Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 7, 12 February 1904 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

noho loihi iho ai maanei pela no hoi e ikaika mai ai ke komo ana iloko ona na noonoo ana no ke kula, kona laula ame kona ma@ mea hoopaha'oha'o. O kou we e hehi iho ai maluna o ua kula la, oia no kou wa e hoopoina aku ai i na mea nani o Enelani a e halawai mai ana me ka ike a kou mau maka na home o na kini na loko@ i noho mua loa i keia wahi. a me ka lakou mau hana kamahao i hana ai. E nalawai pu ana no hoi me oe na he kupapau o lakou, a e kau ana hoi na kia hoomanao nana e hoike mai ana i ko lakou man wahi i ka@@ia ai. Ia oe e kilohi aku ai i na home kahiko o lakou e kuku ana ma na paia pali. e hoopoina no oe i ka nui o kou man makahiki. a ina oe e ike aku ana i kekahi mea e kolo ae ana ma kolakou mau ipuka, me he mea la e hoomakaukau mai ana i kana kakaka a me kana pua ao ka pana ana mai, e manao iho anaoe o kona kino maoli po ia a o kou ke kino uhane. O ka mea paha'oha'o loa ia'u ma ko'u noonoo ana. oia ka hiki ana i na poe la o ka wa kahiko kenoho iho @a keia wahi ulu nui ole o na hua ai. Aole wau i maopopo i ke ano o ka nohona o ka poe kahiko. aka ma ka'u mau mea e ike nei. ua hiki ia'u ke hoomaopopo iho @e poe kaua ua poe la, a ma ia ano i ae ai lakou e noho iho ma keia wahi.

          O keia mau mea apau a'u e ha'i nei ia oe, aole lakou i pili i ke kumuhana a kaua e hana nei ua hiki no ia'u ke ike ihoaole ou makemake i ko'u kualehelehe wale aku ma ka mea a kou noonoo i makemake ole ai. Nolaila e pono ia'u ke hoi ae maluna o ka kana kumuhana a@@e @a mea e pili ana no Sir Hanale Basekavila.

          O ke kumu o ko'u hoouna ole ana aku i mau lono ia oe i keia mau la iho nei, oia no ka loaa ole ana o ka mea e hoike aku ai. Ano hoi, ua ala mai nei kekahi mea hou. a e ha'i ana aku ia oe ia mea, he mea pono no ia'u ke ha'i aku ia oe i kekahi mau mea e ae e pili ana i ko makou nohona.

          O kekahi mea a'u e makemake nei e ha'i aku ia oe. oia no na mea e pili ana no ka lawehala kahuka ai. Ke manaoia nei aole oia i hookaulua iho ma keia wahi, a oia no hoi ka mea nana i hoomama mai i na manao o na kamaaina e noho nei maanei. Ua hala ae nei na la he kana@a mai kona manawa i mahuka mai ai, a aole hoi he mea i loheia nona. Nolaila i komo mai ai ka manao ana @ole oia i noho iho maanei ; eia nae hoi aole no i nele ka loaa ana iaia o kahi e pee iho ai ma keia wahi, oiai he nui loa no na wahi e hiki ai ke nalo. O ka mea wale no e loaa ana iaia, oia ka ai, aka nae he nui loa na hipa e hele nei ma ka kula a ua hiki no iaia ke lalau aku ia lakou a pepehi iho i ai nana, aole no nae hoi i lohe ia aku kekahi kahuhipa e ha'oha'o ana i kaua hau hipa, a ma ia ano i ma@ao maoli ai @a kanaka o keia wahi, aole io no oia i noho iho maanei.

          He eha ko makou nui e noho nei maanei, e hiki ai no ia makou ke ha'i aku nei wau ia oe, ua maikai ole ko'u mau noonoo ke noonoo ae wa@ no Sepeletona ma. Eia lakou ke noho nei he mau mile mai i o makou aku ame na kokua no hoi. He luahine, he kauwakane @lemakule, he kaikuahine a he kaikunane, oia ka poe e noho nei malaila ; eia @ao hoi. o ke kaikunane he uawaliwali e hiki ole ai ke hana aku i ka hana kupale ke loaa mai kekahi haawina pilikia maluna o lakou. E lilo ana keia poe i mau mea ole i na lima o keia lawehala mahuka, ina oia e kipa ae ana malaila.O ko Sir Hanale manao hookahi no ia, a @a manao oia e hoihoi aku ia Pekina, kona kahu kaa, e noho pu me lakou, a@a aole i ae mai o Sepeletona ia manao.

          Ma ka'u mea e hoomaopopo nei, eia ko kaua hoaloha barona ke ma@aleho nei i ka opiowahine. Aole no keia he mea na kaua e paha'oha'o aim oiai he mea mea no hoi i hana ai ko kaua hoaloha, i mea e hala ae ai na la manaka. Aole wale oia, aku oia, aku oia nei kekahi o na wahine @'i loa e noho nei maanei, a nawai hoi e ole ka ono ia aku o ka mea maikai. He ano akoa ae no hoi kona kulana i kona kaukuuane. He kanaka akahele oia ma kana mau kamailio ana, eia nae hoi he okaikai ko@a kulana ma ka nana aku, a ua pepe wale kona kaikuahine malalo @@a, pela ka'u hoomaopopo aku, oiai ua lehulehu na manawa a'u i ike aku ai iaia e leha ana na maka i kona kaikunane, me he mea la e ninau aku ana ina paha ua pono kaua mau mea e kamailio ana. Ke hiki mai oe ianei, me he mea la e makemake ana oe e kilohi aku i kona ano ame kana mau hana.

          I ka la mua o ko makou noho ana maanei, ua kipa mai la oia i o makou nei, a i kekahi kakahiaka ae i lawe aku ai oia ia maua e hoomakaikai i ke kula a me kahi a Hugo i haule make ai. a i hoikeia hoi iloko o ka moolelo. He mau mile no keia hele ana aku a makou a hiki aku la i kahi i hoikeia iloko i ka moolelo, a ma ka nana ana aku wa like loa no me ka mea i palapalaia. Ua n@i ko Sir Hanale hiaai no keia wahi a ua lehulehu na ni@au ana i waiho aku ai ia Sepeletona, me kona ninau pu aua aku i@a paha ua mauaoio maoli o Sepeltona i na mea i ha'iia iloko o ua moolelo la a ua hiki hoi i na uhane lapu ke komo pu mai ma  ko ke kanaka kuleana. Ua makaala o Sepeltona i kaua haina, aka ua hiki no i kekahi mea ke ike aku aole oia i ha'i mai ia mea oiaio, a aole hoi oia e hoike pa@ loa ana i kona mau manao. Ua ha'i mai oia ia maua i kekahi moolelo i kulike aku me ko ka ohana o Basekavila, ua ha'i mai @a oia i maua ua kulike aku kona manao me ka mea i loheia iwaena o na kanaka apau.

          I ko makou huli hoi ana, ua noho iho la maua ma Maripa Hale e p@@na ai, a malaila no hoi i launa mua loa ai o Sir Hanale me Miss Sepeletona. I ko la@a hui mua loa ana no i kinohoi, hoomaopopo aku la wai:

          "He halia he aloha ka i hiki mai,

           Nowelo nei i ka puuwai."

          Ia ma@a ma ko maua alahele huli hoi i kauhale, a mahope mai no hoi oia manawa, na pinepine kona hoopuka ana mai ia'u no ua kaikamahine la ame kona kaikunane. Maanei ko laua paina ahiahi i keia la, a ua manao ia e hele aku ana maua i ko laua wahi i keia pule ae. @a hiki i kekahi mea ke olelo ae ua kohu maoli no laua @@i, eia nae ua lehulehu na manawa a'ui ike aku ai i na helehelena pupuka o Sepeletona. me he mea la e ku-e ana i keia hui ana o na @pio. Ua pipili paa maoli no ko Sepeletona manao i kona kaukuahine, a he mea hiki loa ke koho aku e ku-e ikaika ana oia ma na ano apau i ka hoohui ia ana o kona kaikuahine me ko kaua hoaloha@. Ke manao nei wa@. o kau kauoha i waiho mai ai ia'u aole e hookuukuu wale aku ia Sir Hanale, e lilo aku ana ia mea i mea ole, ke hala loa aku keia mau hana hooipoipo mawaena o na opio i ka nui loa, a he mea hoi ia e hoonui hou aku ai i ka haua hana. Ma keia no hoi, e lilo ana ko'u hoaloha me ia ia Sir Hanale i mea ole, ke hoomau aku wan i ka hana ana e like me kau i kauoha mai ai ia'u.

          I kela mau la aku nei. oia no ho ka Poaha, ua hele nini o Kauka Matime@ a paiua pu me waua. Ua @a'i mai oia ia maua, ua hele aku oia no Loa Lalo, a malaia i loaa aku ai iaia kekahi poo kanaka nui, a ua @auoli loa ola i ka loaa ana o keia mea iaia. Mahope mai, ua hiki mai la o Sepeletona, a alakai aku la o Kanaka Matimea ia makou apau no ke alahele Wiu, mamuli o ke noi ana a Sir Hanale iaia e @awe aku ia makou i kahi i loaa aku ai ke kino make o kona makuakane. He alahele loihi maoli no keia, a he pouliuli maoli no. Ma kahi e kokoke ana i ka palena o na alahele @a, aia kekahi hale kahiko i nahaha ke ku nei malaila. Malalo aku o keia ka puka-pa e p@ka aku ni i ke kula. a o kahi hoi i haule iho ai ka lehu kika o ka olomana ma kela po ona i make ai. He puka-pa laau keia a he wahi kilou wale no kona mea e paa ai.Ua ulu mai la iloko o'u na hoomanao ana i kau mau mea i hoonohonoho ai, e pili ana no ko Sir Kale @ele ana i kela po, a hoomaka iho la wau e hoohalikelike i na m@n a'u i ike ai malai@a. Me ha mea la i ka manawa a ua olomana la e ku @n@ malaila, ua ike aku paha oia i kekahi mea e hele mai ana, a o keia paha ka me@ nana i hoomaka aku i ka maka'u iloko @na, a naiowale kona noonoo maikai, a hoomaka aku la oia e holo me ka maka'u nui a hiki i kona apuapuaho ana a hina iho la oia a make loa. E ka iho ana ka ninau, heaha ia ua mea la ana i maka'u ai? He ilio @iai hipa anei? He ilio hahai holoholona anei? Aia anei ke@ahi hana na ke kanaka i hana iloko oia hana? Ua ike anei o @a@emo@ @ oi aku i kekahi mau mea e pili ana no keia make kupaiainah! a ua makemake ole oia e ha'i ae i kana mau mea apau i ike ai? He n@a @iki ole no ke loaa ka mea oiaio, aka nae hookahi mea i ma@popo loa oia hoi, aia he karaima i hanaia ma keia make kupaianaha ana o Sir Kale Ra@eka@iia.

(Aole i pau.)

 

HAWAII ame KONA LAHUI.

------

MOKUNA XI.

NO NA ALII KAHIKO.

KE KUAUHAU O NA LII MAI KA WA KAHIKO MAI A HIKI LA KAMEHAMEHA I.

        Eia na inoa o kekahi mau mea i noho mua @a keia Paeaina, o Kahiko ke kane. o Kupulanakehau ka wahine; ha@au mai ka laua keiki, o Wakea, he kane ia. Eia hoi na inoa o kekahi mau mea o lakou i hele mua mai, o Kukalaniehu ke kane, a o Kahakauakoko ka wahine; hanau mai ka laua kaikamahine, o Papa, he wahine ia. A o Wakea laua o Papa, oia no na kupuna mua o ko Hawaii nei lahuikanaka, a me na 'lii.

        Eia malalo iho nei he wahi Papa inoa alii mai ia mau kupuna mua o ko Hawaii nei lahui a hiki ia Kamehameha I.

        O Wakea ka i noho aku ia Papa, hanau mai o Hoohokukalani.

        O Wakea ka i noho aku ia Hoohokukalani, hanau mai o Haloa.

        O Haloa ka i noho aku ia Hinamanouluae, hanau mai o Waia.

        O Waia ka i noho aku ia Huhune, hanau mai o Hinanalo.

        O Hinanalo ka i noho aku ia Haunuu, hanau mai o Nanakehili.

        O Nanakehili ka i noho aku ia Haulani, hanau mai o Wailoa.

        O Wailoa ka i noho aku ia Hikawaopuaianea, hanau mai o Kio.

        O Kio ka i noho aku ia Kamole, hanau mai o Ole.

        O Ole ka i noho aku ia Hai, hanau mai o Pupue.

        O Pupue ka i noho aku iaKam ahelem hanau mai o Manaku.

        O Manaku ka i noho aku ia Hikohaale, hanau mai o Kahiko.

        O Kahiko ka i hono aku ia Kaea, @hanau mai o Luuanu.

        O Luuanu ka i noho aku ia Kawaamaukele, hanau mai o Kii.

        O Kii ka i noho aku ia Hinakoula, hanau mai o Ulu ame Nanaulu.

        O Nanaulu ka i noho aku ia Ulukiu, hanau mai o Nanamea.

        O Ulu ka i noho aku ia Kapunuu, hanau mai o Nana, Kapulani ame Nanaie.

        O Nanaie ka i noho aku ia Kahaumokuleia, hanau mai o Nanailani.

        O Nanailani, ka i noho  aku Hinakinau, hanau mai o Waikulani.

        O Waikulani ka i nono aku ia Kekauilani, hanau mai o Kuheleimoana.

        O Kuheleimoana ka i noho aku ia Mapunaiaala, hanau mai o Konohiki.

        O Konohiki ka i noho aku ia Hikaululena, hanau mai o Wawena.

        O Wawena ka i noho aku ia Hinamahuia, hanau mai o Akalana.

        O Akalana ka i noho aku ia Hinakawena, hanau mai o Mauimua, Mauihope, Mauikiikii, ame Mauiakalana.

        O Mauiakalana ka i noho aku ia Hinakealohaila, hanau mai o Nanamaoa.

        O Nanamaoa ka i noho aku ia Hinaikapaekua, hanau mai o Nanakulei.

        O Nanakulei ka i noho aku ia Kahaukuhonua, hanau mai o Nanakaoka.

        O Nanakaoka ka i noho aku ia Kohihiokalani, hanau mai o Heleipawa.

        O Heleipawa ka i noho aku ia Kookookumaikalani, hanau mai o Aikane.

        O Aikane ka i noho aku ia Hinamaikalaui, hanau mai o Puna ame Hema.

        O Puna ka i noho aku ia Hainalau, hanau mai o Ua.

        O Hema ka i noho aku ia Ulamahahoa, hanau mai o Kahai.

        O Kahai ka i noho aku ia Hinauluohia, hanau mai o Wahieloa.

        O Wahieloa ka i noho aku ia Koolaukahili, hanau mai o Laka.

        O Laka ka i noho aku ia Hikawaelena, hanau mai o Luanuu.

        O Luanuu ka i noho aku ia Kapokulaiula, hanau mai o Kamea.

        O Kamea ka i noho aku ia Popomaii, hanau mai o Pau.

        O Pau ka i noho aku ia Kapohaakia, hanau mai o Huanuikalailai.

        Huanuikalailai ka i noho aku ia Kapoea, ame Molehai, hanau mai o Paumakua, ame Kuhelani.

        O Paumakua ka i noho aku ia Manokalililani, hanau mai o Haho.

        O Haho ka i noho aku ia Kauilaianapa, hanau Palena.

        O Palena ka i noho aku ia Hikawainui, hanau mai o Hanalaanui ame Hanalaaiki.

        O Hanalaanui ka i'noho aku ia Mahui, hanau mai o Lanakawai.

        O Lanakawai ka i noho aku ia Kalohialiiokawai, hanau mai o Laau.

        O Laau ka i noho aku ia Kukamolimolialoha, hanau mai o Pili.

        O Pili ka i noho aku ia Hinaauaku, hanau mai o Koa.

        O Koa ka i noho aku ia Hinaaumai, hanau mai o Ole.

        O Ole ka i noho aku ia Hinamailelii, hanau mai o Kukohu.

        O Kukohu ka i noho aku ia Hinakeuki, hanau mai o Kaniuhi.

        O Kaniuhi ka  noho aku ia Hiliamakani, hanau mai o Kanipahu.

        O Kanipahu ka i noho aku ia Hualani ame Alaika@akoko, hauna mai o Kalahumoku ame Kalapana.

        O Kalapana ka i noho aku ia Makeamalamaihanae, hanau mai o Kahaimoeleaikaaikupou.

        O Kahaimoeleaikaaikupou ka i noho aku ia Kapoakauluhailaa, hanau mai o Kalaunuiohua.

        O Kalaunuiohua ka i noho aku ia Kaheka, hanau mai o Kuaiwa.

        O Kuaiwa ka i noho aku ia Kamuleilani, hanau mai o Kohoukapu, Hukulani ame Mananeo.

        O Kahoukapu ka i noho aku ia Laakapu, hanau mai o Kauholanuimahn.

        O Kauholanuimahn ka i noho aku ia Neula, hanau mai o Kiha.

        O Kiha ka i noho aku ia Waoilea, hanau mai o Liloa.

        O Liloa ka i noho aku ia Piena, ame Akahiakuleana, hanau mai o Hakau ame Umi.

        O Umi ka i noho aku ia Kulamea, hanau mai o Kapunanahuahuiaumi.

        O Umi ka i noho aku ia Makaalua, hanau mai o Nohowaumi.

        O Umi ka i noho aku ia Kapuukini, hanau mai o Kealiiokaloa, Kapulani, ame Keawenuiaumi.

        O Umi ka i noho aku ia Piikea, hanau mai o Aihakoko ame Kumalae.

        O Kealiiokaloa ka i noho aku ia Makuahineopalaka, hanau mai o Kukailani.

        O Kukailani ka i noho aku ia Kaohukiokalani, hanau mai o Kaikilani ame Makaualii.

        O Makaualii ka i noho aku ia Kapukamo@a, hanau mai o Iwikauikana.

        O Keawenuiaumi ka i noho aku ia Koihalawai, hanau mai o Kanaloakuana.

        O Kanaloakuaana ka i noho aku ia Kaikilani, hanau mai o Kealiiukalani, Keakealanikane ame Kalanioumi.

        O Keakealanikane ka i noho aku ia Keliiokalaui, hanau mai o Keakamahana.

        O Iwikauikane ka i noho aku ia Kaikilani, hanau mai o Keakealani.

        O Kanaloakapulehu ka i noho aku ia Keakealani, hanau mai o K@awe.

        O Kaneikauaiwilani ka i noho aku ia Keakealani, hanau mai o Kalanikauleleiaiwi.

        O Keawe ka i noho aku ia Kalanikauleleiaiwi, hanau mai o Keeaumoku ame Kekela.

        O Keeaumoku kai noho aku ia Kamakaimoku, hanau mai o Kalanikupuapaikalaninui.

        O Kekela ka i noho aku ia Haae. hanau mai o Keku@poi@@.

        O Kalanikupuapaikalaninui ka i noho aku ia Kekuiaoiwa. @@naa mai o Kamehameha I.

 

MAHELE II. -- MOKUNA XII.

NO KA MOKU I KU MUA MAI I HAWAII NEI.

 

          Olelo mai ka poe kahiko ua ili kekahi mau moku ma keia Pa@aina i ka wa mua loa, a ua ike ia kekahi makai lulo aku, aole h@@ku mai. No ka ike ole o ko Hawaii nei poe kanaka ia manawa @ @e kakau palapala, nolaila, aole i paa na mea kahiko. Ua paa ka@@ke peke no ma ka naau o kekahi poe, aole nae i paa pono.

          I ke au i ke alii o Hawaii nei ia Kahoukapu, i ole ia, i ke kau @@ Lonokawai ko Hawaii alii, mahope mai o Kapawa, o ka ui@i kuu @@@ ono ia o ia hanauna alii. I ka manao o kekahi man kanaka na@@@@ oia ka makahiki mawaena o ka makahiki 1530 ame 1600. Ua @@@@@ o Paao ma, ka i holo mai mai Kahiki mai a noho ma Kohala @ Hawaii. A mahope iho ma ka makahiki 1620 paha, i ke a@ i ke @@@ Hawaii nei ia Kealiiokaloa, oia ka Umi keiki, ia wa ka hiki ana @@@ o ka moku, a o Kukanaloa ka inoa o ka haole nona ua moku la @@@ na kaikuahine no kekahi iluna o ka moku, a o Kanaliloha ka moku.

          A i ko lakou holo ana mai, ili iho la ka moku ma Pale. i K@i ma K@na Hema, i Hawaii, a naha iho la ua moku la i ka nalu, a a@ ak@ la ua haole la, o Kukanaloa, a me kona kaikuahine pu iuka a pake@@ a ua make paha ka nui o lakou, aole i ike pono ia.

          A i ko laua pae ana aku iuka, kulou iho la laua ma kahaki @o ko laua hopohopo paha i ko laua hopohopo paha i ko laua malihini ana, ame ke ano @ @ k@ onei kanaka, a no ko laua maka'u nui paha. Nui loa iho la ko laua kulou ana i kahakai, a no ko laua kulo nui ana, ua kapaia aku ka inoa o ia kahakai o Kulou. Ma ko laua kulou ana i kapaia aku ai ka inoa o ia wahi o Kulou. Oia ka inoa o ia wahi a hiki i keia wa. A hiki i ke ahiahi, hookipa ae la naa kamaaina ia laua iloko o ka hale, a hoike mai la na kamaaina ia laua i ka ai, me ka ninau mai p@n@i:  "Aia a'nei keia ai i o olau la?" I mai la laua. "Aia i o maua la ua Lapu, ua lau."

          A hoike hou aku na kamaaina i ka ulu ame ka ohia, ame ka maia. Makemake iho la laua i ka ono o ia mau mea, nui loa ko laua makemake e pii i@ka i loaa ia laua ia mau mea ono, kuhikuhi ae la ko laua mau lima iuka me ka olelo penei. "Iuka la i ka hua pi ai la." A mahope iho, moe iho la i ka wahine o Hawaii nei a hanau mai na keiki. Oia ke kupuna o kekahi poe o Hawaii nei, ame kekahi p@e alii no hoi.

 

MAKAHIKI 1741.

 

          Eia hoi kekahi mea i kakauia'i ma na palapala haole.

          He kanakolu-kumamahiku makahiki mamua o ko Lono ku ana mai i Hawaii nei, oia hoi ka makahiki 1741, holo mai la kekahi moku mai Manila mai a i ko Rusia Amerika. O Galeona ka inoa o ia moku. I ka hoi ana o ua moku la, mai ko Rusia Amerika mai, pio iho la ia Anesona, ke alii o kekahi moku manuwa no Beritania. Loaa ia A@esona maluna o ia moku no Manila kekahi palapala aina, a @@ ia palapala aina ua kakau ia kekahi pae mokupuni, o ka latitu kahi i kakauia'i ia pae mokupuni, o ka latitu ia o Hawaii nei. Ua kapa ia ua pae moku la ma ia palapala aina, o Los Monjes, aka, no ka like pu o ka latitu ame ke ku pono ana i ke a@@nui mai Manila mai a i ko Rusia Amerik, ua manaoia o Hawaii @@i paha ia.

 

NO KE KU ANA MAI O LONO.

 

          I ka wa i ku mua mai ia o Lono, oia hoi o Kapena Kuke, ma keia Paemoku, o Kalaniopuu ke alii o Hawaii. O kahekili ke alii o Maui laua me Oahu, a o Kaneoneo ma laua me Keawe na alii o Kauai.

          Ma Waimea i Kauai ke ku mua ana mai o Lono. I ka malama o Ianuari ke ku ana mai, a i ka makahiki o ko kakou Haku 177@. Ai ma Waimea o Kaneoneo ma me Keawe na alii o Kauai ia manawa. I ka po ke ku ana mai i Waimea; a ao ae, ike aku la na kanaka mauka i ke ku ana mai o keia mea kamahao, a kahaha iho la lakou me ka uwa nui.

          I ae la kekahi i kekahi. Heaha la kela mea nui manamana? I mai la kekahi, he ululaau, na nee ae la iloko o ke kai. A nui loa ae la ka pioloke ana. Alaila, kena ae la na'lii i kakahi mau kanaka e holo ma ka waa e nana, i ike pono ia kela mea kamahao. Holo aka la lakou a pili ma ka moku, ike aku la lakou i ka hao e pili ana mawaho o ka moku, olioli iho la lakou i ka nui o ka hao.

          No ka mea, ua ike ia mamua ka hao, no na laau hao i pae mua mai, a uuku ia, ua nui aku keia. A pii aku la lakou iluna a ike aku ia lakou i kanaka, ua keokeo ka lae, ua alohilohi  na maka, a ua alualu ke kapa, a ua kihikihi ke poo, a ua namu ka olelo. Alaila, manao iho la lakou he wahine wale no kanaka, no ka like pu me ka poo @ ka wahine o ia manawa. Ike iho la lakou ua nui ka hao malna, makahehi iho la. A hoi aku la lakou a ha'i i na alii i na mea a lakou i ike ai, a me ka nui o ka hao. Lohe ae la kekahi koa o ke alii, i ae la ia; "E kii au e hao i kela waiwai, no ka mea, o ko'u aina no o ka hao wale aku. Ae mai la na alii. Alaila, holo aku la ua koa nei a pili i ka moku, lawe wale ae la i ka hao maluna, a ki ia mai @a oia i ka pu, a make iho la ua koa nei, o Kapupuu kona inoa. Auhee mai la ka auwaa, a hai mai ua make o Kapupuu i ka Waiki.

          A ia po iho, ki mai ka pu, a lele ke ahi iluna; manao ae la lakou, he uka, kapa aku la lakou i kona inou o Lonomakua, manao iho la na Lanaka e kana.

          I mai la kekahi aliiwahine o Kanakahelei kona inoa, o ko Kaumualii makuahine ia, "Aole e kaus aku i ko kakou akua e hooluolu aku ka pono i oluolu mai ke Akua." Alaila, haawi aku la o Ka@akahelei i kana kaikamahine ponoi, i wahine na Lono, o Lelemahoa@aui ka inoa o ia wahine, oia ko Kaumaualii mua.

          Moe iho la o Lono i ua wahine la, @ moe iho la no hoi na haole i na wahine o Kauai ma ka hookamakama i ka hao. Aloha ino?? kuai aku la lakou i ko lakou kino, a lilo i ka hana hilahila. Mahope iho pau iho @a na wahine i ka pala, a mahope iho pau iho la na kane i ka pala, a laha ae la keia mea ino loa mai Waimea @ Kanai a hiki aku i Hilo Hawaii, me ka lele koke ana o ka ma'i ahulau i o a la nei, pela no ka lele ana o keia mea e poino ai ko Hawaii nei poe, a nui loa iho la keia ma i ino ma Hawaii nei, oia ka laupau o keia paeaina. O k@ mimilo ia e moni ana i keia lahui! o ka hewa ame ka make ka i hoolaha mua ia mai ma Hawaii nei. Hilahila ino ka poe nana i hoola@a mai! He lehulehu nae ka poe e hahai ana i ke kapuai o kela poe na lakou ka lawe mua ana i keia ma @ make ma keia paeaina i keia wa a kakou e noho nei.

          A pau keia, holo aku la o Lono mai Kauai aku a i ka aoao komohana aku o Amerika. O ka pau keia o kona ku mua ana mai ma keia paeaina.

NO KE KU ANA MAI O LONO I MAUI.

          Aia ma ka helu umi-kumamawalu ko kakou ike ana i ke ku mua ana mai o Lono ma keia paeaina, ame kona hoi aha mai Kauai aku a i ka aoao komohana akau o Amerika. A hala kekahi mau malama hoi mai oia a ku mai ma ka akau aku o Maui Hikina. I ka la 20 o Novemaba ke ku ana mai, a i ka makahiki 1778, o ka makahiki hookahi no ia o kona ku ana ma Waimea i Kauai.

          I ke ku ana mai o Lono i Maui, ua holo mai o Kalaniopuu mai Hawaii mai a Maui e kaua me Kahekili. Ua lilo no ka aoao hikiua o Maui ia Kalaniopuu, e kana ana o Kahekili me Kalaniopuu ma Hamakualoa, a hoi mai o Kalaniopuu mai ke kaua ana, a noho iho la ma Wailuaiki i Koolau i Maui.

(Aole i pau).