Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 16, 17 April 1903 — Page 1

This text was transcribed by:	Karen Mah-hing
This work is dedicated to:	Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Hoopukaia i na kakahiaka Poalima a pau.

BUKE NLI. HELU 16 HONOLULU, POALIMA, APERILA 17, 1903 NA HELU APAU @9

Dala Gula no na koi Pauahi

$1,000,000 ka huina i hoea mai

Hiki pu mai no hoi me na Bona

@ ana mai o ke Korea i ke ka@nei, ua hiki mai ma@ W.T. MacLennan, agena @ o ke Keena Waiwai o @ Huipuia, me ka huina o $1,000@ ke gula no ka uku pau ana i@. Ua laweia aku keia puu @banako First National, ma@ kahi e hoahuila nei ke @ Aupuni Amerika.

@ ma’i o ka agena aohe he @ o na mea e hanaia aku @a ina oia e oluolu ae, e hui ana @ Kiaaaina a hoolala i na hana. Ka makaukau no na dala no ka haawi ana aia no nae a lilo na bona. Ma @iho, Aperila 20, e hemo ai @ a ina ole, e hookaulua ana @ elua mahina, aka, ke ake nui@ ka agena e holo koke kana mau hana.

Ua laweia mai keia huina dala he hookahi miliona maloko o kekahi pahu @, a no kona paa, aohe i kiailia me ke akahele loa. Maloko o keia pahu @ kanakolu-kumamalima mau pahu @ iho, a maloko o ka pahu hookahi @e $20,000. He mau bona gula kekahi i hiki ka waiwai io i ka 300,000. Ua @ ke dala i ka wa i hoea aku ai i ka banako.

Ma ka Poalua la 7 maluna mai o ka Amerika Maru i loaa mai ai ia Kiaaina Dole mai Wasinetona mai na bona koi pauahi. He $320,000 ka waiwai @ bona, a ua hookomoia iloko o kekahi pahu hao a hiki i ka wa e pau ai ke hookomoia ana mai o na koho ma ka la 20 o Aperila.

Haule ka Vito a ke Kiaaina

OLELO AE KEKAHI MAU HOA AHAOLELO UA POLOLEI KE KIAAINA

Ma ke awakea o ka Poalua o ka pule @ la 9 o keia mahina, maloko o ka @ na Lunamakaainana, ua ku mai @hoomalu Beckley a hoolaha @ i ka Hale ua laweia mai iaia kekahi hoike e olelo ana ua noonooia ka @ ke Kiaaina e pili ana i na ka@ i Olelo Hawaii ame laikini kuai @ ka Aha Senate a ua pepehiia ka @ lawe koke ae la ka Hale @ i keia kumuhana, a ua noi ae @ e pepehi ia ka vito.

@ ku mai o Keilinoi a noi ae e hoo@ ka Aha i loaa hoi ka wa e noo@ ia ai ke kumuhana, a he ma@kak@ i ka vito a ke Kiaaina @aku o Beekley ia Keliinoi ina @kono manao mahope o ka hooho@ ka olelo hooholo. ua ae mai.@ olelo pu ana. aole i haawi ka Ha@e noonoo pono ia ai ka olelo@ e pili ana i ka Olelo Hawaii, @hei keia, he mea e @ i ka iini e loaa ka pono Mo@ia kakou. Ua hoike mai no hoi@ paa oia malalo o ke humuhana@ Repubalika e kakoo i keia humuhana, a ma kona manao hoi, he @ke uhakila ke kahuahana ina @ he mea la e ake’ake’a ana i ka @ ka aina. Ua maopopo no iaia @ ana ka vito, eia nae e ka@ ana n@ ia i ke Kiaaina.

I ka pau ana o Keliinoi ua ku pakahi mai o Aylett, Kumalae ame Pu@ kakoo i ka olelo hooholo.

Ma ka Pulaa haiolelo, ua olelo ae oia ua @ no ka mana i ka Ahaolelo e @ i ke Kiaaina mai kona hulana ae. Ua ku hou mai o Keliinoi a olelo mai he kumuhana koikoi keia, a aohe no hoi ona kue i ka olelo makuahine, aka, he mea pono no Hawaii nei e hoohalike me kekahi mau wahi e ae o Amerika i hookahi olelo o na hana aupuni ka olelo Enelani no ka mea, o na Hawaii ua like ia me kekahi wahi Paka-ua iloko o ke kai nui o ka lahui Amerika.

Ua haawi mai no hoi o Lunahoomalu Beckley i kona manao, malia paha e hana mai ana ka Ahaolelo o Amerika i kekahi hoololi maloko o ke Kumukanawai Panalaau e hooneleia na Hawaii i ka mana koho balota i ka wa e o@ouia aku ai keia bila ia lakou.

I ke kuu ana iho o ka pae-e ua noi ae o Damien e ninauia ka Hale. Ma ke koho ana ua haule ka vito a ke Kiaaina a eia iho ke koho ana a na lala:

Na ku-e i ka vito—Andrade, Aylett, Chillingworth, Damien, Fernandez, Gandall, Greenwell, Haia, Harris Jaeger, Kaili, Kalama, Kaniho, Kealawaa, Kou, Knudsen, Kumalae, Kupihea, Nakaleka, Oili, Paole, Pali, Pulaa, Purder, Wright—25.

Na kakoo—Beekley, Keliinoi, Lewis, Long—4.

Aole i hiki ae o Vida—1.

I ka noho hou ana o ka Aha i ka auwina la, ua noonooia ka vito e pili ana i ka laikini bia, a i ke koho ana penei ka mea i ikeia:

Na kue i ka vito—Andrade, Aylett, Chillingworth, Damien, Fernandez, Gandaii, Haia, Harris Jaeger, Kalama, Kaniho, Kealawaa, Keliinoi, Kou, Kumalae, Kupihea, Lewis, Paele, Pali, Pulaa, Purdy, Vida, Wright ame mr. Lunahoomalu.—24

Na kakoo—Greenwell, Kaili, Knudsen, Long, Nakaleka, Oili.—6

Ma ka Aha Senate hoi, ua haule ka vito Olelo Hawaii me ka lokahi ana o na hoa, a no keia kumu ka haule ana; ua kakoo na lala Repubalika apau i keia kumuhana, no ka mea, ma ke

kahuahana o ka aoao Repubalika, e kakoo na lala i ka olelo Hawaii, me ka maopopo no nae he hana keia e houlolohi ai i ka loaa ana mai o ke aupuni Mokuaina ia Hawaii nei.

Mamua o ke kaheaia ana o na inoa, ua hoikeike mai o Senatoa C. Brown i ke kumu ku-e o ke Kiaaina i ka olelo hooholo Olelo Hawaii ma kona maopopo ana ua loaa ole na pono mokuaina i na teritori o Arizona ame Nu Mekiko no ko laua kamailio i ka Olelo Paniolo ame ka Olelo Enelani ma na hana o ka Ahaolelo.

I ke koho ana ua lokahi ka manao ku-e i ka vito.

I ka noonooia ana o ka bila laikini bia, ua kakoo ikaika o Baldwin i ka vita a ke Kiaaina me ka haawi ana mai i kekahi mau kumu maikai no kona kakoo ana. I ke koho ana, penei ka mea i ikela:

Na ku-e i ka vito:--Achi, C. Brown, J. T. Brown, Kaiue, Kalauokalani, McCandless, Isenberg, Nakapaahu, Woods.—9

Na kakoo—Baldwin, Dickey, Paris, Wilcox, Kaohi.—5

NA HIOHIONA O KE AU I HALA

Col. Judd, Puuku. Mrs. Swan, Wahineiaweiawe. (Photo by Williams.)

Ke Alii Kalakaua. Ka Moiwahine Kapiolani

Na noi Laikini Bia.

KE PII MAHUAHUA AE NEI KA PAPA INO

KAKAAKO, KALIHI, AME IWILEI NA WAHI MAKEMAKE NUI IA.

Ke pii mau mai nei na noi laikini bia ia Puuku Kepoikai, a ma ka nana aku, e oi ae ana ka poe noi laikini bia mamua o ka mea a manao mua ia. O na wahi e noiia nei e wehe, o na wahi no i wehe mua ia iho nei i ka wa e mana ana ka laikini bia Primo, a he mau wahi hou no hoi kekahi, e like me ka palena pau o ke kaa uwila ma Kalihi, ame ka makeke I’a.

Ke noonoo pono nei o Puuku Kepoikai i keia mau noi, a he manao kona e noli pono ia ke ano o ka poe e noi mai nei, a he makemake kona e hookeleia hoi keia mau wahi me ka maluhia.

HOOMANA NAAUAO

Ma ka la 26 o keia malama e hoolaa ia ana ka halepule ma Lahaina o ka Hoomana Naauao. E malama pu ia ana ka hoike kula Sabati Euanelio. E malama pu ia ana he wahi paina hoomaha no ka poe e hele ae ana e ike ia hana ma ia la kamahao.

Owau me ka hahea,

REV. J. KEKIPI

Kalua ia ka ilio a komo ka hoopii

NO IA KUMU UA ULU AE KEKAHI HOOPAAPAA MAWAENA O KEKAHI MAU KANAKA HAWAII.

Ma ke kakahiaka Poaono nei i hiki ae ai imua o Lunakanawai Wilikoki kekahi kanaka Hawaii i hoopiiia no ka aihue i kekahi wahi ilio keko uuku. No ka hiki ole ana ae o ka ilio imua o ka aha i mea e maopopo pono ai owai la kona kahu, ua hooholo ae ka aha ua hoopauia ka hihia.

Ua hoopii ae kekahi kanaka Hawaii i keia mau la iho nei ia Pua, ame ka olelo ana ae ua aihue o Pua i kana wahi ilio keko uuku. I kona wa i ku hoike mai ai, ua olelo ae oia ua ike pono oia ia Pua i ka hele ana aku mai kona wahi aku me kekahi mea ma kona lima, a o ua “mea” nei, oia, no kana ilio,. Ua maopopo pono iaia o kana ilio no, no ka mea, ua ike pono aku no oia i na kiko eleele o ua wahi ilio nei, me kona noonoo ole ae paha, he like wale no ke ano o na ilio keko apau e kike me ke ano o na nika. I ka pau ana o kana olelo hoike, ua ku mai kona makuahine a hoike mai nana keia ilio mamua, a mahope mai haawi oia i ua ilio nei ia Pua. Ua holo ua wahi ilio nei mai kahi mai o Pua, a ikeia ma kahi o ka mea hoopiiia. Ia wa, ua alualu aku kana keiki a paa ua wahi ilio nei, a kaluaia, a ua aiia e lakou, a oia wale ae ia no na mea e pili ana i ka ilio.

Hoomaka ke kinipopo iloko o Mei

NA KE KALAPU KINIPOPO O KAKAAKO ANA PAHA E HOOPIHA I KA HAKAHAKA

E hoomaka ana ka paani mua o keia kau kinipopo ma ka Poaono ekolu o Mei, la 16, oia ka mea i hooholoia e ka hui kinipopo i ka Poakahi nei. Ua manaoia mamua iho nei ma ka la 25 o keia mahina e hoomaka ai ka paani ana eia nae, ua noi mai na hui hoopaneeia i loaa ka manawa e hiki ai ia lakou ke loaa ke kulana maikai ma ka hoomaamaa ana.

Ua waiho mai ka hui kuke awa Amerika i ka lakou palapala haalele i ka Hui Kinipopo a ua aeia. Mamua o ka hoolalaia ana o ka papa hoonohonoho ua loaa mai ke noi a ka Hui Hooikaika Kino Kapiolani (Kapiolani Atheletic Club) o Kakaako o lakou kekahi e komo i ka Hui. He hui keia o na keiki Hawaii o Kakaako, a he nui hoi na lala. Aole keia hui i komo mua i ka Hui Kinipopo Nui, eia nae, ke manaoia nai o keia ana kekahi o na hui oolea.

U lona mai kekahi leta mai na kahu mai o ke Kula o Punahou e ae ana i ka paani ana ma ke kahua kinipopo o ke kula. Ua haawi aku ka Hui Nui i ko ikou mhalo.

He mau hakaka liilii no hoi kekahi i ulu ae ma na wahi like ole o ka aina, a he lehulehu na manawa o na kanaka i hakaka ai me na makai.

Aia na alanui o Amsterdam nei malalo o ke kiai ana a na koa kaua lio ame na koa kana moana.

THE HAGUE. Holani., Aperila 6—Ua kahea ae ka Moiwahine Wilhelmina i keia la i na koa no ka manawa e kinai i ka hoohaunaele ana a ka poe hooki hana ma na alahao. Ke holo nei na kaaahi lawe leka me na koa maluna no ke kiai ana i ka leka.

NUI LOA KA HAKAKA MA MACEDONIA

CONSTANTINOPLE, Aperila 6.—Ua kuahaua ae ke komike nui o Macedonia e ala kipi lakou i na Tureke. O Aperila 20 ka la i hoopukaia ai no ke ala kipi ana. O ke kumu o ke ala nui ana o na Macedonia oia no ko lakou hoomaopopo ana ina aole e hiki ana ia Tureke ke kinai i keia kaua, e komo mai ana no na mana nui o Europa.

Ma keia kuahaua ua kauohaia na Macedonia apau e lawe i na mea kaua, me ka hooiaio ana aku e loaa mai ana no na kokua ana mai waho mai ame ka poe o ke kuahiwi. Ua nui ka manaolana i loaa ia lakou no ka lanakila.

HAALELE I KAHI O KA HAKAKA.

AMSTERDAM, Holani. Aperila 7.—No ke ano kupilikii mai o ke kulana hooki hana ma keia kulanakauhale. ame ka hakaka mau o ka poe hooki hana me na makai. ua haalele mai ka

(E nana ma ka aoao 6.

NUHOU O KO NA AINA E

Mai ka Uwea Telegarapa mai.

HAUNAELE NA HAUMANA MA SEPANIA.

MADRID, Aperila 4.—Ua kaheaia na makai kumau ame kuikawa no ka nui o ka hoohaunaele o na haumana hele kula o keia kulanakauhale. He nui na manawa a na makai i alualu ai me na pahikaua i ka poe hoohaunaele. He nui no hoi ka poe i eha.

BUBONIKA MA MAZATLAN.

MAZATLAN, Mekiko, Aperila 4. – He umi-kumamaha ka nui o ka poe make o keia mahina i ka bubonika. Ke hoomaka nei no nae ka ma’i e emi malalo o ka hooikaika ana a ke aupuni.

Na ke Kupakako o ke W.G. Hall i lawe mai i keia mau mea e pili ana i ke Kopaa ma Kauai: K.S.M. 4.000; V.K., 400; W., 600; Mak, 11,750. G & R., 3,200; McB., 19,300; K.P., 1,400; G.F., 1,280: H.M. 6,780; M.S.C., 77,100; K.S., 2,800; huina pau, 183,600 eke kopaa.

MAKE I KA POWA.

LOS ANGELES, Kal, Aperila.—Na Jim McKinney, ka powa o Tulare, i pepehi a make elua kanaka ma Arizona. Ua hoao keia mau kanaka e hopu ia Jim McKinney, ua make no nae

laua a hoomau aku ka powa i kona holo ana.

WI MA KINA.

PEKINA. Aperila 5.—Ua pii ae i ka nui loa ka wi ma ka mahele aina o Kwang Si, Kina Hema. He nui na haunaele i hoikeia ae, he hoohaunaele nei na kanaka pololi ma na alanui o ke kulanakauhale me ka hooikaika ana e loaa ka mea ai ame ke dala. E nui loa mai ana paha ka haunaele.

KUE I NA MAKAI.

BELGRADE, Aperila 5.—Ua ulu ae kekahi haunaele kukonukonu maanei e pili ana i ka kauoha hou o na makai e hoopuheeia na kanaka e akoakoa ana ma na alanui ame na wahi o ka lehulehu. Ua hooko aku na makai @ ke kauoha a ua eha he nui o na kanaka.

HOOKI HANA MA HOLANI

AMSTERDAM, Holani, Aperila 6.—Ua hoopuka ae ke komike hooki hana o Holani nei i kekahi kuahaua i na poe hana apau e hooki i ka hana ana a puni ka aina a no ia kumu, aohe he hiki o na hana o ka aina ame ke kai ke hanaia.

He mau Koi Poho.

NA KEKAHI MAU SELA MOKU O HELENE KA HOOPII.

HE $25,000 KA HUINA KOI POHO

Ma ka P@aono nei i waihoia ae ai imua o ka Aha Amerika he elua mau hihia koi poho e elua mau sela o ka mokuahi Helena o ka hui o Waila, no ka loaa ana o kekahi mau ulia ia laua oiai e hana ana ma Paauhau, Hawaii.

Ua waiho mai o Nawaaieha, kekahi o na sela o ka Helene, i kana hoopii koi poho o $10,000 i ka Hui Mokuahi o Waila ame ka Hui Mahiko o Paauhau. Ma kana olelo hoopii, iaia e hoopiha kopaa ana ma Paauhau ma ka la 20 o Maraki, ua hehee mai kekahi mau eke kopaa o 1,250 paona ke kaumaha a pepe kona lima hema. Ua olelo ae oia ua poino loa ia keia lima a aohe he hiki ke hoohanaia, a ua ulu mai keia ulia no ka hoohemahema o na mea i hoopilia.

Na Sam Polapola i waiho mai ka loa o ka hoopii i ka Hui Mahiko o Paauhau wale no, a he $15,000 ka heluna o kana koi. Ma kana olelo hoopii, iaia e hoopiha kopaa ana ma Paauhau ma ka la 18 o Maraki, no ka hoohemahema o ke kanaka ma ka hiu, ua haule mai kekahi mau eke kopaa maiuna ona. Ua olelo ae oia ua maule oia i ka wa ona i hauleia ai e ke kopaa a ua haki hoi kona iwi hoehoe.

No ia kumu aohe he hiki iaia ke hana, a aia hoi oia ma ka Halema’i Moiwahine, a ua kupono keia koi ana no $15,000 poho. O J.J. Dunne ka loio o mea hoopii.

Kumakaia iaia iho no

Hoalaia kauhale e ka Poko Riko Powa.

A Paa no oia ma kona hoonakeke nui ana.

Ma ka po o ka Poakahi la 6, ua hoao iho la kekahi Poko Riko powa e komo aihue iloko o ka halekuai o ka Pake e ku la ma ke kihi o na alanui Waikiki ame Moi a mamuli o kona hoonakeke loa, ua hoalaia mai na ka naka o ia wahi a oia ke kumu i paa ai ua Poko Riko aihue nei. Ua paa oia i ka umii a na keiki@o ka oihana makai.

O Jose Regi oia ka inoa o ua kanaka powa la a ua ikeia oia ma ia mahele he aihue. Ua hoikeia aku keia mea i ka oihana makai ke kumu i makaukau ai ka Hope Makai Kiekie Kiliniwoki ame kekahi poe o ia oihana hookahi a noho makaukau ana ma kahi kokoke i ka halekuai i manaoia e komo powa ia.

Ma kahi o ka hora 11 o ua po la ua hele mai ua Poko Riko nei a kokoke i ka halekuai a ia manawa no i alaalawa ae ai ua kanaka kolohe nei i o a ianei, alaila hoomaka aku la oia e pii ma ka lanai o ka halekuai. Ua hookomo aku la oia he pauku hao mahalo ae o ka hao e holo ke’a la no ke koo ana i na papa-pani o ka pukaaniani o ka halekuai a i kona une ana i lalo oia no ka manawa i helelei mai ai na papa-pani o ka pukaaniani, he halulu nui hoi kau, e nele ole ai ka hoalaia o ka poe hiamoe a oia no oi ke kumu o ka hoalaia ana o ka poe o kauhale.

Ma keia manawa hoomaka aku ia ka Poko Riko e holo no kahi aoao o ke alanui, a oia no hoi ka manawa i puka mai ai na kanaka ma@iloko mai o ko lakou mau hale iho a paa ua kanaka nei i ka umii a na makai. I ka huliia ana aku o na kanaka nei ua loaa aku maluna o kona kino he pahi nui a he uwati, a na makai hoi i manao ai he waiwai ia na kekahi mea okoa aku. Pela iho la i loaa ai keia manao i paa no oia iaia iho a he kumakaia hoi ia ma kahi olelo na. A e paa no ke kolohe e pono ai aole hoi o ka hookuukuu wale aku.

Na Loio no namea pili i ka bila Kaapio

UA A’OIA AKU NA KALAIWA KAAPIO KEPANI E HAAWI I MAKANA

Me ka manao ole e hoohihia wale aku i na hoa o ka Ahaolelo, ke lawela nei a hoolaha aku i keia mea malalo iho i unuhila mai ka nupepa puka pule Kepani Hawaii Shinpo mai:

“Aia ia makou nei kekahi mau mea ano nui e pili ana i ka bila kaapio a ina e hoikela ae, e maopopo ana no ke kumuhana a kekahi poe e pili ana i keia mea. I ka wa i hoala mua ia ae ai ka bila kaapio iloko o ka Ahaolelo ua hele aku kekahi kanaka hawaii Home Rula i loaa ka laikini loio ano iho nei no ka lawelawe ana ma ka aha apana imua o ka Peresidena o ka Uniona Kaapio o na Kepani a waiho aku i keia manao kupaianaha, penei, ina e waiho aku ka Uniona i kekahi puu dala ma kana hoolilio ana ua hiki loa iaia me ka mahele akahele ana iwaena o kekahi poe, ke pepehi a make ka bila. Ua ike oia me ka maopopo lea ua hiki iaia ke “hooponopono” he umikumamahiku o “ua poe nei.” Eia nae, ua hoole aku ke poo o ka Uniona kaapio o na Kepani, no ka mea, aole e hiki ia lakou ke uku i ka auhau kuikawa o $5,000, no @a makahiki elua.

“Eia hou no, i ka holo ana ma ka heluhelu elua ana o ua bila nei iloko o ka hale, ua hoea hou mai no kekahi loio Home Rula, i keia manawa hoi, ma ko makou keena a olelo mai ua loaa iaia he ala maalahi e hooauheeia ai ka bila. Ua olelo mai oia he hoopau manawa wale no i ka hoouna ana aku i na kue e pili ana i keia manao kau kanawai. He like ia me ka ninini ana i ka wai huihui maluna o ke kua o ka manu Pake. O ka mea pono wale no e haawila aku lakou me ka laau lapaau. Ua maopopo iaia ua hiki iaia ke hana, no ka mea, o ka hapanui no kona aoao. E kahea ana oia i halawai no na Pake kaapio a he makemake kona e komo pu mai na Kepani. Mahope o ko makou haawi ana aku i ko makou manaoiana no ka holopono o kana apana hana, ua ukali aku la makou iaia me ka oluolu a hiki iwaho o ka puka komo o ka makou keena. Mahope mai ua halawai iho ia makou ma ke alanui a ua ninau aku ia makou pehea la na Pake kaapio, ua pane mai oia me ka leo puanuanu aohe oia e hana ana i kekahi mea no ka pono o ua puuiu Pake nei. Ma keia ua ike iho ia makou i ka holomua o kana hana iwaene o koaa poe hoaloha, na Pake kalaiwa kae.”