Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 22, 29 November 1901 — KA HOPENA A KA UA NUI KOMO HILO I KA HOOLUA A KA INO. [ARTICLE]

KA HOPENA A KA UA NUI

KOMO HILO I KA HOOLUA A KA INO.

H»-ha kA Mipu Ua ka OpaĪA k \ —L!k> ka Pa Papa o H-AkapiLa Mi i Lok>waL—Polno na Alanui. Aole paha he-wa i ike ia al ka kana ; ino a ka wai ia Hilo no kahl mau raa|kahikl'J haia mai ka paa ana o ka mu- | liwai o Waiolama i ke alanui. e like I me ka mea i ike ia ma ka puie i haia. ' He pule ae nei a ol ka haule ana mai o' i na omaka wai & k& ua ia Hil> nei me ka mao ole. a he kupilikii maoli no ka noho ana 0 ua aina kau nei "i ka lani ka holowaa ua." Aole nae ia I IUo. 1 mea makawelawe'a wa<e aku no. no ka mea. ua ioihi na la I noho pumeh&na ai ka aina. a hiki mai la nae i ka pule holookoa i hala hoi mai la kamalii kamaaina o Hilo a wehe mai la ina mano wai o luna a hooma-u iho la i ka honua 1 hele a wela nopu 1 ka la haoa o ke kau makalii. He ua keia i ike mua ole ia kona ikaika no kek&hi mau makahiki loihi i kunewa aku mai ko makou hoolilo ana i keia aina malihini i home a i halau hale no makou, a lilo ai na kahawai ame na alahele kinikini i mau hale kipa na ke aloha a hiki i keia la. Ua ike maka ae nei hoi ua au «me he manu kaka la iloko o ka wai a hoolana i ka auwae i kahi haiki. Ma ka Poalima ame ka Poaono 0 ka pule i hoike ia ae nei, ua halana ia na kauhale mahope o ka aoao mauka o ke alanui Alo e ka wai. ua uhi ia kahi uwapo o alanui Keko e ka wai a komo aku la iloko o na kauhale ma kona mau aoao. Ua like ia wahl me ka moana wai akea e lana ana, a o kona opu ua piha ina opala a ka wai i hehu mai ai mamua o kona alahele. Maluna o ka ili lipolipo o ka wai e lana hele ana na hale liilii ame na opala like ole a ka ikaika o ka wa i hao mai ai a ku ke a ka hale o Kaupo i ka hoowaa eli rhoku kāhawai. Mai kela wahi uwapo ae la ma kona akau a hoea i kahi uwapo ma alanui Opilopilo (Mud Lane) he moana wai nul akea e hiki ai i ka moku ke holo me ka poino ole, ofai ua hiki aku ka hohonu o ka wai i ka ewalu kapuai, oi aku a emi mai paha. Aole e hiki i ka wai ke kahe aku ma ke alawai oki o Waiolama, no ka mea, ua iliwai like ka waiho ana o ka aina a halana malie ka wai. I keia wa a ka wai e lana nei me kona mea olt? nana e hoaleale aku, aka. aia nae kona ikaika ke haha hele. la i ka honua paa. e hoona ana hoi i wahi nona e hemo ai a hoolei aku i kana mau opala iloko o ka hohonu o ka moana, me ka nana ole ae i ka paa o ke alanul a ka mana o kanaka I hana ai. Ma na wahi apau o ke kulanakauhale he mau )oko«-ai I wale 110 ke lana mai ana 1 hiki i ka i waapa ke holo a pau ka makemake. i Ua holo ia e Dan Kaihenui me kona waapa mai kona hale mai a hiki kahi o ka pa papa o Hakapila ma ka lihi mauka o ke alanui e holo la i Waiakea. Ma ke kakahlaka Poaono he oia mau ka ikaika o ka haule ana a na* pakaua, a ua hiki ole i ka wai ke hoomanawanui iaia iho no kekahl wa hou aku me ka nana ole ae ina alalai mamua, a ia wa 1 pii aku ai ka wai maluna o ke i alanul a kahe aku iloko o ka pa papa 0 Hakapila me ka ikaika a hoolana ia iaku la na papa, a aneane hiki kupono ole ina kaa ke hele. I ka auina la ae ua ano kualiilii ka pii ana a ka wai. Ma ia po iho a ao ae ua eli aku la ka wai elike me kona ikaika a lilo ae la ke alanui i muliwai akea aneane 50 kapuai a komo iloko o ke kai mawaena 1 aku o ka hale 010 papa ame ka hale hoahu papa a he kahawai ia e waiho la i keia la- Ua nui na papa i lilo 1 ka wai loaa mai la hoi i ke 'kai kaialupe ia aku la i ka moana, a o kahi no hoi ua lawe ia ae la a ku kahaoa ana i ke one wali o Ohele. Ua hlna iho la ia mau hale me ka nul o na poino 1 loaa. ! Ma ia la Sabati he 200 a oi ka nu! o [ na poe hana i hoolimallma ia no ke kokua ana i keia pilikia, a he mau ta- , usanl dala ke poho o ka hui I keia wai. He nui aku na poino o ka hui, aka, aole nae ia i hoomaopopo ia 1 k«_M'a wa. O na hale Pake mauka o lalla ua ulaa pu ia e ka wai a waiho ilalo. He ku i ka ma!noino na hana a ka W:ij. he ku maoli no I ke aloha na kauhale I halana a hoopuni ia e ka wai, olal na poe oia mau wahl e kuku mal ana me he poe la ua loaa 1 ka ma'i hwkaawale ohana, no ka mea. ua oki la e ka wal a ua like me na mokupuni ako'ako'a e ku ana iwaena moana. Aka hoi. ua hala na Ia o ka inea ame ka auwe ana, ua eml ka wai a ua pau ka hewa 0 ka aina. a ua lohe hou ia ka leo o ke kuhukuku ma ko kakou alna. Eia ka uwapo o Waiolama ke hana ia mai nei e ke kamana uwapo kaulana Kimo Lui, a he mau I& helu wale no k oe hiki hou ina hana o ka lehulehu ke hoohana maluna oi& alanul, aka, l keia w& o na poe helewawae wale no ke hiki. O na kaa ame na kaa ukana aia ma ka mlle ēkahl e hele nei a hoea i kai 1 W&lakea. M& na ap&n& kua aku nei u& kipa pu ae I& kela !no & hoohanee lho 1& I na alanui. M& Kaumana &e nei ua hoo polno la ke alanui a ku kahaoa 1 k& piU w&i. O kela uwapo o Maulua ma HU« Akau ua alaa pu la k&hl aoao. Ma Hakalau ua hanee iho 1& ka pali a paa ke alanui, aka, ua hana koke i& no & p&u ka pillkia. O keia mau h&awina popilikla apau ua kipa ae m& Olaa, % u& hoolilo ia ke alanui e k& w&i i moana wai no kekahi mau mile. Aole nae he kino ola 1 hoike la mal ua polno. He mau poino e ae no paha kekahl. aka, aole ia 1 loaa mai ia makou. .O ka muliwkl o Wailuku iloko o k& puk' i hala, ua Uke p&ha me ka wallele o Niagara. ka hele o ka w&i & ku ke puhi i kumu pali. a nalo na m&uu kaulana a Paao. Ma ke ahlahi Poaono 1 hoike ia ae nei ua iUo m&i la kekahl mau paipu wai o ka Hale Kukui Ulla a pae ma kela aoao o ke kai o Maluaka. la po ana iho ua nele ke kulanakauhale J ka ull& & haha poele k& papal o Honolulu. He nui ke k&m&illo o na haole i ka wa i hala e pill ana i kela inoa "Kulanakauhale Ua," ua ! ae lakou he inoa keha wale iho no ia, A hiki mai fa nae 1 ka puie i hal& p&u kuhihewa a ike maka 1 ka ua o ua aina luiehua nei a l&kou I hoopohaI& ai, & hookahi ka au pu ana Uoko o ka wai me he manu la. O ke al&nui i liio iho la 1 kah&wal ua Ulo kona p&& i ku &1 no aneane hap&h& keneturia I me& oie t ka wai, a

ko ae la ka olelo "O ka hale I kukulu ia maluna o ke one, aole e mau." Ua kaena ia kona paa, aka, I keia la ua hoi hou ia a kona kulana mua i kinohl. Iloko o keia pule i ua nui al aole makani, aka, he !ai papuhea wale no ka mea i ike la. Aole no hoi i lohe la ka leo o ka heklli, aole i ike la ka. maka anapu o ka uwiia ma ka poiuiu iani. aole. Aka, o na omaka wai wale no a ka ua I Kulanihakoi kai h&ninl iho maluna o ka aina a huai ma! la na wai mai ka honua mai. He nui na mea i olelo ia no keia wai nui o Hilo, a e hikl •mal ana ia ma kela hope aku, aka, he mau wa olelo wale no la a ka lehulehu. Mahope 0 ke komo ana o Hilo iloko 0 ka hoolua & ka ino, a nul ka poino, ua wehe mal la na lani 1 kona nani, a pau ae 1a paha ho! ka huhu o kamalii kolohe o ua aina nei a na ka lili 0 ke Akua. He lohe wale no & ua ike maka ae nel hol ina mapu ua o ke Kulanakauhale Ua-—'Ka Elele Hawali.*