Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 11, 13 March 1903 — Page 3

Page PDF (1.71 MB)

This text was transcribed by:  Kekai Robinson
This work is dedicated to:  Maiau Kalani Kawaiola Pili Robinson

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, MARAKI 13, 1903.

 

HOOLAHA KUMAU

Ka Hui Alahao ame Aina o Oahu

MANAWA HOLO

Mahope aku o Ianuari 1, 1902

MAI HONOLULU AKU

HALE HOOLULU Na la apau koe ke Sabati            Na la apau Na la apau koe ke Sabati Na la apau

Na la apau

                        a.m.     a.m.                 a.m.                 p.m.                 p.m.

@                    7:10     8:15                 11:00               3:15                 5:10

@                    8:00     9:45                 11:40               3:45                 5:30

@                    @        10:08               12:00               4:05                 8:10

@                    ....        10:30               ....                    4:45                 ....

@                    ....        11:55               ....                    5:40                 ....

@                    ....        12:32               ....                    6:15                 ....

MAI WAHO MAI

HALE HOOLULU  Na la apau koe ke Sabati Na la apau koe ke Sabati Na la apau Na la apau

@                    ....        5:35                 ....                    2:06

Waialua           ....        6:10                 ....                    2:50

Waianae          ....        7:10                 ....                    3:55

@                    5:50     7:45                 1:05                 4:32

@                    6:15     8:08                 1:30                 4:52

Honolulu         6:50     8:35                 2:05                 5:30

G.P. Dennison,  F. C. Smith,

Luna Nui         Luna Kuai Kikiki

 

Kakela me Kuke

(KAUPALENAIA)

Poe Kalepa ma ke Komisina

::HE::A

POE LAWELAWE KOPAA

POE AGENA NO NA MAHIKO

LEHULEHU.

Ina e makemake oe e hoomakaulii i kau loaa e hele oe e kuai

PAPALE, PALEILI a me na mea like nou i kou halekuai o

S. OZAKI,

Helu 178 Alanui Hotele,

He maikai a ano hou mau ka makou mau waiwai a he

kaawale mai na pilikia mai o ke ahi ame ka wai.

 

Poe Akepau i loaa hou ke Ola Kino Maikai.

Ke hoike mau mai nei na Kauka ia makou mai na wahi like ole mai o ke ao nei no ka nui o ka poe i aneane e loaa i ka ma'i Akepau i hoopakele ia mai keia ma'i mai mamuli o ka laau "AYER'S CHERRY PECTORAL."

            Ke loaa i keia laau e loaa ana i ka ma'i ka maha no ka wa mau loa, a aole no kekahi manawa pokole e like me kekahi ano laau okoa ae.

            Aohe Laau Kunu i oi ae o ka maikai mamua o ka LAAU KUNU.

"AYER'S CHERRY PECTORAL."

            He mea maikai e ike kakou i keia, no ka mea ua hoola keia laau i ka poe i loaa i keia haawina no aneane kanaono makahiki.  E malama mau i keia laa.  Ina aole au omole laau kunu o keia ane, e kuai koke mamua o ka loaa ane i ke kunu.  Ina ua loaa kekahi iloko o ka ohana i ke anu e hooinu i keia laau a e loaa no ka maha.

            Hoomakaukau ia e Kauka J. C. Ayers & Co. Lowell, Mass, U. S. A.

            E loaa no keia mau Huaale ma na halekuai laau a pau.

           

            He ane holopapap no ka ma'i @ ma ke kau o ka makahiki e like me keia.  Ua ano like loa aku no keia ma'i me ke anu ikaika a ina e hookuukuu wale ia alaila e lilo ana i mea nui loa.  O ka mau kupono loa no keia ola no ka Chamberlain's Cough Remedy.  Ina @ keia laau malalo o na @ aole e nele ka loaa o ka maha me ka hakalia ole.  He mana kona e hoi@ hou mai ai i ke kino i kona ano mau a ole maikai no hoi.  Aole e nele ka loaa o ka maha me ka hakalia ole.  Aia ma ka halekuai o Benson Smith & Co. Ltd e loaa ai no ke kumukuai @.

 

WAAPA KUAI.

            Ma kahi o Suzuki Boat Builder (wahi @ waapa o @) ma alanui Mililani, Honolulu, kokoke i ka Makeke @ I'a e waiho ia he waapa lawe @ ma ke kulana maikai.  E kualia @ no, no ke kumukuai kupono o @ wale no.  E hele mai e ike hou iho.

1953-March 6, 13.

 

Ka Poka Nui

ame ka

Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua

Iloko o ke Kaua Kuloko wawahi

Mana Kauwakuapaa o

Amerika Huipuia.

(Unuhiia e S. K. Nawaa.)

MOKUNA XXV.

KA MOOLELO O KE KIU.

            I ko'u ala ana mai i ke kakahiaka o kekahi la ae, aia ka la iluna.  Ua hoomaka mua ae na pualikoa e nee aku, a mamua o ka pau ana ae o ko'u hooponopono ana ia'u iho, ua loaa mai ke kauoha no ka hele ana aku e paina.  He hora mahope mai ua lekei ae la makou maluna o ko makou mau lio a holo aku la mahope o Generala Ewela iaia e awiwi ana e loaa iaia ka hapamua o kona mau pualikoa.

            Ua manao wau e haalele iho ia Ewela ma Hagetaona, me ka hoopunipuni ana aku iaia e hele aku ana wau ma ke alanui no Belina; aka, ua hoopau ia ae ia papahana a'u mamuli o ka loaa ana mai o ka lohe ua lilo ae ia wahi i na koa Federala.  Nolaila, ua hoomau aku la wau i ka hele ana me lakou i ole lakou e hoohuoi i ko'u ano maoli, a hiki i ko makou hiki ana i Kamebabuka.  Ia makou e hele nei, ke noonoo nui nei wau i ke ano o ka hana ana a na Konofedereta; ke hao nei lakou i na mea e loaa ana ia lakou ma ko lakou alahele me ka lima nui, a ma ka nana ana i ke kulana o na kamaaina, ua hele maoli no a pilihua i na hana e hanaia nei no lakou.

            Ia makou i hiki ai i Kamebabuka, ua hoouna ia aku la kekahi mahele o na koa no Kalile, a o ke koena iho ua hoouna ia aku la kekahi mahele o na koa no Kalile, a o ke koena iho ua hoounaia no Ioka, no ka mea o ka manao i keia manawa, oia no ka hoao ana e hiki aku i ka muliwai o Sukuikihana.  Ia'u e noonoo ana i ka'u hana e hana ai i hiki ai ia'u ke hele aku, ua loaa mai la ka lono o ka wawahiia ana o na uwapo o ka muliwai o Sukuikihana, a ua lohe pu mai no hoi wau aia ka makamua o na Konofedereta ke hele la no ka hoopaa hou ana ae i ua mau uwapo la.  Ua hoike pu ia mai aia o Generala Li ma Hagetaona, nolaila ua hai aku la wau i ko'u manao ia Ewela e hele ana wau e hui me Li.

            Ia'u e hele ana mai Kamebabuka aku; ua loaa aku la ia'u ke kulana o na koa Konofedereta; aia lakou ke hele ia me ka pihoihoi, a ike iho la wau o ke kumu o keia oia no ko oukou ike mua ana i ke kulana o ka Generala Li papahana mai ia Lutanela Wakekona aku.  Ua hookuha'uia ko Generala Alanuiloihi ame Generala Hila hele ana aku no Haribeka; a ia'u i hiki ai i ke kiekiena, ua pahaohao wau i ko laua nee ana no ke awawa mamua o ko'u alahele.  Ia ahiahi, ua loaa aku la ia'u ko Alanuiloihi mau pualikoa, a mai ia lakou mai i loaa mai ai ka lohe ia'u, ua manao o Generala Li e houluulu ae i kona mau pualikoa i kahi hookahi i kekahi la ae.

            Ia'u e hele nei me ka noonoo ana i kahi a keia mau pualikoa e hele nei, ua loaa mai la ia'u ka'u mea i makemake ai mamuli o ka hele ana mai o kekahi o na kokua aliikoa a ninau mai la ia'u i ke alanui e hiki aku ai no Getebake.

            "Ua laki oe i kou ninau ana mai la ia'u; o ko'u hiki ana mai la no ia mai ia wahi mai," wahi a'u i pane aku ai.

            "Pela!  Alaila, ua lilo ae nei ia wahi ia Generala Ewela," wahi ana i pane mai ai.

            "Malia paha i keia manawa mai la," wahi a'u i pane aku ai me ka maalea me ke ake pu e ike i kona ano e hele nei.

            "A pehea hoi oe i hiki mai ai ianei?" wahi hou ana i ninau mai ai.

            "Ua hoounaia mai wau e hele aku e hui me Generala Alanuiloihi a ke kali nei wau no ko'u wa e hele aku ai e hui me Generala Hila," wahi a'u i pane aku ai me ke ano maka'u i koiala hooninaninau mau mai.

            "Well, owau o kaua ka mea hana nui, a ke makemake nei wau e kokoua mai oe ia'u ma ke kuhikuhi ana i ko'u alahele e hele aku ai."

            "Ke hauoli nei wau, a ke hooko aku nei wau i kau noi.  E hele pu aku wau me oe a hiki i na mana alanui."

            Me ka hoohakalia ole iho, ua hoomaka aku la maua e hele me ka awiwi a hiki i ko maua hiki ana i kekahi kula laulu, a ia wa akahi no maua a papaleo hou iho.  Ua ninau aku la wau i ko'u hoa hele i na paha eia ke makaukau nei na aoao a i elua no ka lele kaua aku.  Ua hooike mai la kela ia'u, ua manaoia aole e hala ana kekahi mau ia a o ka ulele iho no ia o na aoao e paio nei.  Ua hoike pu mai kela ia'u e hui ae ana na pualikoa Konofedereta apau ma Getebake mamua o ka hala ana a'e o kekahi la hou aku, oiai ua loaa mai ka lono, eia na koa Federala ke nee nei mai ke kulanakauhale o Federika ma ka neluna nui.

            "Heaha hoi ke kumu e manaoia nei e paa aku ia Getebake?" wahi a'u i ninau aku ai.  "Ua manao hoi o Li e hele aku no Haribaka."

            "Oia kona manao i ka la inehinei; aka ua pau o Generala Huka, a ua lilo ae nei ke alakai ana o na Federala ia Generala Miki, a ma ke ano o kana lawelawe kaua ana ke ike ia nei ua ake nui oia e paio mai ma kahi e loaa ana iaia ko kakou mau pualikoa."

            "Aole he hoopaapaa ana no ia mea," wahi a'u i pane aku ai, "aia wale no a hiki i na Ianaki ke lele kaua mai i ko kakou aoao; ina, mamua mai, e ike ana lakou i ka wela o ka hao?" wahi hou a'u i pane aku ai me ka maalea nui.

            "Oia paha ka Generala Miki i manao ai, eia nae he kuhihewa ia ona, a e ike ana oia ia mea ke hiki mai i ka la apopo."

            O keia iho la ka hoi ka'u mea hou, a ua ike iho la wau ua puni maoli no kahi aliikoa Konofedereta ia'u.  Ua ike iho la wau eia o Li ke hoao nei e hoopuhili i ko'u alakai a e wawahi ae i kuu pualikoa aloha.  Ua hiki aku la maua mawaho o ka laina o na koa Konofedereta, a ua hoea mai la hoi ko'u wa e hookaawale aku ai.

            Ua alakai aku la wau i ko'u hoa ma kekahi alanui okoa me ka hoopunipuni ana aku iaia eia ke alanui e hele aku ai oia no kahi ana e makemake nei; o ka pololei maoli no nae, ua ake wau e loaa ole ia maua na kokua aliikoa e hele ana mamua o maua.  He hookahi mile keia holo ana o mana, ua hiki aku la mamua i na mana alanui, a ia wa i kaohi mai ai wau i ko'u lio a kuhikuhi aku la i kona alanui e hele aku ai.

            "Ke hoomaikai nui nei wau ia oe, e ka hoaloha," wahi ana i pane mai ai.  "E ae mai ana anei oe e hoike mai ia'u i kou inoa?"

            "O Luteneta Wakekona ko'u inoa, a ke kokua aliikoa no Generala Li."

            "Owai kau inoa i hai mai la?" wahi ana i ninau mai ai me ka pihoihoi.

            "O Luteneta Wakekona, ke kiu kuikawa," wahi a'u i pane aku ai me ka pihoihoi pu.

            "Kokami u," wahi ana i hooho ae ai, a ia manawa pu no hoi i unuhi ae ai oia i kana pu panapana.  "Kokahele u baka, he kiu oe, no ka aoao Federala.

            Ia manawa i ike iho ai wau ua komo aku wau iloko o ka pilikia, a iloko no hoi oia manawa i noonoo koke iho ai wau i ka'u hana e hana aku ai.  Ua unuhi koke ae wau i ka'u pu panapana, a ia manawa pu no hoi i pahu iho ai wau i ke kepa ma ka aoao o ko'u lio a hoolelel aku la maluna o ko'u hoa papaolelo o na minute pokole mamua iho.  I ka hookui ana ae o ko maua mau lio, ia manawa hookahi no hoi uhau aku ai wau i ko'u hoa me ka'u pu, a no ka ikaila loa o keia hookui ana o maua, ua walawala pahu aku la ko'u hoa iluna o ka lepo a loaa iho la oia i na paiapu ma kona kino.

            Iaia e waiho ana iluna o ka lepo, ua hoohuli koke ae la wau i ko'u lio a ahai aku la ko'u ola me ka paa no o ka pu panapana ma ko'u lima.  Ua hoomau aku wau i keia holo ana o'u me ka loaa ole mai o ka noonoo pono iloko o'u, a i ka hala ana a'e he hookahi mile ma kela holo ana, ua hele malie iho la ko'u lio no ka au ana aku i ke kahawai.  Ia'u e au nei, ua lohe aku la wau i ke pahupahu mai o ke kapuai wawae lio ma ke alanui a'u i holo mai ai.  Ua manao iho la wau ua ala mai ko'u hoa paio mai kona wahi i haule ai a eia oia ke uhai mai nei mahope o'u, nolaila, ua manao iho la wau e hoomau aku i ko'u holo ana a pela hoi oia e hoomau mai ai.  Ua pai hou ae la wau i ke kaulawaha o ko'u lio a iloko o ka wa pokole aia wau ke holo la me ka mama nui.  He hookahi hora keia holo ana o'u me ka mau mai no o keia mea e holo mai nei mahope o'u a ua hele maoli no wau a uluhua i keia mea.  Ua hooholo iho la wau e ku iho a paio aku no ko'u ola, ina he mea hiki.  Ua ku iho la wau malalo o kekahi kumulaau me ka'u pu panapana ma ko'u mau lima, a kakali aku o ka hoea mai o keia mea e uhai nei ia'u.

            I kela ame keia manawa, ke kokoke mai nei ke pahupahu wawae lio; i kela ame keia manawa, aia ko'u puuwai ke pana kapalili la, a iloko o ko'u maka'u nui, ua oili mai ia ka maha me he moeuhane la.  Ua oili koke mai la ka mea a'u e holo nei mai iaia aku, a ua hookahahaia wa i ko'u ike ana iho, ua holo mai wau me ka pihoihoi ame ka maka'u pu mai kekahi holoholona i nele i kona mea nana e hooholo.  Ua akaaka iho wa no keia fuluia o'u, a kii aku la wau i ka lio o ko'u hoa paio, a i ko'u nana ana iho ua loaa iho la ia'u iloko o kona paiki ili kekahi mau palapala; mawaho a'e o keia, ua loaa pu iho la ia'u he palapala aina.  O keia mau mea apau, e hoakaka phia ana i ko Generala Li papahana ana i manao ai e hoohana aku, a ike iho la wau, ua pomaikai ka loaa ana ia'u o keia mau mea, oiai he mau mea hou ia na'u e hoike aku ai i ko kakou kenerala, a e hooia ai hoi i ka'u mea e hai aku ai iaia.  Mahope mai o ko'u hele ana, ua hoea koke mai la wau i kekahi mau mana alanui, a ia'u i huli a'e ai no ka hele ana mai no ko kakou kahua hoomoana, ua halawai koke mai la wau me ko Kilipatika pualikoa kaulio.  Ua hoike koke aku wau ia'u iho imua ona, a iloko o ka manawa pokole, ua laweia mai la wau imua o ko kakou kenerala.  Ua hui aku wau me Generala Miki ma Taravena, a ia'u i hoea aku ai e hele ana ua kenerala ia i o a ianei me ka noonoo nui.  Iaia i ike mai ai ia'u me ko'u lole koa Konofederata, ua huli koke mai la oia a ninau mai la i ko'u makemake o ka hiki ana aku.

            "O ko'u hiki ana mai la no ia mai ko Generala Li kahua hoomoana, a ua ike hoi wau i kekahi mau mea e pili ana no kana papahana," wahi a'u i pane aku ai.

            "Aia ihea o Li i keia manawa, a mahea hoi oia e manao nei e hele aku?" wahi a Miki i ninau mai ai me kona nana pono ana mai ia'u maloko mai o kona mau makaaniani.

            "Ua haalele o Ewela i kona nee ana aku no Sukuikihana, i ko'u wa i haalele aku nei i ka laina o na Konofedereta i keia kakahiaka; a eia oia ke nee mai nei noonei.  Ke nee nei hoi o Generala Alanuiloihi ame Hila no ka hui ana ae me ia."

            "Ua ike wau ua kuemi hope aku o Ewela, aka, he oiaio anei kau e olelo mai nei e pili ana no kekahi mau mahele iho?"

            "Ae; ua hui wau me ia mau mahele ma kela aoao o ke kula i ka po nei, a ua hele pu mai wau me ko Generala Alanuiloihi mahele .  Ua hoikeia ae nei ka lono, eia oe ke ne nei no ka lele kaua ana aku ia Ewela."

            "Well, eia makou apau ianei, a ke hauoli nei wau i ka houluulu ana ae o na Konofedereta.  Ma kau koho aku, mahea ana la ko lakou wahi e hoolulu ai?"

            "Me he mea la e hoolulu ana lakou ma Getebake, pela ka'u ike aku ma ke ano o ka lakou hele ame na mea e wawa wale ia ana."

            Ia'u i hoopuka ai i keia mau olelo, ua hoea mai la kekahi o na aliikoa kokua, a ike aku la wau o kahi kiu nana i @ ia'u ma keia po a'u e kiai ana.

            "Halo, e ke kakiana, ua hiki mai nei ka oe.  Ua manao wau ia ua loaa oe i kekahi poino."

            Ua nana pono mai o Miki me ka pahaohao, a ninau mai la oia i ka mea oiaio, a oia ka ke kiu i hai aku ai iaia apau ae la kona pohihihi.  Ia manawa no hoi i hoike aku ai wau i na mea i loaa ai ia'u iloko o ke eke lii a ke aliikoa a'u i paio aku ai, a loaa mai la na mahalo ana mai ke kenerala mai.  Ua ike iho la wau i ka waiwai nui o ka'u huakai a mai ia manawa mai ko'u makemake ana i ka oihana kiu, no ka mea he nui na haawina hookaiakupua iloko oia hana.

            Ke ike nei oe e ke kapena i ke ano ko'u lilo ana i kiu, a ke makahehi nei wau ia hana; ke hai pu aku nei no hoi wau ia oe, o ke kiu, oia kekahi hana pookela loa iloko o ka oihana kaua.

MOKUNA XXVI.

LILO I PIO.

"Iloko o ka hahana kaua, hina no ka poe hia;

Koe mahunehune mai, he uwahi na ka lua."

            I ka wa i hui aku ai makou me ko makou mahele mai ko makou ku kiai ana, ua loaa aku la ia makou na mea apau na makaukau no ka nee ana aku no ke kaua.  Ua hoike mai o Heina ia'u eia o Li ke hoomakaukau nei no ke kupale ana mai ia makou, nolaila, ua kaa mai la ma ko makou aoao ka hoonee kaua ana a o keia ana kekahi o na kaua hahana loa i manaoia e hoohana aku.  O ka houluulu ana ia o na pualikoa Federala ma ka'e o ka muliwai Rapidana, oia ka mea nana i hoike mai ia makou, eia o Generala Kaluni ke manao nei e paio aku ia Li ma ko Generala Huka kahua kaua; nolaila aole e loihi loa ana keia hele ana o lakou a hiki aku i ke kahua kaua.  Ua ikaika ko makou kulana i keia manawa oiai u ahoopuipui ia mai makou e ka mahele koa o Wakinekona ame ka Mahele Eiwa malalo o ke alakai ana a Bonukaika, a o ka manao hookahi iloko o kela ame keia koa aia wale no no ka lanakila.

            Ma ka la 3 o Mei, ua loaa mai la ke kauoha; a mamua o ka napoo ana o ka la aia na mahele apau ke nee la imua.  Ua kauohaia na Mahele Elima ame Eono, malalo o ke alakai ana o Warena ame Sewika e a'e aku ma Gemana a ku ae ma ka aoao akau ame ka hapa waena; o ka Mahele Elua hoi, malalo o ke alakai ana a Hanakoka, ke hele aku no Eli a nee aku no Lunakanawaivila a lawe ae i ka aoao hema.  Mamuli o ka hele ana mai o Bunukaika mai Alekanaria mai me ka loaa ole o ka hoomaha, ua wahoia ae oia no ke kokua ana.  Ua hoounaia he mau mahele koa kaulio me kela ame keia mahele koa hele wawae, a na lakou e nana i kahi a na enemi e noho ana.

            Ua hele aku la makou i kahi papau mai o ke kahawai a ia manawa i ku iho ai makou no ka hoaumoe ana ia po: i ke ao ana ae, ua hoomau hou aku la makou i ka hele ana.  Ia makou e hele ana iloko o ka ululaau; ua hoea mai la na kaa lawe lako kaua a makou, a ia makou i hiki ai iluna o kekahi nuu, a e waiho mai ana kona mau alanui kikeekee ua halawai aku la makou me ko Wilikona pualikoa kaulio, e kali ana o ka hoea mai o na eneginia nana e hana i ka uwapo.

            He nani maoli no ke kulana o ka waiho ana mai o ka aina, he nui hoi na mea e kono mai ana i ka naau o na koa, aka nae, ua lilo iho la keia mau mea i mea ole oiai aia ka pihoihoi nui ke halii ia iluna o kela ame keia koa no ka hana e waiho mai ana mamua.  Ke kiola iho la ka la i kona nani nui, a aia kona mau kukuna malamalama ke ooi mai la maloko o na lau laau e hoahuwale ana i na liko o ka waokele e haiamu ana, a e koaniani mai ana ka makani mai na kuahiwi mai e lawe mai ana i ke ala waianuhea o kanahele.  Ua kupu koke ae la na hoomanao ana i kuu mau la kamalii e holoholo ana iloko o na malapua nani o kuu Nu Hemesia aloha, a ia wa no hoi i kupu mai ai ke aloha no kuu Iuaui makuahine e noho mai la me na manaolana no ka wa e hiki mai ana, e hoonalowale ia ae ai na haawina kaumaha a hoalii iho hou ka malu maluna o ka aina.  Iloko o keia mau mea nani a ke Akua i hana ai, ua welo haaheo ae la na hae o kela ame keia mau mahele, a aia maluna o lakou na hoike e hooia mai ana i ka hana a ke kaua.  E welo ana lakou iloko o na hakina like ole, a o ko lakou nani i hana maiauia ai e na lima palupalu o na wahine e noho mai la ihope, ua mimino iho ka pua a mae wale iho hoi ka mauu.

(Aole i pau.)

 

Maleia no ke Aloha

HE MOOLELO NO KE

KAIKAMAHINE ALII IETIWA

Ka Ui nohea i ahai ae i ka puuwai.

MOKUNA XXV.

NO KA MEA UA ALOHA AU IAIA.

            "Ua ike no oukou aole e hiki ia makou ke hookaa i kela huina iloko o umi-kumamalima makahiki," wahi a Kaukaualii Halefonia, me ka ulu pii ino ana ae o kona huhu a no ia kumu ua poina iho la oia iaia iho.  O ka puuku o ke aupuni o Grostaka ame kekahi poe makaainana e iho ua hooho hoapono ae lakou i ka pane a Halefonia.

            "Me ka Moiwahine o Grostaka anei au e hooponopono nei a i ole me oe paha?" i ninau aku ai ka Moi o ka Akau me ke ano okalakala no nae.

            "Ke hooponopono nei oe me na makaainana o Grostaka nei a iwaena o ka poe ilihune loa oia no hoi au.  E kakauinoa aku ana wau i ka palapala.  Ke ike nei au aohe he waiwai iki o ke noi ana ia oe.  Lawe mai i na palapala e Gasepona (oia ka puuku o ke aupuni).  Awiwi mai me ka hoohakalia ole.  Ke makemake nei au e hana aku i ka hana me ka hoohakalia ole," wahi a ka Moiwahine i kahamaha ae ai i na pa-ee i hana koke ia iho ai, me ka pii ana o ka ula o kona mau papalina ame ka ulupuni o ka huhu iloko o kona mau maka.  Alaila, loheia aku la na leo hooho kaumaha mai na makaainana mai o Grostaka i akoakoa ae, a komo aku la ia leo i ka puuwai o ka Moiwahine me he pahi la e houhou ana.

            "Aia he hookahi hou alanui e @ ae ai i keia pilikia," wahi a ka Moi o ka Akau i pane ae ai.

            "Oia hoi ka hopu ana a paa ka mea nana i pepehi kuu keiki.  Mamuli o ka hana hemahema o kou oihana makai i loaa ai keia pilikia."  No keia mea ua alawa ae na maka o ka Moiwahine ia Boloraza me ke kaumaha.  I ka manawa e kamailio nei o ka Moi o ka Akau aia na maka o na mea apau ke nana ia, aka, ua haule like iho la ko lakou nana ana maluna o na palapala i waihoia aku imua o ka Moiwahine e ka puuku.  Aia na palapala ke waiho ia imua ona me ka ipu inika ame ka peni a hookahi wale no mea i koe oia no ke kakauinoa aku.

            Me ka hoomaopopo pono o ka wahine ua lalau iho ia oia i ka peni a paa iloko o kona lima.  Ia manawa hookahi no ua loheia aku la kekahi u ana mai ka elemakule Casepa mai, a o ka luna keia o ka puuku aia ke haalulu ia iaia i waiho aku ai i ka sila o ke Aupuni imua o ke alo o ka Moiwahine.

            "O ka paa mai o ka paahao oia ka mea e hoopakele ai ia oukou," wahi a ka Moi o ka Akau i pane mai ai me ka piha ana ae o kona mau maka me ka huhu o ke ake e loaa ka pepehi kanaka.

            No keia hoopuoho o ka Moi o ka Akau ua ea ae la ke poo o ka Moiwahine a nana mai ia i ke anaina me he la e ake ana e kamailio aole nae i pane mai, alaila ua lalau aku la oia i ka peni a kulou aku la e kakau.  Ua meha koke iho la i keia manawa me he la he anaina hoolewa ia.  Mamua o ke hoopau ioa ana i ka huapalapala mua loa ua pa-e mai ia kekahi leo nui ke kumu o ka hoopuiwa ia ana o ka lehulehu, a mahae koke ae ia no hoi ia o ka maluhia ame ka meha o ke anaina.

            "Aohe anei he hanohano kou?"

            I kela manawa koke no i haule aku ai ka peni mai ka luna aku o ka Moiwahine mamuli o ka puoho ana mai o keia leo a olelo hoohaahaa i ke kulana o ka Moiwahine.  Ua huli ae la kela ame keia mea a nana aku la maluna o Gaberiela no ka mea oia ke kanaka nana keia leo hoopuoho.  Aia oia ke ku ia ma kahi mamao mai kona poe i @ pu ai a e kuhikuhi ana kona lima i ka Moiwahine.

            Ma keia manawa ua ku ae la ka Moiwahine me ke ano kunahihi a ninau aku la i ke anaina, "Owai ka mea nana keia olelo?  E hoike mai?"

            "Owau o Gaberiela.  Auhea ka paahao e ka wahine?" wahi a Gaberiela i pane aku ai.

            "Ua pupuleia ke kanaka," wahi a ka Moiwahine i pane ae ai me ke ala ana 'ku o kona kino no hope o ke kua o ka noho oiai ua noho hou iho la oia mahope o kona ku ana.

            "Pupule!  He pupule iho ia ia i ko'u manawa e hana aku ai i ka hana a'u i olelo paa ai e hana aku i ua hana ia.  E ka Moiwahine, he mea pono e hooloheia mai ka'u olelo.  Eia no o Lore iloko o ka halealii nei!"

            "E!  ua pupule i'o no oia," wahi a ka Moiwahine.  Aia he halamu iloko o ka lumi, a aia he mau leo e hamumu ana mawaho.

            "Ua hei ae i ka upena a ka lawaia!" i hoonaukiuki aku ai o Gaberiela me kona hele ana 'ku imua a kokoke i ka noho kalaunu.  "O kau mea i aloha ai he kanaka kumakaia ia he mea hoowalewale.  Ke olelo nei au eia no o Lore iloko nei.  E ae aku iaia e kakauinoa i keia palapala hoolilo aina ke aa oia e hana pela.  Ke kauoha aku nei au ia oe e letiwa o Grostaka nei e hoike mai i kela kanaka paahao!"

            O keia mau manao a olelo hookunahihi ua kaomiia ia mamuli o kekahi mea hoohikilele mai kekahi mau kanaka elua mai i ke komo ana mai maloko o ka paku.

            "Eia oia ianei!  i leo nui mai ai kekahi mea me ka ikaika nui o ka leo, a ia manawa hookahi no ua komo mai ia o Lore me ka helehelena kunahihi a ano pihoihoi no hoi.  Ua komo loa aku la no oia iwaena o ka poe e poho ana me ka nana ole ae ia lakou, a iaia e hele ana aia o Kapena Kuinoka ke hahai la mahope ona a oia no hoi kekahi i pihoihoi.  Ua uluaoaia ae no ke anaina holookoa.  Ua hoohoia mai la na leo hauoli mai ke anaina mai.  Ua puiwa loa ia ka makainui ame ke kiai Alode no keia mea.  Ua haule koke iho la ka manaolana o Anagusi aka ua hohoi hou ae la oia i kona kulana a nana aku la oia ia Gaberiela.

            "Ua loaa ia'u ke kanaka paahao e ka Moiwahine, ka mea kiekie," wahi a Kapena Kuinoka i pane aku ai.  Aia oia ke ku ia imua o ka noho kalaunu me ke kanaka paahao aole nae i aa e nana kana maka i ka Moiwahine.  Ia laua e ku ana o ko laua kulana ka mea hoike maopopo i na hana i hanaia i ka po i hala iho a o ka poe i ike ia mau hana aole e nele ka hoomaopopo ia mau haawina.  O ka mea oiaio, aia he hakoko ikaika i hanaia iloko o ka lumi pouli, a o ka panina ua lanakila ke kanaka paahao.  E hooikaika ana ke kapena e hoopakele ia Lore, aka, ua imi mai no ua paahao nei i alanui e hiki ai imua o ka Moiwahine.  O ka makemake nui o ke kapena e lanakila ka manao hoopakele nolaila i kona ike ana aole e ae ana o Lore ua hopu aku oia i ke kanaka paahao a kauohuluhulu aka ia me ka lima ikaika aka aole oia i lanakila oiai ua pahemo mai la o Lore a mama ana i ka holo, a i mea e ko ai kona manao ua kahea leo nui mai la oia ke kumu hoi i puiwa ai ke anaina mamua o ko laua komo ana iloko o ka lumi kalaunu.

            "Ke kanaka paahao," i puoho mai ai ka poe o ka Akau, a ia manawa hookahi no ua uluaoa ae la ke anaina.

            "Aole e kakauinoa i kela palapala," i puoho mai ai kekahi leo mai kuono mai.

            "Eia ko kanaka la, e ka Moi o ka Akau," wahi a kekahi kanaka ko'iko'i o ka aina.

            "Ua hoopakele mai o Kapena Kuinoka ia kakou," wahi a kekahi i uwe ae ai.

            O ka Moiwahine, ua hele loa ae la kona helehelena a haikea iaia e noho ia iluna o ka nohoalii.

            "O," wahi a Ietiwa i hoopuka ae ai me ke kaumaha nui me ka wili pu ana ae i kona mau lima a upoi iho la i kona mau maka, nona hoi ka ike me he la oia ka ike hope loa ana i hoomaopopo ai i ko laua helehelena apau ae la.  No keia mea ua holo mai la ke kaukaualii kane Halefonia e kokua i ke kaikamahine.

            "O oe anei ka mea holo mahuka?" i ninau aku ai ka Moi o ka Akau.

            "Owau o Gerenefole Lore.  O oe anei o Boloraa ka Moi o ka Akau?"

            "Ae, owau ka makuakane o ke kanaka au i pepehi ai a make he hauoli nui keia o ka loaa ana o ke kanaka."

            "Eia wale no ka mea hiki ia'u ke ha'i aku ia oe e ka Moi, aole au i pepephi i ko keiki.  Ke hoohiki nei au me ka oiaio loa."

            "E ka Moiwahine," wahi a Boloraza me ka hele ana aku imua, e haehae ae i kena palapala "Ua hoopakele mai keia koa wiwoole o Groetaka nei i ka aina.  Iloko o ka hora hookahi e hana mai ko'u mau kuhina ame kau i palapala e haawi ana ia oukou i umi makahiki hou aku.  A i ka manawa e paa ai alaila e kau no wau i ko'u inoa maluna o ka palapala i mana ai.  Aole au i poina i kuu olelo hoopaa."

            I kela manawa koke no ua lalau iho la o Ietiwa i ka peni a hoomaka aku la e kakauinoa me ka nana ole ae i na olelo ame ka poe e nana mai ana.  Ua hoomaopopo koke aku la o Lore i ka hana a ka Moiwahine, oia no ka manawa ana i lele aku ai imua a pau ana ka palapala iloko o kona lima, a oia no hoi ke kanaka mua loa o ka hopu ana i ka palapala mai ka Moiwahine mai.  I ka manawa i paa mai ai o ka palapala ia Lore ua ikeia iho la ua paa hapa aku ka inoa Ietiwa a mahope aku he kaha inika nui loihi mamuli o ka huki ia ana o ka pepa a mahope he haukae nui o ka inika.

            "E Ietiwa," wahi a ka elemakule Casepa.

            "Mai kakauinoaia ko palapala," i puoho mai ai ka puuku o ke aupuni.

            "Ae, mai kakauinoaia o a'u ka palapala," wahi a ka Moiwahine i pane aku ai me ka leo ikaika, me ke ku pu ana ae iluna.

            "Aole no paha e hiki ia'u ke hoopakele i kona ola, aka manao wau o ke kakauinoa ana oia ka mea e pakele i'o ai ke ola o ke kanaka hala ole @ o keia hana manaonao o ka iawe ana i ke ola o ke Keikialii.

            He kanaka hala ole oia, a ua makaukau au no ka haawi ana i kuu aupuni i mea e hana ole ia ai keia hewa o ka lawe wale i ke ola o ke kanaka hewa ole."

            "Heaha?  E hoopakele i ka ilio?" i puoho mai ai o Bolorza.  "E hopu iaia e ke kanaka!  Na'u e hooponopono i ka mea aku i koe no ka hana ia o ke kaulike."

            "Kapu!" i kahea ae ai ka Moiwahine me ka leo kauoha ikaika ke kumu i kuemi ai na kanaka i hope.  Ua hooko koke aku la no hoi o Kuinoka i ka hana o ke kupale ana no ka Moiwahine.  "He paahao oia na'u a he meapono e hanaia ke kaulike.  E malama oe i kou poe kanaka e ka Moi o ka Akau.  He kaikamahine ka mea kupono e hooponopono me oe.  Ke olelo nei au, ua loaa no ia makou ame kou poe kanaka kekahi, ka manaoio aole i hewa kela kanaka, aka, mamuli o ka hoohiki ia a kauoha ia e hopu iaia ke loaa pela au i hana aku ai a o ka loaa i'o ana ia'u ke kumu o ko oukou ike ana iaia.

            He mea pono loa e hookolokoloia oia ma ke kaulike, a e hooikaika aku ana wau e hanaia ke kaulike."

            "Heaha ia kou mea i kakoo ai e Ietiwa," wahi a Casepa.  "Heaha kou mea i kokua ai i keia kanaka?"

            Alaila ku hou ae la ua Moiwahine nei, nana aku la i ke anaina e huli ana mai kahi aoao a i kahi aoao alaila pane aku la oia me ka leo moakaka o ke ano ko'iko'i:

            "No ka mea ua aloha au iaia."

            I kela manawa koke no ua meha koke iho la ke anaina.

            "E nana i ke kanaka hoopono.  Ua hoopakele aku wau iaia me ka hoolilo ana i ko'u hanohano.  E hoowahawaha mai no oukou iaia ke manao oukou e hana pela, aka, e hoolohe mai i ka'u olelo.  O ke kanaka e ku hoahwaia nei mamuli o na manao iho, ua haawi @ mai oia iaia iho i ke Kapena Kuinoka i mea e hoopakele ia ai kakou mai keia poino nui aku.  Ua pakele oia mai keia poino nui aku.  Ua pakele ola mai keia huli ana a kakou e hopu iaia aka ua hoi hou mai oia e hui mali'a me ka make.

            No ko'u pono ame kou pono ame ko ka aina holookoa i hana ai oia i keia hana.  E loaa anei kekahi kanaka iwaena o oukou e hiki ke hana i keia hana no ka pono o kona aina ponoi iho?  Eia nae, ua hana mai oia no ka pono o ka aina malihini.  E hoihoi hou no wau iaia iloko o ka halepaahao.  Aka, e haawi aku ana wau ia oe i ka'u olelo paa e Boloraza ke haawi nei au iaia, he palapala kala mamua o kona hookolokoloia ana.  Ke maopopo ia anei ia oe keia mau manao o'u e Boloraza?

            Ua mumule loa iho la ka Moi o ka Akau.

            "E akahele i kau mau olelo e ka Moiwahine," i pane aku ai o Lore.

            "He mea pono ia'u e hoole aku i kau palapala kaia no ka hoolilo ana i kou hanohano kiekie loa i mea ole.  Ua hana aku wau i keia hana mamuli o kuu aloha ia oe oi ae mamua o kuu oia iho a ola no hoi ke kumu o kuu ku ana maanei.  Aole au e ae aku ana e komo oe ame kou lahui iloko o ka poino i ka wa a'u i ike ai ua hiki ia'u ke hoopakele ia oukou.

            O ka'u wale no e noi ai e hookolokoloia wau me ke kaulike ame ka pono a pololei.  Aole au i hewa i keia pepehi kanaka.

            E hoopakeleia mai no wau mai keia imihala wale la.  Ua hele mai nei au, e Boloraza e haawi pio ia'u iho no ka hoopiha pono ana i kau olelo hoopaa.  Aole owau ka mea i lawe i ke ola o kou keiki, aka, owau no ke kanaka i holo mai nei e hoopaaia no ka hookolokolo ana no ke ku i ka hewa ame ka hewa ole.

            Ia Lore e kamailio nei ua ano e loa ae la o Ietiwa ia manawa a hina aku la oia i hope iluna o kona noho nui.  Ia manawa hookahi no, ua puiwa ae la ke anaina mamuli o ka pa-e ana mai o kekahi leo mai waho mai, a ku ana ke kanaka Amerika Anagusi ua hele no hoi a pihoihoi.

            "I kou hanohano e ka Moiwahine," wahi a Anagusi, "he manao no ko'u e kamailio mua kau a ua aneane loa au e hoopuka aku, aka, ua liko e ae noi ia Gaberiela ke kamailio ana, ia'u i kamailio aku ai ia oe e pili ana i ke kaohi ana mai ia oe i ke kakauinoa ana i ka palapala.  Aole na Gerenefole Lore i pepehi i ke keikialii.  Ua hiki ia'u ke hoike aku i ke kanaka nana i pepehi i ke keikialii."

 

MOKUNA XXVI.

KE KOHO WALE A ANAGUSI.

            Mamuli o keia mea ano hou loa ua hoopuiwa maopopo loa ia ke anaina.  Ua ume ikaika ia aku ka noonoo o ke anaina holookoa me ka hikiwawe loa.  O ke ku ana ae o Anagusi iwaena o ke anaina ua lilo koke ae la oia i mea nui na ka poe e noho ia.

            "O, e Hale," i kahea aku ai o Lore me ka leo nui i ku i ke aloha.

            "E ke keikialii Gaberiela, heaha ke kumu o kou haalulu iho ana he me lala laau la e hoonioniia ana e ka makani?  No kou ike paha a hoomaopopo paha i ko'u manao e hoike aku ai i ke akea? wahi a Hale Anagusi i pane aku ai ia Gaberiela me ke kuhi pu ana aku o kona lima iaia.

(Aole i pau.)