Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 26, 26 June 1903 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Unuhiia e S. K. Nawaa.) MOKUNA XL. MAI KA HOALOHA A I KA IO HOOKAHI. la'u i lohe ai i ko lakou mele ana mai I keia mele, ua huki koke ia aku la ko'u mau noonoo ana i kuu Nu Hemesia aloha, a paialewa loa ia aku la no kuu home aloha, kahi hoi a ko'u luaui makuahine e noho hoomanawanui mal ana o ko'u hoi aku e ike i kona mau helehelena aloha. He mea oiaio, aole ioa wau i ike aku i kona mau maka mai ka wa a'u i hoi aku ai mal ka nohona hoomaha an a me kuu Tome aloha, he ehiku makahikl i kaahope aku, a nolaila ua ala nui mai na hoomanao ana iloko o'u, e huki aku ana hoi ia'u e hoi aku e honi i kona mau papalina aloha. lioko oia mau hoomanao ana nona, ua uhi mai la na hoomanao ana ia Kate Makala ame kana honi mahanahana i haawi mai ai ia'u ma kela po a'u i hoopakele ae ai iaia mai na lima kakauha o Neele Kalekona, "He honi anei kela o ke aloha hoaJoha e li-ke me ia i kuniia ai mawaena o Tome ame.a'u, a i ole, he honi anei e sila ana i ko maua mau puuwai i hookahi?" oia ka ninau nui e hoholo ana iloko o ko'u puuwai. H e mea oiaio, ua aloha wau iaia, aka nae ua powehiwehi ko'u ike ana i kon a manao no'u, oiai aole wau i haha mua a ku i ka mea huna e moe lolii ana iloko o kona puuwai. la'u e nalu nei me ka hoholo ana o kela ame keia ano noonoo, ua hoopuiwaia wau i ka hoea ana mai o kuu hoaloha, Konela Hadina, a pane mai ia ia'u: "Weil, e kuu Wilimona maikai, apopo e hoi aku ai kakou no Wakinetona. Aole anei ou noonoo iho e loaa mai ana na hookipa aloha ana ia kakou ia kakou e hiki aku ai? Aole anei e hiki ae ana na wahine opio a kakou i haalele a ku ai, ehiku makahiki i hala ae nei? O, e wela ana ka hao ke hiki aku kakou ilaila," a ia wa i houhou mai ai kuu hoaloha i ko'u aoao me ka akaaka leo nui ana ae. "Pela io paha, aka ke kaumaha nei wau no ka nele i ka wahine opio ole nana e hookipa mai ia'u ilaila. O oe 0 kaua ka i ponopono, oiai ke ike e la no wau i na hoailona maluna o kou helehelena," wahi a'u i pane aku ai me ka akaaka pu ana ae. "He kumulaau maloo anei oe, e Wilimona? Ke manao nei paha hoi wau ua pau loa la hoi kakou he poe kumulaau uliuli wale no, eia ka hoi aoie. Well, mai nana oe ia mea e Wilimona, 1 kou wa e hiki aku ai ilaila a ia oe a hoea aku i ke alapii, e wae koke ia mai ana oe e na wahine opio, a e nui ana lakou a nau e haalele, oiai e kau mai ana ko lakou mau maka mamua o kou mau pilali o ke kulana konela." "Konela! Heaha ka manao o kau mau olelo, e kuu Hadina maikai?" wahi a'u i ninau koke aku ai me ke pahaohaO. "Aole he pono i elua konela iloko o k a mahele hookahi; hoi iho no hoi, ua pau ke kaua, heaha ka waiwai o keia hookiekie ia ana ae ma kekahi anuu hou ae." "E ike ana oe i keia ahiahi," wahi a Hadina i pane mai ai me kona mino aka ana mai, a huli ae la oia a hele aku la. U a noho iho la wau e noono6 nui l keia mau lohe a Hadina i lawe mai ai, a hoao ae ia e hoohuihui, aole no i nae he wahi mohala mai o ko'u noonoo. Ia ahiahi ua heluheiuia mai la na poe i hookiekieia, a iwaena oia poe ua iohe aku la wau i ka puana ia ana mai o ko'u inoa, e hoike ?ina hoi ua pololei ka'u mea i lohe ai mai kuu hoaloha mai. Ua loaa pu mai la no hoi ia'u \sa ike i ke kumu o keia mau hooi kiekie i hana ia, oia no ka lele ana aku o ko makou generala aloha, Lukanela- ! Generala Filitia ma ke kulana grenerala, a o kuu konela aloha, Konela Hadina, ma ko Filitia makalua, a ua paniia aku hoi wau ma kona makalua. 0 kuu Dlnisa aloha, ua pii ae la oia ma ke kulana kapena, a kaa aku la malalo o kona alakai ana ko makou puali i komo like ai i ke kaua. Ma keia hoonohonoho hou i loaa mai ia makou, ua piha pono iho la ko makou mahele, aka nae he mea kaumaha no ka noonoo ana ae no ko makou poe e hiamoe la ma na wahl a makou i paio aku ai, oiai ina aole i liio aku ko mau oia, aole no e kaa mai ana maluna o makou keia mau haawina' hanohano, oiai o īakou ko makou .nau mua ae, a no lakou hoi keia mau hanohano a makou e hooioi nei. I ke kakahiaka nui o kekahi la ae, ua hiki mai la ka Mahele Umi-kuma-malua no ka lawe ana ae i ko makoU wahi, a ia wa i liuliu ae ai makou no ka hoi ana aku. Ia makou i kau al iluna o na kaa e holo ana no ke kahua ku moku, he wa ia o na plelo hookaau 1 lohe nui ia ai, a iwaena oia mau olelo I i puana ia aku a i na huaolelo o ke aloha i ko makou mau hoa e noho la ihope, a loaa mai la no hoi ana, ame na leo huro o ka hauoli, iloko o na minute pokole, aia makou ke lawe ia la e ka mana o ka mahu, a no ke kahua hooiulu moku ka pahu hopu. I kekahi la' ae, i ka la e aui ae ana mai ka loio ae, aia makou ke hookomo la i Wakinetona, a iloko o eiua hora mahope mai, aia makou ke maki la no ko makou wahi i hookaawaleia ai ma ka hale koa. Ia makou e hoopiii ana i ka uwapo, ua lohe aku ia makou i ke kani mai o ka bana a ia manawa hookahi no hoi, aia ka aha kanaka i akoakoa mai ke huro la me ka leo nui, e owiliwili ana i kq lakou mau ame na hainaka, a iwaena oia mau haawina hauoli e paholaia' mai ana no makou, ua lohe pu aku la makou i ka puanaia ana mai o ko makou inoa kapakapa I haawiia mai. ai e Generala :'Warena, —"Ka Puuwai Liona o Nu loka." I ka poha ana mai o keia inoa 1 ko makou mau kumu pepeiao, oia no ka manawa i oiowaiu iike ae ai na leo

"huro mai Ko makou mahele aku, a ua like me ka mea e haehaeia ana ka lewa lani e na leo e kupinai ana ia mana--wa. Ua noonoo koke ae wau i ka Hadina mau olelo i pane mai ai ia'u,— "e wela ana ka hao ke hiki aku makou i Wakinetona." Eha la o keia noho ana o makou i Wakinetona, e apo aku ana hoi i na hoohiwahiwa aloha ana a ia mau kini, a ia mau la ua ike iho ia wau i ka oiaio o ka Hadina mau olelo i olelo mai ai ia'u, e huki ia mai ana na lede maka palupaiu e ko'u mau pilall, a ua hauoli no hoi wau, aka aia ko'u puuwai i kahi e, e hoohialaai mau ana i ka nohea e noho mai la i ke awawa nani 0 Senanadoa, kuu Kate aloha. Ua kau hou aku makou maluna o ka moku, e holo ana no Nu loka. a maanei i loaa mai 'ai na hoohiwanlwa i oi ae mamua o ka makou i ike ai ma Wakinetona. Ua hiki mai na kanaka mai kela ame keia pe'a o ke kulanakauhale e hookipa mai ia makou, a ia makou 1 lele aku ai i ka uwapo, ua hiki ole ia makou ke malama iho i ka hele ana o na koa, oiai ua holo mai la na ohana o kela ame keia koa, a he puili aku a puili mai ke kulana e ike ia ana mai o a o. Ua hiki no ke ikeia aku ka hii ana mai o na koa mea wahine i ka la- i kou mau kamalei ma ko lakou mau j alo, a e kipona iho ana hoi i na muki 0 ke aloha maluna o ko lakou mau | papalina lahilahi, oiai ka lakou mau wahine e ku aku ana me na maka o I ka hauoli no ka hoi ana mai o ko lakou makua me ka ioaa ole o ka poino i ko lakou mau ola. Ua ike pu ia aku la' no hoi ke apo ana o na ipo lei manu i ka lakou mau mea aloha o na makahiki i kaahope aku, ame he mea la, Iloko o ia mau apo a"a, me he mea la e hoopaa hou iho ana i na olelo aelike o na Ava i hala aku, a e eila iho ana a paa loa ke aloha o na la e holoholo kamalii ana. Oiai ua komo pu aku ko makou generala ma ia haawina hookahi e lulumi ana i kona aloha maiuna o kana wahine ame ka laua mau keiki, nolaila ua ae oluolu aku oia i na koa e hui me ko lakou mau< ohana i hele mai e apo aku ia lakou. Owau kekahi i hui aku iloko oia haawina, oiai aia wau ke paaia la e na lima palupalu nana i hooluliluli ae ia'u 1 ko'u mau la e noho bebe ana, ka mea hoi a na koa aPau e olelo ana ma ke kahua kaua i na la i hala\ aku, "kuu mama aloha." "E kuu lei aloha, ua hana hewa loa oe i kou haalele ana mai la'u, aka ua pono loa oe i kou hoi ana mai me kou ola, a he miliona hoi o na uhane kanaka i hookuu lanakila ia," wahi a kuu mama aloha i pane mai ai iaia e milimili ana i ko'u mau pilali e kau ana maluna o ko'u mau poohiwi. "I ka wa i loaa mai ai ka lono no kou make ana, ua ehaeha loa ia ko'u naau, aka i ka loaa ana mai o kau leta e hoike mai ana aia oe iloko o ka hale ma'i ma Sapotavila, a & loaa ana ia oe ka maha mai kou ehaeha mai, ua haliu ae ko'u mau maka i na Lani a haawi aku i na hoomaikai ana, me ke noi pu ana e hookoe ia kou ola a hui hou kaua. Ano ke hui nei kaua e like me ia a'u i noi ai, a ke haawi hou nei wau i na hoomaikai kiekie loa i ka Makua o na makua." Mahope o ka pau ana o na hui aloha ana, ua hui hou ae na koa apau a hoi aku Ja no ke kahua hoolulu i hookaawale ia ai no makou, iloko o ka hauoli ana o ka poe hauoli ame ke kaumaha Ma o ka poe kaumaha no na mea aloha e moe Ia i ka moe kau-a-kau. Ua loaa pu mai na mea e hoohauoli mai ana i ko makou mau naau, e lawe ana hoi i n a noonoo walohia o ke kahua kaua, a iloko o ia mau haawina, i hookuuia ae ai kela ame keia hoa uhaiaholo o ke kahua kaua, elua la mahope mai o ko makou hiki ana aku. "Well, e pono kaua e gudi-bai, e Kohela Wilimona, a hui hou aku kaua ma keia mua aku," wahi a LukanelaGenerala Hadina me kona japo ana mai i ko'u mau lima ia la a maua i kaawale ae ai. "Gudi-bai oe, e ke generala, a ke manaolana nei no hoi wau e like me kou. O keia ka hopena o ko kaua hui ana ma ke ano he mau koa. I'oko o na hora ame na minute pokole, e noho hou ana kaua ma ke ano he mau makaainana, aole hoi e hapai hou ae, 1 ka kaua mau pahikaua, a hiki i ka wa e konie mai a: na enemi kuwah") e hoonioni ae i ka wai ua lana malie." "Pela a mau loa aku." * * * * * * * * Eono mahina mahope o ko'u hoi ana aku no kuu Nu Hemeaia alolla, ua loaa mai la he leta mai kuu hoaloha Tome Makala mai, e kono mai ana ia'u e hele aku e hui me ia, e hoike mai ana ooi ia'u i ka makomake nui o ka .makuakane o maua e ike ia'u, ame ko Kate mau hoomanao ana no ka'u hana kokua iaia. Ua hai aku wau i ko'u manao i kuu mama aioha, e hooko i ka Tome kono, a ia manawa pu no hoi i hai aku ai wau i ko'u aloha no ka nohea e noho la ma Vekinia. "Ua pono e kuu keiki. • Eia kou mau la ke hele aku nei i ke kanaka makua, a ke aneane nei' hoi ko'u mau la e helu ia: he mea pono ia'u ke ike aku i kou noho hauoli ana mai, mamua o ko'u hooluolu ana aku." He pule mahope ipai, aia wau ke hoohialaai hou la me kuu Tome aloha, ame kona ohana. Ia ahiahi uo a'u i hiki aku ai, ua lawe aku la o Makala ia'u mai kahi aku a Kate ma e noho ana, a ia maua e noho ana iwaho o ka lanai ua pane mai la oia ia'u: "E Wilimona, aole paha i loaa ia oe ka noonoo ana no ka'u mea i makemake al e ike ia oe, e like hoi me kā Tome i hai aku ai ia oe maloko o kana leta. Well, e ike oe, ua loaa mai ia'u na noonoo ana he nui no ka'u mau keiki; nou, no Tome ame ke kaikuahine o olua. Ela. ko'u mau la ke nee aku nei, a ke hookokoke mai nei ko'u manawa, he mea no'u e hauoli ai ka ike ana aku la oukou e noho hauoli ana. He pinepine na manawa a Kate i kamailio ai no kau mau hana kokua iaia, a'u hoi i ike ai ma kela po ou i hiki mai ai i kauhale nei mai kou haalele ana aku I kou wahi i noho Pio ai, a Tome hoi i kokua ai ia oe. Ua ike pu no hoi wau i kona noonoo nui ana nou, ano la mea, ua manao*wau e ." "E Mr. Makala, ke kamailio nei anei oe no Kate ame a'u?" wahi a'u i kahamaha koke aku ai, oial ua ike lihi aku la wau i kahi a ka ia la kaunao'a « hihi mai la. "No olua like a i elua."

"Alaila ua manao anei oe e hoopaa iho i ko maua noho hoaloha ana ma kahi e hiki ole ai ke mawehe ia ae?" "Ua loaa mai la ia oe ka manao, e kuu keiki." "Ke ike aku la wau i na mea apau, a ke maopopo la no hoi ia'u ko'u wahi eku nei. Eae mai oe e hai aku wau ia oe i kuu manao, ua aloha wau i kau nohea, Kate Makala, a na ia aloha i hooikaika mai i ko'u mau kapuai wawae e hooko koke mai i ka Tome kono. Ano ke ike nei wau i kou manao me ka hoohewahewa ole, a nolaila ke noi aku' nei wau i ka lima o ka'u mea i aloha ai, ame kona puuwai, na'u no ka wa mau loa." "E kuu keiki, aole wau i manao mua e loaa mai ana ka haina o ka'u mea i manao ai e hui kino me oe," wahi a Mr. Makala me ka hopu ana mai i j ko'u lima. "Ano ua noi mai la oe i j ka lima o ka'u lel aloha. E Wilimona, aole he mea okoa ae a'u i manao ai a i hilinai al hoi no ka hauoli o ka'u kaikamahine, o oe wale no; a pela hoi wau e hookuu aku nei iaia malalo o kau tnalama ana. E lilo no oia ia oe i wahine nau." " Ae malama no hoi iaia e like me ko ke Akua makemake Ana i makemake ai i ka hana mua loa ia ana o ke kanaka." * * * ■ * * * * * E na heluhelu o ka Potca Nu' ame ka Poka Ikl, maanei aole he mea i hoike hou ia e pili ana no ke kaua Palanike Wilimona ame Vona |ir>au hoa, koe no ka leta a Kate Makala i kakau aku ai ia Wilimona, eono makahiki mahope mai o ka pau [ ana o ke kaua. Eia iho ua leta la, a I na oukou ia e nana mal f kahi I lele nt I o ka poka a paa. a e ike iho ana oukou ma ua leta' la,—'"aole i hala ke kiiana a ka lawaia manu." Ma ka Home Kahiko. lulai 20. 1872. I Kuu Kane Aloha.—Eig. o bebe ke moe nei maloko o kona moe, a aia hoi 0 Palanike me kona kupunakane ke hooluliluli mai la mawaho maluna o ka ahamaka a malalo iho hoi o ke kumulaau wolonata; nolaila ua loaa ia'u he manawa e kakau aku ai i leta nau. Eia wau ke noho nei a' kakau aku ia oe, ma ka aoao o ka puka aniani au i komo mai ai i kela po pihoihoi nui a Kalekona hoi i manao ai ua paa aku wau malalo o kona mana, a ke ike nei wau 1 ka waiho mai 6 ke awawa māmua o ko'u alo. (Eia ka hoi ka mea hai aku ia oe, ua lohe mai o Tome i ka Ia i nehinei, ua make o Kalekona iloko o ka loaa ana o kekahi uluao'a ma kau wahi ma Texas.) E hoohewahewa ana oe ke ike hou ia Senanadoa ame kona mau j ano a kaua hoi i ike ole ai iloko o na | makahiki a kaua i kaawale aku ai. O kela puu lepo i hanaia e na pualikoa pukaa ua ke ia ilalo a ke ulu nei ka waina, a o kela mau auwaha e kokoke ana i ke kahawai eia ke uliuli nei me na hua ai e hoonani mai ana hoi i kahi home hapauea o kakou. Ua like ke kula me kekahi lua gula i kau a mea he ohelohelo mai o ka huita maluna o ko lakou mau kumu, ke o-e malie nei hoi ka wai o ke kahawai. ke hoolei iho nei hoi ka ia i kona nani nui maluna o na 'kuahiwi: a ke aneane nei wau e poina iho aole i ala mai kekahi kaua nui maluna iho o ua aina aloha nei. Ke holo- ! pono nej ka Toine hana maluna o ka | mahina ai, oiai no na'e ua paahiki loa | ka loaa ana iaia o na limahana no ka ohi ana;. aka o Poma oia kona lima akau, a oiai he mahele kona iloko o ka 00 hua ana o keia makahiki, eia oia ke hooikaika nei. Ke manao nei wau e akaaka ana oe ke ike hou ia Poma, ua 01 aku kona naauao a hoohanohano iaia iho, a kamailio nui hoi no "kela mau keiki" me he mea la aole la hoi oia i komo pu ma ko lakou kulana o ka noho wale aole hana, i na manawa i hala aku nei. Ua makemake o Tome ame papa e hele koke mai oe, a ke olelo nei o Palanike o kona ahamaka ka kou moe e moe iho ai: nolaila e hele j koke mai, e kuu aloha; oiai ua hauoli i wau i ko'u hiki ana mai i ke awawa kahi o'u i hanauia ai, ua kaumaha no ' nae wau i kou kaawale ana. Ah, e kuu Palanike aloha! e kamailio ana na kanaka i na mea e pili ana no ka Akau ame ka Hema, e hoopuka ana hoi i na olelo pono ole e like me ko lakou mau makemake; aka no'u nei, ua oi ae ko'u aloha i ka'u kane maluna o na mea apau, a mamua aku hoi o na mea apau. E kakau koke mai, e kuu aloha, a e hai mai hoi i kou wa e hele mai ai; a e lawe pu mai oe ia Mr. Malone me oe. Me na muki aloha mai ia Palanike, bebe, ame a'u no hoi. Kau wahine aloha, KATE. KA HOPENA.