Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 6, 9 February 1900 — KA HAKU OPIO O KAKELA MAINA [ARTICLE]

KA HAKU OPIO O KAKELA MAINA

****************** Ma keia wahi i wehe iho ai ka launa ana mawaena o ka Haku Opio o Kakelamaina ame\ka makai kiu hapa Rukini. Aia ma ka aoao o ka Haku Opio ka iini nui e loaa na mea ana i makemake ai, a ma ka aoao hoi o ka makai kiu ka manaolana e hookoia ka hana i haawiia aku ma kona lima. He mea oiaio hoi, ua ike iho la no ua makai kiu nei o ka hana i haawi ia aku iaia, he hana pohihihi loa ia, a o ke kulana kamehai nohoi i kukuluia iho ai ka Haku Opio ma ka nohona o keia ao, he kulana pohihihi nohoi ia. He mau haneri o na wahine ui ma Enelani, e loaa ana hoi iloko o ka poai o ka poe kiekie a hanohano, i kuko nui l»a ai e loaa ua Haku Opio nei. O ka mea oiaio, aohe paha hookahi makuahine maloko o ua aina kaulana nei o Alehiona e hoole ana i ka haawi ana aku i kana kaikamahine ui loa ina e noi aku ana ua Duke nei i wahine ia nana. 0 ka lilo ana i Duke-wahine no Kakelamaina, oia ke kuko ame ka li'a a na kaikamahine he nui o Pelekane. Ua hoomaopopo nohoi na mea apau e hoea mai ana no ka wa e konoia ai ua Haku Opio nei e mare aku i kekahi wahine i mea e loaa ai ona hooilina nona. Ua ikeia nohoi o ka iini keia 0 kona luaui makuahine. Ua hoomaopopoia keia mamuli o ka lohe pono ana o kekahi poe hoaloha ona no ka mea e pili ana i kona makemake loa e loaa ona hooilina no kana keiki. Aole nohoi ua Duke-wahine la o Kakelamaina i kaea iki i ka Ihoolauna ana 1 ua keiki nei ana me kela ame keia wahine ui.e halawai ai laua maloko o na ahaaina e konoia mai -ai laua e heie aku, a i ole, ma na aha hulahula paha e haawiia ana maloko o Kakelamaina Hale. Aka, iloko nae o keia mau hooikaika ana a ua Duke-wahine nei no na manawa he lehulehu loa, ua lilo wale no ia mau mea ana i hana ai i inau mea lole. Ua nui launa ole mai na wahine ui i hoouai pono ia mai imua o kana keiki me na manao ulumahiehie hoi iloko o kela aime keia o lakou, e loaa aku ana na maliu maikai ana mai a ka Haku Opio aku, he ole nae ka hookoia I o ko lakou mau kaunu ana. Malia ka, ua Haku Opio nei e a-he nei me he anetelopa ahiu la no na mauna mai ka hookokoke ana aku ma na malawaina opiopio maikai i hoomaikeikeia mai ai imua ona, aia no kona aloha ia Naomi Winta, ka ui hoi i loaa ai iaia mawaena o na kumu laau alani ame ka lemi o loko.o ke kihapai pua o Kakelamaina, a nona keia mau wahi hooheno ana: Kuu pua a,lani, kuu ipo ia, Lei hoohihi a ka makemake, Lei aku maua i ka pili o ke ao Hooheno ko aioha me he ipo ala. Aole paha kekahi Duke o loko o Pelekane i kukuluia ma kekahi kulana lioohihi nui ia e na ui he nui elike me keia Sana Alahana; eia nae, ua like ke puanuanu o kona puuwai me ko ka hau, a o ka paakiki luli ole hoi o kona naau me ko ka pohaku paa loa. Ua lilo hoi i mea kaaoia e kela ame keia kaikamahine a ua Sana Alahana nei e hulahula pu ai, ka olelo ana mawaena o lakou iho, a mawaena nohoi o ko lakou mau luaui makuahine, ua hiki ia lakou ke, hoomaopopo ma na maka ame na kamailio ana a ua Duke Opio nei, he wahi okoa loa kahi i waiho ai kona puuwai. Pela no ma kona wa e hoolohe ai ia lakou e himeni ana i na mele maikai loa i ikeia a i loheia hoi ma ia mau la. 0 kekahi mea kamehai loa nohoi i ua Haku Opio la, aole loa oia e komo iki aku ana iloko o kekahi rumi i piha i na wahine ui, aia wale no a koi okoa ia aku oia e kona makuahine a e kekahi paha o kona mau hoaloha. I na manawa apau ana e heluhelu ai maloko o na nupepa puka la a puka pule nohoi i na ifeamu no ka make ana o kekahi wahine ma ka nahana ana o kekahi kaa ahi, ke piholo aaa paha o I kekahi waapa, ka a ia ana paha o kekahi hale e ke aihi, aole e ole ka lele ana o ka ihauli iloko o kona noonoo a hoomanao ana hol no Naomi. I kona wa hoi e ka£lo ae ai ma kekahi puuluulu o na kamalii e paani aole nele iki kona hoomanao ana ae no kana keiki, ma ke ano, oia paha kekahi mawaena oia puulu kamalii. Me he mea la ma ka hoomaopopo ana aku i kona ano, he kanaka ia e hela ana maluna o ka ili o ka lionua me ka imi una a huli ana hoi i kekahi waiwai nui i nalowale mai iaia aku. MOKUNA VII. "KA WAHINE A'U I HOOWAHAWA- - HA LOA AI." E kuu makamaka heluhelu, ma keia nee ana aku o ka kaua moolelo e hoomaka ana kaua i ke kamailio ana no na aha hulahula la ame na anaina hanohano i haawiia ai e ke-Duke-wahine o Kakelamaina, a pela nohoi me na aha oia ano i konoia mai ai laua e hei le aku. 0 ke anaina mua nae e hala 1 - I wai mai ana me kaua, oia no kekahi ahaaina kihapai pua i haawiia ma Ri-

kemona, e kekahi wahine nona ka inoa, ke Duke-wahine o Te-he. Ua haawiia keia ahaaina maloko o kekahi kihapai pua me ululaau e hoopuni ana i ka hale kakela o Te-he, a) ua poloaiia na maka hanohano he nui o loko o ke kulanakauhale o Ladana e hele mai i ua ahaaina nei. Ua konoia na wahine ui o loko o ke kulanakauhale, a pela nohoi me na keonimana hanohano. 0 na anaina elike me keia ke ano, he mau wahi hoohihi loa ia ia e na kane, nokamea, ma ia mau aha e ike ai lakou me ka ulumahiehie i na wahine ui o kela ame keia ano iloko o ko lakou mau nani apau. Mawaena hoi o na poe i poloaiia e ua Duke-wa-hine nei o Ve-he, oia no ke Duke-wahi-ne o Kakelamaina ame kana keiki. I ka loaa ana mai o ko laua mau palapala kono, ua lilo iho la ia poloaiia ana hiai o laua i mea na laua e kamailio ai a, e noonoo ai hoi. Oiai laua e kuka kamailio ana, ia wa i lioopuka mai ai ke Duke-wahine i kekahi manao imua o kana keiki: "He makemake loa au e hele aku i na ahaaina e haawiia ana ma Rikemona Hale. O ka oi loa aku na ahaaina a.'u i makemake loa ai e hele aku, oia keia, oiai o ka ahaaina hope loa keia o ia hale i keia kikina. Hookahi wale no a'u mea i makemake ole ai e hele aku ilaila, oia ko kaua lialawai ana aku malaila me kela wahine a'u i hoowahawaha loa ai me na kaikamahine ana elua ame kana keikikane. Aole o'u makemake iki e lialawai me keia poe, a ua ike nohoi oe, e kuu keiki, i ke kumu nui o ko'u hoowahaw&ha ana ia lakou. Ina au e maopopo ana e halawai pu aku ana kaua me keia poe, aole loa au e ae e hele aku kaua ilaiia elike me ke kono a keia mau | lapala poloai i hoea mai nei imua o kaua." "O Leae Evale no anei kau e manao nei e mama?" "Oia nohoi. O keia ka'u wahine hookahi i hoowahawaha loa ai. A e hai hou aku au ia oe, ina au e ike ana oia | kekahi e hele ana, aole loa au e hele." i "Aole o'u manaoio, oia kekahi i konoia e ke Duke-wahine o Te-he," wahi a Sana Alahana i pane aku ai i kona makuahine. "0 ka oi loa ia o ka pono, e kuu keiki. He elua mau mea nui a'u i makemake ole ai i keia wahine. 0 ka mua, oia kona haakei a piikoi hoi no kou mau waiwai apau, a o lea lua, oia kona lawe hooioi ana i na kaikamahine ana, ma lee ano he mau ui laua noloko o na aha hulahula apau e konoia ai lakou. Aole o'u makemake i nei mau hana a kela wahine." "Aolie o'u manao he hana hewa kana 1 ihana ai no ka imea e pili ana i kana mau kaikamahine," wahi a Sana Alahana. "He mau kaikamahine ui io nohoi kela, a ua manao au ua kupono no kana hana ana pela. "Auhea oe. e kuu keiki, hookahi wa'le no a'u manawa i ike ai i kekahi kaikamahine ui maoli, aka—" Maanei hooki pu iho la ua Duke \vahine nei i kana kamailio ana a hala kekahi mau sekona, pane hou mai la ia: "Ae; he ui no na ui apau e ikeia nei mawaena. o na kaikāmahine i hookamaainaia aku ai ka'u mau ike ana, o kela ui a'u i ike ai, aohe loaa kona lua. O ka anela paha mai ka lani mai kona hoa like. A no nei mau wahi kaikamahine la, aole loa laua i heluia i ka ui o kela anela honua a'u i ike ai. Aole paha e loaa hou kona like ma leeia ao apau. "Aole no au i lohe i ka poe i kono--ia no keia ahaaina. Aole nohoi au i lohe i ka poe i ae, a i hoole nohoi no ka hele aan aku ilaila. O ka'u mea nae i lohe, e hele ae ana ilaila ke Kama'liiwahine Lavinia. Manao au, aole paha e nele ana kou hauoli, e huipu me ia, e mana?" Me na hiohiona maikai moliala ana maluna o na maka o ua Duke-wa-hine nei, pane mai la oia i kana keiki: "Aole o'u manao he Kamaliiwahine e ae kekahi o Enelani nei i like ka oluolu ame ka waipahe me ke Kama'liiwahine Lavania. Owau no, o kou makuahine nei, kana mea makemake loa; a ua makemake nohoi au iaia. Ma ka ui, he wahi ano Qike Ikona tme ko kela kaikamahine a'u i ike ai a i hai aku nei nohoi ia oe." "Owai la nei wahine ui au, e mama, i kamailio mai nei ia'u?" Ua haikea pu ae la ka helehelena o ua Duke-wahine nei. Nana mai la oia i kana keikl, oiai hoi i pohina ae ai kona mau onohi maka i na waimaka a pane mai la: "He wa loihi loa ae nei keia o ko'u ike ana iaia, a ua nalowale kona 'inoa mai ko'u hoomanao ana. He wa loihi loa keia e Ber«tarana. Aka, he ui ia— aole nae — Ua emi pu "wale iho la no ke kamailio ana'mai a ua Duke-wahine nei. Koho iho la hoi ua Haku Opio nei iloko o kona naau; o Naomi Winta no paha nei kaikamahine a kona makuahine e mahalo nei i ka ui ame ka nani, aka, aole nae ia i hoopuka wahi olelo aku imua o kona makuahine, a hoololi ae la ia i ke au o kana olelo ma ka mea e pili ana i ke kama'liiwahine Lavinia. "E hoopoina loa oe i kou noonoo a-

na no Lede Evale. a e hoomanao uki oe 110 ke Kama'liiwahine Lavinia.' "Ina e hiki ana ia'u ke hana maikai loa. Ina hiki ia'u ke hoopoim loa mailoko aku o ko'u noonoo i k«>u wahine ame kana poe keiki, ina maha kuu naau kaumaha; aka, o k<i mea maopopo loa, aole hiki ia'u !;• hana pela. E Beretarana, hoomanao loa au i ka nui o kuu hauoli ma la a'u i hoomaopopo ai ua hoea mai i keia.ao. Ike iho la au ia wa, ma la e hoouluia ai ko'u mau manaolaua. Ma ou la e hauoli ai au. la'u e hff ai ia oe ma kuu mau lima oiai oe h--wahi bebe wale no, me lie mea la r kaikai ana au i ka heleuma hoopaa o kuu mau manaolana hauoli. la'u nana iho ai i kou mau lielehelena. ank i kana mai kuu haaheo i kou loaa an.i mai lie hua mailoko mai o kuu puhaka i papahiia iho me'ka ui ame ka nani. Heie ae la kou kino i ka nui, pii pu ae Ia nohoi me kou ui, ukali pu aku la no kuu inanaolana ohohia o ka oliol. mahope ou. la'u e lohe ai i ka hookani mai o kekahi poe wahine mea I keiki no kou nani, kou maikai ani" jkou ui, aole i kana mai ko'u haahe<» nou. Aka, e kuu keiki, a hoea l kon komo ana i na makahiki e kupono a: oe no ka noho ana rja ka poai o ka mare, aia hoi, ua a-he aku la oe mal a'u aku a ua hookaulua hoi i kou komo ana aku ma ia nohona a'u i makemake ai e ike ia oe. I kela ame keia ]a e maalo ae ai mahope ou ame a'u me ko'u ike ole ana aku hoi ia oe e ku ana ma ke kuahu o ka materemo. nio, ua hoemiia iho la kuu manaolana e ola au ma ou la, a hoopiiia ae la hoi kuu kaumaha no kuu ike ana iho, aia ke liookokokeia m'ai la ke keiki kela wahine a'u i lioowahawaha loa ai ma kahi e kailiia aku ai o keia waiwai apau, a lakou i luhi ole ai, a liK> iaia. Ano, ke ola nei au, kou luaui makuahine, i keia mau la e hele nei me na manao pono ole, E lohe mau ana nohoi ko'u mau pepeiao i ko kaua mau hoaloha e olelo ana, o Ata Evale kou hooilina." Nana aku la ua Haku Opio nei i kona makuahine, liuliu pane aku la "E kuu makuahine aloha, mai lelf iki kou oili a hopohopo no keia mea. Me he mea la, ma ka'u hoomaopopo aku i kau mau olelo, ua manao loa o<> ua hoea aku au i kou mau la poohina. Ua poina palia oe i ka nul c ko'u mau makahiki? 0 ke kanakoiu no keia o ko'u mau makahiki e hele nei, aole i oi aku. Aole anei he kanaka opiopio nohoi ke kanaka o kanakolu makahiki wale no." "Aohe o'u pilikia no kou mau makahiki e Beretarana. O ko'u piiikia nui, oia kou a-he loa ana, a hookumamao hoi ia oe mal ka poai mai o nei mea he mare ana aku ou i ka wahine. O kou mare ole ia ana i ka wahine, oia ko'u pilikia nui i lohe oe e kuu keiki.' "E haawi hou mai oe i manawa ia'u, e mama. I hookahi o kaua makahik; e kali hou ai. Ke ole au e kuhihewa iloko oia makahiki hookahi, e hookoia no kou makemake e kuu makuahine. (> ka'u e hooia aku nei ia oe, oia keia » hookuu malie mai oo ia'u iloko o k*>ia makahiki hookahi. a i ka hapa hope o ia makaliiki e hana aku ai au •- kekahi hana e hauoli ai oe. E ae anei oe i keia e mama?" "E hoao au," wahi a ke Duke-wahi-ne i pane mai ai. "Manao au & hele no kaua i Rikemona; a malia hoi c halawai aku ana oe me kekahi mea e hoihoi ia ana e kou naau?" Aole' hiki ia Sana Alabana ke pan* ole aku i mau huaolelo e hauoli ole a: kona makuahine. "Ae. E hele no kaua, a malia loaa ana ia'u ma Rikemona he ui nana e hopu pio mai ia'u." "Ua pono; aka, o ka'u kauoha nae ia oe, oia keia, ina e hoea kaua Maila. e kii oe i kaikamahine uf loa mawaena o na kaikamahine opio e hoea ae ana ilaila, a o kou hoa hula ia, a hoa kamailio nohoi. E hana oe i keia i mea ! no Lede Evale e oleio ole ai, aohe ou makemake i ke kamailio pu aname ua wahine; a na mkaemake mau hoi oe f ' noho mare wahine ole." "E hooko aku ana au i kou makemake, e mama, ma keia mea; eia nae r e hai aku au ia oe, aoie o'u makemake iki e hana aku i ka mea i oi wale aku mamua o ke kupono. Aole o'u make make iki e manao mai kekahi kaikamahine, ua oi aku ko'u makemake ia ia mamua o kekahi poe e ae. Manao au aole oe e hoahewa ma: i ana ia'u ma keia mea?" "Aole. Oia iho la no ka hana ana a ke kanaka i makee i kona kulana hanohano." Ua lilo keia mau kamakamailio hop*ana a ua Duke-wahine nei me kana keiki, i mea noiia e hauoli loa ai. Hoo- • maopopo iho la ua Duke-wahine nei ! ua loaa ka ikaika iaia e ku al maloko o ke anaina hanohano e haawiia an& ma Rikemona, oiai oia ka wa e mohala l hou ae ai he mau kukuna hou o ka i hana ma ka aoao o kana keiki. Aolht ona hopohopo iki no Lede Evale i keia wa. Aia kona mau manaolana apau maluna o kana keiki. Manao iho > la nohoi ia, o keia ka wa e hekau aku i ai na hoohihi ana a uā keiki nei ana maluna o kahi ui pookela loa e hoea > ana ilaila. Owai la ka oiwi nani, nana e kaili a - lilo ka Haku Opio o Kakelamaina? (Aole f pau.)