Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 2, 11 January 1901 — Ka Mana o ka Pahikaua A HAMILETONA TEREGOMA [ARTICLE]

Ka Mana o ka Pahikaua A HAMILETONA TEREGOMA

Ke Keiki Kon Kanlana o Enelani f{e Knpueu nana i kaili haaheo \ ka Hnnnhano o ka Oihana kaua o Ruēia—Ka Mea hoi i Hnhiwahiwaia e ka Emtpera o ai Aina me ka Pua Kalana o Ainahau —Ke Kaikamahine Ui — OLINOKAONOHI-LA MOKUNA XII. Halawal me Christlan Tueski. la lakou e haluleu ana ma kekahl ruml e ake ana e komo mai loko o ko'u rumi hookipa, ua hoopiha koke iho la au 1 ka'u pu panapana a alau hou aku nei he pauku laau nui ma ke kuono, a me keia mau mea eha haalele Iho nei au i ko'u hoa, a nihi aku nei a puka ma ka puka anlanl, holo aku nei a hlkl ! ke alanul. I ko'u Ike ana 1 ka piika o mua, noke mal nel au i ka hoonakuiu, me he la e ake ino ana e konio mai.

I wa koke no lohe mal nel au i ke kamumu o loko, a hoomaopopo iho nel au e hoao ana ua poe nei e puka i waho mahope o ka hale, no ka manao paha he makai keia e nakulu aku nei. Kali ikl iho nel au no kekahl mau sekona, a komo Ino aku nei. Hookahi l puka mawaho, kekahl e oili aku ana i v waho, a o ke kolu e oili aku ana no ka maka'u o paa no ka lohi o kona mau hoa.

TThau aku nei au i keia mea me ka pauku laau ma kona poo a hlna iho nel lalo. Me ka hoohakalla ole, nakll ae nei au l kona mau maka a paa i ka welu, i hiki ole iaia-ke ike l ka wahlne o loko o ko'u ruml. Kauaiako aku nei au i ua kanaka nei a \oko o ka rumi hookipa, a I aku nel la Paula Tueski, ua "wehe o uwahl"—ko ia nei mau hoa. I ko Paula nana ana Iho i ua pi onel a'u, Ike aku nei au he mea no ua kamaaina iaia. aole nae i kamallio mai. Ho-o aku nel au 1 ua kanaka nei lloko o ka pahu lole ku, a kl aku nei a paa. me ka manao maialla ia e paa al a hikl 1 ko maua hooholo ana I ka'u mea e hana al nona.

"Alaila, ua ike no oe laia?" wahl a'u ! nlnau aku aU "oial, ua Ike aku nel au ua kamaalna no kela mea la oe? Oia anei kekahl o na klu a ko kane?" "Aole ma ke ano maa mau. Ua lke au lala me kuu kane; aole nae I maopopo lea la'u kana hana. Manao au no kekahl puulu powa ola,—he poe makaukau mau kela no na hana ekaeka a pau." "A no keaha >keia kipa ana mai nei o lakou 1 ko'u wahi nel? Heaha ka'u hewa 1 hana at no lakou?" "Manao au ua hoohuoi kuu kane ia oe—no'u. No'u Iho, ua ike au l kona holno la oe. Ke hoomanao nel no oe 1 kela hele ana a kakou I ke keaka, ia oe i kuamuamu al iaia?" Kunou wale aku nei no au, me he la. ua hoomanao lo no, "He kanaka polna ole kela i kana mea e hoomaau ai, Mai kela wa mai; ua nuf kona llnl ana 1 kumu nou e polno j al—ua nul ke Ino I loaa nou e polno ai, j a lna he mea e hlklwawe ai kou haule !no loa ana, e hooko koke ana no hoi ola." "Ae. a heaha iho la ka mea o ka hoao ana e powa ! ko'u ola? heie ana au i kela hora, ano, e ninau lala I ke kumu," wah! a'u ! pane aku a! me ka moakaka a me ka makaukau loa. "Ea, ua pupule anei oe?" wahi ana I nlnau mal al. "Aole loa, aka, he makemake ko'u e hoike aku laia ! ke kupono ole o kona keakea ana ma! 1 ko'u nohona laahia, a he mea ho! nona e mlh! a! 1 ka wa kupono ole. Ihea ola e loaa a! i 'keia hdra?** "I ka hale. Aole o!a e hele ana a h&la hookahl hora 1 kona keena oihana. A aole loa ola e ae ana e ike mal ia oe." "Aka, e hoao no paha au; a !na aole nul no ka mea e ko a! o ko'u makemake. Ea. he wahl manao ko," wahi a'u t panal aku a! mahope !ho o ka noonoo pokole ana. "He mea no e pono ltke a! i kaua 1 ka wa hookahi. E hele oe e kll ! kuu kalkuahlne, a ho! Ilke mai olua e, kali la'u lanei. A Ina e hoea mai kekahi mea no ka lawe ana ! kela kanaka mai nei aku, alaiia. e ao aku oe ia 011-, no e kamalllo a nu! 1 manao ma! kela' kanaka, o Oilno no kekahi mea ! ike 11 ka paa ana ona, a me ka holo ana o kona mau hoa powa. Mai hopohopo. a mal houloloh! no hoi. o poino auane! kakouHol<? a«!wi aku nei ko*u kaa a hlk! ! kah! o ua Makai Nu! nel. Chriailan Tueakt a haawi aku nel au ! ko'u pepa tikik! o ko'u Inoa. me ka'u oihana. Hot mai ne! ke kauwa a holke mat net aole e hUd ia*v ke lke I ka Maka! Nu! Tue«ld; aka. e hele kn au ! ke keena. Hoouna hoa aku nel au I ua kauwa ne!. me ka palapala e ! ana he hana ano tiul loa ka'u « plll ana i kekahl hana *hoao • law« oUl' Hoole hou !a mai nei &o a»; eia nae ua liuiiu ioa keia kali ana a loaa mal nei ka pane. I keia wa k&kau hou iho nel au i keia manao «aluna o kekahl apana pepa.

penei: "Ua hopuia a paa kekahi o na powa au i hoolimulima ai no ka lawe ana l ke ola o kekahi mea i keia mau hora iho nei. Ua hoike ae oia i ka mea oiaio, a eia oia ke paa. nei malalo o ko'u malu. aole oe e ae ana ike ia'u, aiaiia, e hoike ana au i keia mea i Jte Kuhina aKlalaina.

I kela no. loaa koke ka pane a ua Makal Nui nei: kiiia mai nei au a hookomoia aku nei iloko o ke keena o ua 'lno' ,nel a'u i kali loihi ai—ka mea hoi o'u i kauohaia ai e ka poe Nihilisi e pepehi. He wahi kanaka pahaahaa wale 110 keia, he pupuka na helehelena—me he i akua lapu la no Qehena. O kona wahi leo, he wi—he kupalulu aku a mea, oleole ae la. Okaiakala na olelo ke puka mai. I na maka no, kau e ka weli. I kuu komo ana aku a ku, kau pono mai nei ko ia la mau maka, oia no oe 0 ke kukui uwila o Nuuanu, a i mai nei: "He kanaka wiwo ole io no ka oe, e llke me 1 . oleloia mai e ka lehulehu." E ku ana oia i kela manawa ma-ke pak&ukau ioihi. Kunou mal nei a kul.lkuhi ae nei i ka noho, a hele aku n*i no hoi au a noho |ho nei. Ninau mai nel kela: "Heaha kou manao ia'u, e ka Lukanela?" "Aole au i maa i ka hookaumaha waie i ko'u noonoo ma na mea piii i ko'u ola a me ko'u maluhia, aka, ke makemake nei au ia oe e pane mai i keia wahi ninau uuku: Heaha kou mea 1 hoouna ae ai i ko poe powa i hai ai e lawe i kuu ola?" "Aole au i hoouna aku i kekahl poe powa e lawe i kou ola. Maopopo ol«? iufl kau mea e olelo mai nei. Aole o makou hoolimalima ia poe limakoko." Hunahuna iho la me he la aole au i ike. ; "Eia nae, ua ike koke ko wahine i kela kanaka i kuu wa i hoike aku ai jiaia." j "Pehea? Kuu wahine?" wahi ana i 'hooho ae ai, me ka pihoihoi. Hoomaoipopo iho la au, akahi no a loaa pono ke kolohe. "Ae, ko wahine. Iloko oia o ko'u hale i ka wa i komo ae ai o ua poe nei." I keia mau olelo, pii ae nei kona umauma a nul ino lho la ka hanu, pii ru me ka ula o kona mau papalina—a plha maoli no 1 ka huhu ino. lke iho la au he mau olelo hoonaukiuki loa keia a'u i hoopuika aku ai no kana wahine, aka, hoomaopopo ae la au, he mea pono no'u ke pale ana no'u iho. Pela au i onou aku ai ia mau olelo. Hoomaopopo aku nei hoi au ma icona mau hiohiopa, e hooikaika ana oia e kaohi i kona inoino, i ike ole aku au aohe nae he hiki. No ka piha ino loa paha o kona naau 1 ka inaina, ninau mai ana me ka okalakala: "A, e aha ana kuu wahlne i kou wahl?" ,r E aha ana ko wahine i kuu wahi?" wahl a'u i hoopHi'pahenehene aku ai, me ka hoolalau iaia, 1 manao mai oia, ua kahaha loa au n oia mea. "Ka, he!aha anei kana Jjana e ae o laila—o ke kipa ae nel no hol paha e ike i kuu Kaikuahine? Aia aku la no laua i ka hale i keia wa kahi i kiai ai i ua kanaka powa nei." | HuU ino aku nei kona alo i kahi e, i ike ole aku au i kona nanaina o ka | wela ino loa l ka huhin a liuliu iki, bull hou mai nel kela a i mai nei: "He oia aku oe o ke kanaka maka u ole, i oi aku mamua o ka'u i mapao jal. w "Maopopo ole kau mea e kamailio Imal nei, ela nae. he mea pono no'u e kuoo ma na ano a pau, oiai, o oe Hekahl o na kanaka hoino loa ia'u, ua hoomakaukau iho nei oe i kumu no'u e poino al. Nolaila, me kela mau popilikia a pau.e akeakea mai nei 1 ko'u aiaheie, he mea pono no'u ke ku ana ae me ka hopo ole, a hakoko aku me keia mau popilikia a pau. A i keia wa, ke makemake nei au la oe e pane mai I ka'u ninau—No keaha kou mea i hana ai i keia mea?" "Malia he nui no hoi paha na' kumu. ke oialo,'* wahi ana i pane mai ai me ka makona. "Ilookahi no kumu. law aau—ke olaio," wahi a*u i pakui aku ai me k& hoopiii I kona leo. Ku mal nei kela me ka nana pono ia'u no kekahi mau minute a noho okoa Iho ( la llalo. "Manao au. ua kupono ole paha ka'u raea I hana ai ia oe. e ka L»ukanela," wahi ana i pane mai ai. "Ua ,manao ae nei au. ia oe i hele mai nei, i komo mai nei la oe e lawe I ko'u oia. Aka, < ke ike nei an. aole—aoie ka oe he hupo e hana ai ia mea, me ka ike iho no aohe : wahi e pakele a) ke holo aku mai keia wahl aku. He opiopio kou kino, he ui, a pela no i opioplo ai kan mau hana umaal. j>epa. lalau me ka wahine, he ona a nui vak aku; he no ke lUo i ka uhauha a me ka piliwalwai: aohe haipule, a he apokaka hele waie Iho no ma ka iii honua. £ia nae, he k»naka mlklala oe—he hiU no la oe • wahahee a e punia mai anar—oiai, nau no | wahahee i ka lehulehu i kou ike ole i I» kakapahi—eia ka hoi o oe ka oL He hlki loa ia oe ke iMa ka waiwai me ka nui ole o ka luhL Be oi aku ka ike o kahi poe ia oe.*

"Kahi poe! Owai ia poe?" "Aole loa oe he malihini, e ka Lukanela, aoie no hoi he mea i ike ole ia; aka, he oi aku oe a ka naaupo i kou hulkau me ka poe Nihilisi." I keia mau olelo ana, pii ae nei ko'u ukiuki a i aku nei: "Aole au he Nihilisi." Ani mai nei kela i l#na lima, me he ia e hoole mai ana i ka«oiaio o ka'u mau olelo hoole. "rte hiki loa ia'u ke haawi ia oe i kulana, ke makemake oe. Ina oe e lawelawe malalo o'u—" "Mahalo," wahi a'u i pane koke aku ai. "Ua ike no au i ka mea ia oe ke hana. Ua hiki loa ia oe ke kauoha i ka wa pokole e lawelaweia a ko ka hana i hoaoia iho nei i keia la maiuna o ko'u kino. Ea—i hookahi no komisina, lawa au,—ke Komisina Hanohano 0 kuu Emepera." "Aole loa oe i ike i kau mea e olelo mai nei, a pela hoi i ka mea au e hoole mai nei." 'He mea olioli loa no'il ka hoole ana," wahi a'u i panai koke aku ai. "Aole nae keia o ka pane o k£'u mau ninau 1 ia oe—No keaha kou mea i hoouna ai i kou poe ai-a e hoao e lawe i kr'u ola?" "Ke piha loa mai nei o keia wa," wahi ana, me ka okalakala tiNliu no ko'u ae ole i kana noi'. ■ . "O kou manao paha, he oi aku ka em» o ka rpake mamua o ka hoopaa pio ia ana." "E pono no e noonooia na manao maikai Iloko o na hana a pau e lawelawe ia ana," wahi ana i hoopuka mai ai me ka huhu maoli no. Nana aku nei au .iaia me na hiohiona e hiki ai iaia ke hoomaopopo mai i ,ka manao. "He hoohe a he maka'u wfiie oe e Tuesk," wahi a'u i pane aku ai me ka hoonana, "no ka mea, ua lawe ae nei a maluna o ka malu oia oihana oe e paluku mai nei i kau mau olelo hoonaukluki.

"He makehewa loa ke kamaillo ana mai ia'u ma ia ano," wahi ana, "ua ike no au ia oe." I "No—e ike na L.ani, aole oe i ike ia'u. Aka, e hoike iki aku au i k&hi mea e pili ana no'u. Ua oleloia, he kanka ike ole oe ia mea he ma&a'u; a o kou iini, aoha, ua moe wale—a he hookahi'no wahi mana iki i koe, oia k«L puni hanohano (ka haakei paha). E hoaoia ana oe e a'u ma ia mea. O keia hana hoao i kuu ola, nau no ia i hoolala. Ua. hoao oe e hookola mamuli o kou manao ana ua hana ino aku au ia oe, a ua hoao no oe i ka wa au i manao ai ua ikeia kou pale ana ia'u. He mau hoolala maalea keia au, a ua aneane maoli no e ko; a ina ua hooili oe i ka hewa maluna o Deviniski.". Hooiohe mai nei kela me ka pane leo ole. Mamuli nae o kona hoolohe ana mai, hooipaopopo iho la au he oiaio nana no keia mau hana hoopoino wale ia'u. i "Heaha hou aku?" wahi ana i ninau mai al. "He hiki Joa ia'u ke hooia i keia ae, he hlki wale no; a ina au e hele ana imua o ka Emepera ua hiki loa ia'u ke v hooia aku ma o ko wahine la." Ua hikl ote iaia ke poi iho i kona inaina ma keia wahi. Ua ike no oia i ka io 0 ka'u mau olelo. N , "Hoi iho no." wahi a'u i hoopuka koke aku ai, "ua ike no oe i ka mea a ka lehulehu e kamailio nei no'u a me ko wahine. Ua hoike mal nel oe ma kou hiohiona, ua ike oe ia mea, i kuu olelo ana aku nei, aia ko wahine i kuu hale 1 ka wa o ko poe a*eha i hele ae nei e powa ia'u. Ua hoao mai nei oe e hapala i iuu inoa maikai me ko ka wahine; a ua wahahee oe. No kau wahine nae hoi, aole loa i ulu ae kekahi noonoo haumia nona, O ka'u ike, he wahine maemae loa oia ma kona kulana hoopono. Aka, e ike mai ke Akua i kau hoonaukiuki ana. kau mau olelo hapala wale e hoohaumia nei ia maua. Aia no nae ia oe la, i hoomau oe ma ia kulana, alaila, e loli ana paha au, a I hana oe a lilo au pela. alaila oe—" Aole i hoopuka i ko'u manno vreīiweli loa o ka pii ana ae; a i keia wa no hol &u I Ike aku ai I kona ano kaumaha me ka ploo. no keia mau olelo e pili ana i kana wahine. "Pehea hou aku?" wahl ana, "Heaha kou makemake?" Me ka uiolohl keia mau huaolelo i puka mai al. A hoomaopopo iho la au ua plha maoli oia i ka Inaina me ka 1114. "O keia hakakalua. aoe na'u i kono aku, nau no, e Mr. TueskL No'u iho nae, he oi loa aku ko'u makemake i ka oluolu me ka maluhia. A ina kaua e hoomau ana, aiaila, e hakaka ana au me na ano mea eha ike oie e loaa i ko'u lima. i ike ai oe i ka oiaio o ka'u olelo, e hoouna ae oe i kekahi mea i kim hale e lawe mai i kela kanaka. E hookuu mai ana no kuu kalKuahine iaia ke kli la aku. O ko wahine ke aikane a kuu kaikuahine. aia no ilaila me ia ! kokua nona, ke makemake i kahi mea. A mawaho ae o na mea a pau. aole loa au e ae ana e lllo kekahi mea a'u i hana hewa ai i aikane na kuu 'ka&uahine." "He kepolo maoU no oe!" O keia iho l* ua huaoWo l oili mai mai kona waha aal Ku ae pe! keia a puka iku ne! ma ktkahl naml. aoie i liuiiu. lohe aku nei au i ka hamumu leo mal. a hoomao* popo aku iie! au, oia no, e hoouna ana i kekahi mea e ka'i mai i ka'u pio. "Alaila, ua hoouna aku la oe? Ua pooo," wahi a'u i hoopuka aku ai. "a ina pela, e ao aku oe i keia'poe iliohae au e hooki 1 ko lakon hoomahua ana ia'u; a e Uke me kou hana aaa ta*u i ka mea pololei, pela no e naau ai ka nohona aikane ana o kuu kalkuahine na ko irahixte. Aote e ioihl aku. Hoo-

kahi mea e ae i koe. E haawi mai oe i eiua mau 'palapala ae e heie' (pass) no'u a me kuu kalkuahine—he makemake au e hele ma\vahQ ,aku o na palena no kekahi hana ano nul. Ao!e no paha au e hala ana i kou maka no hookahi wahi la wale no." "Aole loa e hiki ia'u ke h&awi ia mea, a aole no hol e hiki ia oe ke hele." "E kakau koke oe i na palapala. Me a'u aku ko'u hele a me ka ole." "Aole; aole ē hiki ia'u ke kakau. Ina au e hana ana pela, aiaiia, e lilo ana no i mea ole i ka la apopo i ke Kuhina Kalaiaina." "No keaha hoi?" "O ka olalo maoli no ia a'u e olelo aku nei. Aole e hiki ia oe ke haalele ia Rusia nei." "Aole no o'u manao ia. E kakau oe, a ina aole, alaila, e hakakalua no kaua, e Mr. Tueski." I keia mau o!c-!o a'u, ua oli koke kona mau kulana paa!iiki, okalakala. Ua maa wale paha o a i ke okalakala mau i kona poe kanaka, akahi 110 a hoohokaia ma kona kahua oihana—ua hoohaahaa maoli ia no. fNo kona maka'u maoii no kekahi a'u. Ua kohu bebe loa oia. Kakau mai nei keia a paa e like me ka'u kāuoha. laia nae e kakau ana, ulu ae nei keU wahi manao: malia paha aia no he mana 1 oi ae i kona, mahope ona. No ka n"iea, heaha auanei kona kumu o ka hoo puka koke ole ana i palapala hopu no'u, a hoopaa ia'u? Ua pinepine kona hana ana pela mamua i ka poe i oi ae ko lakou kulana i ko'u. O kona lima kakau ka mea nana e wehe i na halepaahao paa loa o Rusia. Ua ulu ae keia manao mamuii o kona haule ar.a i kana kumuhana mua, noaila, ua hiki ole iaia ke alo ae. "Hookahl mea pohihihi loa 1 3jo'u ma nao," wahi a'u l olelo oluolu akiL ai, i

Ke hooikaika mai ka. Agena o Papa lta e loaa kahi kupono e eii ai I ka imu nui a kona kahuna e hoikeike ai i kana mau hana hookaiakupua. A aole e kala i noke iho nei I ka huii i wahl kupono, aole nae he loaa iki. Nol ia aku hoi ke aupuni e ae mai ia laio ae ©ei o Aaia. hoole:a mal. Nui no na poe alna e ae i nui ia, he ole no ka ae ia mai.' | Ua waihoia aku ka palapala r.oi ika Waiwai o Pauahi i wahi e hana ai o ka . mu. aia a mai ka pane. alaila

kuu wa i lalau aku ai i ua palapala. "Heaha la kou mea i kakau ole raai m>i palapala hopu a hoopaahao ]>aha no*u? Owai la keia mea nui mahope ou?" "E ola au iloko o ka manaolana," wahi ana. "O kau pahikaua a me kau eleu koa alakai pololei ma keia mua aku: a malia paha t ka hiUepaahao no. Aole no au e hoohaiealia i ke kakau ana ke hiki mai ia wa." Me keia mau huaolelo, haa'eie aku nei a uiaia. I ko'u puka ana mai mawaho'o ka hale. pili Kokoke mai nel kekahi mea mahope o'u, a huli aku nei au a ninau i kona manao. Aohe no he mea e ae malaiia ia wa. "Pehea mai nei. ua hooko oe?" wahi ana i hawanawana mai ai. Nana pono loa aku nei au iala: noonoo ae nei auu, aoie l->)a au i iko mua iaia. "Heaha ke ano o kau o!e!o," wahi a'u i ninau aku ai. ma ka muliwai," wahl ana i pane pokole mai ai, a haupu »\e nei au i ke kauoha a ka poe NihUisi. Ike iho !a au he Nih!l!si keia; ai& no iioko o ka olhana makai. "Ua inakaukau ke aia," wahi a'u i pane aku ai, a hol awiwi mai nei i ko'u home. Ua poina maoli no au no keia kumuhana, ia'u e hoopaapaa ana me Tueski. aohe wahi mea a ulu iki ae o ka noonoo no ia mea. Ia manawa noonoo ae nei au, malia paha e manao mai ana ka poe Nihiliai ia'u he hoohe wale, a ua komo pu au me na makai no ka hopuhopu ana i ka hui, a e manao mai ana lakou i keia komo ana a'u i kahi o Tueski, he mau hana hoopalaimaka wae no, me ka hookuu no iaia e ola. Mok. XIII. f (Aole i pau.)

popo ka la e hoikeike ai. i \ Kenui ka makemake oka poe naauao { 0 ke kaona nei e ike I kela mau hana, no ko iakou maKemake e hooinaopapo. 1 ka mea I hiki ai ia Papa Ita ke komo ; Uoko o ke ahl me ka a ole la o kona aahu a me ka poino o!e o kahl lihHlh! 0 kona kino. Ke oielo nei o Papa Ita. he uhane o!a ka niea eana e paie altu. 1 ka weia o ke ah!» aka, ma ka ike o ka.: poe naauao. aoie. Ua manaola. he mea ! pale ahi no aia iloko o kekahi o kaaa »3att mea p*a.hana. ar?a no I hoomao-l

>popo ole Al. no kona naaupo. Ua ol«lo [ae kekahl poe naauao. he maa hana no kana. e llke me n& h&na a ka. haole e . hana nel l k&p&la he "me«roerl«m. hyvhe han* ma ka awlla o k« kino e hlkl a! ke hoohlamoe i ke klno» a pela wale aku» Ala hot i ka hoomaopopo ac& aku e ikeia al ka oiaio. | Nui ka hopuhopuia oka katew* tvaiu 4 kela mau 1a- Aohe nae he hopia ia iho oka poe kual Ina e o *® ** 1 awi " la ise na inea Ino.