Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 32, 8 August 1902 — O HAWAII NO KA OI. HOOIOI AUPUNI IKAIKA-KA BAIBALA KE KAHUA MAOLI I HOOLAHAIA MA HAWAII ALOHA. [ARTICLE]

O HAWAII NO KA OI.

HOOIOI AUPUNI IKAIKA-KA BAIBALA KE KAHUA MAOLI I HOOLAHAIA MA HAWAII ALOHA.

'(Unuhiia e O. Z. W. Waikalai.) He luaole ka. mana o ka olelo «• ke Akua, ka mea nana i hoolilo mal i na aina ikaika i kokua no ka mea i ho»pe'a wale ia. I ka makahiki 1847, i ka malama o Feboruar!, la 4; ua lawe ao l:e Alii ka Moi Kauikoaouli i ke Alii ke Kama'liiwahlne Hakaleleponi Kalama i wahine mare nana, a ua hoohuiia iho laua maialo o ka iaahia o ka berita maemae o ka olelo hoohiki a ke Akua a me ka malamalama o ka Buanelio Nani. He mau iiaia ae ma ia hope mai, ua kukala pili aupuni iho ia ka Moi. "O Ko'u Aupuni, he Aupuni Paiapala, a o ke Kanaka Pono, oia Ko'u kanaka." Mailaila mai i imokahua ia ai a i lilo ai ka Palapalā 7Iemoleie i kumu a i hooi maluna onipaa no na Paemoku o Hawaii nei. A» maluna o ia kahua i ku iho ai ka Moiwahlne Puuhōnua no ka wa kokua ole e iike me Ua hoike a ke Kii. Kaahele aē la na minute, a o na sekona hoi o ka manawa J<e naue awiwi ]a. Aia hoi ua au aku la i ke kai na Alii opio, o Lihoiiho a me Kamehameha Y., i anoi nui ia; ma ka makahiki 1849 ko Jaua hoio ana. Ua hiki aku laua i Amerika, a malaila aku no Eneiani, a ua kuka pu hoi me Farani. Ua kip;< aku la ma ke kulanakauhale alii o Ladana, a iioko o ia nani uluwehiwehi i huipu iho ai me na Alii Moi o ia mau aupuni ikaika, kahi hoi a ke kaulana i oieio mau ia ai. He keena ak9a o na waihooluu like oie, a he anaina nui hanohano ke poai ana, e iaa na Emepera Mana Nui, na Moi Poo Ka!aunu, iia Aiii Kiekie, na ioea kakaolelo a me na noeau kaiaiaina laula, i hooipo iho ai na kino elua. He huakai imi pomaikai keia ma ke kuka noho'na pili aupuni ana. Ma keia akoakoa ana i huai pau iho ai na ike kalaiaina o ko Europa akea mau kaeaea me ko Hawaii ukuiii mau noeau. Ehiku aupuni iioko 0 ia pohai, Beritania Nui, Farani, Italia, Geremania, Rusia, Amerik<a a me Hawaii pu nei hoi. E iike me kd opuuhose i mohaia ae, pela ka apana, hana 1 pahoia ia ae ilokd o ia pohai kaulana. E hoikeike ana keia me kela aupuni i ke kaena no ka holomua ma ka naauao a me ka ikaika. O ke aupuni o Farani ka mea i lawe mua ae i ka hajiohano ma keia kaena ana, a wahi ana: He helu ekahi au m« ka ikaika, no ka mea, ua hiki i ko'u mau pu kuniahi ke hoolele i ka poka no na mile he umi. a he eha (4) olelo 1 loaa ia'u; Helene, Beritania, Latina a me ka'u olelo kumu. Ua kohu ncf ke kaena ia F«arani, he nui ka lahui, nona ka puu huahelu i hoomaopopo ia o oft a i ole o 4S miliona kanaka. Ua hiki mai ia Italia: ua hookelakela ae la no ia aupuni ma ka holomua ma ka naauao, ka ike olelo nona ka makaukau o eha olelo: Hebera, Beritania, Latina a me kana olelo kumu, a he umi mile e lele ai kona poka, a wahi ana, oia no ka helu ekahi. Ua ku ke kaena a ia aupuni, no ka mea, o ka huina houluulu o ka lahui, he 25 mlliona, ua nui no hoi ka ikaika, a o ka waiwai, ua nui hewahewa, a maikai ke kulana ola o ka lahui i hui pu ia me ka naauao. Ua like pu no pela na aupuni o Geremania a me Huaia;' a no Amerika hoi, ua pii awiwi ae kona kulana holomua; a oia ka i kaena ae, "ka Aina o ka Lanakila a me ka Home o ka Wiwoole,"—hookumu' ia e ka lehul'ehu— tna o ka lehulehu—a no ka leh'ulehu; mamuli o ka hoopono a me ke kauiike. Ua lekei ae la na minute, o ka olioli aia ke hoioio mai ia. Hlki mai la ia Beritania. a eia kana kaena: "Aole e napoo ka ia ma Betitania, a o ka ikaika kipla poka a kona mau pu kuniahi,'

he umikumam&lua mile « !<;!« al. O ka pok*. oia na p&nalaau, o ka la, ola no ka naauao. E like hol mo ka uwila t anapu lho a hoomalamalama aku af t na pala lani, pela no ka manawa i kikeke mai mi i na Alii opio. Ke koele lftj k& uwaU i ka. manawa, a ke haka po- ( no nei na maka o ke anaina holookoa. j aia hot me kn hiehie ua iko <a ak" 1h ke kino opio e ku ana me ka Vnj-u'lii H&wali, me ka Huke Baik<>na. Ilma, o ae la Iwaho mat l: »:va kino a* h in at»na o (a hawau a*oi jn»;7a *iieahe ae »I kona ioo: ''O! aupuni, ke aupuni uuku loa, eonn' Wm I>>«, a he ehM no iniha ka Ia«-, in. * • kp kx,rti ana » kona pu kuniahi,: lu'ie ia kona leo i *a aiaa a pau» a jo k« icli> aaa o k'»na noka, ua hiki ako i ia i an aupuai o ka h(maa." 1 O krta «pio oia no » AleKan4»H- L>Th«,liho, ka haoiiina o ke kalaun* o Haj waii, a o ke auiwnl ana i kaena llio |aJ a asd ka pukuniahi, oia no ka I*atita!a, a peia i haawi ia mal ai ka ntahAio uiai na 'Ui mai a me ke Aiii ka • Moiwahiae Victoria pu, i ka 1 aoa mal, "o Hawaii no ka oi." He mea. oia4o ua ouipaa ko Hawaii noho'na, ma?«na o ka ( (ĪUei» a ka.Akua Maaa Loa. A o Lihalih» hoi, ua hiki <o& iaia ke olelo n»aei ka oleio BeHtania 010 ke olela MKikuahine la nana; a ua hiki n* hot i*.a £e oielo i kekaki mau olelo e a» e lik» we ke<a: Latina, Farani, Halia, IKeiwie. Heniania a tne kaaa olelo ko-n-.u; ua loiwi oliiua oleio malihini, i'hul jvu kana olelo ponoi o kona alna k«.:iau, alHlla, ua' loaa iava na oielo •ono. I ka makahiki IS»T. ua hoomaka ia ka hoohiolo ia o ka papu kaua o Honoiulu, ma lanuari 12, a iioko o 1a makahiki hookahi i wawahi like ia ai ko *a mokupuni e ae, mai liawaii •> Kauai. 0 keia raea i hana ia. ke haawina hoonawaiiwali loa aku kvla i ke au.ounl. nia lea hoonele ia uin. i na pnnu kaua ioie, a me na wahi hoomaiu n'o ua hau«ae!e. He hann hamahpma Ina ia m> 'kekahi aupuni i wawahi i na niea pale hoohaun«t>ie a m«> na wahi puuhonua o fea aina. «kii, e like me ka hiliuai nm-i luna o ka olelo a ko AUua, j>eia a»j 1 kanalua ole ia ai no ka hoomaopono <ina aku ia mau mea. Oiain, o ka Hal-1 bala ka papu kaua ikalka !t»a, kikl 010 ko wawahi ia, a 'Ua paulele iho u AIH. | ke aapunl a mo ka lahui maluna o 1a puuhonua kamahao, ka iiuko BaJbal«. H llke me ka ko Akua kakea aaa i ka malamaiama e poika mai, mai loko mai o ka pouli, i ko ke Akua manawa I hookumu al i ka Lani a me ka Honua; a oili palan®he mai la na eliea 0 ka malamalama, pela no I oili pa!anehe ma! ai na eheu o keia Buke Balkala a kokolo mai la maluna o na Pa*>moku o Hawali. Ke i mai nei ke Kaula, o laaia, l£ok. 44:4, r>; a me 43:6. "15 ninini aku Au i ka wai maluiiA o ka naea makewai, "A irp na waikahe maluna o na ala* maloo: "E ninini aku Au i Ko'u uhane maluna o kau pua, "A me Ko'u hoopomaikai maiuna o fcau poe namo. "A « ulu no Jakou iwaena o ka mauu. ' E olelo aku no Au i ke kukulu akau; 0 haawi mai: "A i ke kukulu hema hoi, Mai au'a oe; "E kal mai 1 ka'u mau keikikano,, mal kahi loihi mai. "A i ka'u n».au kaileamaliine, mai na kihi niai o ka honua." n? j»v« -f.A Opun Ti->.~e e popohe ana Iwaona <» keUa'ii kihapai laula, pela no! na ma«rui)unl he umikuinamalua e popōhe iike ana iwaena o na ale kai ona maiie o ka Moana Pakipika lauia a akea. Ma ka makahiki ISI9. a ma ka maiama o Mei, la S. make iho 1«. o Kamehameha 1., ti o kana keiki o Llhollho ka i pani lho ia ma koiia hakahaka, a pela i kapaia'i o Lihoiiho. o "Kamehameha II." Ma ka liopena o keia makahiki, iloko o ka malama o Okatoba„ ua hoonioni mai la na eheu o ka Hakw ; 1 ka naau o kekahi mau aiil. ljiholiho. Kaahumanu, Keopuolnni a me kekahi poe e ae,- no ka hoopau ana i ka aikapu; a kukaia ia aleu la ka ai-noa m«1 Hawaii a Kauai iioko o ia malanm, a me ia makahikiilike. Oiai nae lea moku kialūa iawe Misionari e holo mai ana ma ka moana. Ma ka makahiki 181fl, ma ka malama o Okatoha, la 23, ua haalele aku ka moku kialua "Thaddeus" ia 13osetona, •' naue palanehe mai ia maluna o na k" : >v>uliuii no na paemoku popohe ■■■> ; ' ukuiil. Maiuna o keia moku i haliia mai ai ka Buke Baibala, a me he kanaka la e au ana ma ke kai i ake nui e pae nui ka aina maloo, ka Buke Baibala i kokolo palanehe mai a4 inn na ale kualoloa mai. * ma ka makahiki IS2O. i ka la 30 o Mai aki. i kaale; ae ai, e ikf mai ana i na mauna kilakil.i o Hawaii. a ma Apeiila f», i hookuu iho ai ka heleuiYia, e a«au ana i j ke kai malino a. Ehu. maloko o ke awa.j lai o Kailoa. Hawaii. Oiai ka moku! ahai Buk > Baibala e naue mai ana me! kn paupauaho ole ma ke kai akea,| aia hoi, ua hoolal?laie mai ia ka Ha-j ku i ka nuuwai o na Miaionari, e hak«; i mele no na Paemoku o Hawaii, i moku « pakika ana. a iloko hoi o kn 1 hoee uiumahiemie i haku iho ai lakou i leeia mele: 1. E ala na moku o kai lilo loa, Mai moe mau ae nm ke kae o E nana oukōu la, ua wanaao mai 1a Ka maiamaiama e ola'i oukoti. Hui. Haleiuia i ka Moluii e ola'i «a uhane, Hapai hou ia lesu ke hala'e loi*dane. 2. Na ale nui e haalulu ana Ke lawe aku la i ka ukano. maikai E nou ka makani, e holo ka moku, A pae ae ka waiwai e ola mau ai. 3. Ma na moku i noho ma kahi pouli, 1 popillkia a mai make no Ua puka ka Hoku o Betelehema, Ka Hoku hauoli, ka Hoku Ao mau. 4. Ua iilo ae la na kii ame na lele, Na mohai kanaka ua pau pu ae no, Ua lohe ia lesu ka Mohai hoola, Ua lilo na heiau i ke Akua mau. Hui. Haleluia i ka Mohai e ola'l na, uhane, Hapai hou ia lesu ke hala'e loredane. j Maluna o ka onekl, a ma ka uma-: uma o ka moana Pakinika laula 1 haku 1 inua ia'i keia meie v na elele a ke Akua* e pili ana no na mokupuni Hawali ( nei; a o ka lua o na mele, oia no ke mele ewaiu maloko o ka Buke Himeni Hawaii. a nona hoi na huaolelo e llke me nei: "He Akua Hemolele," oiai e holo mai ana ma ka moana. (Aole i nau.)