Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 49, 4 December 1903 — Page 6

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

6          NUPEPA KUOKOA, DEKEMABA 4, 1903.

E Hoao ana i ke Kanawai Kalana.

___

MAKEMAKE NA KEPANI KALAIWA KAA E HOOPAU I KA PAUKU PILI LAIKINI KALAIWA. KU’E KE KANIKELA IAPANA IA MAKAI NUI BARAUNU NO KA AE OLE E HOOPUKA I NA LAIKINI KALAIWA.

___

            Eia na Kepani o Honolulu nei ke liuliu nei no ke ku’e ana aku i ke Kanawai Kalana, a e waihoia ae ana ka hoopii imua o ka aha hookolokolo ma keia mau la iho. O keia manao he hana ia no ka hoao ana i ke Kanawai Kalana ina paha ua pono ka pauku e hooponopono ana i ka haawi laikini kalaiwa kaa e like me keia malalo iho nei:

            Paku 349. Na ka Makai Nui, a i ole, Hope Makai Nui, mamua o ka hoopukaia ana o ka laikini kaa lawe ohua, e nana i ka laikini i noiia ae, ame ka ili kaa ame na holoholona e hoohanaia ana no ia mea, a ina ua ikeia ua kupono no ka hoohanaia e haawi aku no ia i ka mea noi i palapala hoike e hoakaka ana ia mea, me ka nui o na ohua i kupono no ia kaa. E ninaninau no hoi ia luna i kekahi mea noi laikini kalaiwa kaa, a ina e ikeia oia he kalaiwa kaa kupono ka mea noi, a ua hiki iaia ke heluhelu a kakau i ka olelo Beritania a Hawaii, e haawi aku no oia iaia i kekahi palapala hoike e hoakaka ana pela.

            Malalo o na hoakaka o keia pauku, ua hoole ae o Makai Nui Baraunu i ka hoopuka ana i na laikini kalaiwa kaa ohua o na Kepani i pau iho nei ko lakou mau laikini, no keia mea ua hoouna ae ke kanikela Iapana he leta e ninau ana i na kumu o ka hooleia ana o keia mau noi laikini. Ua paneia aku ka haina e kuhikuhi ana i ka pauku maluna ae, a mawaho ae o keia oia no ka pauku o kekahi o na rula hooponopono i ke noi laikini kalaiwa kaa ohua i hanaia i ke au o Lunanui o na Hana Hou Boyd. Penei ua rula la:

            O na kalaiwa kaa ohua apau, mamua o kona laikini ia ana, e hooia ae imua o ka mana kanawai, ua hiki loa iaia ke olelo ma ka olelo Beritania no ka hoohana ana i ua hana la ana i noi ai, a i ike a kamaaina i na alanui mawaho a maloko o ke kulanakauhale.

            Ma na olelo o keia rula i kalele ikaika ai o Makai Nui Baraunu i kona manao hoole i ka hoopuka hou ana i ua laikini o na kalaiwa kaa ohua i pau ko lakou manawa. Ua hoohalahala aku na Kepani i ko lakou kanikela, a malalo o ka pane a Baraunu i ulu mai ai keia manao iloko o na Iapana e hoopii imua o ka aha Hookolokolo no ka hoao ana ina paha ua kupono keia pauku i kanawai.

            I ka wai i lilo ae nei na alanui nui o Honolulu nei i na kaa uwila, mai ia manawa mai ua emi liilii mai ka makahehiia o na kaapio, a ua nui ke kaniuhu o na kalaiwa kaa ohua no keia mea. I keia mahina aku nei i pau ai ka manawa laikini o kekahi mau kalaiwa a ua hoihoi au keia poe i ko lakou mau pihi. Iwaena o keia poe o na Hawaii ame na Kepani ka hapanui. O na Kepani ka poe i kii hoi i ko lakou mau laikini a loaa aku la keia hooleia. O ka hapanui o na Hawaii aole lakou i kii hou i ko lakou mau laikini, a me he mea la o ka manao nui i kii ole ai lakou i ko lakou mau laikini, oia hoi ua pau ka wa e kalele ai ka manao malaila e loaa ai kahi pahu poi a ka Pake ame kahi i’o kamano o ka makeke.

            E kau koikoi ana keia kanawai maluna o na Kepani ame na Pake, a e hooleia ana ka hapanui o na kalaiwa kaaohua o na lahui Asia maanei, oiai he uuku loa ka poe i hiki ke heluhelu a kakau i na olelo lahui i aponoia e ua kanawai la.

            O na olelo o keia pauku 349 o ke Kanawai Kalana, ua kulike loa me na olelo o ka pauku iloko o ke Kanawai Kumu o keia Teritori a Amerika i hana mai ai, e pili ana no ka loaa o ka mana koho balota i ke kanaka hiki ke heluhelu a kakau ma na olelo Beritania ame Hawaii. Ina ua loaa keia pauku iloko o ke Kanawai Kumu a ua mana hoi ua pauku la, pehea hoi e mana ole ai keia pauku iloko o ke Kanawai Kalana? Ke hooloheia mai keia hoopii a na Kepani ilaila kakou e ike pono ai i na manao kanawai, a oiai ke loleloleia mai nei no keia kanawai e ka Aha Kiekie, e hiki mai ana ka hopena e ikeia ai na mea apau.

____________

PAA NA BOE O PUULOA MA KO LAKOU MAU WAHI.

___

           Ma ka Poakahi nei i holo aku ai ka mokuahi kolo Amerika Iroquis no ke awalau o Puuloa me Adimarala Terry, Generaia MacArthur ame kekahi poe akoa iho. O ka manao nui o keia holo ana oia no ka makaikai ana i ka boe i hoopaaia iho nei ma ko lakou mau wahi i keia mau pule aku nei. O ka hana kukulo boe oia kahana a ka mokuahi kolo Eleu i hana iho nei. Ma keia hele ana ua lawe ae o Kapena Rodman o ka Iroquois i na kulana o keia mau boe e waiho nei.

            O ka boe nui aia ia mawaho pono o ke awa a iwaena hoi o ke awa. Ua penaia keia boe mai ka ilikai ae a hiki i ka piko poo ma ke ano kahakaha waihooluu eleele ame keokeo. O na boe oiaio no ke kuhikuhi ana i kahi e komo aku ai iloko o ke awa, ma ka aoao hema ua pena ulaula ia a ma ka aoao akau ua pena eleele ia.

            Ma ka manao o ke kapena o ka mokuahi kolo, o kekahi hoailona maikai loa no ka hoailona ana i ke awa, oia no ke kukulu ana i mau pou me na kaulahao e hoopaa ana ia lakou ma kela ame keia ko-wa. Aole i pau na hana i manaoia ai no keia awa, aka nae o na mea e paa nei i keia manawa ua lawa lakou no ka hoomaka ana no ka hookomo ana ku iloko o keia awa me ka loaa ole o na poino. Eia no ka Ahaolelo Amerika ke noonoo nei no i na hana kupono i koe no ka hoomaikai ana ae i kela awa, a ke manaolanaia nei i ka wa e loaa koke mai ai kekahi mau haawina i noiia ai no na hana o keia awa oia no ka wa e hoonee koke ia aku ai na hana imua.

____________

            Ma ka nupepa Advertiser o ke Sabati nei i ikeia iho ai ua kukulu ne na Kepani i Hui Uniona limahana no lakou, oia nae aole he oiaio oia hoolaha @@@@.

Loaa ma ke Kahua Kaua.

___

KE KULANA HIKILELE I LOAA IA KAPENA WESTBROOK.

___

NO HOOKAHI MAKAHIKI MAHOPE MAI UA HOONEEIA OIA MAI KAHI HALEPAAHAO AKU A KAHI AKU.

            Ma ka la ekolu o Iulai, 1864, ua komo kaua aku kekahi puali koa malalo o ke alakai ana a Brigadier-General John A. McAusland iloko o kekahi papu, he umi mile ka mamao mai Martinsburg, W. Va. aku ma ka aoao komohana malalo o ke kupale ana a na pualikoa i koe iho o na puali B. me F o ka poe o Ohio i ae ia lakou e kokua ma ka oihana koa me ka uku ole o ka helu 135 malalo o ke alakai ana a Kapena N. S. Westbrook a hiki i ka manawa i pio ai lakou.

            Ua loaa keia kulana maikai ole ia Kapena Westbrook ame kona mau koa mamuli o kekahi pu ikaika a ka enemi, ana hoi i hoomaopopo maoli ai i ka waiwai ole o ka hoomau ana aku i ka paio a hoolilo i ke ola o na koa i mea hoomaunauna, nolaila, ua haawipio aku lakou.

            He hookahi makahiki mahope iho o keia noho pio ana o Kapena Westbrook ka mea hoi e noho nei i Ripley, Ill., ua hoopaaia oia iloko o na Halepaahao o ka Hema ma kana mau mea i ike ai eia kana wehewehe:

            “Ua hoopaa aku lakou ia’u mai kahi halepaahao aku a kahi aku a aneane e pau loa na halepaahao o ka Hema ia’u i ka nooho ia, a i ka manawa o’u i hoihoiia ai i Annapolis i kupulau o ka makahiki 1865, ua loaa ia iho la wau i ka ma’i hoonawaliwali.”

            O ka rumatika ka nawaliwali i loaa ia’u a ua lilo i ma’i paa no’u a aole i haalele mai ia’u a hala na makahiki he kanakolu mahope iho o ko’u lawe ana i na Huaale Akala a Kauka Williams no ka Poe Haikea, a ola ai au.”

            Ua holopuni ae keia rumatika iloko o kuu kino holookoa. Mawaho ae o keia pilikia o’u ua loaa pu iho la wau i ka pilikia o ka wali pono ole o ka ai iloko o ka opu mamuli o ka ikaika ole o ka oihana hoowali ai o ka opu a hui pu ia hoi me na ehaeha o na puupaa ame ka nawaliwali o ka puuwai. No keia mau mea apau ua nawaliwali maopopo maoli wau.

            “A pehea oe i noonoo ai e lawe i na Huaale Akala a Kauka Williams?” wahi a ka ninau.

            “Na ko James M. Stout, he hoaloha no’u, ka mea i hoolaia e keia mau huaale mai ka rumatika i loaa, iaia a i hoolala, i hoohaili mai ia’u e ukali aku i ka hana a’u i ike ai ua pololei au no ka mea ua ola io no wau.”

            O ka rumatika he ma’i ia i ulu mailoko mai o ke koko. O na lapaau ana o na laau e kapili ai mawaho o ke kino, he wahi oluolu wale no kana no ka manawa aka o ka manao ana e ulaa maoli ae i ke kumu o ka ma’i he mea maopopo e haawiia ka lapaau ana, iloko o ke koko.

            Ona Huaale Akala a Kauka Williams no ka Poe Haikea, he hele ka lakou mana hoola a ke kumu maoli o ka pilikia, a ilaila e hoohana ai ia mana-o ka hoomaemae i ka ino, a hoomomona i ke koko ma ka hoomalele ana aku i na mea hoopilikia, i na ma’i hoonawaliwali koko, ke kumu e ulu hou mai ai ka ikaika o ke kino.

            He mau huaale kupono loa keia no na ma’i rumatika a no lakou wale no i hanaia ai keia laau a no na ma’i pau e ulu mai ana mai ke koko inoino mai ame na aaiolo nawaliwali mai.

            He kuaiia keia ano huaale e ka poe kuai laau lapaau apau no kanalima keneta o ke poho hookahi a he eono poho i ka elua dala me ka hapalua, a e hoounaia mai no e Dr. Williams Medecine Company, Schenectady, N. Y. ke loaa aku ke kumukuai.

____________

Na Leta i Poino ai.

            He hookahi eke leta waiwai, a i hoopaaia ma ka Haleleta o Honolulu nei i poino ma kela ulia i loaa ai i ke kaaahi, iloko o kela mahina aku nei, e like hoi me na mea i hoike mua ia ma kekahi o ko makou helu i hala.

            Eia ko kakou haleleta ke huli nei i na mea e pili ana no keia eke leta, a ke loaa ae e hoounaiaku ana he hoike no Wakinekona. Malalo o na rula hooponopono oihana leta e ku nei i keia manawa, ua aeia ke koi poho no na leta waiwai i hoopaaia ma ka haleleta a i poino mai ka huina haahaa hiki i ka $25, oia no hoi ke kiekie a ma keia huina e uku aku ai ka oihana leta i na koi pono.

____________

Hipuuia i Hookahi.

            Ma ke ahiahi Lapule i hala aku ia, la 29 hoi, ma ka Pa Hoomalu o Kalihi, ua hooapoia ae ia iloko o ka berita maemae o ka mare o Bernard H. Kekekolio ame Emma, Pahupahu o Kau, Hawaii. Ua akoakoa ae ilaila mamua o ko laua mare ia ana na ohana ame na hoaloha ame na makamaka no hoi, a i ka neane ana e hoea mai ka hora e hoopaaia ai laua iloko o ka hipuu paa o ka mare i hiki ole hoi i ka mana o na keiki a kanaka ke hookaawale, ua piha ku’i ae la owaho o ka lanai me na kanaka e ake ana hoi e ikemaka i na mea no laua na hoohanohano o ka la.

            I ka hora ehiku ponoi o ke ahiahi oiai i kela manawa e ku ana ke kane opio me ka kahunapule Abraham Fernandez, ame na ku aoao no hoi iloiko o ka lumi hookipa, ua puka mai ia ka wahine opio ma ke alakai malie ana a W. W. Walu, a oia iho la no ka manawa i oaka mai ai ka leo oluolu o ka makua Abraham Fernandez, a paa iho la hoi na opio i ka hipuuia iloko o ka berita maemae o ka mare.

            Mahope o ka ike ana o na hoaloha ame ka ohana o na paa mare ua naue aku ia lakou apau e hoopiha i ka lua o ka inaina me na mea ai e waiho ana iluna o ke pakaukau loihi i hoomakaukauia. He maemae ka mare no na mea apau.

____________

            AOLE HE MEA PONO e paani wale i ke kunu ino. Aole he mea i maopopo i ka hopena e loaa mai ana. O ka numonia, eha ma ke poo me ke ahe o ka hupe, hanapilo ame ke akepau oia no na ano like ole e loaa mai ana ma o ke anu, kunu ame ka wela, a aole he lua e like ai me ka Chamberlain’s Cough Remedy. He oiaio he ola no a he ola hikiwawe hoi. O Bensonm Smith & Co., Ltd., oia na Agena nana e kuai nei.

Hauoli no ke Ola Ana!

___

            Oia no ka ke Kanaka naauao hookahi a kanaka ano nui maopopo i a’o mai ai ia kakou i ka pule ana “E haawi mai oe ia makou i ai na makou no keia la.” O na lima na mea o ka kakou e hiki ai ke lawelawe i na mea i makemakeia me ke akamai ame ka noeau, o na maka na mea hoi e hoike mai ai ia kakou i na mea owaho mai a ka malamalma o ka la e pa-olino iho ana maluna o lakou, o na puuwai e pana kapalili nei iloko o ko kakou mau umauma-o lakou na waiwai a na mea ai o luna o ka kakou mau pa i ai oleia e hanai aku ai a hooulu ae ia lakou a hoomau no ko lakou ola. Aole io i kanamai ke kupaianaha o keia oihana hooulu kino.

            Na ke kino no e kamana iaia iho. Aohe he mikini e ae e hiki ke hana i kela hana no ua mau mea nei. Eia nae, i ka manawa e nui mai’ai na mailo maluna o ke kino a oi aku mamua o ka mea hiki ke hoopu’ipu’i aku, alaila, ua nawaliwali kakou a lilo i mea hoowaiwai ole.

            Ina e hiki ia kakou ke hoopiha i na mea i poho a ola kakou maluna o ko kakou mau puka alaila, ua hiki ia kakou ke hauoli iloko o na la apau o ko kakou ola ana. A o ke kulana ma kekahi aoao oia ka ma’i ame ka nawaliwali. I mea e oni mau ai ka mikini hana o ke kino ame ka hiki ia kakou ke paniku aku i na ano ino apau e hoowiwi mai ai ia kakou i nele ole ai kakou i ka mana ame ka ikaika o ke kino o ka mana ikaika hoola o keia laau lapaau i ikeia ka

WAMPLE’S PREPARATIONS

                        oia ka mea nana e

hooponopono ai.

            He hikiwawe kana hana ame ka malie no hoi e hana ai iloko o ke kino, ka mea hoi e hana ai iloko o ke kino, ka mea hoi e hana ai iloko o ke kino, ka mea hoi e malele aku ai na ino mai ke kino aku, hoomau i ka oihana hoowali ai o ka opu, kipaku i na ano ino apau mai ke koko aku, a hoihoi hou mai i ke ano maikai apau o ke koko, e loaa ai ka ikaika ame ke ola kino maikai.

            Mamuli o ka maikai ame ka momona o keia laau ano like me ka hone ame ke koopaa ua hiki i na kamaiki ame na wahine ke ai i keia laau lapaau me ka maalahi. Aia iloko o keia laau na waiwai hoola ame hooulu kino o ka Aila Akepaa o ka I’a Cod i loaa mai ai ia makou mai na akepaa hou i na i’a cod hou i hui pu ia me ke Compound Syrup o Hyphophosphites ame ka Extract Malt ame Wild Cherry.

            Ua kupono loa keia laau i na ma’i Akemama, maeele o na aa lolo garipa, anemia, ame na ma’i e ae apau pili i ke koko ino.

            Aole e hoohokaia kekahi ma o keia laau la. Loaa e no ka maha o ka oolopu laau mua no. Aole e haule kona ikaika hoola. He kuaiia keia laau lapau ma na halekuai laau lapaau a puni ke ao holooka.

____________

HALA KA MAKUA ALOHA.

___

WAIHO MAI O KAMUKAI VIKOLI I KEIA OLA ANA.

___

I ka nupepa Kuokoa:

            Aola oe: E ae mai ka oluolu o kou Lunahooponopono e manai iho ma kahi kaawale i keia puolo waimaka i kipono ia me ke aloha paumako o ka luuluu, i ike mai ai na kini lehulehu o ka makua aloha Kamukai Vikoli, e noho ana mai ka la hiki ma Kumukahi a ka welona i Lehua, ua haalele mai oia i keia ola ana a niau hookahi aku la ma ke ala polikua a Kane, Minamina wale!

            Ua hanau ia oia ma Honolulu, (aole i maopopo ka makahiki) a i ka piha ana o na makahiki elua ua hoihoi ia mai i Hilo nei a noho malalo o na makua hanai. Na keia mau makua hanai i hoouna iaia i ke Kula Nui o Ahuimanu, a mai ia Home Imi Naauao i puka pono mai ai oia a hoi a noho ma Hilo nei me kona mau makua hanai. Ua mareia oia me Amelia Akoi Kaahuopea, kana mea i koho ai i makua nona e uhaiaholo ai i na inea ame na luhi o keia ola honua ana. Ua hoopomaikai ia ko laua kihapai me na pua ohaoha, no lakou ka huina he 17, he ewalu i hala mua a he eiwa e ola nei, a na lakou mai he 29 mau moopuna e ola nei ame hookahi kualua.

            Aole i lilo ka nui o keia ohana keiki i mea na ka makua e pauaho ai a ka kunukunu iho, aka, malama oia e like me ka hiki iaia ke malama a hiki i ka loaa ana o ka lakou mau loaa, a pela no i na moopuna. Ua hooikaika oia i ka hana nona ponoi iho i ola no keia ohana nui, a e hana ana i kana hana ponoi, a pela oia i noho ai a hala wale aku la no. Aole i lilo ka nui o keia ohana keiki ame na moopuna i mea nana e kaniuhu ai, aka, nana aku oia ia lakou me ke aloha.

He mau pule i hala ae nei ua kau mai la na hoomailo ana a ka ma’i maluna o kona kino palupalu, ua kii ia ke kauka no ka haawi ana i na lapaau, aka, aole he loaa mai o ka maha. Me keia haawina ehaeha e kipehi ana maluna ona pela i paio ai mawaena o ka make ame ke ola, aka, ua hala aku la no ma ka hora 10 kakahiaka o ka la 18 o Novemaba, 1963, oiai ka wahine me na keiki ame na moopuna e hoopuni ana ma kona moe make iloko o ka ehaeha, a ko ae ka olelo. “Ua hele kohana mai no au mai ka opu o ko’u makuahine, a e hoi kohana aku no au ilaila.”

            Ma ka hora 9 a. m., o ka la 19 mai i manele ia aku ai kona kino lepo mai ka Halepule Kakolika aku no ka ilina kupapau i ukali ia e ke kaoo nui o na kini makamaka ame na hoaloha. Ua lawelawe ia na hana pili i ka haipule e ka Makua Oliwa maloko o ka luakni a ma ka ilina no hoi, a hoomoe ia aku la oia iloko o ka maha e moe kau moe hooilo no ke kali ana i ka la e hoala ia mai ai o ka poe make. Ua kuu kna luhi e like me ka olelo, “He mahu ke Ola o ke kanaka i pu-a ae a nalo iho.” E hoomaikai ia ka Haku.

            Ua koho la ua hiki aku kona mau makahiki i ke 67, o ka hanu ana i na ea huihui o keia oia honua ana. Ua waiho iho oia mahope nei i ka hoapili he wahine, na keiki makua ole ame na moopuna lehulehu e paiauma aku nona ma keia aoao o ka luakupapau iloko o ke kumakena. Walohia wale no hoi! Ae, ua puanuanu ka home ua na-ha ke kanaka ka hale a ke aloha e kipa mai ai.

            Me keia mau wahi mea hoomanao no ka makua aloha, ke haawi nei au i na hoomaikai ana i na makamaka ame na hoaloha i haawi mai i na kokua ana i ka ohana iloko o ka wa o ke kanikau kumakena, a ke nonoi nei i ka Haku e haawi mai i na kokua ame na hoopomaikai ana i kou Lunahooponopono no ka ae ana mai e lawe aku i keia puolo waimaka.

            Ke hooki nei me ka luuluu ame ka minamina no ka makua aloha, no ka makuahine kane-make hoi ame na keiki makua ole e U nei nona. “Nana no i haawi mai, a Nana no i lawe aku, e hoomaikai ia Kona Inoa.

                        MR. AIKO VIKOLI,

            Hilo, Novemaba 26, 1903.

__________

PALAPALA HOOMAIKAI.

            Mamuli o ka laweia ana aku o ka hanu ola makamae mai ke kino aku o ka’u kane i aloha nui ia J. W. Maheloha Kuaiwa, e ka lima kakauha o ka puuwai eleele lima koko, (aihue moa); pela no i loaa mai ai ia’u na haawe o ke kaumaha luuluu e hekau nei maluna o kuu kino me ka ehaeha walania i kuu puuwai palupalu nei; a i hookaawale ia aku ka noonoo maikai, a uhi iho la ke koloka kupouli aakipaa o ka pouli haalele naaupo o ka noonoo maikai ole iloko o ko’u Lunaikehala; ka wahine i hooneleia mai i ke kane, ko’u makua ame ka maua mau lei he mau keiki, a halawai iho la me keia ulia manaonao, lihaliha o ka mokumokuahua o ko’u puuwai i awiliia e ka luuluu ame ke kaumaha.

            Nolaila, ke haawi aku nei au i ko’u hoomaikai i ka Luna Makai Kiekie A. M. Brown, Kapena Nui Robert P. Waipa, puali makai kaulio ame kona alakai ame ka puali makai ku huina o ke kulanakauhale o Honolulu nei, Teritori o Hawaii ame kona alakai i ka hoohanohano ana mai i ke kino wailua o ka’u kane mai ka Hale o ka Hui Hoolewa ma ke alanui Beritania a hiki i ka Ilina o Kapuuokamalii, me ka maikai.

            Ke haawi aku nei no hoi au i ko’u hoomaikai i ka Hui Hoolewa ma ka hoomaemae ana i ke kino lepo o kuu kane me ka malama a haawi ana mai ma ka lima o ka ohana na hoaloha ame ka Hui Kaala K. P. ame ka hooko pono ana o ka Hui Hoolewa e like me ka ka Hui i hoakaka ai o ka Mahele A $100 o ka Mahele B $50.

            Ke haawi hou aku nei no au i ko’u hoomaikai i ka Hui Kaala i ke ku kiai ana me ka malama ana i ka po a ao wale no i ke kino lepo o kuu kane, ko oukou pokii a hoahanau ponoi hoi iloko o ka ohana hookahi a ka makuakane hookahi ame ka makuahine hookahi.

            A ke haawi hou aku nei no au i ka hoomaikai i na hoaloha apau i akoakoa ae e malama i ke kino lepo o kuu kane, mai ka po a ao a hiki i ka hoolewaia ana o kuu kane me ka eha walania au e haawi aku nei ia oukou. E o’u mau hoaloha ua piha au i ka hilahila no oukou a oia ka’u e noi aku nei e oluolu e kala mai ia’u no ko’u hiki ole aku i ka po e ehaeha like me oukou oiai au iloko o ka nawaliwali kupilikii loa oiai na’u ke kino lepo.

            Ke haawi pu aku nei au i ko’u hoomaikai i ka poe na lakou mai na pua hoohiwahiwa maluna o ke kino lepo o ka’u kane, oia o H. M. Dow; J. K. Kanepuu. Mai na hoaloha maikai mai ame na hoaloha apau i lawe ae i ka lakou mau pua e hoowehiwehi i ke kino lepo o kuu kane.

            Ke waiho aku nei au i ko’u hoomaikai i ke Kula Sabati o Kaumakapili i ka haawi ana mai i ko oukou puuwai aloha hamama manawalea ia’u ame ka’u mau keiki, ma o ka loaa ana mai he makana o umi dala ma o kou komite la, oia o Kakani.

            Mawaho ae o keia ke hoomaikai ae nei au ia oukou ma o na Lani la, a na ke Akua e kiai a e kokua pakahi mai ia kakou apau loa.

            Owau no ka wahine kane-make ame ka’u mau keiki i hooneleia i ka makua ole.

MRS. KALAI MAHELONA KUAIWA

____________

HE MAKE WALOHIA.

Mr. Lunahooponopono o “Ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii,” Aloha oe:

            E oluolu mai oe ia’u i kekahi wahi kaawale o kau nupepa, no ka hoike ana aku i ka moolelo o ka make walohia i loohia iho maluna o ko’u hanau mua, Moses Kuapu Kalino, i ike iho hoi kona mau hoaloha e noho ana ma kela ame keia pe’a o ka aina. Penei kahi moolelo o ka loaa ana aku o kona kino make:

            Ma ke kakahiaka nui hora 4 a. m., Nov. 11, 1903, ua loaa aku oia e waiho ana, aneane e haule iloko o ka Auwai o ka Hui Mahiko o Puunene, a e a ana no kona ipukukui hele po, e waiho ana no kana mau puolo i hele ai e kuai i kekahi halekuai ma ke ahiahi o kekahi la iho. I ka hana no oia o ka mahiko o Wailuku a pau ka hana, hoi mai oia i ka hale, a no ka nele i kekahi mau mea, ua hele oia i kekahi halekuai he 1 mile a oi ka mamao o keia wahi ana i hele ai, wahi a ka Pake nona ka halekuai, ua haalele oia i kona halekuai i ka hora 6 p. m. a oi, a ma ke alahele, loohia oia me ka make i upu mua ole ia. He wahi ano mehameha no kahi ona i make ai, a o Kuhimana ka inoa oia wahi. He elua hale ano kokoke iki mai malaila. He elua hale ano kokoke iki mai malaila. Loaa aku no oia i kona pokii kaikoeke ame kekahi keiki hanauna. Aole mau palapu maluna ona e loaa ai he hoohuoiia e ka oihana makai. Ua kilia ka Hope Makai Nui W. E. Safery, ke Kauka Aupuni, a ma na mea i ninaninauia i ka ohana, maopopo iho la he “Ma’i Puuwai” kona ma’i i make ai.

            Aole no hoi i loaa ka hoohuoi i ka ohana, oiai, ua maa lakou iaia i ka hele i kahi o na hoaloha a maopopo ole kona wa e hoi mai ai e moe. Ua hanauia o Moses Kuapu Kalino ma Waiehu, Maui, na Kalino ame Kapalapala aneane 50 makahiki i hala ae. Ma ka hanau ana o na makua, he 13 ko makou heluna.

            Ua noho loihi oia ma Makapala, Kohala, Hawaii, me ia pokii kaikoekoe, Jno. W. Moanauli aneane paha e 20 makahiki kona noho ana ilaila, a ua nui a lehulehu no kona mau hoaloha malaila, a e hookaumahaia ana no ko lakou manao i ka ike iho ma ka nupepa.

            Hookahi no ona wa i mare ai, a ua make mua no kana wahine, a ua loaa he hookahi keiki, aia i Waikiki, Oahu kahi i noho ai keia keiki me ka ohana o ka wahine. Aole no i maopopo keia keiki i ke ano o kona makuakane, oiai ua laweia i ka wa aole i piha ka makahiki.

            He kanaka oluolu keia ma ka noho ana, nolaila, aole poe ma Waiehu ame Wailuku i lilo i mau enemi nona.

            A ma kona la make, ua kipa mai na hoaloha e ike hope iaia. He kanaka hooikaika ma ka hana, he nui kona iini i ka hana, oia hoi ka hana kumakahiki. Aloha! aloha no hoi!! Walohia ke ano o kona make ana.

            Ma ka aoao o ka ohana o ka mea i make. Ke pahila aku nei makou i ko makou mau hoomaikai he nui ia Mr. ame Mrs. W. E. Safery, no na kokua manawalea i haawiia mai ia makou, oiai ka wa o ka pilikia e hekau ana maluna o makou, a na ke alii o Na’lii ame ka Haku o na Haku, e hoomahuahua mai i na pomaikai he nui ia olua, a pela no hoi na lehulehu apau i komo pu mai ma na hana e pono ai kona kino lepo, ame na hoohiwahiwa he nui i paholaia mai nona.

            Ua malamaia ke anaina haipule hope loa ma Waihee.

            He kupa oiaio o Moses Kuapu Kalino.

            E ke Kai leo nui o Niukukahi ame ke Kai Nehe i ka Iliili o Maluhia, aole olua e pehi hou ana i ko olua mau hunakai maluna o ka helehelena o kuu hanau mua. E ka malu o ke Ao i Wailuku ame ka pela kapu o Kakae. Aole olu e kiei hou mai ana maluna o ke kino o kuu hanau mua. Ua hala ua nalo, ua pau ka ike hou ana i kona mau helehelena oluolu, ua kaili aku ka make, ua hoonalo aku ka luakupapau i kona kino.

            “O ke kanaka i hanauia e ka wahine, he hapa kona mau la, a ua piha i ka popilikia, puka mai no ia me he pua la, a ua okiia aku a holo aku no ia me he aka la, aole ia e mau.”

            Nolaila “Nana no i haawi mai, a Nana no i lawe aku. E hoonani nui ia Kona Inoa.”

            Me ka Lunahooponopono ko’u aloha nui a me na limahana o kou papa pa’i ka welina.

                        Owau no me ka walohia,

                                    JNO. KALINO.

            Paia, Maui, Nov. 20, 1903.

____________

HOOUNA RUSIA I NA MOKUKAUA.

            LADANA, Nov. 30. – Ua hoouna ae nei o Adimarala Alexliff i kekahi mokukaua ame ekolu moku wawahi no Chemulpo no ke kokua ana i ka hookaawale e ulu mai nei mawaena o Iapana ame na luina Rusia.

            Ma ka nana aku ke liuliu nei o Rusia no ke kaua. Eia o Rusia ke hoao nei e kuai i na mokukaua elua o ke Aupuni Kile i hanaia ma Pelekane.

KO IAPANA MANAO.

            LADANA. Nov. 30. – Ma ke kuai ana me ko Iapana Kanikela i keia la, ua i ae oia no ka pono o Iapana ame na Aupuni e ae he mea pono e weheia ke awa o Yongampho a i ole o Wiji no na hana kalepa. O ko Iapana manao maoli e kukai aku me Korea wale no ma keia ninau.

NA AUMOKUKAUA PELEKANE NO VENEZUELA.

HOOLAHA PALENA AINA.

___

            Ua hoopaneeia ka noho ana o ke Komisina Palena Aina, i hoolaha mua ia no Hilo, no ka la 7, me 14 o Novemaba, a hiki i ka la 10, o Dekemaba, hora 10. a o na hooponopono palena aina o Kohala i hoolaha mua ia no ka la 14 ame 21 o Novemaba, uahoopaneeia a hiki i ka la 19 o Dekemaba, hora 9 a. m.

                                    F. S. LYMAN,

Komisina Palena aina no ka Mokupuni

                        o Hawaii.

            Hilo, Hawaii, Nov. 19, 1903.

HUI HOOLEWA HONOLULU.

___

            Ke hooiaio nei keia hui i kana mau hana kokua i kona mau lala. I keia wa ua oi mamua o 1300 lala, a ke oii mau nei i kela ame keia la.

            J. H. TOWNSEND,                Kakauolelo,

124 Alanui Beritania                           Tel. Main 411.

Na Kauka Huki Niho Nioeau,

______

            hana hana pololei a hiki i keia manawa, a he haahaa ka auhau o ka huki ana. O ko laua no hoi ke keena kauka huki niho nui hookahi iloko o ka Paeaina Hawaii nei, a lawa pono no hoi me na lako oihana o ke ano hou loa a maikai no hoi.

            He hukiia kou niho me ka eha ole a iloko no hoi o ka lawelawe noeau a maiau ana no hoi e hanaia ai, a o ia no hoi ka makou e ake nei. Aohe auhau no ka nana ana. He wahine Hawaii ke kokua iloko o ke keena hana.

            Keena hana ma Arlington /Block, Helu 215, alanui Hotle, ma o aku o Alanui Union.

KUAI A KE KOMISINA O KA WAIWAI MA KONA AKAU, MOKUPUNI O HAWAII.

___

            Mamuli o kekahi Olelo Hooholoa haawiia e ka Mea Hanohano J. T. De Bolt. Lunakanawai Ekahi o ka Aha Kaapuni Apana Ekahi, i hanaia ma ka la 16 o Okatoba, M. H. 1903. ma ka hihia i kapaia M. F. Scott ku-e ia K. K. Pilipo, ame kekahi poe e ae, ma ka Aha Kaulike, o ka mea nona ka inoa malalo iho he Kimisina i hookohuia e ka Aha, e kuai aku ana ma ke Kudala akea, a e aponoia nae e ka Aha.

            ma ka Poano, Dekemaba 12, 1903, ma ka hora 12 awakea oia la, ma ka aoao mauka e komo ai i ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, i na kuleana apau o na poe apau i kuleana ma ua hihia la ma ka hihia i oleloia maluna a o lakou pakahi hoi a pau iloko o keia apana o Holualoa 1 ame 11 Kona Akau, ma ka Mokupuni o Hawaii, a i hoikeia ma ke kuleana Helu 7713 Apana 43 ma ka inoa o V. Kamamalu, a ke waiho nei hoi mauka o ka 1000 Eka i hookaawaleia no M. F. Scoot, a e pili pu ana hoi me ua Apana Aina la, a mauka hoi i ke alanui Aupuni ma Kona Akau; a o ka aina e kuai ia ana, ua hoakakaia penei:

            E hoomaka ana ma ke kihi Hikina Akau, ma ke kihi o ka 1000 Eka i hoolimalimaia, a e holo ana penei ma ka meridiana oiaio:

1.       Hik, 55 deg. 15 min. 42 sek. Ak., 22118 kapuai e pili ana ia Puapuaanui ame Puaa 1 a hiki i ke kahua Ana Aina ma Puu Laalaau, malaila ae;

2.       Hik. 28 deg. 00 min. 45 sek. Hema, 10841 kapuai e pili ana me Keauhou 2 a hiki i ke kihi Hikina Akau o Kaumalumalu;

3.       Kom. 66 deg. 48 min. 56 sek. Hema, 18850 kapuai a hiki i ke kihi Hikina Hema o Holualoa 4:

4.       Kom. 22 deg. 04 min. 00 sek. Akau, 1716 kapuai;

5.       Hema 72 deg. 00 min. 00 sek.,5189 kapuai:

6.       Kom. 14 deg. 50 min. 00 sek. Akau 7550 kapuai a i kahi i hoomaka ai, a ma ia aina he 5189 Eka.

E kuai ia ana ua aina la ma ke kumukuai koho aku he Elima Tausani Dala kuike. O na lilo o na Palapala na ka poe kuai mai: a e paa ana no hoi malalo o ke koena i koe o ka hoolimalima o ua aina la i hanaia e William R. Kakela ia M. de Gouveia a i kopeia ma ka Buke 140 aoao 437.

O ka aina maluna ae ola kekahi o na aina hanai holoholona ma Kona, a i ole, oia no ka aina Helu Ekahi.

No na mea i koe e ninau i ke Komisina, a i ole ia, ia J. K. Nahale, Kailua, Kona Akau, Hawaii, a i ole ia W. C. Achi o Honolulu Oahu.

                                    W. A. WALL.

                                                Komisina.

W. C. ACHI,

            Loia no ke Komisina.

Honolulu, Okatoba 23, 1903.

HOOLAHA I KA POE AIE.

___

HOOLAHA A KA LUNAHOOPONOPONO PONO WAIWAI.

___

O KA WAIWAI O RICHARD M. PAHAU.

            O ka mea nona ka inoa malalo iho nei, ka mea i hookohuia i Lunahoopono Waiwai o ka Waiwai o Richard M. Pahau i make no Kalaupapa, Molokai, ma o ke kauoha ia a ka Hon. John W. Kalua, Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Kaapuni Elua, ma ka la 21 o Novemaba, 1903, ma keia e hoike aku nei i ka poe apau he mau koi ka lakou maluna o ka waiwai i oleloia e waiho mai me na hoike lilo kupono i hooiaio kupono ia i ka Lunahooponopono Waiwai i oleloia ma kona keena hana iloko o Honolulu, ma ke alanui Kalepa ma kekahi aoao o ke alanui kupono i ka Haleleta, iloko o eono mahina mai keia la aku o hoole mau loa ia aku lakou no ka mau loa.

            Hanaia Honolulu, Novemaba 27, 1903.

                                                            W. R. CASTLE.

Lunahooponopono Waiwai o ka Waiwai o Richard M. Pahau.

Mai Poina Ia

FUKURODA

___

Ia oe e kuai ana i kau mau makana

o keia mau la Kulaia, eia no me

makou na waiwai maikai a paihi

o na ano apau. Ua hiki loa i ko

makou mea kuai ohaoha.

EDWARD KEALOHA,

he Hawaii oiaio ke ohaoha aku

ia oe ame kou mau makemake.

___

.. O KE..

Koko Ino ka mea e loaa ai na Pilikia ma ke Kino.

___

E Heluhelu i keia mau Manao.

O KA LAAU___

AYER’S SARSAPARILLA

-KA-

laau nana e hookaawale na ma’i ino mai kou koko aku. He laau hoonoono ai, a he laau e hooikaika ana i kou mau lala apu. O ka Laau Ayer’s Sarsaparilla ka laau kaulana loa a puni ke ao holookoa. Ina e hoomau ia ka lawelawe ana i keia laau e loaa ana ka ke ola kino maikai a me ke koko maemae, hoi hou mai ka ula o kou mau lehelehe, pu’ipu’i maikai kou mau papalina, a loaa ke kulana ola kino maikai.

            He loa na pu’u paa o ke kino i ka laau Ayer’s Sarsaparilla, e hoopakele ana mai ka ma’i puu paa (Brights’ Disease ame na ma’i oia ano. Ke koi ikaika aku nei makou e lawe ia keia ano laau ma kahi i ike ia na ma’i Puu paa apau.

            Hoomakaukau ia e Kauka J. C. Ayers

            E loaa no keia mau Huaale ma na hale kuai laau apau.