Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 19, 6 May 1904 — HAWAII ame KONA LAHUI. [ARTICLE]

HAWAII ame KONA LAHUI.

| MOKI'NA XX. % ■ j KA LILO AXA oKE AUPUNI IA KAI IKEAOI U. Ina aole oielo a ke Akua ma keia paeiiina, aole no i loaa ke au- [ puni ia Knaikeaouli. Haawi akn o Kauikeaooli i kona aupuni tio ; lehora, a hooikaika iho la na kanaka ame kekahi poe alii ma ka j pule i ke Akua Kiekie. Aua hooikaika kino no o Poki ame kana I wahine i ke Akua. jO KO KAAEII MANU WA I HOOPONOPOXO AI I KE AUPUXI. l'a kaulana ioa ka makahiki no ke komo mua ana iuai o ka poe Pope ma keia Paemoku. Ua pono paha ke ha'i aku i ka moolelo no ko lakou komo mua aiia inai ma ka oielo a kekahi haole kalepa e noho ana ma keia paeaina ia wa. j Penei kaua olelo ana. i4 Mahope iho oka hiki ana o Liholiho ] i I~idaiia. holo aku o Rive, (oia kekahi kanaka Farani e holo pu ana i me Liholiho niai Hawaii nei a hiki i Ladana, o Luahine kona inoa j inaanei) i Farani. Malaila, ma kana olelo wahahee ana no kona mau aiua, ame k<majilohaia e ke-Alii nui o Hawaii ua manaoia oia he < iuea nui paha. > a na liookipa ia e kekahi poe makemake e hoolilo i i kona launa pu me ka.mea i kāpaia he Alii, i mea e waiwai ai lakou. Ua kuai oia i na mea kalepa he nui no, a olelo ia e uku nui aku i ka \va i-liiki ai o ia mau mea i Hawaii. Ma na nupepa, ua hoakaka i$ kona makeinake i niaii kanaka paahana, ua kamana, na mea mai i ke kukulu hale pohaku, ame na kupa i holo i Hawaii, a e hana ma kona mau aina; a mahoi»e iho hoakaka i kona makemake i kekahi mau kahunapule e holo malaila malalo iho ona. A owai ka poe i ae mai i kona hea aua aku? 0 Mr. Kakeloka no Farani, aua olelo ia he kahunapule no ia; o Mr. Sehoka, he kanaka ulaua lole no Irelani, e nolio ana i Farani, a ua oleloia he kahunapule hoi; a o ke kolu o ke kanaka i make i ke kai i ko lakou holo ana ma ka moana i Hawaii. O laua na kanaka ake Alii Xui o Farani i makemake iii, o BakelokJi, ame Sehoka. O ko laua ano, ame ko laua makaukau; e hana maikai, aole au e hoakaka i ko'u manao, i keia manawa. A hoolimalima o Rive i keia mau kanaka, ua kuai oia i na kii pepa ame na mea e nani ai ka luakini oka poe Koma. Ma ka olelo. lie mau tauwini dala i lilo no keia mea. Olelo ia, a hiki i Hawaii, alaila, uku aku ia lakou no na mea a pau, a no ka holo ana o kona poe kanaka kekahi. Mai Farani aku, holo o Rive i ka aoao komoliana o Amerika, ma ka moku okoa, aua pae ia malaila. I keia lohe hope ana iaia, he umi palia na makahiki ia mamua aku, ua pau ke koena o kona -waiwai, aia no ia e auwana ana ma Mekiko, he kanaka hune loa, ona, a hoowahawahaia. Aole ae ia e holo hou i Haw r aii mahope mai o kona holo ana'ku ma ka makahiki 1823. 0 ka moku me ka waiwāi a Rive i kuai ai, me ka poe hana, o na kaliunapule. ame na kii pena, ua hiki i Oahu, ma ka makahiki 1827. a i ole ia 1828 paha, aku mawaho oke awa o Honolulu. Aole nae i ikeia o Rive, aole kekahi makamaka e kii aku i ka ukana, a e uku aku no ka lawe ana mai o ia mau mea, a no ka holo keia poe o Farani ma ka moku. Ko ia mea, ua hoopae koke ia lakou me ke kali ole ikaae ia mai, ame ke ku-e ina kanawai oka aina. Ua kipakuia lakou e liolo aku. Ua kii ia no lioi ke Kapena oka moku, aku imua 0 ke Kiaaina, alaila, ua oleloia iaia i kona lioopae ana i na kauaka me ke ku-e i ke kanawai, nolaila, ua kauohaia oia e lawe koke aku ia lakou. Ua ike au ike Kapena i kona hoi ana, mai ka Papu aku. Olelo niai oia ia'u i kana mea i kauohaia mai ai, i mai ia. I kana olelo ana i kanaka i holo pu me ia, "E hoino ia ana lakou, he nui ko'u pilikia ia lakou. Aole loa lakou eee hou īualuna o ko'u moku. Aia no ia moku mawaho, aole e hiki ia lakou ke koi ia'u e hoee hou 1 ua poe la." A noho ke Ka]>ena ika wa pilikia ma Oalui, a imi ia e kuai no Rive, i hiki; holo aku ia. Pela i hoopae ia ai ua kahuna Roma. Pono e noonoo i ke ano okoa o ka pae ana iuka, ame ka hookipa ia o ia poe ame ke ano okoa o ka pae ana ame ka hookipa ia o ka poe mua, ame ka lua o ka poe Misionari Amei'ika mai. Ua hoolimalima ko Roma poe i wahi hale ma kahi kokoke i ko'u walii i noho ai. Ua noho pu lakou, na kahunapule, na paahana, a rtie ka poe mahiai iloko o ka pa uuku, kahi i noho ai ke kamana Ainerika mamua, nana no i hoolimalima me lakou i kona hale. Ika naua'ku, aua oleloia, he poe ilihune Inkou. Ika ua haua lokomaikai ia lakou e na kanaka maoli, e like me ka lokomaikai ia ona haole e ae. I ko'u noho ana he haole kalepa, aole loa au i liookipa ina manao ku-e ia lakou. Manao au e hana lokomaikai aku, ama na mea e hiki ai, e kokua aku ia lakou. Ua hooikaika ua. mau kahunapule Roma nei ; liele niai no laua aole i li'uli'u uiahope oko laua pae ana iuka. Ai ko laua kamailio ana no kela mea keia mea, ninau laua i na buke i pa'i ia e na Misionari mai Amerika mai, makemake laua ina palapala e īuaopopo ai ka olelo Hawaii. la'u no na palapala apau i pa'i ia e lakou, a ua lawe aku o Mr. Sehoka i na mea ana i makemake ai. I ko laua ninau ana mAi i kela mc*a keia mea, ua hoakaka aku au e like me ko'u ike ana. Olelo au ia laua, e hele hou mai e ike ia'u, a olelo au, e hele olua e ike aku i ha Misionari mai Amerika mai. Ua ha'i aku au ina Misionari Amerika, i kuu haawi ana i ka ? u palapala Hawaii, ana lakou i haawi hou mai i mea e paui ai i ko lakou hakahaka. » ■ KO KO KA'ALII KIPAKU ANA'KU I NA KAHUNA POPE MAI KA AINA AKU. I ka na alii kipaku ana ia lakou mai ka aina aku, ua papa aku no hoi ia lakou i ke a'o aku i na kanaka maoli i ko lakou no ka mea, ua oluolu na alii i ko lakou poe kumu. Ua oleloia e kekahi poe, a ua kakauia no hoi, ua kokua o Boki, ke alii kiaaina ia lakou. a makemakeia ia lakou e nolio.. Aole nae ia he oiaio. Makemake o Boki ia lakou e haalele i ka aina, manao no nae ia e hana iokomaikai aku ia lakou iko lakou noho ana. Makemake ia ia lakou e holo; a i kona kamailio pu ana me a ? u, lioakaka ia ike kūmu o kona makemake holo lakou; t*enei. ua uuku na kanaka o keia paeaina, aole ma«| kemake na alii ia lakou e noho. a e hana i na mea e mahele ai % a el haunaele ai. no ka mea, ua oluolu na alii i ko lakou mau kuiuu, a ua! like kona manao me ko lakou. Olelo ia. ma na aina i piapu ina ka-! naka e like me Knelani, iua holo o Boki i Euelani nuimuai ame Ame-| rika, he pono paha i nui na aoao hoomaua, aole nae e pono maanei l wahi ana. uo ka mea, he lahui kanaka uuka, a naaii{>o hoi. nolaila,! l>ouo lakou e manao lokahi. a noho maiie. Aole nae i imi ka poe| j Homa e holo; noho no lakou me ka manao ole i na ka?mwai o ka aina | ame ka manao ole ika makemake maopopo ona alii. Aole make- l make na alii e lalan aku ja lakou a no ko lakou hoomamiwaiiui ana, tia noho keia poe i kekahi mau makahikū ua p&ipai no nae lakou i ke kanawai ame ko iakou holo ana. A mahope iho, ua hoomakaukau na alii i moku kialua. o Makauwahie ka inoa, a hoonoho ia Kapena Wm. Sumena, he kanaka no Euelaui ia, i aliimoku 4 me ke kau oha ana aku iaia e lawe ia lakou me k» hewa ole, i ka aina o KaleDoni. I ko'u manao. aole i kipaku ia lakoo ena aiii, ke malama pono wkou Ina kanawai. ame na mea e hooponopono ai. A makaukau ka moku e holo, hele o Kaahumanu ponoi ke Kuhinanui. ia iakoo a ialau oluolu ia lakou ma ka lima, a oleio ia lakou i ko lakou malama ole i na kanawai o ka aina i ka wa Uuliu. no w mea. e pono lakou e holo aku no; ua makaukau ka moku me ke kauoha ia aku e hoopae 0,6 m ka aMia o Bepania. ma ka aina kahi i like me lakou, a malaila e noho pu klnn * I aku la o Kaahumanu. ua hele \*V*\ oX * ehm * kekahikeolelomekaoiaio, , ua hoino wale ia lakou. Ua lawe pono ia lakou ma ka moku. aua i ole ia lakou ma ka aina o Kalepoui zz»e ka uku ole ia. (Aole ipau.) '