Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 51, 19 December 1902 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Unuhiia e S. K. Nawaa.) MOKUNA XVI. NEt} I KAHI KAUA. I He nui loa ka, hoolanakila i kekahi . manawa. Ina i emi mai keia lunakila,; aole e ala mai keia kaua." j 1 Mahope o keia mau olf;lo a'u ua noha mn.ir.ule iho la wau, oiai ua uhi n-,ai la ka pouli ia makou e nee ana.. I ka hora eiwa oia po ua hoomaha iho j ia makou ma kekahi kula palahalaha.; Elua la o keia hele ana o makou; e hele ana i ke ao me ka lt>aa ole he wahi hoomaha, a e hoomaha ana hoi no na hora pokole wale no i ka p:>. I kela po ame keia po ua hiamoe iho wau me ka nana ole aku i ka Denisa koi mai ia'u e ai, a- ua hoomaka mal au e noonoo e like me ka Denisa, a ake aku hoi wau e hoea koke mai ka hopena o keia hua-j kai mawaena o Merelana ame Penese- j levania. Ua hoomaka hou mai ko'u wawae e eha; o kuu poo ua like ine ka hui- . | la makani ke kakaa, a ua hoalii iho , . keia mau mea a hiki i ko'u hooi kaika ; maoli ana e paa iho i ko'u wahi iwae-. na o ka pualikoa. • ) ■ I ka auwina la o ka !a mua o lulai, I ua hiki aku la makou ma kahi kulana- J (.kauhale uuku a nani o Hanova. E ko-| I koke ana i na huina alanui, e walhOj ana kekahi mau kino make o kekahi. mau koa kaulio, a me he mea la o keia! kekahi poe i make i ka wa i hui aku. ai ko Pilisetona mau koa kaulio me ko j Satuakā mau koa kaulio ma ka hakoko; ana, he mau hora mamua o Ho makou| . hiki ana aku. j j ku kokoke ana'ma kahi o ke kaua i paioia ai, he wahi hale no kekahi ka- . , naka mahiai, ma ka puka pa hoi e ku , ana kekahi pauma wai o ke ano kahiko : ame kekahi pahu wai inu no na holoho- ; lona. E' oni mau āna kahi oaalima o • ua pauma la, i ka wa a na koa maluhiluhi e puuluulu ae ai malaila no ka hoo- j ( pau ana i ka makewai. I la'u e kali ana o ka hoea mai o ko'u manawa, ua ike aku wau i kekahi ka-| ! naka aoo e ku ana a e hilinai ana raa: I ka puka pa. Ua" hoaahuia kona, kino I me kekahi lole ahinahina o ke ano i ha- j j naia ma na home, a e kāu ana no ka llepo iluna, me he mea la o kona hoi,ana; mai no ia mai kana hana mai; a ua i hiki no hoi ke ikeia aku kona helehelena haubli no ka lilo ana o kona pauma j wai i mea .kpkua i na koa. J "Aloha ahiahi oe," wahi a'u, a wehe ae la wau i ko'u papale kapu me ka holoi ana a'e i ka hou e kahe ana ma : ko'u lae. "He owelawela maoli no ka ila no keia ano hele ana." "He owēlawela io no, eia nae aole o'u maki e like me oukou," wahi a ua kanaka la. . I kahi olomana mahiai i hoopuka mai j 'ai i keia mau oielo ua oni iki āe oia, | • ja ia wa i ike aku ai wau i kekahi he' ikupapau makamakā hou loa e waiho^ ana malaio o kekahi mau kumu laau, rose, pili koke ana i ka pa. Ua mahaoi aku la wau a nihau aku la: "No wai keia he," jvahi a'u me ko'u kuhikuhi ana aku i kahi o ka he kupapau. "No kekahi opio i make i keia la i ka ' wa a na koa kaulio i hakoko ai," wahi ana. , "Oia! a nau i kanu iaia." , . "Ae: na'u no ia i'kanu. Ua haalele; iho lakou iaia ma ke alanui, ma o la, j ma kahi no ona i make ai." I "Oia! aka, no ke aha ieou hooliio ana i kau malapua rose i he kupapau?" j "Well, nana wahine i makemake *e hana pela; ke maopopo mai la ia oe e! ka malihini," a ia, wa. i naka haaluluj ae ai ua olomana la a hoomaka mai la| kona ieo e halo'ulo'u, "e ike oe, he wahi no hoi kau/ Ua hele aku oia i ke kaua me ka pualikoa o Peneiselevania, I a paio aku ma ko Makalelana aoao ma- j lalo aku nei, iwaena hoi o kela mau lo- j kowai opilopilo o Kikahomine. T kekahi la ua hoea.mai la he wahi leta. Ua kakauia ua leta la e kekahi wahine, a nana i.hai mai i ka hooiliia ana o ke-1 kahi kaua e kokoke ana i kona hale, j oiai oia ame kekahi wahine okoa. iho ej pee ana iloko o ka lua malalo iho o ka hale. I.'ka pau ana o ke kaua, ua ! aku keia mau wahine iwaho, a loaa aku la ka maua Kepni e ana, ua haukae kona poo i ke koko a ē': ■ uhi paapu ana ka mauu i kona helehelejna. Nolaila ua eli iho laua i kona lua-j 1 ikupapau iloko o ka malapuā a kanu iho jla iaia malaila, no ka inoa'o kona ma- ; j kuahine i nalo aku kana mea aloha no, ; ka wa mau'loa. la'u i ike ai i kela 1 i opio e waiho ana ma ke alanui me kofia poo i hele a haukae i ke koko f ame kona ' | helehelena hoi i paa i ka lepo, ua olelo ; fho wau e kanu iaia. Ua puana mai h6i a'u kaikamahlne. "Ae, e papa,' ie kanu !ho iaia iwaena o/na kumulaau ,rose? Oia iho' la ke kUmu hana iana pela." j I ke kuu ana iho o kona leo, ua oi loa ae kona haalulu me ka haloiloi ana ; mai o kona waimaka, a ia wa koke no jl pu-a mai ai he leo uwe mahope mar ona, no kekahi opio wahine i hookai-1 ! kunane iho i ka nea nona.ka he e wai-: f, ho ana. ' j j "He oiaio hoi kau," wahi a'u me kou ; ilihia ana iho i ke ano o ka moolelo !i haiia mai ai ia'u, "ua hiki ia'u ke ike j aku i kou aloha oiaio no kau keiki. Me I he mea la o keia mea au i hana ai he I mea ao ia nau e hoomanao ae ai i kau ;keiki i hala ma o." j j "He oiaio ia, e ka malihini; aole no j hoi i nui loa keia wahi he"— ; a ia . wa i huli a'e ai ua olomana la a nana aku la i ka he ana i hana ai,—"aole no j ia i nui loa, aka, he mea no ia e hooma- ,' nao ai i ka maua wahi Keoni." Ua haawi aku la wau i ko'u aloha , hope i kahi olomana, a holo awiwi aku; la wau no ko'u regimana, ke kiheahea' la na waimaka ma ko'u papalina, aka! ; ua hooikaika ia mai ko'u mau manao e keiā hana puuwai aloha a makaukau j e kala aku. ; MOKUNA XVII. | NEE I KA PO. "A hiki mai ke aumoe; ua meha pu,j Koe na kapuai o na koa kiai e hele; t ana i ka po." j 1 o aku o ke kulanakauhale o Hanova, iioko o kekahi kula huita 00. i ' ku iho ai makou no ka hoomaha ana. Ua ulupaia iho ua kula huita la a mof kaki ana na mea kanu iluna o ka lepo i ka wa i komo aku ai na koa hele wawae a lawe a lawe aku i ko lakou iiiau

kulana pakahi. Ua nana mai kekahi' kanaka mahiai me kona helehelena | kaumaha no keia hoopoinoia o kanai mahinaai iaia e ku ana ma kana. No, ke ano walawalaau loa o ua ifahi ka- { naka nei, ua waihoia iho wāu e kiai j iaia ame ka paa ana aku i na koa mai j j ka leie ana aku maluna ona. # 'E, Mr. Aiiikoa," wahi a ua kanaka} la, ia'u i kap«e a'e ai iaia me'ka'u pa-| hikaun no ke kokua ana I*ka hele anaj 0 :ia koa, "aole o oukou kuleana e hele | ai malaiia. Na'u keia mau huita a ke; hehi ku ia la e kela mau koa." ! "O, aoie kaua e hoopaapaa no kou j kuleana; oiai e hele ana, e like me ma- j kou, aole e ku io ana ka oihana koa a j hoopaapaa wale aku. Ma na ano apau, i ua poino kau mahinaai; nolaila e ku j kaawale mai oe, a e hookuu aku i na ' ; koa e hele." | ' j "Aka o kela huita. Ke maopopo ma!. ' la anei ia oe? Huita! Ua kokoke no hoi no ke oki ana. Heaha la hoi ka j ' mea i lawe ole aku ai kela generala o j joukou ia oukou ma ke kula mauu? Ua; •pau ka mauu malalla i ke okiia. Heaha : hoi ka mea e hoopoino nei i kuu huita?" j | "E kuu kanaka maikai, ua ike wau he; ! mea paakiki i'o no ke ,ku ana a nana; ' aku i ka hoopoinoia o kau huita; aka, i aole anei ou ike aku aia na pualikoaj kukaa ke hele ae la malaila a pela no j hoi me na kaaukana? Ina makou i hele' aku nei malaila, aiaila, e komo mai ana j no lakou maanei a hoopoino i kau hui-; i ta, a o ka lepo i palauia aole ia i ku- 1 'pono .no na kaa. O kekahi no hoi, uaj makemakeia ka mauu no ko iakou mau j ' holoholona." ' ! "O, poho maoli no wau," wahi a ua' kanaka la me ke kaumaha. | j "Auwe, ke wawahi mai nei lakou i | kuu pa! Heaha iho ia ka lakou mea e 1 hana nel pela?" ! "E ho-a aku i ke.ahi e kuu mea alo- ! ha," wahi a Denisa rfie kona wahi he{lehelena hookolohe. I "I wahie! ina pela e pau pu ana me ! ko'u haie I ka wawahi ia." j "E ka hoaloha. He mea .waiwai ole ; nou ka noho ana iho maanei oiai f>.ole ' i hiki ia ote ke papa aku i ka hoopoinoI iao kau mau mea kanu. He mea pono ia oe ke hele aku e ike i ke £enerala, ! a e noi aku i palapaia hooia no ke poho 1 loaa mai ia oe. E uku no ke aupuni j no ia mea." "Oia aneit Ina i'o e loaa ana ko'u j uku poho, alaiia aole au e nana ana j i ka i.ui u ka oukou mea e lawe ai " iwahi a ke kanaka mahiai me lona liele ana uku e hui me General.i Sake. j "Manao anei oe e uku i'o ana .ic ke |Aupuni i kona poho?" wahi a Deni.sa j me kona nana pono ana mai ia'u me kona mau maka pahaohao. « j i/.anao nei uu .n-.le no nao t e uku koke ia ana," wahi a'u me ko'u ; nee ana ae mahope o ka mahele hope ( loa. j O ko makou mau manaolana no ka I loaa ana he Avahi hoōmaha ia no, ua j j hoopauia ae; oiai aole i pau pono iho ; na hoomakaukau ana o na koa i ko jlakou mau hale lole, ua kani koke mai la ka o-le kahea no ka opiopi ana i na pono a hoomaka hou aku e hele. Iloko 0 hookahi hoi;j mahope mai ua hoomaka a'e kela ame keia mahele e hoo - ko āku i ke kaiioha. Ia makou i hiki ai i ke alahele oia no j ka wa Mjaule aku ai ka la ma kekahi' i aoao puu kiekie a makou i hele ' mai ai ia auwina ia. Mahope mai «a i lohe mai la makou i ke kumu o keia nee awiwi ana o makou; oiai ua lawe ia mai la ka iono o ka halawai ana ame ka paio ana o ka Mahele Ekahi aine Umi-kumamakahi me na Konofedereta ma kekahi pupupuhale i kapaia o Gete'baka, a ua make hoi o Generala Leilono, ke alakal oiai mau mahele; nolaila ma ke aiio o keia lono, o ka paio 1 paioia he.hahana maoli. Ua loaa pu mai no hoi ia'u he lohe mai ia Mekia Hadina mai ua kauohaia o Generalaj i Sake e hoomaii' aku i ka hele ana ia po, j a ina he mea hiki, e hoohiki loa aku ,! i ke kahua o keia paio ana. O keia ka j lono hookaumaha loa ia makou, oiai ua hele ia e makou he kanakolukumama- \ ono mile ia la me ka hoomaha ole; aka, : o ka mea i manaoia ua oi aku kona koiIkoi mamua o na mea i hala aku, a ua- ■ kauohaia na aliikoa.e malama isono i : ko lakou man, koa iloko o na laina. O keia lono ka mea nana i Daie ae j I ko'u maluhiluhi o na la i hala ae, ia I makou i haalele aku ai i ke kulanakaui.hale o Federika, a ua hoihoi loa a'e hoi !o Denisa no keia lono, a o kana mau ! olelo hoomakeaka ka mea nana e hoo- ! hauoli ana i ko makou poe hoa. j I ka poeleele ana iho ua hiki aku la ' makou i kekahi wahi kulanakauhale j • uuku, a o na kamaain'a T akoakoa ae ■ I ma na puka pa, ua pika ae lakou me ka , ( hauoli no ko makou niki ana mai. Ua ! ku ae na kanaka kino ikaika ma kahi 'o na pauma wai e pauma ana i wai ! inu no makou, a o na wahine hoi, ke j haawl mai ana I na palaoa i okiokiia a liilii a i hamoia me ka waiu bata a . hoohuiia me ka waiu bibi momona. Ma kela ame keia puka pa e kau ana na kukui hoomalamalama, a o ka hae hoku ame ke kahakaha ua kau kehakeha ia ae ma na lalalaau alanl mai kekahl aoao o ke alanui a hiki i kekahi aoao. Ua haawiia ae l)a leo huro e nā koa : i ka wa i kaa ae ai malalo o keia mau hae, oiai na kamaaina e owiliwili ae i ana i ko lakou mau papale ame na hai- | naka e haawi ana i ko lakou hauoli no j ' na koa e hele nei e paio no ko lakou j mau pono. O keia kekahi o na hiohioaa j ; o ka hauoli i. ioaa ia makou. i He nui na mea a'u i hoomanao ai no I keia po hauoli. Ua kulu iho na waima- ! ka o na opio wahine ia e nana j mai ana I na kaikunane o kekahi mau opio wahine e hele nei i ke kaua, a me he mea la o ko lakou hauoli hope ana no paha ia; oiai kekahi mau kc> a i hele a maluhiluhi e hoomanao ae ana i na la i hala aku, na ame na mea aloha e noho la ihope. Ua ku il»o wau j no kekahi manawa pokole ma ka ipuka pa o kekahi home, a ia'u e ku ame, ua ike aku la wau i kekahi makuahine e ku mai ana me kana wahi bebe e hli ana mamua o kona alo. Maluna ae o kona wahi e ku ana e kau ana kekahi mau kukui nui elua, a o ko laua malamalama ua poha pono iho maluna o ! kona heleheleha hauoll. Iloko o na jmea hooho hauoli ana o na kamaaina, ua lohe aku wau i ka hoene ana mai o kā leo aka o wahi bebe iaia e nana mai ana me kona mau maka palupalu i keia nui koa e hele nei. "E kala mai ia'u e ka lede maikai," wahi a Kir»o Mane, kekahl o ko'u mau koa, iaia i hookuU iho al i kana pu iluna o ka lepo, me ka nana pono ana aku i na helehelena o ka wahine e hii ana i ka bebe,— "E kala mai ia'u e ae mai ana anei oe e honi aku wau i kau bebe? He bebe no hoi ka'u i like aku me kena aia i ko'u home." Ua haawi mai la ua wahine la i ua bebe la me ka malie, a o na waimaka o ke aloha ua hoomaka mai la e hoo-

pulu i kona mau papalina palunalu. Ua 'muki iho • me kona mau uiniumi ikapulu n a o keia bebe kina ole, !ame konu iehelehe i kipomaia me jna mino ke aloha, ua huli ae la oia a hoomaka aku ia e hele me ka pane . ana ae, "Na ke Akua e hooporpaikai mai ia Joe no keia n:ea Pela Ia e hooko mai ;ai" i j Aloha ino o Kimo Mane!> Aole ia i I ike aku i na maka o kana keiki, oiai ■ ua ku niai oia i ka poka i kekahi la iae a make loa, i ka wa no a makou 1 ! hoomaka ai e'Heaua, a ma kahi a kekahl i mau tausani ola kino i make ai, o kona jhe kekahi i heluia iwaena o lakou. Ia i makou - kanu iho ai iaia i ka wehewejhe ana tnai o ke alaula, ua hoomanao lae la wau i ka'u mea i ike ai iaia i ihoni iho ai i ka hai bebe, a mailoko ! mai o keia haawina i loaa mai ai ia'u he haawina o ke aloha. j j nee awiwi aku makou ia po a I jka hora eßahi o ka wanaao, ua hoea ; aku la makou ma kahi i hookaawaleia jno makou ma ke kahua kaua; a ia wa i loaa mai ai ke kuoha ia makou e imoe fho ilaio no ka noomaha ana. I ka, i wa no i loaa mai ai o keia kauoha oia ino ka wa i haule iho ai na mea apau |ma kiie o ke alanui a owili a'e la i na ! wahi kihei pelekunu o makou a pau iho ' la i ka hiamoe. j i No'u iho, he mea paaleiki ka hiainoe ana. O na hauoli i halawai.ai me ma-' 'kou raa ke alahele, ame ka <?ha o ko'u j wahī i eha ma ko'u wawae oia na mea j e hakoleo aßa me ko'u maluhiluhl o na la i hal'i 'aku, a hookulee aku i ka hiamoe mai ka'u mau maka aku. la'u e 1 moe ana ine ka nana ana aku i na hoku . ma ka lani, ua hukiia aku ko'u noonoo no na mea i hala, o na la a'u e holoholo ana me ka loaa ole o ka moeuhane ana no ke kaua kuloko. Ua hiki ia'u ke ike aku i kuu home me he akaku Ia imua o ko'u mau maka kahi kumulaau elama e hooluhe iho ana i kona mau lala ma- j luna iho o ua home la, a mawaho iho o, kona lanai malumalu, e noho mai ana kuu mama me kona heiehelena me he mea la e i mai ana,—"Ke, pule nei au nou," o keia mau mea apau me he mea la no aia koke iho no ma kou alo. Mailaila aku, ua kaahele_aku la ko'u noonoo ana no Kate e noho ana iloko o ke awawa o kona aina kulaiwi; a me he mea la aia no maua ke hololio la ma na alanui o kona aina aloha, a e hoihoi hou ia mai ana e na liko lau nahele l:o maua mau leo aka o ka hauoli. j Aka heaha iho ia la keia mau mea a'u e noonoo nei i ko na mea e hoopuni ana ia'u ia manawa! | Ua kolo mai la iloko o leo'u mau pepeiao na leo halulu o na wawae, o na koa e nee ana i ke kulu aumoe, ame ka nakeke o na huila o na kaapukuniahi ia lakou e hooltahua a'e ana ma ko lakou mau wahi iho. la'u e ka-j lele ana maluna o ko'u lima, ua !:iki no ia'u ke ike aku i na aka o na pukuj niahi nul e maalo ae ana no na kah.ua i manaoia. j I I keia ame keia manawa e lohe ana| no wau i na leo kauoha e kahea ana, a ia wa no e panaiia mai ai me na hele awi\yi ana. Mahope mai ua lohe aku la wau i ka halulu o na kapUai wawae Uo 0 na e nee ana me ka awiwi, a iloko o ka wa pokole ua kaalo ae ia lakou ma ke alanui, kahi hoi a ma'kou e fhoe ana. Ua nee ae keia poe koa kauiio me ka hauwalaau ole, a o ka nakeke o ka lakou mau mea kaua i huipuia me ke pohapoha o na kapuai wawae lio, oia na mea e loheia ana. ! "Hooiohe pono!'* wahi a kekahi leo' kauoha i pa-e mai ai; a ia wa no i emi mai ai ka hele ana o na koa leaulio no kekahi mau minute pokole, a awiwi hou aku i ka wa 1 loaa mai ai o ke kauoha, "E nee aku imua!" I ka hala ana aku o na koa kaulio, ua lohe aku la wau i lea uwiuwi mai o na huila a .ke aku la w.iu' i ka Inee mai o na k'aa lawe ithh kaua ame na mea ai. Ma ka hooniaopopo ana ike ano o kahi a lakou e nee aku n»i, ua ike iho la wau, eia no makou mahope loa o ke kahua kaua lā'u e hoolohe ana i keia mau mea apau, ua hoomaopoiio iho la wau i ke kulāna hanoliano o ka oihana kaua. ■"No ka poe kakaikahi ma ka hana, ua manao iakou o ke komo ana i lea oihana koa, a hele aku e hookahakaha ma na la kulaia, oia ka hanohano i loaa i'o inai, oia mau noonoo ana he liuhewa ia; aia a komo i kahi maoli o ka hana, laila, maopopo ka hanohano io. Ua komo mai la no hoi iloko o'u, na monoo ana no kQ'u kulana i kekahi la ; no iwaena o na tausani koa i pakelo ae i na hooili kaua i hala e aku, j e hiamoe ana lakou no ka wa hope loa 1 kekahi la ae. He nui hoi na opio no lakou na la hauoii e waiho mai ana imua o lakou, e noe aku ana iluna o keia mau kula me ko lakou mau kjlio e hooliloia ana i lepo; a mawaho ae o keia poe, aia ana no kekahi poe e noho aku ana ma keia ao mauleule me na hoailona a ka poka nui ame ka poka iki maluna ibo o ko lakou mau kino. Jloko nae o keia mau manao e uiuku nei iloko o'u, ua lioea mai la ke aouli o ka hauoli i kuu mau maka, no ka mea ua komo koke mal la kela manao e ume aku ana i kahi-o ke kike ana ana o ka haō kila i ka hao ki)a. linko oia kuiana i lolra ia'u, ua aneane iho la wau e i hoapoina aku i ke kumu o keia kau», oiai ua oi aku ka umii ana o ka manao | kaua iloko ou; a ma ka'u noonoo iho, j aohe o'u nana ae ina no e hoopauia ana j ke kauwakuapaa, a i ole, e hoomau ia no ke kulana hui o ka Ur>iona. Aol® a'u mea i noonoo ai no ka wa e pau ai ,o ke kaua. O ka'u mea waie no e liaf ana oia no ke "kaua. O keia mau manao hope ka mea e holopuni ana i na aalolo o na koa apau, a hoike ae hoi i ke kulana koa io o keia heluna kanaka nui e hele nei i ka loa 0 ka aina, e hoaumoe nei mai kekahi kahua hoomoana a i kekahi kahua hoomoana, me ka elele awaawa o ke kaua. 1 kela ame kela koa o ka mea io a lakou e paio nei, he helu elua wale iho no ia. O ka lakou e imi nei, oia no na pihoihoi kaua; ka hookala ana o ke kila i ke kila ame ke komo poo ana aku iloko o na hakoko weliweli. E ano kuha'u ana no paha ia i kinohi, aka, ina e maa iho, ua like me ka mea paani e owalawalaiā ana i o a ia nei. E lilo no' ka hohono uahi pa,vlda i mea nona e hiaai ai, a o ka umamalu o ka make e pohai ana iaia a puni e liio no ia i malamalama nana e hoauhee aku i ka. maka'u mai iaia aku. la'u no e moe ana me ka noonoo ana no keia mau mea, ua hoea hou mai la imua o'u na hoomanao ana no kuu home Makāla, me ko'u* haupu wale ana ae ina paha aia no oia ke ola nei. Ua aneane e piha na makahiki ekolu mai ka wa a maua 1 kaawale ai maluna o kahi uwapo, a ma o aku o kahi !eta hookahi i loaa mai ia'u oiai wau e noho ana iloko o ke kula aole a'u mea i lohe ai mai iaia mai a lohe hoi 1 kekahi mea e pili ana nona. (Aole 1 pau.)