Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 14, 3 April 1903 — Page 3

Page PDF (1.52 MB)

This text was transcribed by:  Sally Vrana
This work is dedicated to:  Kumu Patrick Makuakane

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

NUPEPA KUOKOA, APERILA 3, 1903.            3

 

HOOLAHA KUMAU

 

Ka Hui Alahao ame Aina o Oahu

MANAWA HOLO

Mahope aku o Ianuari 1, 1902

MAI HONOLULU AKU

 

HALE HOOLULU

Na la apau koe ke Sabati

Na la apau

Na la apau koe ke Sabati

Na la apau

Na la apau

                        a.m.     a.m.     a.m.     p.m.     p.m.

Honolulu         7:10     9:15     11:05   3:15     5:10

Manana           8:03     9:48     11:40   3:45     5:30

Ewa Mili         8:332   10:08   12:00   4:05     6:10

Waianae                      10:50               4:45

Waialua                       11:55               5:40

Kahuku                       12:32               6:15

 

MAI WAHO MAI

HALE HOOLULU

Na la apau koe ke Sabati

Na la apau koe ke Sabati

Na la apau

Na la apau

Kahuku                       5:25                 2:08

Waialua                       6:10                 2:50

Waianae                      7:10                 3:55

Ewa Mili         5:50     7:45     1:05     4:32

Manana           6:15     8:03     1:30     4:52

Honolulu         6:50     8:35     2:05     5:26

 

G. P. Dennison,           F. C. Smith,

Luna Nui                     Luna Kuai Kikiki

----------

 

Kakela me Kuke

(KAUPALENAIA)

Poe Kalepa ma

ke Komisina

HE A

POE LAWELAWE KOPAA

POE AGENA NO NA MAHIKO

LEHULEHU.

----------

Ina e makemake oe e hoomdkau-

lii i kau loaa e hele

oe e kuai

PAPALE, PALEILI ame na

mea like nou i ka

halekuai o

S. OZAKI,

Helu 178 Alanui Hotele,

He maikai a ano hou mau ka

makou mau waiwai a he

kaawale mai na pi-

likia ame ka

wai.

----------

 

Ina He Makemake

kou i ka

Lauoho Maikai

E HELUHELU I KEIA.

Malia paha ke pau nei kou lauoho i ka helelei, a koe kakaikahi. E kau i ka laau mamua o ka            pau loa ana i ka helelei, e hana i laau e ulu hou ai. O ka laau

“Laau Hooulu Lauoho a Ayers”

            ka mea e ulu hou ai. He nani ka lauoho ke ulu mai, a he nui hoi.

Ina he nawali ka ulu ana o kou lauoho, o ka

“Laau Hooulu Lauoho a Ayers”

            ka mea e manaonoa ai ka ulu ana, a ke loaa i keia laau pau loa ka halelei ana. I na he          piha kou poo ke Kepia, o ka

“Laau Hooulu Lauoho a Ayers”

            ka laau e pau ai a maemae kou poo. Ke loaa i keia laau e hoi hou ana ka ulu ana o kou        lauoho a like me ko kou wa bebe.

Hoomakaukau ia e Kauka J. C. Ayer & Company, Lowell, Mass., U. S. A.

E loaa no keia mau Huaale ma ka Hale Kuai e Hollister, alanui Papu.

----------

 

Ka Make o ka Mahina o

Feberuari.

            He kanawalu kumamakahi ka nui o na make i pulelo aku ma kela aoao o ka muliwai eleele i ka mahina i aui aku la, a mailoko mai o keia huina he kanaha o na kupa Hawaii. O ke koena aku o na make he eiwa pake, ewalu Pukiki, umi kumamahiku Iapana, elima Amerika ame elua o na lahui e. Iloko o keia huina nui i hala aku la he kanalima poe kane a kanakolu kumamakahi wahine. Iloko no oia mahina, umi-kumamaiwa i mareia, a kanaka kumamaono i hanauia.

----------

 

Ka Poka Nui

ame ka

Poka Iki

 

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua

iloko o ke Kaua Kuloko wawahi

Mana Kauwakuapaa o

Amerika Huipuia.

(Unuhiia e S. K. Nawaa.)

MOKUNA XXVII.

KOMO I KAHI O NA ENEMI.

            Ia’u i nana aku ai i ko’u mau hoa, ua ike aku la wau i na haawina ehaeha e kau ana maluna o lakou. Mamua mai o ko’u alo e noho ana kekahi kakiana, o kona hoailona e kau ana ma kona poohiwi, ua nahae mamuli o ka loaa ana mai i ka poka nana i hooweluwelu liilii i kona lima. Ma kona aoao e noho ana kekahi kanaka aoo me kona umiumi loihi, aole no nae i lawe ia mau umiumi i ka huna ana iho i kona mau papalina i ku i ka poka. E noho ana hoi kekahi me kona hainaka ua wahiia ae ma kona lae, aole no nae ia he mea nana e paa aku i ke kahe ana mai o ke koko, a i kela ame keia manawa e holoi ae ana oia i ke koko me ka pulima o kona lole. O kekahi hoi, ua loaa oia i ka pilikia ma kona mau lima a i elua; a he mea kaumaha ke ike ana aku iaia e hooikaika ana e komo aku kahi apana palena iloko o kona waha, a i pono wale no i ka lalauia aku e kekahi mea okoa a haawi aku iaia.

            Ua noho iho la wau e ala ana me ka nana ana aku i ko’u mau hoa i ka auwe mai, a nanea no hoi i ka mahanahana mai o ke ahi e a ana; eia nae o ko’u kaawale ana mai ia Denisa mai, a ke noonoo pu la no hoi wau ina oia i palekana aku me ka loaa ole iaia o kekahi poino, alaila ua laki loa oia o maua. Ke hoonaukiuki pu la no hoi wau ke noonoo ae i na pio Konofedereta i paa aku i ko makou poe, oiai ua komo mai la ka noonoo nui iloko o’u no ka nui o na mea ai e loaa ana ia lakou mai ko makou luna malama mea ai aku a o makou hoi, na pio i lilo aku i na Konofedereta, eia ke noho nei me ka loaa ole mai o na mea ai. Ua komo mai la ke aloha iloko o’u i ka noonoo ana ae no kuu hoaloha i hala e aku la me kela aoao, Kapena Buka.

            Ma ke ano o na hauwalaau a makou e lohe ana mai na Konofedereta mai, ua hiki ia’u ke hoomaopopo aku, eia ko lakou heluna nui ke hoihoiia nei no ka aoao akau no ka liuliu ana no ka paio ana aku ma kekahi la ae. I kela ame keia manawa, e lohe koliuliu aku ana makou i ke kani mai o kekahi mau pu raifela mai ka aoao akau mai. Ua nana iho la wau i ka’u uwaki a ike iho la wau o ka hora eiwa keia a oi, a ia manawa no hoi i hele mai ai kekahi koa kaulio o na Konofedereta a ku ana imua o makou.

            “Ahahana, eha oukou ia makou e kena po Ianaki. Aole oukou e hoolele h ou mai ana i ka oukou mau poka iki iloko o ko makou heluna,” wahi a ua koa la me ka hoohenehene ana mai ia makou. “O kekahi no hoi, aole ko oukou poe e hoao mai ana e ku hou imua o makou.”

            “Heaha ka manao o kau mau olelo?” wahi a’u i ninau aku ai.

            “Well, ua pau hou aku nei ua poe la o oukou i ka hoi aku ma keia aoao o ke kahawai.”

            “Aole o’u manaoio aku i kau; ina he oiaio kena au i pane mai la, aole oe e hele mai ana ianei,” wahi a’u i pane aku ai.

            “Mai nana aku oe i kana ke olelo mai nei oia ia mau olelo i mea no kakou e pihoihoi ai,” wahi a ke kakiana me ka lima i eha.

            “Well, ke ike nei wau aole o oukou manaoio mai i ka’u; ke hai aku nei no nae wau ia oukou, ua pau loa aku nei ko oukou mau koa i ka hoi aku ma kela aoao o ke kahawai,” wahi hou a ua koa la me ha ho’a ana ae i kona ipupaka a haalele iho la ia makou.

            “Ke manaoio nei anei oe ua auhee io aku ko kakou mau pualikoa?” wahi a kekahi i ninau mai ai ia’u, i ka wa i hala aku ai o keia koa Konofedereta.

            “Aole, aka me he mea la ua kaa mai ke koikoi o ka poino ma ko kakou aoao i keia la,” wahi a’u i pane aku ai.

            Ua hoomanao ae la wau, i ko’u hai ia ana mai e kekahi o na koa Konofedereta ia ahiahi, ua auhee aku ko makou mau pualikoa, no kela aoao o ka Muliwai Rapidana; aka aole wau i manaoio aku i kana. He oiaio anei ua auhee aku o Kalani a lawe aku i kona aoao akau no ka hema me ka manao ana e lele kaua aoao mai ia Li? me he mea la oia paha ke ano o ka hoonee kaua e hana ia ana, ina he oiaio keia mau lono i loaa mai la ia makou. O kekahi o makou e noho nei, noloko ia o ka Mahele Eono; a ua hai mai la oia i ka nui maoli o ka poe i loaa i ka poino ma keia hooili kaua ana a makou, a ua ike hoi kekahi o makou, he elua mau puali o ko’u mahele iloko o ka laina o na pio. Ma ka hoolohe ana i keia mau mea apau e haiia nei, ua ike iho la wau, ua loaa like ka poino mai kekahi aoao a i kekahi aoao o ko Generala Warena mau mahele koa. Ina he oiaio ka kakiana Hugo i hai mai ai ia’u, alaila ua lilo aku ka ekolu hapakolu o ko Generala Warena mau pualikoa i ka make, eha a pio no hoi.

            Ua kona mai la kahi koa a’u i haawi aku ai iaia i na wahi apana palena, e pupue like maua iloko o kona kihei huluhulu, a oia ka’u i ae aku ai, a hiamoe iho la makou ia po me ka nana ole ae i ko makou mau eha.

            I ka puka ana mai o ka la o kekahi la ae, ua hoalaia mai la makou e ke kiai i hele mai e nana ia makou. Ia’u i ala ae ai a haawi aku i ko’u inoa, ua hiki no ia’u ke lohe aku i ke kani mai o na pu, a hoomaopopo iho la wau, eia ke kaua ke kauaia nei. Ma ka lohe aku a makou i ko lakou mau leo, he manao maoli no, a ike iho la no hoi makou aole i haalele o Kalani i ka paio ana aku ia Li.

            Mamuli o ke kukonukonu o ko makou mau wahi i eha, ua ae oluolu mai la ke koa kiai e lawe ae i ko makou mau inoa me ka awiwi ole. Ua kuhikuhi mai la no hoi oia i kahi o ka wai, a o ka poe i hiki ke hele, o lakou ka i ae oluolu mai e kokua i ka poe i pilikia loa ma ka ukuhi ana i ko lakou mau huewai; o Keoki Mikila hoi, ko’u hoa moe oia po, ua paina mai la oia me a’u me na wahi koena palena a’u i koe iho.

            Mahope o ka pau ana o keia wahi paina a maua, ua puka aku la wau iwaho, e noho aku la e nana i ke ano o ko makou kahua e noho nei. He kanakolu a i ole he kanaha mau hale lole e ku ana; a o ke kahua hoi ua piha i ka poe i eha o ka heluna aneane e hiki aku i ke kanaha tausani; he poe Konofedereta a he poe Federala. O na wahi hale e ku ana, oia ko makou i hookaawaleia ai, a he mauu ai a ka lio wale no na wahi ukana iloko oia mau hale. Ua hoounaia aku ke kaa lawe i ka poe i eha no ke kahua kaua a makou i paio aku ai i ka la mamua iho, a i ka huli hoi ana mai, ua laweia mai na lole o ka poe i make a pela no hoi me na kihei, nolaila, ua ponopono iki iho la makou mahope mai.

Ua laweia mai ko’u wahi lole, a iloko o ka pakeke o ke kuka i ike iho ai wau i kekahi leta i kakauia e kekahi wahine i kana kane, a o ka mea hoi nona keia mau lole i haawiia mai ia’u. Ua nakinakiia me ua leka la ke kii o ka wahine, a oia ka’u i malama iho ai me ka manaolana e hoihoi aku i ka wahine, i hoike no ka make ana o kana mea aloha. O na lako kaua i loaa aku ma ke kula, ua halihaliia mai a waihoia iho la ma kahi a makou e noho ana.

            I ke kokoke ana i ke awakea, ua ikaika loa mai la ke kani ana o na pu ma ka aoao akau, eia nae aole i loaa mai he lono ia makou no ia hooili kaua ana. I ka auwina la, ua hoomaka mai la makou e pololi, ua laweia mai la ka lono kaumaha ia makou, aole e loaa mai ana na mea ai a hiki i kekahi la ae. Ua nui loa ka eha i loaa ia’u mai ko’u wahi i eha ai ma ko’u uha, eia nae ua hemo mai ka poka me ka maalahi. I keia manawa, aole no i hoounaia mai ke kauka no ka nana ana ia makou, oiai aole i lawa ka aoao Konofedereta ma ka oihana kauka.

            “Pehea oukou e na keonimana?” wahi a ke koa kiai i ninau mai ai ia makou i kekahi la ae.

            “He maikai no makou, o ka pilikia wale no oia ka nele i ka ai,” wahi a kekahi o maklou i pane aku ai.

            “Ke manaolana nei makou e hoea mai ana na lako ai i keia ahiahi mai Godonavila mai,” wahi a ke koa @ai i pane mai ai. “Aole i oi aku ko oukou poino maua o ko makou poe i eha.”

            “Pehea mai nei ke kaua?” wahi a’u i ninau aku ai.

            “Aole i maopopo ia’u. Ua manao hoi makou i ka po nei, ua auhee aku ko oukou mau pualikoa, oiai ua laweia aku na koa kiai e ku ana ma Gemana; o ka mea oiaio nae, ua laweia aku ko oukou mau pualikoa no ka aoao hema, a i keia manawa eia o Li ke paio nei ia Kalani, kela alakai mai nei o oukou mai ke komohona mai, ma Sapotaselavenia.”

            Ike iho la makou ma keai lono i loaa mai la ia makou, eia o Kalani ke hoao nei e nee aku no Rikimona, a ina e hiki ana iaia ke hookuemi aku ia Li, alaila e lele kaua aoao aku o opa pu i ko Li aoao hema.

            Aole i loaa mai na mea ai ia ahiahi, nolaila ua hoi aku la makou e hiamoe me ka ai ole. He nui ka poe e noho pu ana me a’u i pololi maoli no, a i ka huipu ana mai hoi o na palapu e kau ana maluna o ko lakou mau kino, ua nui loa na leo uwe ia po.

            Aole makou i hoala ia mai a hiki wale i ke kikekie ana o ka la o kekahi la ae a i ko makou ala ana mai, ua haiia mai la ia makou e laweia mai ana na mea ai na makou ia kakahiaka. I ka loaa ana mai o na mea ai, ua ike iho la na mea ai no ke kanaka hookahi, he mea hoi na makou i ike mua ole iloko o ko makou pualikoa.

            Aole i lohe ia aku ke kani ana mai o na pua ia kakahiaka, a i ka hiki ana o ka la i ka piko poo, ua hoomaka hou mai la ke kani ana, a ua hoomauia aku a hiki wale no i ke kapoo ana o ka la.

            Ia auwina la, ua hoohauoliia mai makou i ka hiki ana mai o Kauka Donovana o ka mahele koa o Peneselevania, oia ka i ae e hele mai e lapaau ia makou, na koa Federala, a ua aeia aku hoi ia e na Konofedereta e hele mai io makou la. Ua makaikai ae la oia ia makou e nana ana i ko makou mau wahi i eha, a ua hauoli loa wau i kona hai ana mai ia’u aole he nui loa o ko’u pilikia, a ma ka hoomaemae mau ana, e loaa koke ana ia’u ka oluolu. I keia manawa, ke laweia nei ka poe i eha o na Konofedereta no Godonavila, nolaila ua loaa mai la a mahuahua na mea ai ia makou ma ia hope mai. Iloko mai o keia mau la i lawe liilii ia aku ai na koa Konofedereta, nolaila ua lilo mai la ia makou na hale lole, a loaa ae a no hoi ka pono ia makou. Ua laweia mai la he mau eke palaoa, a i ka ike ana o ko makou poe i keia mau mea ai, ua wawahiia iho la kekahi puka uwahi pohaku, a hana iho la ko makou poe i kapuahi kuke na makou. I keia manawa ke hohola mai nei ka eheu o ka make maluna o makou, a aia he wahi ilina uuku ke ku ae la iwaena o makou. O ke kauka hoi, ua loaa iho la kana mau hana no ia mau la, a aia ka pahi ame ka pahhiolo ke hele la i na wa apau, a e kiheahea mau ana ke koko maluna o kona mau lima.

            I kekahi po, ia’u ame Mikila e moe ana iloko o ko maua wahi hale lole, ua a ia ae la na lako kaua i laweia mai ai, a hoomaka ae la e pahupahu, e hoolele ana hoi i na poka i o a ianei. Mamulio keia, ua moe malie iho la makou apau no ka maka’u o ku mai i ka poka. Ua ku mai la kekahi o makou i ka poka a make loa, a he lehulehu hoi o makou i loaa na palapu hou maluna o ko lakou mau kino.

            Pela iho la ko makou noho ana a hala he ekolu pule. Ke mahuahua ae nei ko makou wahi pa ilina; a ke ike la wau ua nawaliwali maoli no ko’u mau hoa, mamuli o ka nele i na mea ai kupono, a no ka nui loa no hoi kekahi o ka poino i loaa maluna o ko lakou mau kino. Ua hana hoomanawanui ke kauka no ko makou pono, a na ia mea i hookomo mai i ke aloha iloko o makou nona.

            Ua loaa mai la ia makou ka lono, ua nee loa aku ko makou pualikoa no Rikimona, a ia wa ke ike la no hoi makou i ke ano e o na koa kiai, a hoomaopopo iho la makou, eiea na Konofedereta ke helea ku nei e kupilikii. Ua hoopauia ae keia noonoo ana o’u no ke kana, a o ka noonoo nui iloko o’u ia manawa, oia ka hoao ana e holo mahuka. I kekahi la, ua hoomaka mai la o Mikila e nawaliwali loa, a ua pau hoi ka manaolana no kona palekana.

            “Ea, e make ana wau,” wahi ana i pane mai ai me ka leo kaumaha.

            “Ke manaolana nei wau aole ana pela,” wahi a’u i pane aku ai. “He oiaio ke nawaliwali loa mai nei oe.”

            “O, aole o’u makemake e make. He makuahine ko’u e noho mai la i Canada e kali ana i ko’u huli hoi aku. Kuu makuahine, aole anei wau e ike hou aku ana ia oe?”

            “Well, he mea pono ia oe ke noho malie. He mea oiaio, aole e hiki ia’u ke hoopakaele ae i kou ola, aka mai auwe mai hoi oe e like iho la me keia,” wahi a ke kauka i pane aku ai.

            “O, aole wau e maka ana,” wahi a Mikila i hooho ae ai. “Ke makemake nei wau e ola. Ua makemake ko’u makuahine ia’u. E kuu Akua, heaha la kana mea e hana ai ke ole wau me ia? He mea pono ia’u ke hele aku e hui me ia.”

            Ua waiho iho la o Mikila no kekahi manawa, a hoomaka mai la kona puu e kani, a iloko o ka wa pokole, ua hala aku la kona uhane ma ke ala mau o ke kanaka.

            Ua hookaumahaia wau no keia a hiki hou ole ia’u ke noho iho, nolaila ua kuoi hele aku la wau iwaho. Aole i loihi keia hele ana o’u, ua halawai aku la wau me kekahi aliikoa loihi me ka aahu koa o na Konofedereta, a i ka hui ana ae o ko maua mau maka, ua ike aku la wau o kuu aikane punahele no.—Tome Makala.

 

MOKUNA XXVIII.

KA PANAI O KE ALOHA.

“E lawe mai no wau i ka laau bana,

            A hooma-u iho i kou wahi i eha;

E hoohauoli aku hoi i kou naau ehaeha,

            A e hoola hoi i kou mau palapu.”

 

            “Ua ike wau eia oe ianei, e Palanike,” wahi a Tome i pane mai ai ia maua i lululima iho ai. “Ua ike iho wau i kou inoa ma ka papa inoa e kau la iloko o ka halemai, nolaila wau i hele mai nei e huli ia oe.”

            “Ae, e Tome, eia wau ianei me ka maikai. I keia wa ua lilo wau i pio, aole hoi o oe,” wahi a’u i pane aku ai me ke kaumaha.

            “E like me ka oiaio o na lani, pela ka oiaio o ka’u mea e olelo aku ai ia oe: aole oe e noho pio loihi ana, ina ia he mea hiki ia’u ke hana aku,” wahi a Tome i pane mai ai.

            “Aka, aole e hiki ana ia oe ke hana pela. Aole kaua iloko o ka laina koa kiai i ka po i keia wa,” wahi a’u i pane aku ai.

            “E Palanike! he aie nui ko’u i kou lokomaikai, a e pani aku ana wau no ia hana maikai au,” wahi a Tome i pane mai ai me ke kuoo, a hoomanao ae la wau i na la o maua e hele ana iloko o ke kula.

            “Aole wau e hoole aku ana i kou manao no ka panai ana mai i kou aloha no’u, o ka ninau nui nae, pehea la oe e hana aku ai?”

            “E ike no oe,” wahi a Tome i pane hou mai ai me ke kuoo nui.

            “Pehea oe i hiki loa mai nei ianei?” wahi a’u i ninau aku ai ia maua i hiki aku ai malalo o kekahi kumu laau. “No keaha hoi oe i haalele aku nei i kou pualikoa?”

            “Ma kela aoao aku nei wau o ke awawa. Ke hai aku nei wau ia oe e Palanike, ua pilikia maoli no makou i na koa ole i keia manawa. O Kalani, kela lukanela-generala hou o oukou, ke paio mai nei oia ia makou me he ilio bula la. Ma kahi ana e paa ai aole oia e ae ana e hookuu. No ia mea ua hoounaia aku wau no ke awawa me ke kauoha e lawe koke ia mai i mau pualikoa kokua, a eia wau ke huli hoi nei no Rikimona. O Kaukalana, ke kuke o ko oukou halema’i, he kanaka oia no ke awawa; nolaila wau i kipa mai nei e hoaumoe iho i keia po maanei. Nana i hoike mai nei i ka papa inoa, a o ka inoa mua loa i loaa iho i ko’u maka oia no kou.

            “Pehea ka poe o ka hale?” wahi a’u i ninau aku ai.

            Ua ano e koke iho ko Tome mau helehelena, a hoomaka iho la oia e elieli i ka lepo me kona kepa me he mea la ua lilo ka’u ninau i mea nona e kaumaha ai, a i ka ea ana ae o kona poo, ua pane mai la oia me ka leo malie,

            “Ua make o mama; ua haalele iho oia ia makou i kela kau hooilo aku nei.”

            Ua hopu koke aku wau i ko Tome mau lima me ka pane leo ole aku, oiai ua uhi iho ka ka eehia iluna o’u no keia lono o ke kaumaha; a i ka wa i hui ae ai o ko maua mau lima, ua hoopaa hou ia iho ko maua aloha hoahanau.

            “Ae, ua hala o mama mamua iho o ke Karisimaka,” wahi a Tome i hoomau mai ai mahope o ka hala ana ae o ka haawina o ka eehia. “Ua maopopo ia oe aole no ona ola kupono, a i ke ala ana mai hoi o keia kaua ua hooi loa ia aku kona nawaliwali. Mamuli o ka loli mau o na aoao nana e paa iho i ke awawa, nolaila ua lilo iho ka maluhia i

mea ole, a no ia mea aole i oluolu kona mau manao a ua hoopilihua nui ia oia. I ka hiki ana mai o ke kau anu, ua hiamoe aku oia, a haalele iho la hoi ia makou.”

            “A pehea hoi ke kaikuahine o kaua?” wahi hou a’u i ninau aku ai.

            “O, o Kate, he oia mau no kona maikai, aole no nae hoi o kahi kaikuahine aaku au i ike ai. I keia manawa he mino aku mau ma kona mau papalina a he ohelohelo mau mai na lihilihi ulaula ma kona mau lehelehe. E Palanike, ua hookaumaha loa ia na wahine o ka Hema nei e keia kaua,” a ia wa i luliluli malie ae ai ko Tome poo.

            “He mea oiaio, ua ili like mai keia haawina kaumaha maluna o na wahine o na aoao a i elua. Ua oi aku ka hahana o keia kaua mamua o ka mea kupono. Ke manaoio nei no nae wau ua oi aku ke koikoi o ka haawe kaumaha maluna o na wahine o ka Hema,” wahi a’u i pane aku ai.

            “Well, i keia manawa he mea pono no kaua e noonoo i ka kaua hana e hana aku ai no kou holomalu aku. He mea pono no’u e hana koke aku me ka hakalia ole,” wahi a Tome i hoololi ae ai i ka maua kumuhana a ia manawa pu no hoi i huli ae ai oia e nana ina paha he mea okoa ae kekahi ma ko maua wahi e noho ana.

            “Aole he loaa iki ia’u ka noonoo ana pehea la kaua e hana ai. Ua hai mai na koa kiai e kiai nei ia makou, ua paa ka Muliwai Rapidana i ke kiai ia e ko oukou mau pualikoa kaulio.”

            Ua aka iho o Tome no keia mau olelo a’u a pane mai la,

            “Mai hookaumaha i kou naau, e kuu Wilimona aloha. Ke manaoio nei anei oe ua hiki ia makou ke hoolilo nui aku i ko makou mau koa ma ia mau wahi, aka he nui no wahi e hiki ai ia oe ke hele aku me ka ike ole ia mai.”

            “Ke hauoli nei au i kou hai ana mai i keia. Ina i loaa mua ia’u keia lohe, ina no hoi ua loaa mua mai ia’u ka noonoo no ka holomalu ana aku. I keia wa he mea hiki ole ia’u ke hele aku, oiai ua loaa mai ke kauoha no ka lawe ana aku ia makou no ka hema.”

            “Aole oe e hele aku ana i hookahi mile mai nei aku no ka Hema, ina ia he mea hiki ia’u ke hana,” wahi a Tome i pane mai ai a ike aku la wau ua paa kona manao no kana mea e manao nei e hana mai no’u. “He oiaio, aole e huikala mai ana o Kate ia’u, ina wau e hookuu aku ana ia oe e lawe ia aku no ka Hema ma ke ano he pio, mahope no nae o kou hana lokomaikai ana mai ia’u ma ke kula o Getabake.”

(Aole i pau.)

----------

 

HE MOOLELO WALOHIA

NO NA

ONAMILIONA

I LAWE A HUNA MALUIA

MA KA AINA MEHA-

MEHA.

 

MOKUNA I.

LAWE A HUNA MALUIA.

 

            O na aluka kanaka e holoke ana ma na huina alanui ua apo aku lakou i keia mea hou me ka ulumahiehie aka aole me na manaoio iloko o ko lakou mau naau. Aole loa lakou i puni i keia mea hou i ko lakou manawa i ike ai i keia mea iloko o na nupepa me ko lakou nana ole ae ina no e haule mai ana na lani na hoku ame na paia koiuiu o ka lewa aole no ia he kumu e alako mai ai ia lakou e manaoio mai i keia mau meahou. Me ka manaoio ole o ka lehulehu i keia mea hou ua unuhi ae la no lakou i ka lakou mau okeni a kuai aku la i na nupepa a huli hoi aku la i ko lakou mau home pakahi me ka manao hakukoi no nae e naulu mau ana iloko o ko lakou mau naau. Ua laweia mai keia mau mea hou mai ke ala mai o Wall Street a o ke kumu ame ka mole o ka loaa ana o keia mau mea hou aole loa ia i maopopo. Iloko o ka manawa pokole loa ua holopapa ae la ia mea hou a puni ka aina a iloko no hoi oia manawa hookahi ua hekau iho na manao kuihe ame na manao hakumakuma maluna o na papalina o na kanaka boroka ame na kanaka a ka oihana kalepa. Ua kau mai la na hoailona o ka pilikia maluna o lakou a o ko lakou alo ae mai keia mau hiohiona mai o keia mau pilikia pehea la ia e hana ai a ma ke kahua hea la e hoohana ai aole au i maopopo. Ua loaa iho la na manao kuihe i na boroka oiai lakou e kakali ana i ka hora umi i ka hoea mai ia lakou e ku ana ma ke alanui Broad a o ko lakou mau helehelena e hoike mai ana ai aka manao pilikia ke hoopunana la iloko o ko lakou naau. Ma ka kani ana o ka hora umi o ke kakahiaka ua hamama ae la na ipuka nunui o na keena o ka oihana kalepa a komo aluka aku la na kanaka iloko o ka lumi aka aole i loihi ua emi pu aku la na kanaka mai ka lumi aku. Ma ka hora 11 oia la ua pau ae la na hana o na ano like ole maloko o na keena ame ka hoohana ana i na huahelu o na loaa ame na hoolilo. Ua owaka ae la na pahu paahana uwila iloko o na keena e hoike mai ana aia he mea hou a hoea mai ame ka hakalia ole ua akoakoa ae la na kanaka apau ma ka aoao o ke pakaukau no ka nana ana i keia mea hou e hoikeia mai nei. Ulu like ae la na manao i na kanaka apau i akoakoa ma keia pakaukau he hoike keia e pili ana i ka poho o kekahi hale oihana kalepa oiai ua loaa mai ka lono aia ka Consolidated Exchange Hale iloko o ka uluaoa nui aka aole oia ka mea pololei oiai ua waiho moakaka mai la maluna o ka lipine o ka pahu hoohana uwila o ke keena keia mau hoike:

            “11:07 a. m.—Aole i hoea mai o Palmer J. Morton, Andrus Carmody, Simon Pence ame R. J. Kent ma ko lakou mau keena i keia kakahiaka. Aole lakou i hoi aku ma ko lakou mau home i ka po nei. Ke pioo nei ko lakou mau ohana no ko lakou nalowale kupaianaha ana a ua hoike aku lakou i keia mea i ka oihana makai. Ua ike hopeia lakou ma ka halawai i malamaia ma ke keena o Palmer J. Morton ma ka

hora eha o ka auwina la o nehinei. Aohe i ike ia lakou i keia manawa a ke hopohopoia nei ke ola o na onomiliona.”

            O na leo hamumu o loko o ke keena o ka Stock Exchange ua pu-a ae ia e like me ka halulu ana o na kaa ma na alanui a maluna ae hoi o na mea hoohanakuli apau o ke alanui. O na makai o ke aupuni ua hamau iho la ko lakou mau leo a mamule hoi ko lakou lima mai ka lawelawe ana aku i na kanaka e hookeke nei ma ke alanui a maloko o na keena, no ka mea aole loa e hiki o hoopoinoia auanei kekahi mau ola makamae i na e lilo ana keia mau hana i mea nui a no ia kumu ua hui aku mai na kane ame na kamalii a ina e hoohuihuiia na leo i pu-a ae mai keia mau kaukani kanaka mai ua manaoia e loheia ana no keia mau leo ma ke kulanakauhale nani o Parisa a wawa loa aku ma na aina o ka hikina.

            O keia ke kakahiaka o ka la ekolu o May i hoopaaia hoi maloko o ka moolelo o Wall Street a he moolelo e poina oleia ai e na kini o ke kulanakauhale o Nu Ioka a haulehia ke aupuni malalo o kekahi mana nui e ae.

 

MOKUNA II.

HE LOEA KUPUEU MA KA HANA

NUPEPA.

NAIIA EIA KA HALE O KA EMEPE-

RA.

OHOHIA NA KANAKA IAIA.

 

            O Robert Van Home oia kekahi o na kanaka kaulana loa oia kulanakauhale i kela manawa oia hoi kela kulanakauhale e kaulana mau nei a puni ke ao nei ke kulanakauhale o Nu Ioka. Ua hanauia keia kanaka iloko o ka mokuaina o Nevada a ua hoonaauaoia ma na kula aupuni oia mokuaina. I kona mau la opio mahope o kona hoonaauaoia ana ua komo aku la oia iloko o ka hale hana nupepa a ilaila oia i hoomaka ai e a’o i keia hana me ka hoomanawanui.

            Mai keia moolelo nanea a kakou e ka makamaka heluhelu he ona oia i keia manawa no kekahi nupepa kaulana loa o keia kulanakauhale i kapaia ma ka inoa o ka “New York Record” a i noho lunahooponoponoia no hoi eia. Iloko o ia manawa a puni ka aina aohe nupepa i oi ae kona kaulana mamua o keia nupepa ana oiai o kana nupepa e kolo hele ana ia ma na poopoo apau o ka honua nei a aole he wahi poopoo i koe i ike ole ia e kona mau papalina lahilahi, helehelena mohaha. O Robert van Horne nona ka inoa i ha’i mua ia ae nei mamua, oia ke keikikane a kekahi milionaea i hala aku ma kela aoao o ka muliwai eleele a ua haalele iho oia mahope nei ma keia ao luuluu wale iaia hookahi ame kona makuahine aloha e noho hoomanawanui ana i kela manawa iloko o ka nui anu o ka aina.

            I ko Robert van Horne mau la opio e hele ana no i ke kula me ka iini nui iloko ona e loaa iaia kela momi kiekie loa oia hoi ka naauao kiekie ua hookaumahaia ae la kona mau manao mamuli o ke kikoo ana mai o ka lima menemene ole o ka make i ka hanu ola o kona makuahine aloha ame ke kaumaha no hoi ua lawe aku la oia ame kona mau ohana e hoomoe i kona kino lepo iloko o ka home lua puanuanu a i ka manawa i nalohia aku ai o kona pahu e apo ana hoi i ke kino lehu o kona makuahine malalo o ka lepo o na kopala e hoohanaia ana e na kanaka hana, ua puana ae la oia (Robert van Horne) i keia mau hopuna olelo me ka leo hawanawana.

            “Aloha oe e kuu makuahine aloha, aloha kaua,” a nalohia aku la keia mau hopuna olelo hawanawana iloko o ka uwe kapalili, oiai ke aloha makuahine i keia manawa ua paila ae la iloko o kona puuwai a hoea aku la iluna o kon amau lihilihi maka. Mahope o ka nalo ana o ke kino lepo o kona makuahine a oiai no hoi ua piha aku iaia i kela manawa he iwakalua kumamaono makahiki, ua ike maopopo lea iho la oia me ka hoohewahewa ole aia oia maluna o ka nohona o ka wekiu hanohano o ka milionaea, e noho ana maluna o na waiwai like ole o kela ame keia ano a o ka huina pau loa o kona mau waiwai ke hui ia ua hiki aku maluna o ka iwakalua iliona dala. Maluna o ke kahua paa o na kaukani owawa, na opapali ame na kiekiena e holoke mau ana kana mau pipi i hiki aku maluna o ka huina o na miliona a mai kela pea a keia pea no hoi o ka aina ua walewaha aku kona inoa iloko o ka home o na kanaka apau mai na kanaka ilihune mai a hoea aku i na emepera ame na moi o na aupuni mana nui. O kana mau mikini eli gula ame ka lanahu keia e hoonakolokolo mau ana lakou i na paia kawahawa o na kuahiwi e hoopuni ana hoi i na mokuaina o Dakota, Kolorado ame Montana e kulepa ana mailoko mai o ko lakou mau opu ana ole i na gula ame na lanahu no ka hoolaupai ana i ka honua me na mea e pili ana ilaila. E like no me kona piha uleu maa mau ame ka manao ikaika hana e kauna mau ana iloko o kona haupo, ua motio mua aku la oia i kona alahele no ke kahua gula ame ke daimana o ka mokuaina o Alaska a oia nei ke kanaka mua loa nana i hoike ae i ka loa ame ka laula o ka aina, aia ke gula ame ke kaimana ke momoe lolii nei iloko o ka opu ana ole o ka mokuaina o Alaska. Na keia mea i wehe ae i kona alahele me ka malaelae loa no ka piina ana i ke alapii kiekie loa o ka waiwai. Me na manao e haakoni mau ana iloko o kona waihona noonoo no ka hoomahuahua ana ae i keia mau biliona dala ana ua hookomo aku la oia i kekahi mau miliona dala iloko o kekahi hui e apo ana i kekahi mau aina nunui i hoopihaia kona opu me ka hao ame kekahi mau materia e ae. Iloko o kona waihona poopoo i kela ame keia la ua loaa mau aku iaia ka hihio moeuhane e apo aku oia i na mea apau o ke aupuni e hoohua ana i ka waiwai malalo o kona mau hooponopono ana a no kekahi manawa mahope o kona ha-lo ana ame ka nana nana ma o a maanei o ka aina ua loaa iho la iaia kekahi mau noonoo maikai. Aole i loihi loa ua kuai aku la oia i ka nupena i kapaia hoi ma ka inoa “New York Record,” he nupepa i komohia aku iloko o na pilikia o na ano like ole iwaena o kona mau poai nupepa, a i ka lilo ana o keia nupepa malalo o kana hookele ana ua hoomaka koke ae la no kona kulana e pii hou e like me kona kulana mamua akahi no a makili ae.  

            I ka la mua i paiia ai o keia nupepa malalo o kana mau hookele ana ua hoopalahalaha koke i aku la kona kino lahilahi e na keiki kalewa nupepa ma na kihi alanui apau o ke kulanakauhale o Nu Ioka a na na kaaahi o ka aina ame na mokuahi nunui o ka moana i ahai aku ia lakou (nupepa) ma na apuni malamalama apau o ke ao nei. Ua hoopahaohao koke ia ae la ka manao o na makaainana o ke aupuni ame na makaainana no hoi o na aupuni e i ko lakou ike ana i ka papalina hou o ka nupepa a lakou i manao mua ai ua pau loa kona aho, a ua nalohia aku hoi mai ma ka ike hou ia ana aku e ka maka o ke kanaka.

He mea oiaio me ka hoopaapaa ole ua apoia mai la ka nupepa me ka ohohia nui e na kanaka a puni ke ao nei a ma kela ahiahi hookahi no a hiki wale i kai ao o ke alaula o ka malamalama he mau miliona olelo hoomaikai i loaa mai i ke keena mai na emepera mai, na moi ame na kanaka koikoi no hoi apau o na aupuni malamalama ma o ke kupaianai ana a ka mana o ka uwila iloko o ke kino lahilahi o ka uweolelo. E like me ka pulumi koe oleia o na aumokukaua Sepania e na auomokukaua Amerika malalo o akimalala Duwe iloko o ke awa o Manila pela iloko o ka manawa pokole loa kei nupepa i holopapa aku ai iloko o ka manawa pokole iluna o ka ili o ka honua, a ma na wahi apau a na keiki kalewa nupepa i hele aku ai aole i nele ka lilo o kana pepa, a o ke kanaka makapo wale no ka mea ike ole eia paha keia nupepa ke puka nei aole paha.

            He kanaka loihi o Mr. Williams Chalmers ke poo lunahooponopono o keia nupepa, he miomio kona wahi auwae, mau maka polu, lae akea, a he hiehie no hio kona kulana a o kona mau makahiki ua hoea aku ia maluna o ke kanakolu kumamalima kau wela (35 summers). O kana mau hana imi naauao apau loa aole i ai hoololi ae i kona kulana ma na ano apau aka ua hooi ia ae kona ike ma na mea pohihihi apau me ka nana ole ae i ke ano oia mea. O na hana e pili ana no ka hooholomua ana i ka nupepa i mea e apoia mai ai e na kanaka me ka manao ohohia ua walewaha loa aku ia iaia e like me ka hiki loa ana i kekahi pepe ke minoinoi i ka waiu o kona makuahine: no ka pono ame ka pomaikai o ka nupepa ua hui a halawai aku oia me na moi ame na emepera o na aupuni malamalama o ka honua nei a ua hiki loa iaia ke ike i kekahi kanaka pepehi kanaka ma ka nana wale no i kona mau helehelena a o ka hope loa ua hiki iaia ma na ano apau ke ha’i aku i ka peresidena i ka mea maikai e hana ai. Ua maopopo @oa ia Mr. van Horne ka inoa mua i hoikeia ma keia mokuna ka ona hoi o keia nupepa ke ano o kana nupepa e hoopuka ai i apoia mai ai e ka lehulehu me na manao hauoli ame ka makahehiia no hoi, ame keia mau kumu e hana mao ole ana iloko o kona waihona noonoo @a hoohana aku la oia i kana nupepa @ i @a keia keehi @ a. O na kii hoomakeaka ame na kii no apau a ka manao e hiaai ae ai, na moolelo ame na olelo hoakaka ua hoopaaia aku iloko o kona mau kolamu; na manao e hoohauoli ana i ka manao o na kanaka ame na manao hoonaauao ua paa no ia iloko o kona mau kolamu a ua lilo aku keia nupepa i kela manawa i mea e nune nui ia ai ma na poai alanui o ke kulanakauhale. O na kanaka apau loa e makemake ana i ko lakou mau kii iloko o kona mau papalina lahilahi ua