Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 14, 6 April 1900 — NA POHO PAUAHI Ke Kauoha a Ka Mana Hooko o ke Aupuni NA KOMISINA ELIMA O KA AHA Na Hana e Hanaia ai e ka Poe he mau Koi ka Lakou [ARTICLE+ILLUSTRATION]

NA POHO PAUAHI

Ke Kauoha a Ka Mana Hooko o ke Aupuni

NA KOMISINA ELIMA O KA AHA

Na Hana e Hanaia ai e ka Poe he mau Koi ka Lakou

Ua hooliihaia ue nei k;i 01010 kukala u ka Feresi<tena o k? Aupuni o Hawaii nei, maloko o na nupepa namu o loko o ke kulanftkatihale nei. no ka hoonohoia ana ona Aha Ninaninau no na Poho Pauahi.

O koia ka makou e hooiaha aku nei ma ktrta wahi o ka makou pepa o keia !a, no ka mea « piii ana i na Rula ame na Hoakaka o ke Kauoha ilana Hooko, no oa Poho. Pauahi, elike. me ka mea a Pere«l<leniā Doie i hoolalia ae nei maloko o kekahi mau nupepa namu o loko nei o ke kulanakauhale, he makana keia na ke "Kuokoa" 1 na poe pilikia a hoopoinoia ma kela pauahi nui ana. Aole keia he mea i loaa mai ia makou mai ke Aupuni mai. a, aole nohoi he kauoha Aupuni i loaa mai ia makou no ka unuhi ana i keia mau Rula, a hoolaha aku; aka, mamuli o ko makou.ike ana, aole wal* no he poe ike olelo Beritania na poe apau i loohia i na poino o kela pauahi naa. a e lilo ai ka hoolalia Mana Hooko o keia ano i mea waiwai no ia poe apau. nolaila, ua konoia mai inakou e haawi aku ma keia wahi o ka makou pepa i na mea ano nui o ua "Hoolaha Mana Hooko" la. He Kauoha Mana Hooko e hoonoho ana i Aha o na Komisina no ka lawe ana i na mea hoike no na poino i loohia ai «na o ka Pauahi ana ki o ke Taona Pake (Ohina Town) maloko o Honolulu, a e (hoopuka hoi i mau oleio boohok> (awards) ame na oleio hooko (judjrmente) no ia mau poino. Aia maloko o ka Aha a na Komisina, no ka lawe ana i na mea 'hoike no na polno i loohia ai ma o ka pauahi ana ta o Taona Pakc( Chlna Town) mn Honolulu. 110 kj hoopuka ana ina 01010 hooholo (awards) ame na oielo hooko (Judgtnent3) no ia mau poino. e noho aaa he hoa Pereaidena ame eha 1 mau hoa kokua. elike me ka mea ; liookohuia mahope ae nei. B lawe ana hoi kela «me keia ouapoe Komiaina la i ka hoeAilki e kakoo i ke Kumukanawai o Aroerika Huipuia ame ko ka Repuhalika o Hawaii, a e lawelawe hoopono hoi i na hana o ioko o kana oihana. He Sila hot ko keia Aha, eiike me ka mea e kauohaia ana e kona Koraisina per«!BldeDa. O ke kukuluia ana o ua Aha ata, aola ie he mea © hoomaopopoia at ko ke Aupuni ae ana, «a kau mai maluna ona kekahi poino, aka. na keia Xha e hoohoio. ina paftia ua ku io, a ku ole kekahi poino ma kela ame kela moo-hihia e noonooia ana. U» huonohola kel» Aha, no k» hoolohe wale a» no «me 1» hoopooopono ana 1 na k»( e »» «M maluna o ke Aupunl no na polno i loohla ma o1» P«« ana la o ke Taona Pake l ke «W, a lala wale no i* mana kaokoa ma ia hana; a o na kol hoa i waihoia mai na ka noonoo ana a «a Aha la i kukuluia ai no ia hana, aol« hiki ke hoohaMialala kaoa olelo hooholo. a no ia mea. o ka olelo hoohok) hope loa iho la la. Ua fcoomaaa ia ka Aha e hoolohe i na kol no na polno (a poho) maoU o ka walwai wale no. * o na ao! no aa poho maopopo ole, a t«o na uku hooUiwllma pa-ha. poino no k* hoohana ole ana I ka waiwai, a i ole. o na poho pah» na loaa I hoopolnola mamull o ka pilikla ana o ka oihana. aole e noonool» e keia Aha.

0 k» htg«aut o a* Komlila*. ol* no k« Konma.« o» M«&&*>** h o° n,w iMbm»)n AK«. «k». o na oMo

hooko hope lo.i ntr «i{)au cyl ftnal ju(ignionts)apela hoi na rula ana. e pono no o aeia e ekolu poe Komisina. alaila. lilo i mea paa.

He mana ko ka Aha e hoonoho ai i kakauoleo. a nana e malama i ka moolelo o na koi apau i waihoia mai, ak moolelo o ka Aha ma ia mau hana, ame ka olelo hooholo hooko hope loa i hoopukaia e ka Aha, a e ohi mai hoi i na dala apau i ukuia mai iloko o ka Aha, a e haawi aku hoi ia i bona hoopaa o $1,000 i ke Kuhina Waiwai no kona hooko pono ana i kana hana, a na ua Kuhina la hoi e apono kona maa hope hoopaa, a ua ioaa hoi iaia (kakauolelo) ka mana e haawi ku ai i na olelo hoohiki.

I E loa hoi ka mana i ka Aha e hoohana aku i hookahi a oi aku poe ka-kau-pokol&.ame na piahele-olelo kupono. a o na palapal o na olelo hoike i laweia mailoko mai o na mea i kawau pokoleia e ua poe kakau pokole la, e manaoia oia no ka moolelo hope o na olelo hoike i laweia no kela ame keia koi, me ka hiki no nae ke hooponoponoia. t-a hiki no i ua Aha la ke hookohu aku i makai no ka hale ame ona malama hale. Ma ka wa e hakahaka ai ka Aha. e hiki no ke hoopihaia ia wahi e ka Peresidena o ka Repubalika o Hawaii ma 0 keahi hookohu hou a ma ka wa hoi e hikl ole ai kekahi Komisina ke noho ma kekahi hoopii, no kekahi kumu, elike nohol me ka mea i pili i na lunakanawai o ka Aha Kaapuni. a o ka piha ana boi oia makalua o ua hoa Komisina, he mea ia e loaa ai ke Koramu o ka Aha. alaila, e hoopihaia no kona wahi no ka manawa, a o k mea e noho ana ma ia wahi, e loaa no iaia ka uku 1 pili ia oihana. no ka manawa ana i hana al. He mana ko ka Aha e hana i na rula no ka lawelawe ia ana o na hana imua ona, maloko hoi o kona mana iho. Ua hiki no i na Komiaina ke haawi i na olelo hoohiki. He mana ko ka Aha e hoolohe ai a hooholo hoi i na koi apau i hoea mai ma o ke poho maoll i loohia ma o ka pauahi ana o ke Kaona o na Pake ma Honoiuiu. oia hoi na koi e waihoia mai, ana mamua ae o ka la 1 o lune, A. D. 1900, elike hoi me na rula kanawai i pili i na Aha hookolokolo o Hawaii, koe wale no ma na hana i hoakaka pono ia ai ko lakou lawelaweia ana maloko nei o keia kauoha, E noho no ua Aha 2a ma Honolulu. i i hookahi hoi kau e noho ai, -a e wehela h'oi ia ma ka wa pono mua loa e loaa ana. mahope iho o ka hooiahaia ana a- ■ ku o keia kauoha, a e haawi ia aku no. ka hoolah m ke akea, no ka manawa a- j me kahi e akoakoa ai ua Aha la. E, i hoomauia hoi k& noho ana o ua Aha j la. elike me ka mea e ikeia ana he pono. no ka hooponopono hikiwawe ana i na hana a ka Aia, aka, e hiki no nae ke hoopanee pokole ia 1 kela ame keJa wa. E loaa no i ua poe KomUina ia ame j na luna ame na poe paahana o ua Aha la. ka uku elike me ka mea e hooholoia | ana e ka Aha Kuka o ke Aupani. Aole e hoopii aku kekahi mea imua o ka Aha no na Koi Poho no kekahl koi, Ina aia ia kol iloko o kekahi Aha e ae, a I ole, imua paha o ke Keeaa KuMna ma Wasinetona, lmua paha o ka Ahaoleio Nui o Amerik» Huipuia, a i ole, i Ah&olelo Paha o Hawail 0 ka poe na lakou a* koi ame ka poe

i aeia e iaweiawe i ka oih.ina loio maloko o na Aha Hooftoloko3o e hii nei o ka Repubalika o Hawaii ka poe- hiki ke ku ae imna o keia Aha. E k>aa no ikeia Aha ka mana i loaa i keia wa i na Aha Kaapuni elike me ia e ku nei i keia wa, no ke kauoha ana aku i ka hele ana mai o na hoike, wa lawela ana mai o na buke. na pepa ame na moo-waiwai, e haawi i na olelo hoohiki, e hoopai i ka poe hoowahawaha aha, a e hana hoi \ na hana e e hooko pono ia ai na mana i &aawiia ma keia kauoha, i mea e loaa a|ka.po-

' no kaulike i na hana i laweia mai imua ' ona. * B laweia mai kela ame keia koi iniua o ka Aba, e ke kanaka nona ponoi ka waiwai i hoopoinoia ai ma ka manawa o ka pauahi ana, ma o kekahi palapala ' la i kakauia ai na itamu poho apau, ma ka Olelo Beritania, kahi i waiho ai ka waiwai ma ka manawa i poino ai, <a ina hoi o ke koi no ka poinoia o kekahi iiale) alaila, e hoike mai i ka inoa o ka ona nona ka aina i ku ai ua hale la. e hoike mai hoi i ka wa i hoomaka ai ke kuleana ai ua mea koi nei ma ua hale la, ame ke kumu hoi i loaa ai iaia ' he kuleana no ke koi ana, ka huina i hoopaa poho pauahi ia ai ma ia waiwai la, ina he mea kekahi oia ano, ka inoa o ka hui hwpaa panahi, ame ka hana hoi i hanaia ai e ka mea koi, ina ua hana oia i kahi hana oia ano, i mea e loaa mai ai ka uku hoopaa poho, aole { hoi i hooiilo hou ia aku ua koi hoopaa poho la, & o kahi hapa paha oia. koi, a kuleana paha, i ka hui hoopaa poho | nana i hoopaa i ua waiwai la, a ua poho maoli hoi ka mea nana ua koi la, ' elike ka nui me ka huina piha i koi ia mai e ia, me kona hoike pu mai hoi ina paha ua waiho aku oia ia koi iimua o kekahi Aha Hookolokolo a mana e ae paha, i mea e loaa mai ai kona poho, a 0 kahl hapa paha oia poho ana i waiho mai ai imua o keia Aha. Ina hoi, ua ; make ka mea nana ia koi, a i ole, he keiki oo oie paha ka mea nana ia koi, aiaiia, e waiho ia mai kana koi e kona hope tn& ke kanawai. I E hoohikiia hoi kela ame keia koi, ma o ka palapaia Afidevita Ja i hoohikiia e ka mea nana ua koi la, ma ke ano ua oiaio ua koi ia elike me ka mea ana 1 hoomaopopo ai he oiaio. B waihoia aku elua kope o na koi apau, a na ke kakauolelo o ka Aha e haawi koke aku i ka lua oia mau kope , i ka Loio Kuhīna. Aohe hana e ae o hanaia ai maluna o ke Aupuni, no ka | hooko ana i keia koi, o keia waie iho la eo, a, aole nohoi e koiia ke Aupnni ; e pane aku ma i& koL | O r.a kope apau i hoohikiia o na mo- | olelo na olelo hooholo ame c& make i loaa mai ka Papa Oia mai: na hoike i hoohikiia a na Agena o k& Papa 01« ame na olelo hoakaka i hoohikīii & ka poe lon& koho waiwai i hookohuia e ka Papa Ōla, e laweia no ma ke ano he

: n-;at3 meii hoike prima fa< ie lakou no na hana apau. ame na waiwai io i.pa : 1 ho:\kakaia ma>oV.o oi;; m.iu hoike. i' | E hooloheia no na koi ma ke am; o |ko lakou komo ana aku iloko o ka Aua. , koe hoi ka wa e kauoha ai e haia U ; ma kekahi ano okoa ae. i i Aole koi e hooloheia mahope iho o ! hana ana o na la he 10 mahope tho o ka waiho ana mai i ua koi la, aia wale no a aelikeia. | Ua hlki no ike Aupuni ke ku .nma o ; ua Aha la ma o ka Loio la. a wa:bo mai

i mea hoike, a pale aku nohoi i ua D)au koi la. 0 na lilo no ka hale ana raii a na hoike i kaheaia e ka poe na lakon na koi eliko no ia me ka mea i iawoljv.vnr.. ma i i Kaapuni. e auhau;-i »•• i.i in.i mea ma ke ano he koina a e ukuia hol e ka poe na lakou ia mau koi. E waihoia mai i ka Aha he $liO ma ka wa e waihoia mai ai ke koi po?io, i mi?a e v.kuia ai na lilo o ia hani. Ua makemakeia hoi, e loaa i na Aha la lie mea hoike moakaka kuanui ole hoi. no ak waiwai i poino, ma ka mea e p:l. ana i ke ano ame ka waiwai io o ka waiwai. elike me ka m«a e hiki ana no ka hooholo hikiwawe ana i na hana. 1 kuiike ai me keia m&u kaupak* ae la, a mau rula alakai hoi, a ma o ka mana hoi i loaa i ka Peresidena o ka Repubalika o Hawaii, mai a Perefii<lena McKinley raai, ua hookohuia o J. Alfred Magoon, George A. Daris, Lorrin Andrews, A. Noa Kepoikai, ame Albert F. Judd Jr., i poe Komisina no ke-! ia Aha. j

J. M. A. WolmeransJ Dr. F. W. Reitz, General Schalk-Bur ner. General H. M. Koek. Poo Nui oka Aha Hookoj Kak auolelo Aupuni. Alihikaua ma Colen so Hoehaia ma Elun.ls!aae;ite

Gener<il Piet Jouberi. Peresident Paul Krueger. General Wei Cronje. r NA HOA 0 KA AHA KUKA