Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 17, 25 April 1902 — O JAMES KEAUILUNA KAULIA UA HALELE MAI E Heluhelu Buke ana oia i ka manawa o na Anela o ka Make i iho mai ai a Kaili aku la i kona Hanu Hope Loa. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

O JAMES KEAUILUNA KAULIA UA HALELE MAI

E Heluhelu Buke ana oia i ka manawa o na Anela o ka Make i iho mai ai a Kaili aku la i kona Hanu Hope Loa.

! lla like keia ola ana me ka mahu i pu-a ae a nulo aku. Me ke ola kino maikai no, me ka hauli no, me ka manao ole ae ua kokoke mai ka anela o ka make, a I ka hol ana mai o na mea aloha e waiho aku ana kona kino i aloha' nui ia, ua haalele mai la ka uhane ola oia Hawaii oiaio i aloha nui ia. ! i "Eia no ka oe ke hiamoe nel e papa?" J j wahi a kana wahine aloha i ninau aku ! ai, me ka manao mua ole ae ua hala j aku kana kane aloha no ke ala hoi ole J ! mat, "e ala hoi paha ua ahiahi," aka, • | aohe leo i pa-e maL Lele Jho la ola | I honi l kana kane i pili aloha ai no na; | makahiki loihi, me ka manao eia no la i oia ma keia aoao o ka muiiwai eleele o

ka make, aka. Ike iho la o!a i 1»* hu'ihu'l o kona helehelena. aole hoi i[ Uk* me ka manawa e pumehana ana. kona klno I ka wal o ke ola. N'ana po- \ no Iho !a o!a i kana kane' aihoa. aohe, oni ae. nana iho !a oia o ka hanu ae. j aohe hanu ae, haha iho !a i ke klno ot ke kane oia mau palupalu no. *>!a jnsu, malkai no, aka. aia kek&hi mea i ma-| alo ae. me be mea ala e i mai ana iaia,! ua hala, ua hala kau mea i aK>ha &i.

"He oiaio anei ua haalele mai oe e kuu aioha ia'u, he oiaio anei ua hele aku oe me ka hoike mua ole mai," ae he oiaio a o ka hele ana iho ia ia a, ka uhane ola, he hele hoike mua ole ia , mai. ! Me ke makou e holke aku ' nei i ko makou poe heiuhelu i ka haa- | iele ana mal i kela ola ana o James ! Keauiluna Kaulia. I ka Lapuie nei ua i ala ae la no oia e like me ka»mea maa mau iaia, me kona ola kino maikai. Ia , kakahiaka ua hele oia no ka Halewai • a hoi mai me kona ola kino* inaikai no. > Hoike aku la oia i kana wahine he hai lawal ka iakou i ka hora umi, a hele hou no a hoi mai aoie lakou i hui. I; kona hoi ana mai ua makaukau kana? , wahine ame ka laua moopuna hanai no ka hele ana i ka puie i Kaumakapili a hoohihi mai la keia o iakou iike ke hele. | Aole oia i manao o kona kukuii hope ana ia imua o ka Makua Mana Loa ma [ keia ao. aka, ua nani kona hele ana ma | ka hale hoano o ka Haku ia ia hope ■ loa. Ua iohe oia ika manao paipai oia la e piil ana i na laau oliva like ole. a ua hoomanao ae paha oia ia mau manao aiakai naauao oial oia i kokoke aku ai i ka muliwai eieele o ka make. I ka pau ana o ka puie oia la ua hol mai la oia me kona ohana a mahope' 0 ka hoomaha ana ua ai iho la i ko | lakou aina awakea. me ka manao ole ae o ka hope loa ia o kana hooplha ana 1 ka lua o ka inaina ma keia ao i piha, i na ehaeha Hke ole. 1 ka pau ana o ka laua ai ana ua noi aku la kana wahine aloha e hele iaua e ike i kona kalkaina e noho ana ma Nuaanu. a pane raai Ja kela, "O oe no o kaua ke hele. e noho no au i ka hale neL O hele ma ke kaa uUa." Aole i manao ae kana wahine o kana mau olelo hope ana ia iala, aole ola i manao o keia huakai heie ana ka huakai e kaawale aJ iaua tio ka wa maa loa. X ka makaukau ana o kar.a wahine ua leau aku ia iaua ma k* kaa uila a hoio aku la a haalele iho no i kana kan* aloha e moe ana i iuna o ka pela ma kekahi o na luml mahope o ko iaua home ma Paiama. E heluhelu buke ana ola. a oia wa!e no ko ka haie me Makainui. he kaikaina ohana no nona. Olal iaua e noho ana. um kiai aku la o Makainui a e hiamoe ana. a manao ae la he hiamoe pono keia hookuu aku no e liiamoe. I ka hol ana mai o kana wahihe me ka iaua inoopuna ha- 1 nal. ua hoiio aku la kahi moopuna sne I ke aioha ota wahi ptiu«ral iiiiii a kahe* < aka ia i kona kupuna al»>ha. "Papa 1

4ear, Papa no mea o papa W4tle no kona kupunakane iala. Aoh - y<jie la irai o:a leo kahea, a manao ae la ua pauhia loa ia ! ka hlamoe a hele oh:oa aku !:i kana wahine iaia, aoihe ala lionl iho la iaia, ua hele a hu'ihu'i kona helehelena, aka, oia m;stu pu:r«'hana no o na wahl e ae. Manau> te la no oia ua pilikia kana kame a ka.'.«.:a aku la ia Keoni Ahia, k,e- | k&hi o na ohana e noho pu ana me !auai, e holu e kii Ia Kauka Camp, ko lakou kauka ohana e hete mai e nana ponoi 1 ko lakou makua- o kela ola ana. laia i holo aku ai, ua koe hookahi iho Ja kana wahine me ke kino puanuanu : <> kana kane. Lalau iho la ola i ka lima o kana moopuna a holo aku ia no ka luakini o Kaumakapiii e kahea ia Kaulia Makua e hoi mai e nana i keia pilikia. I ko laua hiki ana mai ua hoao iho la e iomi laia i mahana ae kona klno, aKa, ua hala loa ka manawa o ka mnhana. Aoie 1 loaa ke kauka a no kela loaa ole ana ua hala loa ka manaolana e loaa iki ana kekahi wahi po-, na mai ka ike mai o ke kauka. Akahino a uhi mal ka weli ola make ieo oie, | uhi mai la na hoomanao ana o ka waiho ana iho i ke kane iloko o ke aloha ame j k(? ola kino maikai, a maopopo ae la. hol I ka ohana ua hala o Kaulia. Aloha, aloha ia Hawail i kupaa mahope o ka lahui, i kupaa ma ka aoao.ana i manao al oia ka pono, ia Hawaii i haawi i na mea a pau, kona manawa ame kona ikaika a pau no ke kokua 1 an.a i ka hana ana i manao ai ola J<a' pono no kona lahui aloha. J tla hoike koke ia aku la keia mako kuipaianaha i ka Halewai a hiki mai la ka llope Makai. Mamuli o keia. make hikiwawe ana ua kahea koke ia i kiure kolonelo. lTa koho ia na kiure mai waena mai o kekahi o kona poe hoa'loha: Kualaku, Joseph Kalana, John Noble, John Kuaana, Wiliiam Olepau, ame Josoph Fwn. Mahope o ko lakou makaikai ana i ke kino make j ua hoouna ia aku la kona kino no ka wahl nana kino make o ka Papa Ola no ka huli pono ana i ke kumu f> kona make ana. O.ka hora 11 ia o ka do 'Lapule, a aole oia i hoihoi ia mai i ka hale a hiki i ka hora 4 o ke kakahiaka. Ua hoike ao la na kauka nana oia i na«a ua loaa o!a i ka ma'i puuwai no kekahi īminawa loihi, a ua hoike mua ia aku !\ > >»ia e kona kauka e make hikiwaui' aaa oia i kekahi manawa ina oia aolo e malama pono i kona ola kino, l'a nninao na kauka ua ioaa oia i ke anu <Uai oia e heluhelu buke ana a e inoe ana hoi iluna o ka pela a oia ke kuiMi i hiki mai ai keia ma'i me ka i a kalli ia ae la kona ola. I kona ;'.na aku i kana wahine e moe maikal ;tna no oia, me he mea aia e hiann ; 1 tn:tikai ana no. Aohē mau hoailona l-:a ehaeha maluna ona, aohe hoi n • >oike mai ana ua haalele mai la «t:a : ola ana. • HiWU' i ka lohe ana mai ua haaleie v.v,\i . v «> KauHa i keia ola at>a. Oa i<>> i ::k >u mea kakau iaia iioko o kaj hiaki t.t kakahlaka no, he Ikaika a j h- v■:-ih >i kona ola kino ke nana! aku. a ht>i ka mea i moeuhane ; mua ua kokoke mai kona mau hora o waiho mai ai \ ka hana a hoi aku e hooi\ta!!ia no ka wa mau loa? Piha ko laua home i na makamaka i ke kakahiaka Poakahi nei. a ia la holookoa no. Ua hikii aku mai ka poe kiekie a ka poe haahaa loa e ike i kona klno puanuanu, no ka mea. he kauaka oia ua ike ia mai ka hanohano a ka ilihune, mai na haoīe a na kanaka. Aloha, aloha no ia makuiv o ka lahui i haaiele mai la. Ta hanau ia <>ta ma Holualoa, Kona. Ilawali, i ka la 1(5 o Aukate, 1860, a haaio\o ma\ la i koia oia ana i ka ia 20 w Aperila. 1902. ua iike me 42 makahiki a «>i kona ola ana maluna o na lepo aloha o Hawaii. o 05. \V. Laiona kona maku.'i.Uane, a o F<va hoi kona makuahinu'. I ka elua o kona mau makahiki ua lih» oia iu A?a Kaulia, kona niakuakaue ohana. a na Asa Kauila ola l malawa. a iiiki i kona nui ana. I ka ianawa o noho iunakanawai ana p Asa KauHa no Koolau ua noho lakou ma-!

luikv ;i i ka hol ana mal \ ki> kaonu u«*l ua hookomo ia o Kaulia i ke kula Huwaii miy Kauaiahao. Ma keia kula i hoonmwiao Ia ai a hikl i kona komo ana i Kahohuna no ekolu makuhiki. Mahope m;\i ua noho kuioukula oia noi k<:« kula llawaii ma Kawaiahao. 1 k&! umlkumamaiima o kona mau makahlkii ua H)o oin i alakai no na keiki e a'o an.-n ia iakou i ka {uiikau ana, a «> koino |iu ana h<*i mo iakou ina na iealea a l*au. Mahope o keia noho kumukula aiuii ua hoomaka oia e a'o i ka oihana kamaiui. I ka umikumamawalu o kona nuin makahiki ua hoojmlau oia me Mifj»Maraea Keawe, a i ka ia 2 o lanuari, | IS"7SU ua hoohui ia iaua ma ka berita { ma'?mae o ka mare. No 23 makahiki ua noiiio aloha luua, ua noho hoi me ka| luwmanawanui i na inoa o keia ola ana \ a hiki wule no i ka Kw*a ana ia iauaī o ko iaua home nani ma ke kihl o na | Alanu) Pupule ame Mol. Mahope mai ■ ua noho «ia ma ke ano he haiv\i papu I ma ka pa pnpa o Lau Ma. I Ka maka-| hikl 1?S5« ua hoomaka oia e a'o kana-! \vaJl me ka Hon, Li. Kauiukou. I ka hol ana o Kaulukou l Hiio ma ke ano he Makai Kui no Hawaii ua hoi jm nku no o Kauiia m« ia a noho ma ke aho kapena maks)L l'a noho laua ma HUo no ekoiu makahiki. 1 ka |vau ana lCau!ukou a Hlo kona wahl ia Pahia. ua lik) o Kuulia ka Hope Maka! N'ui. iia kekahi kau koho lunamakaainana Uulkuwa ma Hilo ua holo ku-e aku o Kauiia ia Xawahl a ua lanakil» ola. •kau aoie oia i noho ina na haie kau, kana*at. i I ka makahiki ua ae ia oist e ia-i i ka uihana K»k« a mai ma«a>«v mai a hiki waie »•> f kona haaleie anai mal ia ua iaweiawe i«. olhanaJ U U«>kahi mea am» nut Uxa n\* kona |«-| wHawe ana i keia oia kona ko>: :*uak I kona lnhui aihune, 1 ka manawa * iioj»u «i kekahi H«waii Mhun* a imikl <ik» iala ke uku » iok>. ua haawi *ku o Kaulla lala ma ke ano fe<» loio no ia kanaka ka uku oie. a he h\x>- ! liAlll uo uku o ke «ioha. Ao|« no k,ma | la*rvlaw* ana ia hihia me ka uku ole ta twai a «,%la ke kumu e h,x»hemahema *<♦ aka. «a paio aku oia nt« ka ikalk» I ame kalil ike loi.> hoi i !oaa iala. Oia %a |ww#S<lena o ka liui AloHa Aina, a nia fcoik*k*bl o na Ula \* k* l la ai i Wamn*t<ma n» tca imi ; f ana i ka jMjno o Moiwahine Uliuo* - kalMii lle Siu\a ikAlk» ola, a «ia feal k& r»uah*wma!u o ka Ffts* Ho*k* W*na a hlkl w*3* »o i k«»

na haalele ana mal la. Nana. keU olelo kaulan loa, "Kill the |snake," oia hol e "Pepehi i ka Moo," a o ka moo i m&nao la oia no na haole Mikanele. E ola ana la olelo kaulana ana ma Hawaii nei, a e liio ana hol 1 kia hoomanao x>oina ole no Kaulla. He ehiku a laua keikl, aka, ua pauj ka hapanul I ka hele mamua aku o ko iakou makuakane, a he hookahi wale no i koe iho, oia o Kaulia Opio e hana ma ka haiekuai o Daviea &. Co. I noho ana o ka Aha Apana i ka Poak i:il nei ua ku mai la o Kaulukou a noi mai la e hoopanee ka Aha mamuli o ka heunīanao ana i ka make ana o Kauiia, *«.i-'rahi o na loio i lawelawe mau i ka h<ma imua oia Aha. Ua ae ia aua nui n;i ioio ame ka Lunakanawai Wilikoki i hoike ae i ko lakou minamina ame ko| S;tkou aloha no ka 1010 i hala aku. Aole o ka Aha Apana wale kei hoopanee aka 0 na aha no a pau o keia kulanakau- | hale. | E malama la ana kona hoolewa ika ! auina la Lapule e ,hiki mai ana. Aia kona kino ma ka hale o H. H. Williama 1 kela manawa, a I ke kakahiaka Lahule e lawe ia ai no Kaumakapili. E malama ia ana he halawai haipule hoomanao nona e ka Makua Lono ma Kaumakapili i ke kakahiaka, a i ka auina i la mamua o kona hoolewa ia ana e-ma-lama hou la ana he halawai hoomanao. Ma Nuuanu e kanu ia ai kona kino no Ika wau mau loa. Ala na hoolala ana I o kona hoolewa ame ka malama ana o [ kona kino iloko o ka lima o Keoni Ema- ' luka, Keoni Wise, Keikialii Kalaniana- | ole, Fred Bekale ame George Kaia. He i poe Home Rula. Makai, Poola ame keI kahl o kona ohana ana kona poe hapai I pahu. Ua kono ia na makamaka a pau | e ukali iaia ma kana huakai hope loa j maiuna o na lepo aloha o ka aina ana i [ aloha ai. Aloha ia makamaka heahea o i ka makani olau-niu o Kapalama.

JAMES KEAUILUNA KAUUA. '