Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 26, 24 June 1904 — Page 4

Page PDF (1.46 MB)

This text was transcribed by:  Cheryl Mokuau
This work is dedicated to:  Haui

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

June 24, 190

 

“I`a lohe wau i kekahi mau olelo e pili ana iaia a ua lohe hoi wa i kona hoohuoiia nana i hana i keia hana, aka nae, aole loa wau e manaoio aku ana i keia mea.”

 

“He oiaio na mea apau e pili ana no ua wahine la. He Nihiliti oia, a he hiki iaia ke hana i na hana ano nui apau loa e poino ai.”

 

“I`a ike wau i keia wahine e oleloia nei, a ma ka`u nana aku aole loa oia i kupono e kapa ia aku he Nihiliti.”

 

“O ka nana ana a ike aole ia he mea ano nui. He wahine Polo oia.”

 

“I ka wa hea la e hookolokolo ia ai oia?” wahi a Wete i ninau aku ai no ka manawa mua loa mai ko laua manawa i komo ai iloko o ka hale o na kuhina la.

 

Ua minoaka mai la ke kuhina i keia ninau, a pane mai la hoi oia me ka pii ana ae o kona poohiwi.

 

“I ka wa kupono e hoolohe ia ai kona hihia. Aole no nae keia he mea ano nui oiai ua loaa aku na pepa il,oko o kona hale he hopena hoi e hoike ana eia oia ke hui nei me ka poe Nihiliti.”

 

“E ae mai ana anei oe e ninau ia aku heaha ana la ka hoopa`i e kau ia ana maluna ona?”

 

“Malalo o kona kumu hoopii e waiho nei, he oki wale no i ke poo.”

 

“Auwe!” i hooho ae ai ko Amerika Kuhina.

 

“Ke manao nei wau aole ia o kou manao maoli!” i pane aku ai o Wete, a ia manawa pu no hoi i holoholo ae ai ka lia maeele iloko o Wete, oiai na komo aku la na manao aloha iloko ona no keia wahine u`i e maunaia nei ke ola, a nona hoi ka hoopa`i mainoino i hoopuwaia mai e ko Rusia Kuhina.

 

Ua pupuka koke ae la na maka o ua Kuhina Rusia nei, a hoomaopopo iho la o Wete i ko laua hemahema ma keia mau hooho ana a laua. No Wete hoi huli koke aku la oia a hawanawana aku la i kona hoa e ha`i aku i ke kuhina i kona maopopo i na mea apau e pii ana no keia hihia. Me ka hakalia ole iho ua hooko aku la ko Amerika Kuhina, a i panai no keia ua kunou mai la ko Rusia Kuhina.

 

“E ae mai ana anei kou hanohano e hui kukaiolelo pu me a`u no kekahi mau minute pokole?”

 

“Heaha kau i manao ai e kukai mai me a`u?”

“Eia me au`u kekahi mau mea waiwai nui no kou aupuni.”

 

“Ke manao nei wau ua ha`i aku nei keia ia oe i ka mea oiaio,” wahi a ko Amerika Kuhina i pane aku ai, me kona hoohalahala ole i ko Wete noi ana e hui kukai laua me kona lohe ole i ka laua mau mea e kamailio ai.

 

Ua ae aku ko Rusia Kuhina, aole no nae me ka maikai o kona noonoo. A haalele aku la no hoi ko Amerika Kuhina ia laua e kuai no ka Wete mea e ha`i aku ai.

 

MOKUNA VI

 

E OKI KOKE IA ANA KONA POO.

 

            “Ano,” wahi a ko Rusia Kuhina i pane aku ai, “e oluolu oe e ha’i mai i kou manao o ka makemake ana e hui mai me a`u.”

 

            “Owau ke kanaka Amerika i hoopakele ai a i hoomahuka ai ia Kaunawahine Radolinisiki i ka po nei.”

 

            “Alaila o kau anei keia i manao ai e ha`i mai ia`u,” wahi a ua kuhina la me ka pii ana mai o kona inaina.

 

            “Ke ha`i nei wau i keia i mea e hiki ai ia oe ke hilinai mai i ka`u mau mea e ha`i aku ai ia oe.”

 

            “E noonoo mua oe i kau mea e ha`i mai ai ia`u nou iho.”

 

            Maanei i komo mai ai kekahi o na kauwa a na kuhina la, a kuha`u iho la ka laua nei kukai ana.

 

            “E ha`i aku oe iaia e komo loa mai oia iloko nei,” i panai aku ai ua kuhina la.

 

            Ua panai mai la ke kauwa ma ke kunou ana, a huli ae la no hoi ua kuhina la a pane aku la ia Wete me ka minoaka ana iho:

 

            “Ei ae keia mea a hauoli loa ana ke hui mai me oe.”

 

            “A pela no hoi me a`u,” i panai aku ai o Wete.

 

            Ua maopopo mua no ia Wete o keia generala i ha`iia mai ai e kipa mai ana e ike i ko Rusia Kuhina, aole ia he mea e, aka o ke poo no o ka Oihana Makai, a ua lana ae la kona manao e loaa mai ana he mau kokua iaia mai keia poo oihana o ke aupuni, mamua o ke kuhina ana e hui pu nei.

 

            “Heaha keia?” i ninau koke aku ai ke kuhina i ke poo o ka Oihana Makai, “Ua loaa anei ia oe kela wahi kanaka Ianaki nana i hoopuhili ia oukou i ka po nei?”

            “Aole; a oiai ua nalowale aku oia me ha mea la ua hamama ae ka honua a ale aku iaia,  nolaila ke manao nei wau aole loa oia e loaa ana ia`u.”

 

            “Ina pela ua hiki ia`u ke kokua aku ia oe, no ka mea ua loaa oia ia`u. Eia oia,” wahi a ke kuhina i pane aku ai me kona kuhikuhi pu ana aku ia Wete.

 

            Haka pono aku la ko Generala Garisa mau maka maluna o Wte a pane aku la i ke kuhina: “Ua maikai maoli no ko ia nei loaa ana ia oe.”

 

            “E ninaninau aku iaia a e ike oe i na mea apau,” i panai koke aku ai ke kuhina.

 

            “E kala mai ia`u,” i kahamaha koke aku ai o Wete, me ka oluolu o kana pane ana, “Aole wau i hele mai nei ianei no ka ninaninau ia. I hele mai nei wau e hana aelike me olua.”

 

            Aole he pane ma ko Generala Garisa aoao, aka ua haka pono aku la kona mau maka maluna o Wete. No ke kuhina hoi, ua minoaka iho la oia, a pane aku la: “Oiai eia oe iloko nei, e hana ana oe e like me ka`u e ha`i aku ai ia oe e hana, aole hoi e like me kou makemake.”

 

            Pii ae la na poohiwi o Wete iluna, a kau aku la kona mau maka maluna o Generala Garisa me kela mau minoaka kamalii i maa i ua Wete la.

 

            “E oluolu anei oe e hoike mai i kou helehelena oiaio?” i  ninau aku ai o Generala Garisa ia Wete. (E hoomanao e na makamaka heluhelu aole i wehe o Wete i kona hoololi helehelena ana i hana ai iaia i waiho ai ia Kaunawahine Radolinisiki i kahi o ka wahine Polo.

 

            Me ke kali ole iho ua wehe ae la o Wete i kona umiumi pakui ame ka lauoho pakui ana i hana ai i ka po mamua iho. Ma ka aoao o ke kuhina ua hoopahaohao loa ia oia i kona ike ana aku i ka opio Amerika e ku aku ana imua ona; a no Generala Garisa hoi ua  kau aku la kona mau maka me ka oni ole, a pane aku la:

 

            “O keia no ua kanaka Amerika la nana i hoopuhili ia makou i ka po nei. E oluolu anei kou hanohano e ninau aku wau ia oe, pehea la oia nei i hoea mai nei ianei?”

 

            “Ua hele mai nei keia me ko Amerika Kuhina, a mahope o kona noi ana mai e kukai aku me ia me ka ma lu, me kona kanalua ole ua ha`i mai la keia oia no ke kanaka Amerika kokua aku ia Kaunawahine Rodolinisiki i ka po nei.”

 

            “Ua loaa anei ia`u ka pono e ninau aku iaia e like me ka`u i makemake ai?”

 

            “Aole au mea e ninau mai ai no ia mea oiai ua haawi mua aku nei wau i ka pono ia oe e ninaninau aku iaiai.”

 

            “Ua i mai nei oe i hele mai nei oe ianei no ka hoopaa aelike ana, heaha la ua aelike la?” wahi a Generala Garisa i ninau aku ai ia Wete mahope o ka pau ana o ka laua kukai me ko Rusia Kuhina.

 

            “Ua loaa anei ia`u ka pono e ninau aku iaia e like me ka`u i makemake ai?”

 

            “Aole au mea e ninau mai ai no ia mea oiai ua haawi mua aku nei wau i ka pono ia oe e ninaninau aku iaia.”

 

            “Ua i mai nei oe i hele mai nei oe ianei no ka hooopaa aelike ana, heaha la ua aelike la?” wahi a Generala Garisa i ninau aku ai ia Wete mahope o ka pau ana o ka laua kukai me ko Rusia Kuhina.

 

            “E oluolu ana anei oe e ninau mua aku wau ia oe i kekahi mau ninau mamua o ko`u ha`i ana aku i ka haina o kau ninau?” i panai aku ai o Wete.

 

            “Ke ae aku nei wau.”

 

            “Ua hookuuia anei o Ivana Horawiki?”

 

            “Ae?”

 

            “A ua hala aku nei oia no ko Rusia nei palena me kona papaia aku aole e hoi hou mai?”

 

            “Ae.”

 

            “Eia io no anei o Kaunawahine Radolinisiki ke paa mai nei iloko o ka halepaahao?”

 

(Aole i pau.)

 

RUSIA AME IAPANA

 

 

MA KE

 

Kahua Enaena o ke Kaua

 

Kakauia e Bernard H. Kelekolio.

 

KE AUPUNI NUI O RUSIA, KONA KULANA, KONA HOOPONOPONO AUPUNI ANA, AME KONA MOOLELO PIHA.

 

            Aka, aole pela ka oiaio, a no ka mea, e like me kekahi liona e makaala mau ana i kana mea e apo ai pela no o Iapana uuku i hakilo aku ai i na hana pahele a Rusia. O ke ake nui o Rusia i keia mau la oia no ka loaa ana o kekahi awa hoolululu moku me ka paa ole ia e ka hau iloko o na makahiki apau, a maluna o keia iini nui, ua kalele aku ke Aupuni Nui o Rusia maluna wale no o ka maalea ame ka hoopunipuni e hookoia ai o kona makemake. Ua maa no o Rusia i keia hana mai kinohi loa mai no a mai ka manawa o ka hookumuia ana o kona hooponopono Aupuni ana. O ka Emepera o keia aupuni nui e hoololiia ana kona noonoo ma o a maanei i na manawa apau e kona mau Kuhina nui o ka aha kukakuka, a no keia kumu hookahi wale iho no, ke kumu i ulele ia ai o keia kaua hahana e na Aupuni i hoikeia ae nei maluna. He mea maikai no paha ia kana e ka makamaka heluhelu, e huli ae kaua a alawa ae i na hana a na pualaikoa o Rusia maluna o na kahua kaua like ole a lakou hoi i komohia aku ai, i na makahiki he nui i hala ae nei.

 

            I ka makahiki 1743, oiai i kela makahiki e noho ana o Elikapekamaluna o ka noho kalaunu o Rusia a e hoomalu ana hoi i ka hooponopono Aupuni ana maloko o kona poholima, a oiai i kela makahiki no e paila ana ka wela ame ka enaena o ke kaua mawaena o Rusia ame ke Aupuni o Kuikalana (Switzerland), aia hoi na lele kaua aku la ka Mana Nui o Rusia maluna o kahi aupuni uuku i hoikeia ae nei maluna, a lanakila haaheo aku la hoi kona mau pualikoa maluna o ko na enemi. Mamuli o keia lanakila haaheo ana o Rusia maluna o kahi aupuni o Kuikalana, a no ka hoopau ana i keia kaua mawaena o laua, ua kakauia iho la ka Palapala Kuikahi o Abo a kakauinoaia no hoi e na aupuni elua i hoikeia ae nei, Rusia ame Kuikalana. Maa keia Palapala Kuikahi, ua hoonui hou ia ae la na palena aina o Rusia Europa ma o ke komo pu ana mai o ka mokuaina nui o Finalana (Finland) a hoea i ka muliwai Kiumene (Kiumen), malalo o kona malumalu. O kekahi o na kaua hahana loa i komo poo ai o Rusia oia no ke kaua i paioia e ia ame ka Mana Ikaika o Kelemania i ke au o Fedarika ka Nui (Frederick the Great), i na makahiki 1756 ame 1762.

 

            I ka makahiki 1757 a malalo no hoi a ke alakai ana o kekahi o na generala nui o ke aupuni o Rusia ma ka inoa o Apakinia (Apraskin) ua lele kaua aku la oia me 85,000 mau pualikoa kaua Rukini maluna o Kelemania (e uuku ana no oia ia mau la) a mamuli no hoi o ko lakou nui ikaika, ua paa aku la lakou ia Perusia Hikina (Eastern Prussia). Ma keia kaua i malamaia; ua hoauheeia aku ka generala nui o na pualikoa kaua o Perusia, oia hoi o Liwala (Leward) ma ke kahuakaua o Gross-Jagersdorf, aka , me ka hoomau ole aku ma ke alanui hele i loaa ai iaia ka lanakila haaheo maluna o ka enemi, ua huli hope hou aku la oia ma ke alanui e nana ana mahope o Nimana (Miemen), mamuli o na hana akamai a ka Duke wahine Katarina (Catherine) ame ke Kuhina Nui Bestuzheff-Riumin. I ka makahiki 1758, ua lanakila haaheo na ikaika kaua o Perusia maluna o na pualikaua Rusia, a ua hooauheeia aku na pualikaua Rukini malalo o ke alakai ana a ka Generala Fermor ma ke kahuakaua o Zorndoff e ka nui akamai ame ka noeau o ke alakai o na Perusia, ke generala wiwo ole, Federika ka Nui. I ka makahiki 1759 a ma ke kahua kaua o Paltzig, ua hoopuehu liilii ia aku na pualikaua wiwo ole o na Perusia e na Rukini malalo o ke alakai ana a Saltikofff, a ia makahiki hookahi no, ua ulupa hou ia aku na pualikaua Perusia malalo o Federika ka Nui ma ke kahuakana o Kunersdorf. Ma keia kana hahana i malamaia, ua molia aku na keiki wiwo ole o Perusia ma ke kuahu o ke kahuakaua he Ewalu Kaukani koa ame Hookahi Haneri ame Kanahiku-kumamalua pukuniahi. Mamli o ka hooauheeia ana o na pualikaua o Perusia ma keia kaua, ua lilo ia he mea e hoehaeha ai i na manao maikai o ke Generala Federika ka Nui a ua hooholo iho la oia e pepehi a kinai hoi i kona kino iho me kona mau pulima ponoi, na lima i kiani haaheo i kana pahikaua puanahele ma na kahuakanua like ole, a i hooma-u mau ia hoi e ka wai ua o ke koko. Ae ua hooholo iho la oia e kinai i kona kino a ke Akua i hana mai ai, aka, e like me ka mana o ke Akua, pela na Anela kiai i alai ae ai i na manao kupono ole i hoopunanaia iloko o kona lunaikehala, a lilo hou ae la oia ke kanaka lanakila maluna o ka manao pepehi kanaka. I ka hoea ana mai o kekahi makahiki oia ka makahiki 1760, ua komo aku la na pualikaua Rukini maloko o ke kulanakuhale nani loa ole o Belina (Berlin), ke kapitola hoi o Kelemania, a ilaila lakou i hoohana aku ai i na hana kupono ole ke hoikeia maloko o ka kakou moolelo nei, aka, i ikeia ai na manao ame na hana a na pualikaua Rukini iloko o ke kulanakauhale nani o Berlin, e hoomana iho kaua i na olelo a Federika ka Nui penei:

 

            “Ma o a maanei o keia paia koiuiu o ka lani, he hoailona e hoike mai ana ia`u aole loa au e poina ana i keia mau hana likoino a ka enemi. Nolaila, e a`u mau keiki punahele o na kahuakaua he nui wale, e hana aku kakou e like me na kanaka hihiu o ke kuahiwi i ike ole i ka malamalama ame ka naauao ame ka nohona Kristiano ano, oia, ke hu-e mai nei lakou (enemi) i na lua kupapa-u o ko kak@ mau kupuna i hala aku ma kela ao maha mau loa.” I kekahi makahiki wai, ua lilo aku la malalo o ka malumalu o ka hae kaha @ o Rusia ke kulanauhale nani o Pomeania, a mamuli o keia kulana kupilikii i hekau iho maluna o na poohiwi uahoa o Generala Federika ka Nui, ua aneane no e hookahuliia kona manaolana @ “ka maluhia ame ke kuokoa o kona mau pea`a aina.”

 

            Mai hooko ole ia no paha keia manao hemolele ona i hoikeia ae nei maluna, aka, unamuli o ka hoopokoleia ana o ke ola makamae o ka moiwahine o Rusia oia hoi o Elikapeka e noho hoomalu ana i Kona noho kalaunu, ua hookomo hou ia mai ka manaolana kiek@ loa iloko o ka puuwai o Generala Federika ka Nui e hookoia kela iini. E like me kekahi kanaka opio e papahi mau ana i ka lei hanohano o ka lankila ma na kahua heihei o na la i hala oia na mana @ Roma ame Helena, pela iho la o Generala Federika i puoho mai ai @hai kona kulana kupilikii mai, a hulili hou aku la kona mau maka, ma kona mau pe`a aina i komohia aku malalo o ka hoomalu ana a ka hae kaha pe`a o Rusia. Me kona puuwai i hae i ke aloha no kona aina hau, ame kona mau pe`a aina malalo o ka hoomalu ana o ka hae kaha pe`a o Rusia, ua hoomaka koke iho la oia e hoomakaukau nona iho me ka hoohakalia ole, a iloko o ka manawa pokole, aia @ Eono Haneri Kaukani pualikoa kaua ma ke kahua kaua, ua makaukau ma na ano apau, no ka hoouna ana aku i na huaale a kealoha ole maluna o na enemi e hoao mai ana e keakea i ko lak@ alahele no ka hopu pio hou ana i kona mau pe`a aina i lilo aku hui ia Rusia a malalo no hoi o kona hae. Me ka ewaewa ole, ua hooma`i aku la oia ma kona alahele no ka hoopakele ana i kona mau kanaka i paapio malalo o Rusia, a i ka manawa o ka lono i laweia aku ai a lohe o Rusia i keia mau hana liuliu kaua, ua hoomakaukau koke iho la no oia no ke ku makaukau ana e keakea aku i kona alahele @ ka ikaika i loaa i kona mau pualikaua helewawae ame kona mau pualikaua Kosaka. Me ka eleu nui o Rusia i hoomakaukau ai @ ke ku ana aku a ku-e  i na pualikaua o Perusia, aka, me ka nana @ ia aku o kona mau heluna ame kona nui ikaika, ua ulupaia aku na Rusia a pili ma kuono ma ke kahuakaua o Borodino. Ma keia kana i malamaia, ua make aku he kaukani a mau kaukani o na koa Ru@ ame na pukuniahi he mau haneri i lilo aku i ka enemi, a ma keia kaua i hookoia ai ka iini nui o Federika ka Nui “E holopapa ka maluhia maluna o kona mau pe`a aina.” I ka make ana o Elikapeka, ka moiwahine o Rusia i kela mau la, ua kau ae la maluna o ka noho kalaunu o Rusia, o Petero ke keikikane a kona kaikuahine. @ na ame Charles Federika, ke duke hoi o Holestein-Gottorp. I ka manawa i noho ae ai o keia keiki opio maluna o ka noho kalanu o Rusia, ua manao wale ia oia aia oia mahope o na hana malu a Kolemania kahi i kalele ai, a no keia kumu, ua hoopunanaia iho la na manao e pepehi iaia iwaena o kona mau Kuhina Nui. O keia ma`i manao pepehikanaka i hoopunanaia iloko o na lunaikehala o kona mau Kuhina kakaikahi, ua hoopuehu liilii ia aku ia e ka hana naauao ame ka noeau a ka Empera Opio, Petero, a mamuli no hoi o keia mau hana ana ana, ua hoopau wale ia ae no kela mau noonoo kupo@ ole. O keia Emepera opio he kanaka oiwi kino maikai oia, aka, e ike mau ia ana oia ma kona mau kihapai e kunewanewa ana malalo o ka mana o ka waiona, i kapaia ma ka lakou olelo makuahine he vodga. I kona mau la e hoomalu ana i keia aina nui laula nona hei keia wahi nanea pokole, ua hoouna ia aku mawaho o ka palena o kona mau pe`a aina na makaainana Palani naauao loa, he mau makaainana hoi i kokua nui i ka hooponopono aupuni ana malalo o ka Emeperawahine. Elikapeka. O Federika ka Nui o Perusia, ka generala nui hoi o kona mau pualikaua, a i iini nui hoi e lawe i kona ola makamae mahope iho o ke kaua hahana i malamaia ma ke kahua kaua o Kuneradorf me na Rukini, ike aku la oia i na hooponopono aupuni ana o Rusia ua loli mai na la mai o Elikapeka, a no ka iini nui i loa iaia e malamaia ka maluhia mawaena o na aupuni elua, ua hoohuiia ae laua ma kekahi Palapala Kuikahi i hanaia, e like @ Iapana ame Pelekane i keia mau la e ku nei.  No kekahi mau makahiki mahope o ka noho ana o Petero maluna o ka noho kalaunu o Rusia, ua ano maikai ole kona noho ana me kana wahine @ Katarina (Catherine), a mamuli o keia kumu, ua hooholo iho la oia e okiia laua ma ka mana o ke kanawai, a e hoopaahao aku i kana wahine ma ka halepaahao no kona mau la i koe. O keia manae i loaa iaia, aole oia i hooko koke i kela manawa, aka, ua hoopaneenee mau aku oia a hiki i ka hora hope loa. Iaia e kaana ana i kana @ e hana ai maluna o kana wahine mare, ka Emepera wahine Katarina, aia no o Katarina ke hoomakaukau la nona iho no ka hooko ana i kona mau manao, oia hoi ka pepehi ana i kana kane aloha ole iaia, ka Emepera Petero. Me na kakoo ana a generala Orloffs Pokem@ (Potemkin), ame ke kaikamahineallii Dasakopa (Dashkoff) na haalele iho la ka Empera wahine Katarina i kona home ma Peterhof, a kamoe aku la kona alahele no ke alanui e hoea aku ana ma ka hal@ kana kane, me iwakalua kaukani koa malalo ona. I ka manawa i hoomaopopo mai ai ke kane i keia mau hana a kana wahine, ana hoi i manao ai e hoopaahao iaia ma ka halepaahao no ka hopena o kona mau la, ua haawe koke iho la ka maeele maluna o kona kino, a @ ke kani ole o ka pu ame ka honi ole hoi i ka hohon o o ka uwahi pauda, ua waiho aku la oia i ka hooponopono aupuni ana ame ka noho kalaunu, a mahope o kekahi mau la o kona kuewa ana ma ke alanui, ua powa maluia aku la kona ola a make ma Ropaka (Rope@) kokoke ma ka pookulanakauhale o St. Petersburg. O keia iho la ka hopena o keia Emepera opio o keia aina nui o Rusia, he hopena nana i hoopaa aku maluna o na makaiinana apau o keia mana nui, “ua hiki wale no ka i na kanaka ai-a e hou hele ana ma na pipa alanui ke lawe i ke ola o ka Emepera.”

 

(Aole i pau.)

 

KO RUSIA PUALIKOA ILOKO O KE KAUA ME KE KAHUNAPULE POPE E LAWE ANA I KE KE`A.