Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 16, 17 April 1903 — HE MOOLELO WALOHIA NO NA ONAMILIONA I LAWE A HUNA MALUIA MA KA AINA MEHAMEHA. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

HE MOOLELO WALOHIA NO NA ONAMILIONA I LAWE A HUNA MALUIA MA KA AINA MEHAMEHA.

5 \ MOKUNA 111. | / MAKEMAKE O H.ESEKA E HOALA I HUI NUPEPAUa hele aku la laua e holoholo ma na wahi a pau o ka haie hana. I ka pau i ana o ka laua huakal, ua hoi aku la | laua tio loko o na keena kakau, a ma- | laila o Heseka i ninau aku ai ia Chalm- \ ers: "Pehea la kou manao. e Chalm- : ers f ina e haawiia ka hooponopono ana f o keia nupepa no hookahl pule i na wa- ; hine a kakou i maopopo ai i ka makaukau ame ka holomua l luna hooponopono nui. a e hoolaha aku ua makemakeia na wahine o na ano apau i poe kakau nupepa. Na na wahine ka hele ana e imi i na mea hou, e like me ka hakaka pelepeie, heihei lio, mea hou o na aha hookolokolo. ke ano o na paikini hou a pela aku. Na lakou e pa'i na kii ame ke kakau ana i na manao pepa. Manao maikai keia—peia anei kou manao?" "Aole hiki ia'u ke haawi aku i ko'u manao piha e pili ana i keia mea. O ,ka'u wale no e hoomaopopo nei, e hoolilo ia no keia wahi i wahi hukihuki lauoho no na wahine, no ka mea, aoie he hiki i na wahlne ke hana like me ka puka ole ana ae o kekahi mau olelo kue ana i kekahi a i kekahi. Oka hopena. e hooliloia no keia wahi i hale hoopaa no na pupule." wahi a Chalmers i pane mai ai i ka ninau a Heseka. Eia nae ua haawi mai la oia i kona ae e kamailio oia me kekahi o na wahine naauao ana i kamaaina. Ia e noke ana i ke kamailio ua loaa mai la ka pane a Mr. Palmer J. Morton i ka leta a Heseka e i ana he nui ino kana hana i keia manawa a ina he mea hiki e hele aku o Heseka i kona keena ma ka hora eha o ke ahiahi. Aole no hoi he malihini o Heseka ia Morton ka onamiliona. No ko Heeeka ano kanaka kuokoa, a maka'u ole hoi i ka hoopuka ana maloko o kana Nupepa i na mea oiaio e pili ana i na hana apakee a ka poe waiwai i wahi e loaa nui ai ka lakou dala, aole i makemake o Morton iaia, eia nae, aole no hoi ona makemake e hoopii loa ae i ko Heseka huhu pilikino nona ma ka hoole ana aku i keia hui kamailio ana. Ma ka hora 4 ponoi, ua hiki aku la o Heseka ma ke keena o keia kanaka koikoi o ke kulanakauhale, laweia aku la oia imua o kona alo e kekahi o na kakauolelo. I kona alaalawa ana ae - . na paia o ka lumi, aohe mau mea hoonani hrfle ano nui oloko. O Mr. Mdrton, he kanaka nui, a kihikihi hoi kona mai/ poohiwi, nunui kona mau lima, he oolea kona mau maka ke nana mai, a he uaoha hoi ka nanaina o kona helehelena. E komo ana oia he paalole poiu i ko Heseka wa i hiki aku ai, a aohe he mau mea kinohinōhi ma kona. umauma e like hoi me kekahi poe waiwai e ae i ke kau i na daimana ma na palule. "Hauoli wau i ko'u ike hoū ana ia oe, e Mr. Heseka," wahi a Mr. Morton "E noho oe ma kela noho, a e hooluolu ia oe iho. Aole paha oe i hele mai nei e ninaninau ia'u i mea nau e hookomo ai maloko o ke kolamu o kau nupepa. ITa maopopo no ia oe ko'u rula." Nana mal la o Mr. Morton ia Heseka me ka nanaina ku-00, a ua minoaka aku la o Heseka a pane aku la ua hoopau kona hoao ana ia mea. no ka mea, ua nui kona manawa i hoohokaia ai. "I hele mai nei wau ia oe e kamailio pu kaua no kekahi kumu hana nui," i pane aku ai o. Heseka me ka awiwi. "Ua maopopo no ia'u he nui kau hana, a e hoopokole no wau i ka'u mnu kamailio ana. He mea maopopo le'a i na mea apau o keia kulanakauhale o oe kekahi o na kanaka poo hookele waiwai. a i na e loheia kou inoa e pili ana \ kekahl hana. ua hilinai kokeia, no ka mea. ua hilinaiia oe e na mea lawelawe oihana apau. Aole anei i ulu mai kekahi noonoo ia oe. he hookahi oihana i koe aole i loaa na pomaikai malaio o kau alakai ana? Aole anei i loaa ia oe ka noonoo e hoala i kekahi hui nupopa nui a puhi ka aina?" Kuu iho la o Heseka i kana kamailio ana. Aole i pane koke mai ka ona miUona \ keia mau ninau, me ka manao pu ana e hoomau aku ana o Heseka i J kana kamailio ana, eia' nae, āole o Heseka l hoomau aku. "Ua loaa no ia'u k£ noonoo ana pela, eia nae, aole wau i moeuhane mua nau ana wau e kamaiHo mua mai, I keia mau mea, o oe hoi, kekahi o na kakau o ka nupepa e hoinoino nēi i ka hui a na onamiliona," i pane mai ai o Mr, Morton. Aole o Heseka i hoohopohop.oia iho ma keia olelo. "E' Mr. Morton, ua maopopo lea ke ano o ka hookele nupepa ana ia oe, a aole hoj o wau ka mea. e liookele nei i ka p*:* ; «cpa Rec '1. l'a i/iftoo>uo no 'n o ke ana aun«* ana o !:»; *• nakau' * * ■ »fcu ai o Heseka '.'Hooponopono ae oe aole oukou i hoopolnola e ka makou mau kamailio ana e pili ana i ka hui a na ona miliona. "Aole wau 1 hoomaopopo la mea," wahl a Morton. Aole kela he mea e pili ana i kau mea e manao nei i keia wa, Ha'l mai oe I kou manao hoolala. E hoolohe aku no wau ia oe." "Aole he olhana m& keia aina holookoa e iike aku paha me ko ka oihana nupepa, ina he mea hiki ke hoohuiia ] na nupepa apau mnlalo o kekahi hui i nui, He mea oiaio no, he hui no ko na nupepa e ku nei l keia wa\ eia nae. aole lakou t lilo malalo o ka hooponopono ana a hookahi poo. Ma keia ua maopopo lea he nui ka puka e loaa mal ana," I hoomau akn ai o Heseka. mea e holopono ai. e pono e hoooht ia, i mau pepa ma na wahi apau o ka aina. hookahl pepa o ke kulanakAuhale hookahi," wahl a Morton. **Aoie pela ko'u manao. makemake wau e hoopukala i e'aa nupepa o hui ma ke kulanakauhale t oi «ku na kanaka i ka 10.000," wahi a He®eka. "Oia ka. Maikal kela noonoo. Hookahi pepa repubaHka, hookahl demo» karata," l olelo mai ai o Morton me ka nanaina hauoli, me ka hamohamo ana ae i kona auwae. "Malalo no nae paha o ka hookele ana a ke poo ho<vkahi."

"Ae. Ola no. M . "Ua hlkl amei la o» ke walho mal i kt,u maia hool&la ana e poi ana i k*

hoolilo ame && leumahana e blki ke hoohara ia akii kela xnear* i ninau *nai ai o Morton, me na naoaina e hoike moakalea mai ana, ua ulu Kona roax*ao i mak»?ir.ake i ka hoolalā a HcsM4. | "A>he waa i hana i kekahi nt«a e ! r i<i ana e Uke me kau mea. e ninaa i r?=a; nei. bo Ka mea. aoie o'u makemake . - hoor.se aku i keia kumuhana imua | ite ioaa miia o?e niai kou ae. "wahi a 5 llesefea. "He mea oiaio. aia a nui ke < -ml? a!a!la holopono ea hana, a e akane:e loa hoi ka hookeie ana i mea e hole-n'.ua ai, a o kekahi hoi, e hanaia ka maiu. O oe wale no ka.mea i loh»* mua ae ia i kela niau mea, eta ;rie. aole wau e noi aku aaa e malama oe aole e kan'ailio aku i keia mea ia | haL" Ua kuaou mai la o Mr. Morton, a pane mai la aohe oia e kamaiiio i kekahi mea no keia mea. "E hoala no wai) maloko o keia mau kulanakauhale i elua uupepa o ka hui. j He kanakolu ka nui a eia na / inoa. > Nu loka, Burutkelana, Bosetona, Pila- j derefia, Baltimore, Wakinekona, Roch- | ester. Bafalo, Atianta, Nu Olina, Louis- ■ ville. Cincinnati, Pittsburg, Cleveland, ,j Deroit. Indianapolis, Kikako, Miiwau- | kee, St. Pault, Mineapolis r Sana l.ui, \ Omaha, Galveston, Kansas City, Den- i ver, Helena. Seatttle, Tacoma, Portland. Kapalakiko ame Los Angeles." ' I keia manawa o Heseka i hoike aku ■ ai i kana hoolala piha e pili ana i ua ( hui nupepa nei ana. Ua waiho aku oia he hiki Ite kuaiia he 60 nupepa no ke kumu kuai i emi iho malalo o $115,000,000, a hooia mai ua hiki 1 keia mau nupepa ke loaa ma kahi o $7,500,000 o ka makahiki, he .5 pa-keneta a oi iki paha 0 ke kumu waiwai io. Ua olelo aku oia e poiio e hookaawaleia i ekōlu mahele iloko o na nupepa, e like me keia: Na nupepa o ka Lapule, ke keena hoo- » ponopono manao nupepa, ame ka hoopau ana i na keena hoolaha. E hoopukaia hoi i eono wale no pepa Lapule a puni ka aina, aole hoi i kanaono, i mau pepa oi loa o ka maikai. O keia mau pepa Lapule, hookahi e pHi ana 1 na mea hou o na hana hooikaika kino, > heihei lio, a pela aku, hookalii hoi no na mea e pili ana i na olelo o na lahui like ole, a o ke kolu hoi e pili ana i na hana a ke akanial, a o ka ha no na moolelo, he mau pepa piha pono ma na ano apau. 2»~a keia hookele ana, ua hiki loa ke' loaa ka poe loea ma keia mau hana, no ka mea, aōhe nupepa e e hiki ke hoopapa mai ia lakou. Ma keia ua hiki ke hoemiia mai na hoolilo ma kahi o $4,000,000 o ka makahiki no na nupepa Lapule w r ale no. | Pela no hoi me ke keena hoopono-I pono nupepa. Ma.kahi hoi o 300 luna hooponopono—e like me ko keia wa—i . 20 wale no kona makemake, poe aka- j mai ma ka lakou oihana pakahi. E hui mau hoi ke poo lunahooponopono me na ona o ka hui, i loaa na manao e pili ana i ka hookele aupuni i na pepa repuhalika ame demokarata. i

"E hoemiia no ka. hoolilo o ke keena lunahooponopono ma kahi o $700,000 o f ka makahikl," wahl a Mr. Heseka. "Ua hiki ia oe ma keia ke houluulu i ka j puka o ka. hui ma ka hiki ana i ke | ālakai ana i ka noonoo o ka lahui." j Ua hoakaka aku o Heseka he nui na miliona dala e loaa mai na hoolaha mai me ke ole hoi a na aj?ena hoolaha. He poe hoopii hoi na agena • i ka uku o ka hoolaha ana, a ua DiUkia hoi na nupepa ma keia mau hana. I Olelo ae o Heseka ua hiki loa keia hana 1 ke hanaia e umi kanaka akamai, kofe hoi na kekahi mau tausani. j "He uuku loa na hoolilo no ka tmi ! ana i na hooiaha," wahi a Heseka i hoomau aku ai. "hiki ia kakou ke papalua i ka uku a e kaili hoi i ka hana a ka poe agena hoolaha. Ma keia he nui ka puka e loaa ana i na mea apau, a koe ka agena. a he mea makehewa wale no ka'u haawi ana aku Ja oe i mau hua helu e pili ana i ka puka, no ka mea, e oi aku ana mamua o ka'u mea e hoikeike aku nei." \ "He maikai io no kau mau mea e ' hoike mai nei." wahl a ona miliona "a he kumuhana h'oi e hiki ole ai ke hawaia me ka noonoo pono ole ana mamua. Aohe o'u makemake e koniio iloko o keia bana mamua o ko'u kuka olelo ana me kekahi mau hoa. Heaha kau huina dala e hookomo ai iloko o keia hana?" x •'Ke waiho aku nei "wau i na hana apau loa ma kou lima," wahi & He- . seka. "Aole wau i.maopopo pehea ana ; la wau me kekahi o kou poe hoa. aku, he mea i maopopo ia'u ua hlki ia'u ke hookomo i $10,000,000 ina no nae e hikl ka huina da!a o ka hui i ka 125,000.000 a 1 ole i 150,000,000. TJa kamailio no hoi wau me \*an Home e piii ana i keia mau mea, a ua hiki ia oe ke hilinai $ kona kokua ana mafc" "He manaoio kou l ka holopono o kau mau hool&la ana." wahi a Morton. "E kamaiMo no wau me kekahi o ka'u mau hoa no keia mea, a ina la-koū.-e» hoike mai ana he hana keia i kupono I ko lakou makemake. e pono no e kohola i la no kaktl»u e hui ai no ke kuka ana i ka mea pono ma ka hookeie ana~ E hoomaopopo no hoi oe, nc-?e wau e hoopaa ana ia'u iho malaio o ka'u olelo. Ina e oie)o mal ana keia mau keoelnuma ua pono. e kamalHo aku no wau ia oe. O na mea huna e pili ana I keia mau hoolala ana aoie ia e puka aku mai ka waha a)m o keia mau keonimana a'u e noonoo n*L M ■ ■ s f * "I ka manawa hea ia wau e lohe boa ai mai ia, oe roal?' , i hlki mal ana maanel i ka la apopo he eha o na keonimana no kekahl hui ana. Mahope o ka hui. e heie ana ma- ' Kou ma ke kalapu <? al ai i ko makou aloaawmkea. Maiaila wau e hoolohe ai

i ko lakou manao, a 1 na e holopono>, e laweia aka no kekahi iono ia oe i ko kaua wa e kui hou &i. O ka oi aku o ka maikai, e kakau mai oe i na boolala apau e pili ana i keia hana. Ina h< mea hiki. e koho mai oe i na hooliio makahiki no keia mau pepa he 60. E hana mai oe a maopopo pono kau hoike. I*a pau ko'u manawa kaniaiHo me oe. £ hui ana w&u me kekahi mea ma ka bora elima." Ua ku ae Ia o Mr. Morlon iluna & l«lu lima me Heseka. Ua hui pu aku ia ua keonimana nei me na kakauoielo i ka pau ana o ka haiia o ka la, iho aku la I ke alapii mabala a kau aku Ia iluna o kona kaa. I . r MOKUNA IV. * HE MAU ULIA KUPAIANAHAMaloko o kona lumi ponoi, e holoholo [ malie asa mai kela aoao & i keia aoao • aoao o Mr. R- J. Kent, he kanaka koi- [ koi ma ka oihana kuai a hoopukapuka [i na kea waiwai o kela ame keia. ano. j I kela ame keia hapa minute e nana Lmau ana oia i ka lipine o ka mikini | kelekalapa. a i ke kokoke ana ae i ka [ hora elua ua hoomaka mai la ua wahl | mikini uei e nakeke launa ole, no ka hoao ana e loaa na mea apau e hanala [ ana e na boroka maloko o ka hale kuj dala kea o kela ame keia ano waiwaL ( Ia wa oia I lalau aku ai ika lipine a heluhelu a'e ia i keia mau mea; 3,000 kea Kopaa Kopaa Kopaa 148»4—700 B. &. O. B. & O. 107—2,800 B. & O. 106%—500 B: & O. 106—3,200 St Paul 171—4.000 St. Paul 170H—500 St. Paul 170—3.000 St. Paul 169Vi—1,400 Metropolitan i73%—900 Metropolitan 172%—1,600 Metropolitan 171% —4,000 Jereey Central 159^4 —SOO Jersev Central 15S% —1.700 Jersey Central 158% —1,700 Jersey Central 155—55 Jersey Central 158*4 —2,400 Kopaa 147% —800 Kopaa 147. I ka pau ana ō kana heluhelu ana i keia mau mea ua kahea aku la oia i kona boroka ma ke kelepona. "Owai ka mea e kuai hoolilo nei i keia kopaa?" "Na Street & Rogers ka hapanui, a pela pu no hoi me na boroka o Morris & Hauser o Bosetona ame na boroka o Wright & Fanning o Kikako. Ke hoolilo nei keia mau hale he mau kea . o ka St. Paul, Jersey Central, Baltlmore & Ohio, Metropolitan, Kila, Hao j ame kekahi mau kea waiwai e ae, "i paneia mai ai me ka awiwi. "Ua olelo mua aku nei wau i ke keena i keia mau mea." "No wai keia mau kea e hoolPoia nei?" "Aohe mea 1 maopopo." 1 "Ua lohe anei oe i kekahi mau olelo j a na boroka a Haven?" j "Ua olelo mai lakou aia lakou i ka j lewa. I keia manawa. Ke mau nel no ko lakou kuai ana i ke kopaa." j

| "Mahalo. Gude-bai." | I ka pau ana o kana kamaillo ana me kona boroka ua kahea aku la ola e hoohuiia kona laina me ko Mr.' Hayen, kekahi o na kanaka koikoi ma ka oihana hoopukapuka kea kopaa. "Pehea ke kulana o kou mau kea kopaa i keia wa?" wahi a Kent i ninau aku ai. "Aohe wau i maopopo," ka haina a Haven. "Maikai no. Ke kuai nei wau e like me ka mea hiki ia'u. Heaha ke kumukuai i keia wa?" "Nana a'ku. la o Mr. Kent i ka lipine. wahl ana i pane aku air "Ua haule iho nei i ka 146& a ua pii iki ae i keia Owai ka mea nana e hoolilonei?" | "He mea 'oiaio, aole wau i maopopo;" i wahi a Mr. Haven me ke ano paupau- ; aho, "Malia paha o kekahi poe e mai kemake ana e hoopukapuka. E pii hou f ae ana no keia kopaa." "Poiolei. Mahalo. Gude-bai." Nana hou aku la o Mr. Kent i k.a lipine o ke kelekalapa no kekahi mau , kekona, a hookani aku la i ka bele no | kan a kupakako. ! "Heaha ka nUi o ka'u kopaa i keia > wa?" wahi a Kei>t i ninfiu aku ai i

ke kupakako. » "He kanaha-kumamakolu tausani kea," wahi a ke kupakako. !. "He 142 anei ka avelika, pela auanei?" I Ua lalau aku la ke kupakako i kekahi j wahi apana pepa a hoomaka iho la e houluulu i na hua helu i kakauia ilaila, a oielo mai la o ke kumukuai avelika o ke kea kopaa he 142%. | "Maikai loa, oia wale ae la. no," wahi 'aMr.Kent. j Ia manawa ua kahea aku la oia ma ke «kelepona i kona boroka nana e hana * kana mau hana ma ka hale kudala. ! "E h'oolilo aku oe i ke kopaa apau loa me ke akaheie no nae o nui ino loa ke kopaa ma ka makeke," wahi ana i kāuoha aku ai me ka malio o Jtona ieo, he nui ka poe ma TVall St. e kiei ana ma o a maanei no ka hoolohe ana i na mea hou ano nui. "Ke holopono nei na kuai hoolUo ana i keia manawa. E hoomaka aku oe mai ka 500 a pii aku. E akahele oe i ka hooniaka ana, a e , pahu aku oe imua. He makemake ko'u - e hooliio aku oe i 5,000 kea mamua o ka paa ana o ka. hale kudala. we ka noonoo ole i na *nea e hiki mai ana. Mahope o kou hoōlilo ana he 20.000 kea» haawi aku oe ma ka 1,000, 2,000, a 3,000, kea o ka wa hookahl. I ka pau ana o ka Kent oieio ana ua hoopili mai ia ke horoka i ke kauoha i mea hoi e hewa ole ai. I ka pau ana * o keia* ua hoi aku la oia ma kahi o ke kelekalapa. "Ke hoopukapuka nei kekahi poe?" ' wahi ana i kamaiiio ao ai iaia iho me ka paikau hele ana mal o a o o kona luml. me ke nahu ana ae me ke ano pihoihoi i ke poohioka o kona kika. "Na'u e a'o aku ia ialeou i ke ano o ka hoopnkapuka ana! Manao paha iakou he like wau m* kekahi.pepe, ame -ka noonoo pu ana p'aha « paa ana wau--1 ke eke. Eia mnl hoi ka lakou hana no ka imalama ana i ka aelike." la «a hookani aku ia oia I ka beie me ka Ikaika. "HeaKa ka nui o ka*u ,B. & OT* 'Hmi-kamnmaiima tau33tsi kea me ka avelike o 93." ka rvane. ' E kelekaiapa aku ia Brown & Ad'!y o Hosetor<ā e ho«li!o aku no*u i 20,0»?0 kea ma ka makeke. Haawi aku ka !obe | ia Blak« & Co. o Kikako, e hooiilo aku nt Vu i 23.yG0 St. Paul ?na k» makeke. Wikiwikit Awiwi!" "Heaha ka nul o kau kopaa I hoo- i lilo I kela manawa?* t *"He iwakalua-kumamalua tausanL iUa emi iki he hookahi anuu me ka hapa-" i 'Ua hiki no, Hoopuka aku ma kahi P o 1000 ame 3.000 I ka wa hookahL Ho- i oUlo aku t lft.QOQ kea a ka M«tr&poHta» j 'nm ka makeke. Ua loaa aku Ia? Ou<le- i bat w (Aoie i pan)