Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 34, 21 August 1903 — KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA.

MOKUNA IX. Kukuluia o Mailekaluliea iua ka puka o ka Halealii a kuu aku oia i kona ala —kamailio a Laieikawai me Waka —Kukuluia o Mailelaulii nia ka puka o ka Halealii a kuu aku 110 hoi oia i kona ala —Na kainailio a I>aieikawai me Waka—Kukuluui o Mailepakaha ma ka puka o ka Halealii a kuu aku i kona aia— Xa kamailio a Laieikawai me Waka —Haalele o Aiwoliikupua i na kaikuahine t>na ilaila —Kahea mai na kaikuahine o Aiwo hikupua iaia. "Oleloia ana," wahi a Aiwohikupua, <; a ike aku au he kupono i ka ae, alaila ae aku, ina he kupono ole, aole no au e ae aku." (, E kii kaua ma oke kupuna*wahine la," wahi aua Kuhina nei, "e noi aku iaia ? malia o ae mai kela." Olelo aku o Aiwohikupua, "Aole a kakou hana i koe ? ua pau, eia wale no ka olelo i koe ? o na kaikuaihine o kaua, e noho lakou i ka nalielehele nei, no ka mea, aohe a lakou waiwai."' Alaila, huli aku la o Aiwohikupua a olelo aku la i na kaikuahine, "E noho oukou, ua nele ae la no ka'u mea i makemake ai e lawe mai ia oukou, o ka nahele no nei noho iho." Ke hele aku nei e maamaam&. A pan ka Aiwoliikupua olelo ana i na kaikuahine; kulou like iho la ke poo o na kaikuahine i kahi hookahi, e u»we ana. Kaha aku la o Aiwohikupua ma ilio 7 kaliea aku la o Kahalaomapuana, ke kaikualiine muli loa, i aku la, "E laua la! ku iho, e iohe mua makou i Kauai, e lawe ana oe a hilalele ia makou i keia walii, ina aole niakou e hiki mai. Pono 110 la hoi ia, ina owau kekahi i kii aku nei ia Laieikawai, a nele ana la hoi, alaila, pono kau haalele ana ia'u, pau pu no o ka mea i liewa, ame ka mea liewa ole. Aole oe he malihini ia'u, ia'u wale 110 e ko ai kau mau mea apau." A lolie o Aiwohiku]>ua i keia olelo a kona kaikuahine opio, hoaliewa iho la oia iaia iho. Kahea mai la o Aiwohikupua i ke kaikuahine opiopio, "Iho'mai kaua, ou mau kaikuaana ke nolio aku." "Aole wau e hiki aku," wahi a kona kaikuahine opiopio, { ''aia a pau loa makou i ka hoi pu me oe, alaila, hoi aku au." MOKUNA X, Kau mai o Mailehaiwaie he mele —Kuka na kaikualiine i ko lakou manao a hooholo iho la—Hoomakaukau ke kaikuahine o lakou e holo, kani ami ke oli a Mailekalu<hea —Haalele ia Keaau, liiki ma Punahoa, mahope aku ke kaikunane—Haaelele o Aiwohikupua ma ia wahi, hea aku,ana o Mailelaulii ma ke mele —Haalele ia Punalioa, liiki lakou ma Honolii —Moe lakou ia po, ku wati kekahi—Hoomakaukan o Aiwohikupua ma e liolo, ku ana o Kahalaoinapuana mahope o ka waa,' me ke kahea aku ma ke mele —Kau o Kahalaomapuana iluna o ka waa, a lele ilio la iloko o ke kai, a kau aku la i ke mele. A 110 keia olelo a kona kaikualiine opiopio, alaila i aku o Aiwohikupua, "O noho mamuli ou mau kaikuaana, a nau 110 e liuli ae me ko mau kaikuaana i ka oukou wahi e hele ai, eia wau ke hoi nei." Huli aku la o Aiwohikupua ma e lioi, ia laua e hele ana ma ke ala, kani aku la ke oli a Maileliaiwale, penei: "Kuu kaikunane kapu, Laniihikapu o ka manawa—e, hoi —e; E lioi oe a ike aku I ka maka o na makua, hai aku, Eia makou ianei, E inalu ana i ka hala nui, He hoomau liala paha?" [ Huli mai la o Aiwohikupua nana hope aku la ina kaikuahine, [me ka i aku, "Aole lie liala hoomau, ka i no ua hai inua iliooiei no i wau ia oukou, no ka oukou waiwai ole, oia kuu mea i haalele ai ia oukou, ina e loaa iho nei kuu inakemake ia oukou, alaila, aole oukou e noho, oia iho la no ko oukou mea i laweia mai ai." Huli aku la no laua hoi, pau ka ike ana i na kaikuahine. A hala aku la o Aiwohikupua ma, kuka ilio la na kaikuahine i ko lakou manao, a hooholo iho la lakou, e ukali maliope o ke kaikunane, me ka manao e maliu mai. Iho aku la iakou a hiki i kai o Keaau, e lioomakaukau ana na waa; noho iho la na kaikuahine ina ke awa, e kali ana no ke kalieaia mai, a pau lakou i ke kau maluna o na waa, aole nāe kaheaia mai, ia lakou i hoomaka ai e liolo, kani 'aku la ke oli a Mailekaluhea, penei: "Kuu kaikunane kapu, Laniihikapu o ka mauawa, e huli mai, Ē nana mai i ou mau pokii, I na hoa ukali o ke ala, O ke ala nui, aja iki, O ka ua haawe kua, Me he keiki la; 0 ka ua liookamumu hala, Hookainumu hala o Haualei— Pehea makou—e. 1 hea no la hoi kau haalele, Haalele oe i ka hale, Hele oe i kau huakai. * Ike aku —e> lke aku i ka maka. I ka maka o na makua, Aloha wale—e. ?I Iloko o keia oli ana a Mailekiiluhea. aole nae i maliu iki mai ko lakou kaikunane, a hala aku la hiikou la ma na waa. noho iho la na kaiknahine, kuka iho la i manao no lakou, liookahi mea nana i lioopuka ka lakou olelo, o Kahalaom:ipuana, ko iakou inuli loa. Eia kana olelo, ' He nani ia ua maliu ole uiai la ko kakou kaikunane alii, i ka Mailehaiwale ame Mailekalehua. i ka laua uwalo aku, e aho e hele no kakou manka a kahi e pae ae ai lakou, alaila. na Mailelaulii e kaukau akti i ko kakou kaikunane. malia o aloha mai ia kakou/' A ua holo like ae la ia mauao ia lakou. A haalele lakou ia Keaau, hiki mua na kaikuahine i Puoahoa, ma kahi i kapaia o Kauoakapa. noho iho la lakou malaila. liiki hope o Aiwohiknpua ma. Ia Aiwohikupua ma i aneane ai e pae mai ma kahi a na kaikuahiue e noho aku ana. ike mai la o Aiwohikupua e noho aku ana kona mau kaiknahine. kahoa koke ae la o Aiwohikupua i na hoewaa ame na hookele. "E haalele kakou i keia awa; no ka mea, eia no ua poe uhai loloa nei, e poao kakou ke imi aku i awa e ae e pae aku Ia lakou i haaiele ai i kahi-a na kaikuahine e noho ana, hea aku la o Mailelaulii ma ke meh\ penei: "Kuu kaikunane kapu, Laniihikapu o kuu manawa—e! lleaha ka hala nni? I paweo ai na niaka o kun haku, I kapu ka Un> ika uwalo, Ka uwalo hai a kou man jH>kii, tnau pokii kaikoahine hoi, E maliu t»ai, E maliu mai i na hoa ukali, Ka pii pali o Haena, Kokolo o ke alahaka, Alahaka uliuli ?> Xualo!oj

[ Palīkui —e! kui o Makana, E ia la—e. lioi mai—e. Homai ka ihu i ou pokii, A !*ole aku i kau huakai. Tka huakai »hoi a ke aloha ole—e. Aloha oe. ike aku, Ike aku i ka aina. I ka maka o na makua—e." A lohe o Aiwohikupua ma i ka leo o keia kaikuahine ? lana malie iho Ia na waa, alaila, i aku la o Kahalaomapoana, * 4 Pono io kakou, akahi no liea ana i lana malie ai na waa, hoolohe akn kakou o ka leo o ke kahea mai, a kau kakou maluna o na waa, alaila, palekana. v A liuliu ka lakou la hoolana ana i na waa, o»ka huli aku la no ia o Aiwohikupua ma e liolo, aole wahi mea a maliu iki mai. A hala aku la lakou. kuka hou >ho la na kaikuahine i olelo hou na lakou. O Kahalaomapnana no ko lakou mea manao. I mai la oia i kona mau kaikuaana, "Elua maua i koe, owau ame Mailepakaha." Olelo mai hoi o Maile pakaha. "Aole no e maliu mai ia'u, no •" mea.*ke maliu ole ae la hoi i ko kaua mau kaikuaana, oki loa aku paha wau. i ko'u manao. e aho nau e hoalohaloha *ku na kahi mta uuku o lakou, malia o maliu mai ia oe." Aole nae he ae o kahi muli loa. alaila, hoailona iho la lakou, ma ka huhuki ana i na pua mauu. o ka mea loihi o ka mauu, oia ka mea nana e«hoalohaloha ko lakou kaikunane; aka ? i ka lioailona ana, ku ia Kahalaomapuana ka hoailona. A pau ka lakou liana ana no keia mau mea, haalele lakou ia Punahoa, hele ukali hou mai la lakou ma kahi e loaa ai ko lakou kaikunane, ia liele ana, hiki lakou i Honolii, ua hiki mua o Aiwohi* kupua ma i Honolii, noho mai la lakou nei ma kahi kaawale, a pela no hoi o Aiwohikupua ma ma kahi kaawale. Ia lakou ma Honolii ia po, kuka iho la lakou e moe kekahi poe, a e ala liookahi. a holo ia mea ia lakou. Hoomaka ko lakou wati e like me ko lakou hanau ana, a \ ko lakou kaikaina ka wati w'anaaq oke ku ana. O ke kumu o ia l hana ana a lakou pela, i ikeia ka. manawa holo o Aiwohikupua iua; no ka mea, ua maa koua mau kaikualiine i ka holo ana mai. mai Kauai mai ma ka wiaiaao e holo ai. Ku aku la na kaikuahine i ka po, a liiki i ko Mailepakaha wati e ku ana, hoomakaukau o Aiwoliikupua ma i na waa no ka liolo ana, hoala aku la ia i kekahi poe o lakou, a ala like mai lakou apau. Ia lakou e okuu nui ana, o ka Kahalaomapuana wati ia, a kau lakou ma na waa, hookokoke aku la kona mau kaikuahine ma ke awa, a o Kahalaouiapuaiiq ka niea i -liele loa aku a paa maho|>e o na waa, a kahea aku ma ke mele penei: u lvo inakou kaikunane haku, Kaikunane kapu. Laniihikapu o kuu piko —e! Auhea oe, o o —e, 0 oe. o nnikou, i o ianei hoi, Nau ka liuakai; Ukali aku makou, 1 na pali i ka hulaana kakou, Au aku o ka Wailialau, Wailialau i Wailua —e; He aloha ole —e. He alolia ole palia kou ia makou, Jsa hoa ukali o ka moana, O ka ale nui, ale iki, O ka ale loa, ale poko, . O ka ale kua loloa o ka moana, Hōa ukali o kela uka, O kela nahele liuliu, 0 ka po iu Anoano, E liuli mai. E huli mai, a e maliu mai, E hoolono mai i ka uwalo a ? u, A'u hoi a kou pokii mnli loa. ? I hea la hoi kau haalele - Haalele iho ia makou 1 kahi haiki, Nau i waele ke alanui mamua, Mahope aku makou ou, I ikea ia he mau pokii, j Ilaila ia liaalele aku ka huhu, Ka inaina, ka opu aloha ole, Iloinai ka iliu i ou mau pokii, Aloha wale —e.' ? la manawa a kona kaikuahine muli loa e hapai ana i keia leo kaukau imua o Aiwohikupua, alaila, ua hoomaeeleia ka naau o ko lakou kaikuahine i ke aloha no kona kaikuahine. A no ka nui loa o ke aloha o Aiwohikupua i ko lakou pokii, lalau mai la a hoonolio iho hi iluna o kona uha, a uwe iho la. | Ia Kahalaoinapuana e kau ana ika uha o kona kaikunane, kena 1 ae la o Aiwoliiknpua i na hoewaa, e hoe ikaika; ia manawa, ua liaia i liope loa kekalii mau kaikualiine, a hala mua lakou la. Ia lakou e holo ana, alaila, ua pono ole ka manao o Kalialaomapuana i kona mau kaikuaana. * Ia Kahalaomapuana e uwe ana no kona mau kaikuaana, »a manawa kona noi ana'ku ia iViwohikupua, e hoihoi iaia me koua mau kaikuaana; aka, aole no he maliu mai o Aiwohikupna. . "E Aiwohikupua/- wahi a kona kaikuahiue, <f aole wau e ae lawe oe ia'u owau wale, ke ole oe e lawe pu uie ko u mau kaikuaana; no ka mea, ua kahea niua ae no oe ia'u i ko kakou wa i Paliuli; āka, aole wau iae mai, no kou lawe ia ? u owan wale.'' A no ka paakiki loa o Aiwohikupua, aole e hookun i kona kaikuahine. Ia inanawa, lele aku la o Kaha 1 aomapuana mai luna aku oka waa a haule iloko o ke kai. Ia manawa, hoopuka aku la kona kaikuahine i olelo hope, ma ke mele penei; "Ke hoi la oe a ike aku, Ike aku i ka maka, I ka īnaka o na makua, Aloha aku i ka aina, I ka nui ame na makamaka, Ke hoi nei wau me o'n pokii, Me o*ll kaikuaana hoi —e." MOKUNAXL Kauolia o Aiwohikupna e hoemi hope ka waa— aiho ke kamailio ana no Aiwohikupua)—Uwe na kaikuaana o Kahalaomapnana no kona hoi ana me ko lakou kaikunane, ia lakon e u.ve ana. hoea mai ana o Kahalaoniapnana ina ka pali mai—Ku&ii Ute lakou no ka hoi hou ana i Paliuli —Hikl lakou laa Paliuh, ma tia puhalaau iakon kahi i noho ai—Kuka hon lakon i mea e ike ai ia Laieikawai, a hooholo iho la—Ho-a lakou ike fihi,ti iwj lima o ka hana o Kahalaomapoana i ka pu la i—Kena o Laieikawai i kona w&lii kahu e nana i kahi i kani ai o kamea kani. hoi aku kahi kahu a hai akn i kana mea i ike ai—Keoa hoo o Laieikawai e kiiia kahi mea uoko loa o lakou, a liele aka la o Kahalaomapuana a ka Halealii —Ninau mai la ke Alii 1 kana mea kani, a hookani iho la o Kahalaomapnana. Uokoo keia kaukau hope loa a Kahalaomapuana, ua hoopihaia ko Aiwohiknpaa miau i ke aloha oai; a kahea ae la «ope na waa, aka, «a hala bope I«i o i n * ** ikaika loa o ka hoki o na waa ; a i ka wa i huh hope ai aa waa e kii hou i kona kaikuahine, aole nae I iMaanel e waiho iki i ke kam&ilio aaa no ,U*rohilropß«, * ke kamaiiio bon m kona man kaikuahim; alall% * kamaiHo Aiwohikupna.) (Aole I