Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 26, 26 June 1903 — Page 1

Page PDF (1.22 MB)

This text was transcribed by:  Maka Maumausolo
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Na Hana Karaima e Oiliili mau nei Iwaena o Kakou.

Pakele o Pemalo ma ka Apua mai Liia e na Kepani, a Pakele hoi o Makai Kiu McDuffie mai Pakaia e Kekipi.

 

 @a ulu ae kekahi hana hookahe koko mawaena o kekahi kanaka Hawaii ame kekahi Iapana ma Kamoiliili ma ka Lapule nei, a ua aneane loa e liia ke kanaka Hawaii e na hoaloha o kona ho@ paio.

 Ma ka auwina la Lapule nei ua komo aku @ Pemalo, he kanaka Hawaii ua an@ elemakule, maloko o ka lumi o kekahi Iapana ma Kamoiliili, maka iki aku o ka pa kinipopo, a hoomaka ae la e ohi i na lole e waiho ana maloko o ka lumi, a ua olelo pu ia mai, ua wehe aku oia i kahi kau lole a hoomaka aku la e ohi i na waiwai o loko.  E hiamoe ana ka Iapana i ka wa e @@na ia ana keia hana, a he palule @@@@ no ka aahu maluna o kona kino.

 @ ua kanaka nei e hana ana i keia @ na powa, ua puiwa ae la ke Kepani @ @ wa laua i hoomaka iho ai e au@@@@@.  Ma keia hakaka ana ua pilikia ke keiki o Iapana ma ke keehiia an@ @ kona wawae a haki ka manamana nui.  Ua hemo aku la o Pema@@ @@@ nae, ua lalau hou aku la ua @@@@ Iapana nei a hoomau no i ka ha@ keia manawa ua loaa ke @ka Hawaii e wehe ae, @@ i @ @lu a hou aku i ke Kepani @ @wi  Ua hoomaka @ho la @ @@@ e holo ak@, ua alualu @@@ @@ no ua wahi Iapana nei me ka @@@ ana ae.

 @@ @ohe kekahi mau Iapana e ae i k@@ kahea a ua puka mai la lakou a @@ kahi ke alualu like ana i ua kanaka @@@  Ua paa oia a hoihoi ia mai no ka @@@ ana i komo kolohe ai a malaila na @@@ana i akoakoa ae ai a ua olelo ae kekahi poe e li i ua kanaka nei a o kekahi hoi e pepehi a make.

 I ka ike ana o ua kanaka nei i ka @@@a a na Kepani maluna ona, ua ka@@@ ae la oia i kokua a ua lohe mai o Kapena Bowers, he mea e noho kokoke m@ i keia wahi.  Ua kelepona mai oia @ke kaa makai e holo aku, a ua hopuia @ Pemalo a hoopiiia no ka hewa hoao e pepehi me kekahi mea e make ai.

 Ua laweia aku ke Kepani no ka Halema@i Moiwahine a i ka nanaia ana o kona eha, ua ikeia iho he hookahi iniha paha ka hohonu o ka moku.  Ua hoi no oia no kona wahi i ka wahiia ana o kona eha e ke kauka.

 

HOU PAHI HELU ELUA.

 Ma ia la hookahi no, ua hopuia no kekahi kanaka Hawaii o Wiliama Kekipi ka inoa no ka hwa i like me ka mea i hoike mua ia ae nei.  Ua nui ko Kekipi lealea ma ka Lapule nei, a no kona lawa pono ole paha i na mea paani, ua hoao ae oia e puhi i na lole nani o kana Eva i ke ahi.

 I ka ike ana mai o ka poe e noho kokoke mai ana i ka hana a keia kanaka, ua hoao mai la lakou e papa iaia, eia nae, ua pahu’a ia mau hana ana, a no ia mea ua kaheaia ka makai e hele mai e hopu ia Kekipi.

 I ka hoao ana aku o ka makai e hopu iaia, ua ikeia aku la e paa mai ana oia i kekahi pahi ma kona lima, a no ia kumu, ua kahea mai la ka makai ia Makaikiu McDuffie e hele aku e kokua.

 I ko McDuffie hiki ana aku ma kahi o ka haunaele, ua ae mai la o Kekipi e hele maikai no ka halewai, a i ka lalau ana aku o McDuffie iaia, ua koe ae la oia i ka pahi a moku lihilihi ka lolewawae o ka makaikiu.  Ua umiiia ih@ no nae oia mahope iho a hoopaaia ma ka halewai.

 

Ua Huikalaia.

 Ma ka Poalima nei, ua kala aku o Kiaaina Dole ia Osuga, he Iapana i ahewaia no ka pepehi kanaka, a he elua manawa i hoololiia ai kona hoopai.

 No umi kumamakahi makahiki i kaa hope ae nei, ua hoopa’iia oia ma Lahaina e make no ka hewa pepehi kanaka, eia nae, ua hoololiia e paa a pau ke ola ma ka halepaahao.  Ma ka la 4 o Iulai, 1896, ua hoololi hou ia kona hoopa’i e Kiaaina Dole e paa no iwakalua makahiki, a i keia manawa hoi, ua loaa hou iaia ke Kuokoa.

 O ke kumu o kona kalaia ana, no kona malama pono i na rula a pau o ka halepaahao, a ua lilo oia i mea hilinai nui ia e na luna.

 

Ka Hui Malu a na Oiwi Ponoi.

 Ma ka la 11 iho nei o keia mahina, oia hoi ka la o ka Na’i Aupuni, ua kukulu ae kekahi mau keiki oiwi Hawaii i kekahi hui malu a kaheaia ka noa “Kamehameha Order.”  He nui ka poe Hawaii hanohano i komo i keia hui,a o ke Keikialii Kalanianaole ke poo mua loa o ka hui.

 Ke oleloia nei e hoolahaia aku ana keia hui a pui ka Paeaina nei, me ka aeia ana o ke komo ana mai o na oiwi Hawaii ina ua kupono lakou no ke komo ana mai.

 O kekahi hana nui a lakou, oia ka hoao ana e imi a malama hoi i na mea o ke au kahiko ame ka hoailona ana i na wahi pana e kaulana nei a puni ka Paeaina.

 Aia no ke ku nei i keia wa he Ahahui Moolelo o ke Au kahiko, a he nui no hoi na mea i loaa i keia ahahui, aka, he mea pono no i na oiwi Hawaii e hana i kekahi mea e ola mau ai ka inoa o ka poe kaulana o ke au i hala, ame ka pulama ana i na mea e ola mau ai ka inoa o Hawaii.

 

Hoopii Koi Pono i ka Hui Kaa Uwila

 Ma ke kakahiaka Poalua nei i hookomo aku ai o Mrs. A. Rhodes, ma o kona loio la; Henry E. Highton, i kekahi hoopii koi poho i ka Hui Kaa Uwila no ka huina o $1,000.

 Ma ka palapala hoopii a ka mea hoopii, ua oleloia, ma ka la 31 o Mei, 1903, ua, kau oia iluna o kekahi kaa uwila mai ke kihi mai o na alanui Waila ame Makiki, me ka uku ana i kona uku kaa.

 I kona kokoke ana e hiki i ka huina ma Kapalama, ua noi aku oia i ka mea ohi dala e haawi mai i pepa nona e kau ai ma ke kaa e holo ana no waho o Waikiki, no ka mea, he makemake kona e holo no ke kihi o na alanui Papu ame Moi, he ekolu ana manawa i noi ai, eia nae, ua hooleia mai.

 I ke kaalo ana mai o ke kaa ana i makemake ai e kau, ua kau aku oia, a ua noi mai ka mea ohi dala oia kaa e uku aku oia i kona uku kaa.  Ua olelo mai keia wahine ua hoole mai ka mea ohi dala o ke kaa mua ana i kau mai ai i ka haawi ana mai i pepa hoololi, a o kekahi no hoi, aohe ana dala i kela @nanawa, a e loaa no ina e kali a hiki aku oia i ke kihi o na alanui Papu ame Moi, no ka mea, malaila e loaa ai kana kane iaia, o Chas. L. Rhodes ka inoa, a iaia e loaa mai ai ke dala no kona uku kaa.

 Aohe i hoolohe mai ka mea ohi dala o ke kaa i keia mea, ua kauoha mai oia i keia wahine e lele koke mai luna aku o ke kaa me ka hoike pu mai ina aole e hookoia kana kauoha e lawelawe lima mai ana oia.

 No keia mea, ua nui loa ka hilahila o ka mea hoopii, ame kona hele wawae ana, ua ili mai ke poho maluna ona i hiki aku ka huina i ka $1,000.

Pepehi Kanaka Weliweli ma Ewa

 

Okiokiia he mau Kepani me ka Pahi Oki Ko---

No ka Lilo o ka Wahine i kekahi iho ke

Kumu i Ulu mai ai o keia Hana---Aole

i loaa ka Mea Hou Pahi.

 

 Ma kahi noho o na Iapana o ka mahiko o Ewa i hanaia ai kekahi hana pepehi kanaka weliweli ma ka po oPakahi iho nei, a he poe Kepani na mea i komo iloko o keia hana ku i ka manaonao.

 Ma ka po Poakahi nei, i kekahi kane Kepani o Kuwabana ka inoa e hiamoe ana me kekahi wahine Iapana maloko o kekahi o na lumi o na hale noho o na Iapana e kokoke ana i ka halewili o Ewa, ua hoopuiwaia laua mai ko laua hiamoe ae e kekahi Iapana o Yanagi ka inoa, a hoomaka mai la e pepehi ia laua me kekahi pahi oki ko.

 I ka hora eono o ke kakahiaka Poakahi nei, ua kelepona mai la ka makai o Honolulu nei a hoike mai i ka mea i hanaia.  Ua olelo pu mai no hoi oia ua loaa he moku pahi kukonukonu ia Kuwabana ma ke poo ame kekahi mau moku e ae ma ke kino.  Ua laweia aku oia no ka haukapila o ka mahiko a make no kekahi manawa pokole mahope mai.

 O ka wahine hoi, ua nui no na ehaeha i loaa aku iaia ma na wahi like ole o ke kino.  He ekolu manamanalima o ka lima akau i lele loa i kona hoao ana e pale i ka pahi.  Ua loaa no hoi oia i ka pahi ma ke poo.  Ua laweia aku no oia no ka haukapila, a ma na lono hope loa, ke ola mai nei no oia.

 O ka mea hoi nana i hana keia hana karaima, o Yanagi, ua holo oia a aohe oia i loaa a hiki i keia manawa.

 Ma ka hoike a ka makai o ka mahiko, o keia wahine, he wahine mare oia na Yanagi.  I keia mau mahina aku nei, ua makemake o Yanagi e hoi no Iapana a o ka hopena, ua kuai hoolilo aku oia i kona mau pono hale ame kana wahine ia Kuwabana.

 I ke kakahiaka o ka oPakahi nei, ua hoounaia mai he Iapana o Sanechika ka inoa no ka hoapono ana i ke ano o Yanagi ina oia e paa ana i na makai o Honolulu nei.  Ma ka ninaninauia ana o Sanechika, ua haha’i mai oia i kekahi moolelo i like ole me ka ka makai o Ewa, eia nae, ua like ma kahi o ka hana pepehi kanaka.

 Ma ka Sanechika moolelo, ua ha’i mai oia ua aihueia keia wahine mai kekahi Iapana mai e Yanagi,      @ea pepehi kanaka, he elima ae nei paha makahiki i hala.  He eha makahiki o ko laua noho pu ana.  No hookahi ae hei hoi makahiki i hala, aihueia ua wahine nei mai Yanagi mai e Kuwabana a ua piha ia laua he hookahi makahiki o ka noho like ana ma ka mahiko o Ewa.

 I ka wa a Yanagi e pepehi ana i keia mau mea, ua uwa ae laua a ua lohe mai kekahi mau Iapana e ae.  Ua holo mai lakou, a i ka ike ana aku o Yanagi, ua ki ae oia i kekahi pu panapana, a no ia kumu ua komo ka maka’u iloko o kekahi poe e iho.  Ua puka aku oia a hoomaka oia e holo, a ua ike hope loa ia oia e hele wawae ana no Honolulu nei ma ke alahao.

 Ma ka lono hope loa, aole @@@ i loaa i keia manawa.

 

Ka Mokuahi hou o ka Hui o Waila

 I keia makahiki ae, e loaa mai ana i ka laina mokuahi o Waila he mokuahi hao hou no ka holo ana mawaena o Honolulu ame na awa o Molokai.

 I keia holo ana aku nei a Peresidena Wight i Kapalakiko, ua waino aku oia i kekahi kauoha i ka hui Hana Hao Uniona o Kapalakiko e hana i kekahi moku hao.

 E kukuluia ana keia moku e like me ka mokuahi Kaiulani; 134 ka loa, 30 kapuai ka laula, hohonu o ka lua, 12 ½ kapuai.  E loaa ana iaia he akea lawe ukana o 40@ @ona huina pau.  O kona holo i hana aelikeia me ka hui kap@ moku , he 9 ½ mile o ka hora ina e piha hapa ka moku i ka ukana ma ke kai.

 Ua hoolalaia keia moku no na awa o Molokai, a e kukuluia ana i elima mau lumi ohua kapena.  E makaukau ana oia keia makahiki ae, a ia manawa paha e kaheaia ai kona inoa.

 

E Hoopaiia Lakou e Pono loa ai

 LADANA, Iune 19.-Ua hoopuka ae o Haku Landowne maloko o ka Hale o na Haku i keia la ua kauohaia aku ke Kuhina Pelekane ma Beregarade e haalele aku ia wahi no ka hoowahawaha o ke aupuni Pelekane i ka mea i hanaia maluna o ka moi Alekana, a aole hoi e ike aku i ke poo aupuni hou.

 BERELINA, Iune 19-Ua kakoo o Geremania i ke koi a Rusia e hoopaiia ka poe nana i powa ke ola o ka oihanaalii o Serevia.

 BELEGARADE, Iune 19.-Ke manao wale ia nei maanei hookiekieia ae ana ka poe nana i powa ke alii mua, uku kumau ia ame ka lakou haalele ana mai i ka aina.  Aohe he makemake o ke aupuni e hoopii ae i ka inaina o ka oihana koa ma ka hoopa’i ana aku i keia poe.

 

Ka Mokukaua Nui o ke Ao nei.

 Ma ka la 13 iho nei o Mei, 1903, ua hoolanaia ma Kalaida (Clyde) ka Mokukaua Pelekane “Commonwealth” e ka Fainfield Shipbuilding Company, a keia ka mokukaua nui hookahi o ke ao nei.  Aia ma kahi o ka hookahi tausani tona kona oi mamua aku o kekahi mokukaua Farani, Iapana a Amerika paha, a ma kahi o ekolu tausani tona i oi aku mamua o kekahi mokukaua Rukini a Geremania paha.  He 16, 350 tona kona kaumaha piha, 18 ½ mile kai ka mama holo o ka hora, 425 kapuai ka loa; laula, 78 kapuai.

 No kona mau lako kaua, e hookauia ana maluna ona he eha pu o 12 iniha anawaena, umi pu 6 iniha anawaena, umi-kumamaha pu 12 paona, umi-kumamaha pu 3 paona, elua pu mikini, ame eha pahu topido.

 He 22 iniha ka hohonu o kona pale kila o ka aoao, he 29 iniha ka manoanoa o ke kila ma kahi o ka ilikai a he 7 iniha o ka oneki.  O ka moku mua keia o ekolu mokukaua o ke ano hookahi e hanaia aku ana e Pelekane no kona aumoku kaua.

 

Ka Heihei Pokiulai ma Maui

 Ke hooholoia nei imua kekahi kumuhana no ka hoao ana e loaa kekahi mokuahi no ka lawe ana i ka poe makemake e hele e nana i na hana heihei e malamaia ana ma Kahului, Maui.  Ma na mea i loheia mai Maui mai, e hoao ana ko laila poe e malama i kekahi mau hana heihei maikai loa, a no ia kumu; he mea pono e loaa kekahi heluna kupono mai nei aku no ka hele ana e nana i keia mau mea.

 Ua ae mai ka Hui pili-Aina e hoouna i kekahi mokuahi no $500, haalele ia nei i ke ahiahi Poalima, Iulai 3, a hoi mai i ka Lapule, Iulai 5.  Ke manaoia nei e loaa ana no paha ka heluna o kanalima ohua, $10 o ka ohua hookahi no ka hele ame ka hoi @ou ana mai.  Ina e oi aku ana maluna o keia heluna alaila, e emi mai no ke kaki.

 Ke hoaoia nei e haawi aku ke kalapu kinipopo Kamehameha i ko lakou ae no ka hele pu ana.  Aohe e paani ana keia hui ma ka la 4 o Iulai, a ua kaawale lakou no ka holo ana no Maui.  Ke manaoia nei e ae mai ana paha ka hui kinipopo o Wailuku e paani me lakou.

 O Charles Bellin ka mea nana e hooikaika nei keia kumuhana, a nana e hoopaa ka inoa o ka poe e makemake ana e hele.

 Mamuli o ke noi ia ana o ke kahu o ka ekalesia o Kohala Akau, S. W. Kekuewa, e waiho ekalesia, ua ae aku oia ia noi, a ua hookuu pu mai no hoi kekahi poe o ka ekalesia.

 

Ka Hookuku Kinipopo Mawaena o na Solona Ahaolelo.

 

Keke ka N@ho o ka Papai a pau i ka Pokepoke ia.  He Ai Puni Home Rula ka Kalma, a o “Maui hou no ka Oi.”

 

 I keia mau pule iho nei ua waiho aku no hoa o ka Hale imua o ka Senate i kekahi palapala aa paani kinipopo, a i ka ae ana mai, ua hooholoia o ka la 19 o Iune ka la e hookuku ai.  Ua hooikaika na hoa o na hale elua ma ka hoomaamaa ana, a o ka oi aku no nae o ka Hale o lalo, no ka mea, he lohe mau lakou i ka olelo a na senatoa ua haahaa iho ka Hale Lunamakaainana mamua o ka Aha Senate, a no ia kumu, ua aa mai ka Hale Lunamakaainana e hoike aku ka Senate owai la ka oi ma ke kahua kinipopo.

 I ka po Poaha a ao ae i ka Poalima o keia pule iho nei, ua nui paha na noeuhane e pili ana i ke kinipopo i loaa i na hoa kaukanawai, a i ko lakou akoakoa ana ae ma ka Hale Ahaolelo i ke kakahiaka, ua ano ulu mai ka pihoihoi iloko o na hoa apau.

 I ka noho ana o ka Hale i ke kakahiaka Poalima nei, ua kalokalo ne ka Rev. Manase, ke kahunapule o ka Hale, i ka Mana Lani e haawi mai na na hoa o ka Hale ke lanakila o ka paani kinipopo.

 I ka loaa ana aku o ka lohe ia Senatoa Crabbe, (Papa) ke kapena o na Senatoa, ua haawiia he pule no ka lanakila o na Lunamakaainana, ua hoouna mai oia i kekahi palapala ku-e i ukaliia e kekahi mau huluhulu awa ame kekahi apana lole @@@ malo @ olelo @@@ @@ @@@@ @@@@@ @@@ @@@@ i n@ @@@@ @@@ nana @ ka @@@@ @ @@@ @ @@@@@@ @@ @ @@ @@@@@ @@@@ @ @@@@ @ @@@ @@@ @@@ @@@ @ @@@@@@ @@ @@ @@@@@@ @@@@@@ @@@@ @@@ ma k@ @@pua kinipopo.

 Ao@@ i @@@@@ no @@@@ @@@@@@@@@ ina oia e lawe ae i ka pahu kini.

 I ke kani ana o ka hora eha o ke ahiahi o ka Poalima i oleloia ae nei, ua akoakoa ae ma ke kahua kinipopo o ke Kula Nui Punahou he heluna kanaka i hiki aku paha i ke tausani no @a makaikai ana i na hana paani a ke poe kaukanawai.

 Ua hoomaka na hana i ka manawa i oleloia, a he nui maoli no hoi ka lealea i ka nana aku.  Ua hooikaika na Senatoa, a o ko lakou mau oi, oia no o Senatoa McCandless ame Senatoa Crabbe.  O Senatoa Woods ka nou popo a o Kalanianaole ka hopu popo, a i ka hoomaka ana, ua puhili na keiki o lalo, eia nae, i ke ano maamaa ana iho i ke ano o na kekee ana a ke kinipopo a Woods, ua noho paa mai la lakou e hoopololei.

 O ka Hale o lalo, o Kalama ka oi me ka uhau ana ame ka hopu popo, Keliinoi ka nou ame Long ka hopu popo.

 He eono komo ana a na aoao elua e pa’i, a i ka pau ana ua loaa i ka Hale he 18 puni, a i ke Senate he 14, a ua lilo ke eo i na keiki o ka Hale o lalo.

 Ua nui ka lealea o ka poe makaikai i na hana.  Aia ma kahi o $200 i loaa mai a keia paani ana, a e hoounaia aku ana keia huina dala no ka poe ma@ o Molokai ma ke ano he makana no na hana lealea e malamaia ana e na ma’i ma ka la 4 o Iulai.

 Eia iho ka papainoa o na hui kinipopo.

 

SENATE.

 Kalanianaole,-hopu popo, Woods, nou popo; Crabbe,- pahu ekahi; Kama,-pahu elua; Crawford,- pahu ekolu; McCandless,-hopu pokole; Thornton,--kahua hema; Aluli,-kahua waena; Aohi,-kahua akau.

 

KA HALE.

 Kalama,-pahu ekahi; Keliinoi, nou popo; Long,- hopu popo; Knudsen,- pahu elua; Andrade,- hopu pokole; Lewis, -pahu ekolu; kahua waena; Damiana,-kahua hema; Nakaleka,-kahua waena, pahu ekolu; Kumalae,- ka hua akau.

 

Lapaau Ano Hou.

 I keia keia holo ana mai nei a kauka Goodhue o ke Kahua Ma’i Lepera ma Molokai i Honolulu nei i keia pule iho nei, ua olelo ae oia he elua mau ma’i e lawe mau nei i ka laau tuatua me ka loaa ole o ka oluolu.

 Ua hoike mai no nae oia he ano laau hou kana e haawi nei i kekahi poe, a ua maikai na hana no ke kaohi ana i ka ikaika loa ana o ka ma’i, a ua ikeia aku ua hoolia na eha.  E waiho aku ana o Kauka Goodhue i kana hoike maluna o keia, aia no nae a loihi iki aku kana lawelawe ana.

 Ke maikai ae nei ke kulana o na kaikamahine ma ka Home Bihopa ma ka lawelaweia ana malalo o keia ano.