Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 7, 16 February 1900 — NA RULA HOOPONOPONO KULANA OLA A KA PAPA OLA NO KA APANA O HONOLULU. [ARTICLE]

NA RULA HOOPONOPONO KULANA OLA A KA PAPA OLA NO KA APANA O HONOLULU.

0 na Rula Hooponopono maiiope ae nei e pili aku no, a e mana nohoi maloko o ka Apana o Honolulu i hoa-1 kakaia penei. ! E hoomaka ana ma ke kapa-kai, ma kihi komohana o Loko Kuwili 2, e kokoke ana i ke kihi hikina o kahi. Hoomalu (Detention Camp) o «Kapala- 1 ma, a e holo ana i uka, ma ke Alanui • ! o Waipilopilo a i ka laina kahiko o ke I Alanui Kaa-ahi o Oahu, alaila, holo ma ke Alanui Kaa-ahi o Oahu a i ka palena o Maunakea, alaila, holo i uka ma ka palena o Mokauea ame ke Alanui o Kalihi, a i ka pahu hoailona a ke ana aina ma ke poo makai nei o ke kualapa pali o Mokauea, alaila, ma ke kaha pololei holo a hoea i ka pahu hoailona a ke ana aina Aupuni ma ke poo akau o ke Alanui Wylie, alaila, mawaenakonu ponoi aku o ke Alabui Wylie a ke Alanui Nuuanu, alaila, mai laila aku ma ke kaha pololei, a i ka mana ana o ke Alanui o Manoa, mailaila aku ma ke kaha pololei a hoea i ka huina o ke Alanui o Waialae ame ke Alanui o Kapahulu, alaila, holo l kai ma ke Alanui Kapahulu, a ma ke Alanui (Avenue) aku o Campbell a hoea i ke Alanui nui Maunakea (Monsarrat road) a mailaila aku ma ke kaha pololei holo a a'e ma ka oioina o ka puu o "Laeahi" (Diamond Head) a hoea i kahakai, ma kahi e ae mai ai ke kai i ka wa kai-pui, alaila, holo a hoea i kahi i hoomaka ai. NO NA HALE AME NA*PA HALE. WAI UA. 1. Ma kahi i emi iho ai malalo o umikumamalima kapuai ke akea o ke ko-wa mawaena o na hale, e hookaheia aku ka wai o na kaupoku o ua poe hale la, ma hai o ua mau wahi la, maloko o na hawai paa loa, a hiki i ka puka ana ma na auwahai wai kupono e puka ana i na alanui, a ma na auwaha wai paha, ma na alāhele liilii; a ina hoi ua hele ke Ku ana o' ka hale a ka lihi o ke alahele liilii (alley) a alanui paha, i like nohoi ke akea me ka mea i hoikeia ae la, alaila, e pili'no keia rula i hoikeia ae la. I KOWA NO KA EA MAWAENA O NA HALE. 2. I umi kapuai ke akea o ke kowa malaelae no ka ea e holo ai, mawaena o na hale apau, koe na hale e huli ana na alo mā- ke alanui (street). Aole e kukuluia kekahi hale, koe wale no ka haie e huli ana i ke alanui (street) ma kekahi wahi o loko o elima kapuai mai ke kaha kaupale mai (boundary line). 0 k'e ano o ka huaolelo "na hale," maloko o keia pauku, e manaoia, a ua komo hoi malaila n&. papai hale, na lanai, na nimi hooku'i i hoopiliia aku i ka hale, na lua-liilii ame na ano hale e ae. KA MALAMALAMA AME KA HOOLUOLU EA ANA ILOKO 0 NA HALE. 3. O kela ame keia rumi i manaoia ana e nohoia e ke kanaka, a i hooliloia i wahi e noho ai ke kanaka, e hanaia no me ona puka-aniani, nona ka nui o ka ili- he ewalu kapuai kuea, me ka haliu pono ana hoi i kahi e loaa mai ai ka ea, me ke akeakea ole ia mai waho mai no kela ame keia 100 kapuai kuea o ka o ua keena 'la, a e hiki ana hol i na poe 0 loko o ia keena ke hoohana i ua puka aniani la i na wa apau; a e hiki ana hoi ke hoohanaia ka akahi hapa'ua o ua puka aniani la ke weheia a kupono hbi no ka hookomo ana i ka aa. ' KB KOWA NO KA EA MALALO 0 ,NA HALE. 4. E loaa i kela ame keia haje i iwa'ealua iniha ka averika, ke kowa 'eiekie, mawaena o na kua o ka hale •me ka lepo, i wahi « holo ai ka ea, a > lehulehu kupono hoi na puka hooaha ea ma.na paia e hoopuni ana i a wahi la, i hiki ai ke loaa ka ea ma 'aho mai; aka, ma ka wa e loaa ol' •i ke kowa ea o keia ano, mamuli pahf ka loaa e ana o wai mai lalo a'e" laila, aole no e hanaia ona kowa e? ka, e uhau a e pa'i ia ka iliili i wil 1 me ka puna o lalo iho. •IA PA HALE, NA PA AINA, A PE LA AKU. 5. Na Pa Hale, na Pa Aina, na Al' iiilii ame na wahi hamama e ae iko a%"inawaena paha o na hale, vahi i hoohanaia ai ka wai 110 ka honi ana o kela ame keia ano, e hoililaunania pono ia a e pa'i puna ia hoi, a i ile, e kipapa pohaku ia a hiki ole i k.° vai"" ke no iho, a hookaheia aku hoi wai iloko o na auwaha wai I pas iono i ke pani, e hui pono ana hol ne kekahi paipu lawe mea ino, a lua >ookio-wai palia, aole hoi e uhiia ihr a wahi e kekahi pani laau hiki ole ke a pani hao hakahaka paha. MA PAPAHELE KULU OLE 0 KA WAI. 6. 0 na hale apau, na mea i kukulua ae, na keena, a i ole, o na apanr :eena i pili ia lakou, kahi hoi e hoo lanaia ana ka wai, a e manaoia ant roi e hoohanaia aku ka wai ma ke ant kawau mau ai ka papahele, e hanai? i paa loa ka wai me kekahi auwah? ookuu wai e komo ana iloko o n£ •aipu umoki (trapped leaders) a ma laila e holo aku ai ka wai a hoea i ka

: lua wai hookio, a i ole, i ke paipu hoomaemae; a o ka himaia aiia o ua mau papahele la a paa pono ka wai, e hanaia no aia ke ano e aponoia ana e ka Papa Ola. 7. Aole hale e hoohanaia i hale noho, a i wahi paha no ka noho ana o ke kanaka, ina e ku ana ia maluna o kekahi wahi e lana mau'ia ana e ka wai, i hiki aku kona hohonu i lia umikumamawalu iniha maluna o ka ili o ka honua; aōle nohoi e nohoia, a e hoo- ! hanaia kekahi hale i kukuluia ma kekahi aina i hoopihaia me ka opala, a i ole, me na mea hoi i kukalaia e ka Papa Ola he mau mea pelapela a inoino hoi. NO NA LUA LIILII AME NA LUA WAI PELAPELA. 8. Ma keia hope aku aole loa e kukuluia, eliia a hanaia kekahi lua-liilii (privy vault) pahu a holowaa hookio wai (sink) a i ole, lua wai pelapela (cess pool) paha, ma kahi he kaaalima kapuai ke kokoke aku i kekahi kahawai, loko wai, loko i'a, lua wai eli, a lua wai puna hoi, aole hoi ma elua k«puai e kokoke aku ana i ka palena o kekahi pa hale; aole nohoi e eliia a oi aku mamua o umikumamawalu kapuai, a i ole, e emi mai paha malalo o eono kapuai ka hohonu, a i ole ia, e hanaia hoi ma kahi e hiki pono ole ai ke liaoia a nininiia paha na mea o loko, a hiki hoi ke holoi a hoomaemaeia. 9. Ma ka wa a ka Papa Ola e ikē ai he pono, e hanaia no a paa loa ka wai. ma na aoao ame ka papaku o lalo o kekahi lua liilii, pahu a holowaa hookie ft'ai, a lua wai pelapela paha, a e hoolakoia hoi me na paipu hoomaha ea kupono. 10. Aole e kukuluia iho kekahi hale a lalani paha aaaluna iho o ua lua-iiilii la, pahu a holowaa hookio wai, a i ole lua wai pelapela, a hiki i ka wa e nanaia ai e ka agena kupono o ka Paps Ola, a aponoia hoi, ma ke ano, ua hoo' koia na mea i kauohaia e keia mau rula ame ke ola o ka lehulehu. 11. 0 kela ame keia lua liilii, pahu £ holowaa hookio wai, a lua wai pelapeh paha, i kukuluia a i hanaia maloko ne o Honolulu i lilo i mea ino wale (nuisanee) a i mea paha e poino ai ke ola, ( hooneeia aku no, e kukulu hou ia, i hoololi hou ia-ae ma ke apo i kupone i- na mea i kauohaia ma mau rula ame ke ola o ka lehulehu, elike me k< kafioha a ka Papa Ola, a o kona agen? paha. 12. E, kauoha no ka Papa 01a, : a < kona poe agena paha e haoia, a e ha naia paha me ka mea hoomaema* ea (disinfectant) kekahi lua liilii pahu a holowaa hookio wai, i lilo kumu pelapela, a ma ka wa hoi e koiii ai no ka pono o ke ola o ka lehulehu malalo ponoi o na lilo o ka ona, a o k: mea paha e noho ana ma ia pa. 13. Maloko o na la he kanakolu, ma hope iho o ka hōohanaia ana o na pai pu lioomaemae, e hoopau loa ia k: hoohanaia ana o na lualiilii ame na lu; wai pelapela, ma na wahi i moe ia a e ua mau paipu wai hoomaemae la, i e hooneeia aku na lua liilii apai koe wale no ka ae ia ana ma e ka Papa Ola e hoolilo ia mau mea mau hale-liilii (water clcfiets) i apono ia, a e huipu ana hoi me ke paipu wa hoomaemae. 14. Aole lua liilii, a lua wai pelape la paha e eliia, a e hoohanaia aku ho maloko o umi kapuai mai kekahi halenoho mai, a hale paha e nohoia ana < ke kanaka, a hale kuke paha, a hal( paha e lawelaweia ana ka hana hoomo'a mea ai. 15. Aole hoi e hanaia a lawelaweia aku kekahi lua liilii, a'lua wai pelapela paha ma kahi e hiki ole ai, a e akeakea ia mai ai paha ka hoea ana aku e ke kaa lawe mea ino ma ia wahi. 16. Aole e kukuluia kekahi hale liilii, a e hoohahaia r aku hoi, ina ua uhl paa ae kona kahua i ka lua hoōkoana malalo ae ona, aka, he mea pono ke ukeu ae iwaho ka lua hookoana ma kekahi aoao o ua hale liilii la, i mea e hiki ai ke nanaia iho, a hiki pu hoi ke haoia a laweia na mea o loko e ua lua hookio la. Aole e aeia ka hoopiha ana i ua~lua la a hoea mawaho e umikumamawalu iniha a hoea ae i ka lihilihi o ua lua 'la, a i ole, i kahi paha e hiki ai ke hu aku mawaho iluna o ka ili honua.17. Aole he lua wai pelapela, a lua liilii e kukuluia a hoohanaia aku paha uia kekahi wahi, aia wale no a hanaia rae ona pale paa aku i ka lepo mawaho mai, a pela hoi i na koana o loko o ka lua, a e hanaia iho hoi i pale paa loa o ka wai maluna iho, 'me ona wahi pani uuku hiki ke weheia ae, i mea e hiki ai ke nanaia iho o loko, a laweia aku hoi na mea o loko. 18. 0 na lua wai pelapela, a lua liilii apau, e pono e loaa ona mau paipu hao hoomaha o eha iniha ana.vaena me na apo kepau i okomoia a paa, e puka ae ana iluna i umikumaaaalua kapuai, aole emi iho, a ina hoi īe wahi ia maloko o iwakalua kapuai ) kekahi hale nohoia e ke kanaka ala'la, e oili aku no ka welau luna loa e eela ame keia paipu hoomaha maluna iku o ke kaupoku o ka hale kiekie loa. na kahi he iwakalua kapuai ke kaa wale mai ia wahi mai. E kupololei ia mau paipu hoomaha apau, elike me kr . īiki ke hanaia, E hanaia na hale liiiii apau me na papa nohona kupono no ka

noho ana iho, me ona mau pani i hoopaaia me na a-mi luipono no Ue pani ana iho, a e mau hoi ko lakou paniia ana, oiai e hoohana ole ia ana ka lua. I 19. O na paipu e holo ana a hoea i [na lua wai pelapela, a o na lua liilii paha, i inau paipu hao no ia, kepau, a i ole, i mau paipu pnna lawe wai. 0 na wa.hi apau no ka mimi ana e hoohuiia aku no ia me na lua wai pelapela ! a paipu lawe wai ino paha ma o na paipu umoki ma ka aoao. j j 20. E hoomaemae pono koke ia na j lua wai pelapela i keia wa, a ma keia ! hope aku i hookahi manawa iloko o »kela ame keia eha mahina, & e hoojmaemaeia hoi me ka laau hoomaemae

i hookahi manawa iloko o ka pule, me ka laau hoomaemae ea hoi e kauohaia ana e ka Papa Ola, a oia mau hoomaemae ana apau malalo no ia o na lilo o ka mea nona ia wahi. 21. O na paipu lawe mea ino lioi apau he mau hao kilo no ia, kepau a paiuu puna hoi. Ina he hao, ahe kepau paha ke paipu, alaila, e pono e kiki ia a paa na hookuina me ke kepau i hooheheeia; a ina hoi he paipu puna, alaila, e hoopaaia ko lakou mau hookuina me ka puna (cement) paa, a he pahee maikai hoi o loko ae o na hookuina apau, o na auwaha hamama apau e pai puna ia me ka hiki oie i ka wai ke no iho. 22. 0 na lua wdi pelapela, a o na lua hale liilii paha i hooki ia ko lakou hoohanaia ana, e pono no e lawe koke ia kona mau mea apau o loko iho—ka wai ame na koana paa apau—a e hoomaemae koke ia . hoi me ka mea hoomaemae ea, a hoopihaia iho hoi me ka lepo maloo, ke one, ka lehu, a mau mea maikai e ae elike me ia; a e weheia ae hoi ka pale laau e hoopuni ana i ua lua 'la, i. eha kapuai ka hohonu malalo iho o ka ili honua, . aole hoi e emi mai. Aole \oa hoi e hoopiha ia iho me ka opala o na ano apau, a ia wahi me ka opala o na ano apau, a mau mea pelapela e ae hoi maloko o ua lua hale iiiiii la, a lua wai pelapela paha. 23. 0 na hale apau ame na pa-hale i kuiike ole, ma na ano apau, me na mea i hoakakaia ma keia mau rula, ma keia ke hoikeia aku nei he mau mea ino wale ia, a e pilikia ai ke ola o ka lehulehu. NO NA OPALĀ. 24. E laweia aku no na Opala me ka ukū ole, e na kaa o ka Papa Ola, maloko o keia mau palena, oia hoi: Aoao mauka, oia ke Alanui Kula; ma ka hikina, ke Alanui Alapai; ma ke komohana, Alanui Liliha; a makai, ka lihi kai. 25. 0 ka hāna a kela ame keia ona hale, mea noho hale, a mea paha i hoolimalima i hale no ka noho ohana ana, maloko o v ka apana i loaa ai ka laweia ana o na opala me ka uku ole, e hoolako iaia iho, a e makaukau mau hoi me kekahi ipu, a mau ipu a holowaa opala kupono, i oi ole aku kona ana paa mamua o umikumam.iwalu kapuai kubika, a i loaa. ona mau poi a pani paa no lakou, i mau mea e hahaoia ai na opala apau, a e laweia aku hoi ia mau mea ma na wahi a ma na manawa h&i e kauohaia mni'ai eka Papa Ola, i mea hoi e maikai ai ka hana aka poe lawe. opala. 0 na pahu apau i pau ka opala i ka laweia, e holoi mau ia, a e hoo'mafemae pono ia n<*hoi o loko me ka laau hoomaemae ea. 26. 0 na lepo i kopeia o loko o ka pa, na laalaau i'okiia, ame na lepo hale lio, aole e laweia aku e na kaa o ka Papa Ola. 27. O na opala ame.na mea i kiola ia, i lilo i mau mea palaho, na ka mea haie a poe noho hale hoi ia e hoiliili i kela ame keia la; a ina aia ia wahi maloko o ka palena i hoikeia ma ka Pauku 24, e hahaoia no ia mau mea mrlcko o na pahu a holowaa opala i hoakakaia ma ka Pauku 25; a ina mawaho aku o keia palena, e puhiia ia mau mea i ke ahi, a e laweia aku hoi i kahi e. , 28. Aole e hoopihaia na opala maloko o na apana pahale, a mau apana aina e ae paha. 29. Aole hoi e hoahuia na opala ma kekahi wahi, i kauoha ole ia g ka Papa Ola. Laweia noloko mai o ke Kanawai Karaima: "Pauku 874. O kela ame keia i haki i kekahi rula hooponopono o ka Papa Ola, mahope o kona hoolahaia ana, elike me ka olelo a ka Pauku maluna ae nei, e hoopaiia oia ma ka uku hoopai, aole oi aku i na <Jala hookahi haneri." | C. B. WOOD, Peresidena o ka Papa Ola. 2793-4t. Laulaha paha ka bubonika ina Hilo. Ma ka Poalua nei, maloko o ka Aha Apana o Honolulir nei, i ahewaia ai ko makou hoaloha Keoki Hapakela ame Harvey Ohase, no ka hewa kuai waiona me ka laikini ole. He $150 me na koina ka hoopai o ka «mea hookahi. Nele hou no kakou i *keia <pule me ka iioolelo o ke "Kinowail]ja 1 ke Kuluaumoe," mamuli o ka lawe noonoo ole ma o kahi.lhoaloha o makou i ka buke i loaa mai ai ia moolelo. Ua hoopauia ke ku kiai ana o na koa Aupuni mauka ae nei o Kalihi, ma kahi hoomalu mai.