Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 28, 14 July 1899 — Page 1

Page PDF (1.17 MB)

This text was transcribed by:  Lalala
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXXVIII.  HELU 28 HONOLULU, POALIMA, IULAI 14 1899 NA HELU APAU 2763

 

HOOLAHA KUMAU

 

T.MITAMURA M.D.

 

Aianui Beritania, mawaena o na

Alanui Emma ame Papu. Telepona

277; Pahu Leta 843. Na hora 7 a

8 p.m; a ma na la Sabati mai ka

hola 9 12 a.m

 

DR. I MORI,

Kona Oihana, helu 427 Alanui Nuu-

anu, Pahu Leta 842. Telepona 132.

Hale Noho 524 Alanui Nuuanu. Na

hora: 9 a 12 a.m, a mai ka hora 6 a, 8 p.m. Na la Sabati, hora 2 a 6 p.m.

 

W.C  Aahi.                                          Enoch Johnson.

                       

ACHI & JOHNSON

LOIO! LOIO! LOIO!

 

Keena Hana, Helu 10 aoao Komohana Alanui Moi.

 

W.R.  Kalela oio a he kokua ma ka konowai

HE LUNA HOOIAIO PALAAPUA

 

LYLE A. DICKEY

Loio a he kokua ma ke kanawai.

 

Notari Lehulehu.

 

 

E hookaia na hana pili kanawai apau mai ka mokupun i mai. Kihi  o Alanui Betelame Moi. Pahu leta 798

 

 Telepona 806.

 

PAPA! PAPA!

Aia ma kahi o

LEWERDS& COOKE

(Lui Ma.)

Ma ke Kahua Hema  o na Alanui

Papu me Moi

 E loaa no na  Nouaiki

O  kela a me keia ano. Ka Pani Puka  Ka Puka Aniani Ka Olepelepe Ka Puo Na O’ a Na papa holo Na papa ku Na papa Moe

Na Pili Hale O Na Ano Apau

a me na

Wai Hoohinuhinu Nani

O Na Ano Apau

Na Palaki o na he nui wale.

Ke hai ia aku nei oukou o na makamaka a pau, ua makaukau keia mau makamaka e oukou e hoolawa aku ma ? ? apau e pili ana ma ka laua Oihana no ka Uku Haahaa loa ?

 

OWELa Ke AHI A Ka Wahine

Hanini i Hilo e!

Kahe hou ka Pele!

Ma ke ku ana mai a ka mokuahi “Malulani” (W. G. Hall) ma ka Poalima aku nei, no Honolulu nei, mai Hawaii mai, i loaa mai ai ka nuhou ia nei, ua a hou ke ahi 2 ka wahine o-ka-lua maluna o Mauna Loa.

Na keia lono i loaa mai, i hoopiha ae i ko ke kulanakauhale nei poe me ke pihoihoi nui, a lauhala ae la na puana ame na wa olelo ana, mawaena o na mea apau, ʻPuka hou ka Pele- A ka Pele i luna o Mauna Loa- E pau ana ke kulanakauhale o Hilo- he Pele e- he ahi e-” a pela wale aku.

O na mea i hoikeia mai ia makou,oia iho keia:

            Ma ka wanaao o ka la 4 o Iulai iho nei, hora 2 paha ia, ua hoopuiwa nui loa ia ka poe noho ana ma ka hotele o ka Lua-o-Pele mamuli o ka loheaia ana aku o na poe apau e iwaho e nana ai no keia mau kani ? na kolo,ikeia aku la ka mai o ke ahi i Mauna-Loa, ma ka huli o Mokuaweoweo, aneane 5000 kapuai ma lalo iho o ka piko o ka mauna. Ua malamalama, ae la ka lewa apau i ke ahi.

He elua mau auwai e kahe mai ana ke ahi. Hookahi ma ka huli ma Kau, a ua like no keia auwai me ko ke kahe ana o ke ahi ma ka makahi 1881. O ka lua o ka auwai, aia ma ka huli ma Hilo. He panaiki iho keia i ko ka huli ma Kau.

            Eia iho malalo nei kekahi mau itamau e pili ana keia ahi “hookalakupua a ka wahine o ka lua.”

Iulai 5,- hora 3 a. m. Ma ka wa i nalo aku ai ka ohu e poipu ana i na pali, ikeaia aku la, ua loli ae ke kulana o ke kahe ana o ke ahi ( pela ka ikeia aku) ma ke kulana e nee ana i Maunakea, me he mea la e kahe pololei ae ana no i Kilauea.

Ke Aloha O kuu Makuahine

Ke aloha O Kaʻu Mea i Aloha ai

Ka Mana O Ke Aloha

He mea oiaio, ua haule aku la o Burebona ma luna o ka honua, oiai ia moku aku la kona lima akau. Ma ia wa hoi i loheia ae ai kekahi hokio kapalili, a o ka wa ia i oili mai  ai i ekolu mau kanaka i lako me na pahi kaua mailoko mai o kahi ululaau uuku, ame na leo hooho ahiu, lele mai la lakou ma-luna o George ame kona hoa, oia o Robata, aka, iloko no oia wa i oili mai ai mai kekahi aoao mai o ka ululaau hookahi kanaka me kana pahikaua, a huipu mai la me George ame Robata a paio like aku la i na kanaka ekolu i lele mai maluna o George. Aka, iloko o ka wa pokole, ua pau iho la i ka hoehaia ua poe kanaka nei ekolu e George ma, a nalowale aku la hoi o Barona Limera mai ia wahi mai aku me ke kino o Burebona.

O ka mea maopopo, ma muli o na huaolelo a George i hoopuka ae ai, mamua koke iho i kona haawi ana aku i ka hauna pahi hoehaia ai kona hoa paio, ua hookiia ka mea a Robata i hoomaoe wale aku ai imua o Barona Limera, oia hoi, e hoikeia ana ma ia ahiahi ka mea huna pohihi nana i hoeueu ia Berebona e paio pahikaua pu me George.

A, e makamaka heluhelu, o keia wahi kanka i oili kupaianaha loa nui.

Ma ka hora 10 o keia kakahiaka, ua ikeia aku ke kahe mai o ka Pele mai Mauna Loa mai, a nee mai la no Mauna Kea. He mea nui ka uwahi ikeia.

Ua mana ae la ke kahe ana a ka Pele i elua mama. Hookahi i Hilo a hokahi i Kau.

Ina o ke kulana keia o ka nee ana o ka Pele ma ke ala huli i Kau, alaila.

aole paha e hoea aku i keia Poaono ae, e hiki ana ke ahi i ke Alanui Aupuni ma kahi kokoke i ka “Half-way House”

E hoike ana kekahi lono, penei:

Hale Luapele, Iulai 4, . I keia kakahiaka , hora 3:45, ua kani uila mai la

o luna o ka lua-pele o Mokuaweoweo,

a okooko ae la ke ahi. He ku i ke ano-

ano ka liana a ke ahi.

O ka hope ana iho nei aka Pele ma Mokuaweoweo, mai ka la 21 mai noia Apelila a ka la 6 o Mei, 1896, ama Iulai mai, la 11, i keia la ke ahi ma Kilauea, no ekolu pule.I keia la, holookoa oiai o Mauna Loae poipuka ana e ke ohu, e kahe ana no ke ahi, ma kahi kokoke no i kahii kahe mau ai ka Pele ma ka maka-hiki 1881.

Eia kekahi hoike mai Hilo mai;Hilo, Hawaii, oPoano, Iulai 8,- Mahope iho o kekahi hoomalolo ana nokekahi ma kamahiki lehulehu, aia hoi, ua poha hou ae la ka Pele o Mokuaweoweo, a heku i ka hano haweoka hana a ke ahi. He 10.000 kapuanaha ke kiekie o Mauna Loa, a aia no makahi kokoke i kahi i kahe mau ai kaPele mai laila mai ma ka makahiki 1881. Kau lu wela ka lani i keia ahi.Heaha la ke ano o keia ahi? ai mai kekahi aoao mai kahi ululaau.a kokua ai ia George ame Robata maka paio ana i na kanaka ekolu i lele powa mai ai maluna o laua-George me Robata-acle ia he wahi kanaka e ae, aka, o kahi Rikele hoopono a oiaio no ia. Ua moku aku la, ua kumuao kaka pahi nei ma kona kipoohiwi akau, a hiki ole iho la iaia ke oniu i ka-na  pahikaua, a ma ia wa nohoi oia i  lulana aku ai i hope, a i ole ka holo ana ma i o Barona Limena a paa iaia, ina ua haule pahu oia ilalo maluna o ka honua. A ma ia wa hoi i hookani ae ia o Barona i kekahi ulili a ia wa i oili
mai ai me ka hikiwawe loa kekahi  mau kanaka elima mailoko mai o ke- kahi puukiuki laau, me ka lako pono, loa lakou apau me na pahikaua. Me ka hikiwawe nohoi unuhi ae la o Robata i kana pahikaua, a lele aku la ia me ka awiwi nui, a pili aku la kona  kua ma ke kua o kona hoaloha a niuniu ae la kana pahikaua ma kona  lima, e huila ana imi o ko laua mau  enemi, Ma ka wa i lele mai ai keia  poe kanaka elima mailoko mai o ka ululaau, oia no ka wa i nalowale koke  aku ai o Barona Limera me Burebona mai ia wahi aku. Ua huila ae la na pahikaua a ua poe nei imua o lakou i iho. A ma ka wa mua loa hoi i ulele ai na kakele pahikaua ana mawaena o George me  Robata, kona hoa, me na kanaka eli- ma i lele mai ai me ke ano powa, mai- loko mai o ka ululaau, oia no ka wa i loheia ae ai kekahi leo wawalo e puia pu ana me ke o na maka kila a na moho hakaka, a ike lihi ae la o George i ka anapu ana ae o ke- kahi mea olinolino mamua pono aku ona, a ike iho la ia, i ka hina ana iho  o kekahi kannka ilalo ma kahi koko- ke iaia, a ia wa nohoi i ku aku ai kana pahikaua i kekahi o na kanaka i alu mai ai iaia, a waiho ana ma- luna o ka honua. O Robata hoi keia, ua lanakila oia maluna o kekahi o na kanaka i lele mai maluna ona, a e kekele ana oia  ia wa, no ka helu elua o na hoouka pahikaua ana, ma ka helu elua o na  kanaka i paio mai me ia. O ke kolu, hoi o na kanaka i alu mai ai ia George ua lilo aku la ia me ka mea nona ka wawalo i loheaia a ie George ma mamua iho. Aole i liuliu, ua holo aku la ka Ro- bata kanaka e paio pu ana, a koe iho la, kahi kanaka mahilini e hakaka ana me ka helu elima o na koa. O ka mea kupaianaha nae ma ka George ma na- na ana ku i keia wahi kanaka i lilo i kokua kupaianaha no laua, ua uhiia kona mau maka me kekahi uhi maka eleele, a no ia mea ua hiki ole ia laua ke ike aku i kona helehelena: aka ma ka George hoomaopopo wale ana iho ma ke kulana ame ka oiwi o ua wahi kanaka la, me he mea la,  he kanaka no ia ua kamaaina mua iaia. Ua ikeia aku la ke kapoo pu ana o ka pahikaua a kahi kanaka pale-maka ma ka umauma o kona hoa paia, a  hina aku la oia ilalo. A ma ia wa i huli mai ai ua wahi kanaka pale- maka nei, a haawi mai la i kana ku- nou aloha ana ia George a nalowale koke aku la oia iloko o ka ululaau. Ua hoopiha loa ia laua nei me ka pahaohao loa no nei wahi kanaka, a ua nin au iho la laua ia laua iho, o wai la keia lima kokua aloha i hoea kupaanaha mai ma ka wa i poipu mai ai ka pilikia maluna o laua.

O Durana aneika loio? O Rikeke anei, kahi kauwa hoopono? I keia wa, haalele iho la laua nei i

ke kahua hakaka, mahope iho o ko laua  hoomaopopo ana, aohe mea hiki ia laua ke hana no na kanaka i kaa- wale aku ka hanu ola mai ko lakou mau kino aku. Ua hooholo iho la laua e kii aku laua i kanaka nana e lawe aku i na kino o ua poe nei mai ia wahi aku. I ko laua aneana ana  e puka pono loa aku mawaho o ka po- maha laau, loaa iho la ia laua he eahi palapala ua opiopi ia. I ko George nana ana iho, ike iho la ia, he mau huaole’o i kakauia pe- nei:  “ E waiho i ka poe make e kanuia e ka poe make- E wiki a mai lohi- Aia ka enemi ma ke alahele- He hoohalua ko  ka po. Owau iho no. KE KIAI.”“Ea,” wahi a George i huli ae ai a  pane ae la imua o Robata. “Heaha hoi ke ano o keia? Me he mea la, he moe- uhane keia mau mea apau a kaua e ike nei. O ke kakaulima ma keia wahi palalapa, he malihini loa ia ia’u; a o na olelo, he ku no i ka hoopahaohao. Ke papa mai nei keia palapala ia kaua aole kaua e lawelawe i na mea e pili ana no na kino o kela poe i lele powa mai nei maluna o kaua, a ke holale mai nei ia kaua e awiwi kaua i ka  hoi ana me ka hoike ana mai hoi aia  he enemi ma ko kaua alahele. O ka  inoa o keia mea nana keia wahi pala- pala o Kiai. O keia no anei kela wahi  kanaka hoopahaohao i kokua ae nei ia kaua? e Robata, e awiwi kaua mai keia wahi aku.” No keia mau olelo a George, aole no hemau mea a Robata i kamailio aku ai iaia, aka, ua hooia iho la no ia iloko iho ona no ka oiaio o na hoo- huoi ana mai a kona hoa no ke ku- paianaha o na mea apau a laua ike ai ma la ahiahi. Me na ka-ina kapuai mama ame ka awiwi hoi aku la laua. Oiai laua e uhaele ana, ua hoopuiwaia ae la laua ma ko laua lohe ana i kekahi mau ka- puai wawae e nakeke mai ana mahope mai o laua, a i ko laua he ekolu poe ka- naka papale a paa mahope o na kanka ekolu. Ia wa lalau iho la laua nei i ka laua mau pahikaua a paa iho la me ka ma- ka wa e lele poipo ia mai ekolu a kaalo loa ae la ia laua nei. a o kahi kanaka hoi mahope mai o lakou,  ua hoomau ae la no ia i ka hele ana mahope o lakou. I nei wa i olelo aku ai o George ia Robata: “ Ua like loa hoi ka hele ana a kela wahi kanaka me ka Rikeke hele ana. Me he mea la, oRikeke no paha kela? Ke manao nei au, O Rikeke no kela wahi kanaka nana kaua i kokua mai nei, aka, hookahi mea nana i hooku- ihe mai i kou noonoo ma ka manaoio ana oia io no ia i hakaka pu ai ma ka aoao kokua ia kaua, o ko’u ike nua ole ana iaia, he kanka maku- kau oia i ka lawelawe ana i nei mea he pahikaua.”

“Ae-o kou manao ia, e kuu hoa- loha,” wahi a Robata i pane ae ai i j=kona hoa, “o ko’u manao hoi ua like

loa ka hele ana a kela wahi kanka a’u e hoomaopopo nei me ka Durana. O kana wahi hele ana iho la no ia. Aole nae au i ike he kanka makau- kau, elike me kela wahi kanaka nana kaua i kokua mai nei; a ola nohoi ko’u kumu o ka hoike ole ana aku ia oe, ma ia wa O Durana kela wahi kanka  pale-uhi maka. Ua like loa no ka oiwi o nei wahi kanaka e hele la mahope o kela mau kanka ekolu, ma ko kela wahi kanka kaka-pahi akamai o kahi ululaau o Notre Dame. O kahi kino no o ua wahi kanka la. Kahi ka’ina wawae no, o kahi papale no ame kahi kuka, a he okoa nae hoi kahi lole wa- wae o nei wahi kanaka i ko kahi ka- naka hoaloha o kaua. O kekahi hoi a’u e manao ae nei, aole paha kela poe o ko, kaua mau enemi, elike me ka hoakaka a kahi palapala kupai-a naha? A i ole ia, o keia wahi ka- naka paha mahope aku o lakou, oia paha ko kua enemi? Owai la o kela poe; a i ole, he poe okoa no paha keia a ei ae no paha mahope mai o kaua ka mea nana kaua e hoopoino.” Ma kela wa i keia aku ai o George i ka hoea ana aku o ua poe kanka nei ekolu ma ke kihi o ke alanui, a huli mai ia la kekahi o lakou a nana mai la ia laua nei, oiai hoi kahi kanka hoo- kahi mahope aku nei o lakou i hele aku ai a kaalo ae la ma ko lakou aoao  akau, a kaha aku la nohoi hele loa. Aohe i liuliu iho hoea mai la kekahi kaa makahi a ua poe nei e ku ana,  a kau aku la lakou maluna o ua kaa la a holo aku la. Ke ike like nei o  George ame Robata i keia hana a ua poe kanaka nei. Hoomaopopo aku la laua nei i ka helu o ua kaa la, oia hoi, Helu 13. Nalowale aku la ua kaa la, a ike aku la laua i ka holo ana mai o kekahi kaa a ku ma kahi e hele aku ana kahi kanka a laua i manao hoo- ai, he kanka ia i kama- aina mua i kela ama keia o laua, a oia nohoi kahi kanaka kaka pahi noeau  i kokua ai ia laua ma ka ululaau o Notere Dame. Hele aku la ua wahi kanka nei a  kau aku la maluna o ua kaa la, a ike  aku la laua nei i ka helu o ua kaa la, he 25, a huli ae la, a holo aku la ma ke alahele a ke kaa mua i holo aku ai. Hoea aku la laua nei ma ke alanui e hele pololei ai i ko laua Banako, a kamoe polole aku la ko laua nei mau kaina wawae no ka Banako. Ia laua nei no a hoea ma ka puka o ka banako, kapalulu ana ae a nana ae i ua kaa la, ike aku la laua nei o ke kaa Helu 13, ia a laua i ike nua mai ai. Nalo aku la ia ma kekahikihi o ke alanui. A i ko laua nei komo ana aku hoi iloko o ka banako lohe hou no laua nei i ka halulu ana ae o ke- kahi kaa a ike aku la laua nei o ke kaa Helu 25 ia. “E hao wale hoi ka hana a keia mau kaa i nei po,” wahi a Robata i pane mai ai ia George ma ko laua nei wa i hele aku ai a ma ko laua nei rumi. Ma keia wahi, ua hoomaemae iho la laua ia laua iho. Pau ae la na hulu-pii o ko laua mau aahu; alaila, hoo-maka iho la laua e hana ai. “He la aiwaiwa keia o kaua,” wahi a George i kamailio ae ai i kona hoa, “ me he mea la ma ka’u hoomaopopo ana, ua u-o ia no paha ko kaua mau ola a i elua e ko kakou Mea Nana i hana i hookahi mamai e kui ia ai na hana eepa kupaianaha o ko kaua mau la e ola ai ma keia honua apiki  nui wale. A, e kuu Robata, e hoike maoli aku au imua ou i ka mea oiaio, he po-hihi maoli keia mau mea apau ia’u, koe wale no ka anaona nana i hooulu mai i keia mau mea ulu kalakala a kaua e ike nei, oia o Kauna Berene. Aka, aole i loihi kona mau la e oini ai iloko o kana mau hana eleele. E Robata, heaha ka kaua hana kupono e hana ai  no kaua?” “Manao au,” wahi a Robata i pane aku ai, “ e hoolimalima kaua i makai-kiu, a e kiai i na hookolo malu ana a ka poe i hoolimalima e powa malu ia kaua. Haohao maoli ai i ko Baro-na Limera lilo ana i enemi no’u-”. Aole anai ou manao, e kuu Robata maikai.” wahi a George i kona hoa. “ua opu punalua kela Barona ia oe,  no kou hoopalau ana me Mademoasela Durana?” “Auwe! E kuu George,” i hooho pihoihoi ae ai o Robata, “he mea oiaio hoi kau i koho mai la. Akahi no a maopopo ia’u ke kumu oiaio o ka lilo ana o kela Barona hapa Rukini i ene-mi no’u. Ke hoomamao nei au, oia ke-kahi mea i nonoi i ka lima o kuu hoo-manao poina ole, ma ka wa mamua o ko maua hoopalauia ana, a oia nohoi ka wa i hoea mai ai na Barona hapa Rukini nei i Parisa nei mai Italia mai. Ae-ae-oia-He lili opu punalua io ko kela Barona ia’u. Ea, he mea oiaio, ua manaiia ko kaua mau ola ana ma ku a niau hookahi o! Mon Dieu! (E kuu Akua e!)

KA PILIKIA O KA MAKUAHINE.

Ua ili ke koikoi ama ke kaumaha maluna o ka makuahine ma ka wa e mohana ae ana kana poe kaikamahine iloko o ka hoea ana aku i na poai o ke kanaka makua ana. Ina e nana-nakea mai ana kau kaikamahine a uwe mai i ka uawaliwali, i ke kaea, ina e loaa pinepine ana ia i ka na-lulu, a i ke kikala haneenee, eha ma ka aoao, ina e ano e mai ana kona ano. he huhu inoino, a ono ole mai kana al,alaila aia oia loko o kekahi kuaua pilikia loa ala oia ma ke kulana e loaa aku ai oia i ka ma’i Ake Pau. Ke ike oe i keia mau ouli, a o kehaki pa-ha o lakou, alaila, e kuai koke oe i na Huaale Akala a Dr Williams no na Kanaka Nanakea. E lilo ana keia mau Huaale i mau mea kokua i ka ulu maikai ana o ke koko, a kau kaika-mahine, a pela hoi e kapaeia ae ai ko-na loaa ana aku i ka ? Ai Ake, a kapae pu ia kona poholo ana aku iloko o ka luakupapau i kona mau la opio-pio. Penei ka olelo a Mrs. John Tansey o Helu 130 Alanui Baker, Detrot. Mo-kuaina o Mikikana: “ He wa pilikia maoli kai loaa ia maua no ka m aua kaikamahine. Aohe ona ma’i ma ka nana iaia, eia nae e emi pu wale aku ana nae kona kino. Olelo ko makou kauka, he ma’i ia no kekahi ano koikoi loa, oiai he koikoi ka inoa ana i hoopuka mai aino ua ma’i la, a mahope iho nae, ike iho la au, he koko howai ke ano o ua ma’i la. “ Mahope mai, loaa iho la ia maua kekahi laau i loaa ai iaia ka pono. Mahope iho o ka hla ana o na ma-hina ekolu ekolu o kona ai ana i keia laau i keia wa, ke ike hou aku oe iaia, aole hiki ia oe ke hoomaopopo o ua kaika-mahine ma’i la ia a maua o ka wa i hala ae. Pii emo ole mai la kona momona, aole nohoi i liuliu, ua ola loa oia me ka maikai. Okana laau i ai ai , oia no na Huaale Akala a Dr. Williams no na kanka Nananakea. Ua malama mau au i keia mau Huaale maloko o ka hale mahoipe mai oia wa, a e noke mau ana nohoi au i ka hoike aku ia mea imua o na makuahine he poe kaikamahine ka lakou no keia mau huaale kekahi mau hooia kupaianaha.” Mai ka Nupepa Evenings News mai o Detroit, Mich. Aia iloko o keia mau Huaale na Hu-na laau waiwai nui e loaa ai he ola hou a he mea hoi e ikaika ai ke koko. O keia na Huaale Akala ai a Dr. Williams no na kanaka Nanakea. He mau laau kupono loa keia no na ma’i o na wahine, ke koko inoino, ka paa o ke koko, ka hanawai ano e, ka na-waliwali o ke kino. E loaa ana ana ka ikaika o ko lakou mau kino i keia mau Huaale. E ola ana nohoi ka ma’i o na kane, elike me ka luhi o ka noonoo, a malohi paha ke kino, a pela aku. E kuaila ana na Huaale Akala a Dr. Williams mloko o na poho, ma ke 50 ketene o ke poho hookahi a i ole he eono poho no $2.50 a e loaa no ma na Halekuai Laau Lapaau apau, a i ole, e hoounaka aku no maloko o ka Eke Leta e Dr. Williams Medicine Co. Schenectady, N. Y. Ua huli hoi mai nei no Hawaii nei, i ke one hanau o ka makua o A. W. Judd ame A. P. Judd he mau hau-mana no ke kulanui o Yale, a he mau keiki hoi na ja Lunakanawai Keikie Alapaki