa, « hoopiiikia nui ia ai ka noonoo o ua Porofesa la. Mamuli o keia olelo hoolaha, ua nui na kanaka Pelekane i hele mai imua < ia nei no ke noi ihana; aka, ma fci wa i kamailio ia ai ka uku liana, ua kaki mai la ma poie paahaua i na uku, aoie i kana mai ka nunui ame ke ki-e--kie, oiai hoi keia 1 ihaawi aku ai i ua. poe Ja i -na uku maa mau e ukuia ana •e na ihale hana ■© ae. Aka. ua hoole loa 'keia poe kanaka, oiai nae he poe lakou i nele i nu hana, a o ka iliapa nui loa ihoi o lakou 'he mau wahine a he mau keiki ka lakou e noho ana ma ma hale i nele maoli i kahi ihuna palaoa

kahl hia«na ipaakai., Me "ka ike. no 0 keia poe i ka nele 0%0 lakou poe ohama i ka 'ai ame ka i'a, aole ae l'ki lakou e lawe i ka uku imaikai a ba Pomfesa i haawi aku ai ia lakou. Ua hoole loa m-ai lakou ime ka hoopuka pu mai ihoi i n>a huaolelo liai-.-ii a ku 1 ka hoonauileiuki.

Oielo okoa mai kekahi poe o lakou: oi aku ka pono e imu ka lakou mau waliine ame na-keikl a lakou i ka makani, a e aahu hoi lakou i ke anu ame ke koekoe, mamwa o ko lakou ae ana e liana no hookahi 4ala Pelekane, no eiua dala a hoea i ka el.ua in-e hapaiua dala o ka la. Ua koi mai lakou, i elua <iala ka haiahaa no ka la a pii aku elike me ke ano o ka ike ame ka makaukau i loaa, i kela ame keia kanaka. No'keia hana pookoi a keia po<e paahaaua Pelekame ii ua Porofesa nei, aole i kana mai kona -hoonauWuM, a me ka inaina ame ka huhu, kipaku ajcu la oia i ua poe la, me ka olelo ana: '•'E ihele oukou a e hanai i 'kia oukou mau wahine me na 'keiki a ouikou i ka makani, a e hoaaihu hoi 4a lakou i ke ami ame ke koekoe, mamuli o ko o-ukou palaualelo. Aka, aole loa e loaa i ko oukou kanaka Pelekame ana hookahi keneta o ke Dala Pelekane a kuu haku Barona maikai, ke kamaika, Pelekame i makemake e haawl i na kokua aioha an<a i ma kaiLaka paiahama Pelekane, I makemake maoli e ihana no ka uku kupono eliike me ko na paaihana e ae o Lad>ana nei, ma o ke Dala Pelekane la ana i waiho lokomaikai mai ai mailalo o ka'u hooihana ana. E hele oukou—e hele pela!"

Pane mai la iioi kekahi pe-e ma ka hoino piiikino maoli ana mai iaia nei, no kona ano Geremania, me ka olelo pu ana mai, aa ia ano ona i liana aku i ka liania kaulike ole me lakou. A'ka, ma ia wa nolioi, o ka poe i ae i na uku a ua Porofesa nei i hoike aku ai, ua komo ae Ja lakou i ka <hansa, a na keia poe i iiai mai i ua Porofesa nei, o ka poe ana i kipaku ai, lie poe lakou noloko o kekahi Hui Paahana a Ladana. Ia wa i ike tho ad ia, ua poloiēi loa kana mea i hoike inua aku ai i ka Barona, a ua ike pu iho la ia, ua hoopakele kona «makaala ana i ka pouo o kama hana, no kona ae ole ana i ke koi poo-ko'i a kela poe paaihana. 0 ka poe hoi i lilo mad i poe lima hana, he poe Pelekane iw> lakou, aoie nae lakou i kono iloko o ka Hui Limahana, aka, ihe poe lakou i makaukau mau e hana ma na hana apau i kupooo i ko lako-u ike, no ka uku e hoonele ole ia ai ko lakou mau home me na waihi mea ai, e ola ai ka ohana.

O ka nui o na iimahaiia i makemake ai ua Porofesa nei, he 200 no ia, aka,

iloko o hookahi mahina o ko ia uei hoao ikaika ana e loaa ona pee limahana Pelekane, ua loaa iho la iaiu maiioleo mai o kela ame keia kanalima kanaka i noi mai iaia i hana, he hookahi kanaka hana, nolaila, i ka pau ana. o hookahi mahina okoa o kona iiui ana i poe limahana i kupoiio xne 'ka papa. hoonohoino»ho o liuuLhana o kela ame keia. mahele hana i knpono no kana hana, he iwakalua wale no poe paahana i loaa iai'a. Nolaila, i kona ike ana, aole iawa ka huina o na limahana i makemake ia e ia. ua hoouna loa aku Ja ia i poe lima-h-a.na* i Geremania. Hookahi mahina o kona ohi ana i na iimahana i kupono i kena makemake mai Greremania mai, ua lawa iho la na limahana i enakemakeia e ia. Ua like me ewalu mahina mai ka la i hoomaka mua ai ke kamaiiioia ana no ka moku leie a ika Porofesa maloko o ka rumi ihooki'pa o ka hale o ka Hui Akeakamai 'Kulukehau, a heea iho la' ua Porofesa nei i ke kiekiena o kona hoolawaia ana me na makaukau apau e lawelawe aku ai ia i 'kana hana kupaianaha. Maaio ae la na la, mahuainia ae la na hebedoma, e hoopuipui ana i na heiuna malam<a, aia na limahana o kela ame keia apana hana ke hana la i ka lakou mau ihana. Ikeia aku 'la na kaa mai ana i na poihaku minerala iloko o na hale iiaua o ua Porofesa .nei. E pu-a ana ka uwahi o na hale hana. E lolieia a-na ka nu ame ika makeke anu o na eneeini mahu—'ka halulu o na mea paahana. He mea oāaio, ua hanaia ka hana e loaa ai na mea paahana e ku ai ke kino o ka moku kupaianaha a Porofesa Salakenabuga.

He .mea oiaio hoi i ka hala ana he mau heluna malama lehulehu iki, ua ikeia.aku la ka' pii ania ae o kekahi mea Idi\o 'hulali l\iuui\inn i axio llke loa kona kulana me ikekahi mea kino poepoe ii hoomioniioia kona mau welau I lia nee.hele ana o ka hana a hiki ike an-eane ana e paii ka ha ( pa nui okoa o na mea i makemakeia no ka hooaiwa pono loa ia ana o ke kino o 'ka moku a pela nohoi me na mea o loko o ua moku la, e laa na keena hooluolu, na nimi o na eaiegini hoonee i ua moku Ja, ame kekahi mau mea he nui 0 loko o ua moku la, ua pau ak-u lp. ka nui o .ii'a paahana i ka hookunia e ia, a 'koe ikakaikahl mal la kekahl poe. Pela ka hole liiHi ana o ka thoopaula ana o na iima hana, elike me ka panaiki ana mai o 'kia haaa, a hiki wale 1 ke koe ana iho o ka poe pena a hoonani ia loko o na rumi o ka moku. A maihope, ua hiki mai la ka la hope loa e ihookuuia ai na poe paahana a pau. Ua hookuuia aku la ia pee, me na olelo mahailo mai ka Porofesa aku. He mea mau ii ua Porofesa la, ka olelo iana imua o na kaaiaka paahana na laikou i hana i ke kino o ka moku, e ihana ana oia i ua moku la i inea hoikeikeWna ma 'ka wa hoikeike nui o Ladania ma ia hope mai. No ia mea, ua lilo keia hana ana d keia moku kupaianaha i mea e kamailio nui oie ia ai e ua poe kamaka la, oiai, he hana maa mau no ia i hanaia e na poe akeakamai a puni ke ao nei. Ūa olelo hoi kekahi o ua poe paahana la, he hana hoopau dala vrale no keia me ka waiwai oie. Aka, oia paa ka moku, a ua pau na hemaihema He kino nani ame ka maikai kona, a ua nui kona mahaioia e ka poa apau i lawelawe i na ihania i hanaia ai maluna iho ona. Aka na«, mamua o ko ua Porofesa nei hookuu pau i loa ana i na kamana, uia kauoha ae Ja oia ia iakou e hana i pa papa paa loa e hoopuni ana i kahi i ku ai ka moku, oiai hoi, ka halaii hale i hanaia ai ua moku la i wawahiia a-e aii. Ua hanaia keda pa ma ke ano akea a nui lairla nohoi, «like me ka ua Porofesa nei i mamao ai he pono. I ka paa ana o ua pa la, ua iilo iho la ua moku la 1 waiwai kapu a makamae loa. A ua makauikau ,hoi ia no ka iioohanaia"fcna aku ma na alahele o kauohala al 'ka ikaika hoonee iloko ona e hana akn, elike me ke alakai ama a ka noeau ame ke akamai o ika Porofesa i hoopaaia ma na ki hoohana o kona enegini hoonee.

Ma ka po o ka la i pau ai hana hope loa i hanaia e na poe pena me hoonani o ua moku la, oia ka pe l hele makaikai ai ua Porofesa nei i na wahi apau o ua moku la, me ka noli ana ame ka mana pono ana 1 na mea paahana i pill i ka eneginl hoouee, <na puka

iioonKiha uwila. hoonuiha .\t, "\ookmi f-a. a p ( \!,» aKu, a {K-ia akti. Ana h«.Kv. hol ° ilu) oia im> ka hau.»:i uu:. u « pouo na inoa aj>au. I'nana u.' Ia n>j nae ia: "E kali a manaoiana." iWaii an-i HOllO -' «Aole i pau >