Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 48, 25 November 1904 — Page 4

Page PDF (1.29 MB)

This text was transcribed by:  Michelle Baie
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

NUPEPA KUOKOA.                        POALIMA.                NOVEMABA 25, 1904.

 

MOKUNA XI.

KE KAUA MA KE ALAHELE.

  Ia manawa koke no me ke kali hou ole aku no na mea ai i hoomakaukauia ua liuliu koke ae la ka naita opio no ka nea o ko lakou huakai imua a mahope o ka uku ana no ko lakou kipa ana i ka hokele, a ka mea hokele hoi i nana ole mai ai o ka ukuia oiai o kona makemake nui oia no ka malele koke aku o lakou mai kona wahi aku alaila na lalau aku la oia i ka lima o kana Zira ame ka ukali ana a ka ukali ua puka aku la lakou iwaho e uhaiia ana hoi e ka elele o ka moi.

  Ma ka aoao o ka elele ua nui loa kona hoonaukiuki no kona poe hoa oia nae ua maopopo loa iaia ua haule pa-hu kona manaolana, oiai ua ike maopopo oia i ka hoohuiia ana o na mea opio i hookahi ma ka herita o ka mare, a@ kona ike pu ana iho oia io no ka hoike ana i ka moi no keia mare ana no ka mea he mea pono iaia ke hoike aku i kona Haku ka Moi Mahomeda ana nae i hooholo iho ai e haawi mua aku i ka lohe i ka makuakane o ka wahine opio, ka lunakanawai Mahomeda ka Naita Beni Hame i kona wa e hoea mai ai. 

  Ua hoopaa pu iho oia i kona manao e hopupio no i ka naita ame lakou no apau, a imua aku o ke aloalii e hooponopono ai i na mea apau.  A i na aloha hoi no laua iho aia ka wahine opio ke pili loa la i kona puuhonua a me ka olu no hoi o kona noonoo no ka mea ua maopopo loa iaia aole he wahi pili i koe o na hoolala ana no kona lilo i wahine na ka moi oiai he mea oia i mareia ana hoi i haaheo ai iloko o kona noonoo i kona lilo ana i hookahi me ka mea ilaila kona puuwai, a pii mai la ka wiwoole iloko ona no ke ku aku i na poino apau e hoea mai ana me ka nana ole ae heaha la ia a maihea mai la a nawai la.

  “Mai hopohopo e kuu wahine,” wahi a ka naita opio i kahea aku ai ma ia olelo no ka wa mua loa mahope iho o ko laua hoohuiia ana, “aka he loihi ke ala a e hoohakalia ole kakou e pono ai.”

  “Aole o’u hopohopo, aka ua nui kuu olioli no ko kaua hookahi ana a kaua like no e alo ai i na poino apau e hoea mai ana.”

  “E mau aku no kou hauoli, oi loa aku ka maha ke hiki aku i Leona.” alaila huli ae la oia a pane aku la ia Pidiro iaia i hoea mai ai me na lio o lakou oiai ua hoihoiia aku lakou iloko o ka halelio o ka hokele:

  “E eleu mai a aohe he manawa i koe no kakou e hoohakalia ai ma ko kakou huakai.”

  Alaila me ka hoolohe o ka ukali ame ka ike pu ana iho no Pidiro o ko lakou kaawale koke aku mai ia ahi aku oia ka mamao iki o ka poino maluna o lakou a mahope iho o ka hookuene pono ana o Zira iluna o kona lio ua hoomaka aku la lakou e nee no ke koena o ka huakai.

  “Ho!” i hooho leo nui ae ai ka elele oiai oia e ku ana iwaho o ka hokele, iaia i kau ae ai iluna o kona lio a holo ke’ake’a ae la i ka naita.  “Mai ka inoa o ka moi o Garanda e ala mai na mea apau a e kokua mai ia’u no ka hopu ana i keia poe.  E ala!  E ala!”

  “E hookaawale koke ae,” wahi a ka naita me ka leo ikaika, “a i ole e lilo no kou ola.”

  “E ala, e ala,” i kahea nui ae ai ka elele me ka wiliwili ana ae i kana pahikaua iloko o ke konane o ka mahina, akia ma ka aoao o ka naita opio aole oia i hoohakalia, no ka mea, ua hemo koke ae la kana pahikaha mai kona wahi ae a anapu ana iloko o ka malamalama o ka mahina.

  “E hoomanao e ka elele, “ wahi a Kale i pane aku ai, “ke ku pale nei au no’u iho ame ko’u ohana, a i mea e hooko ai, aole a’u mea aa ole a o ka make ka pahuhopu.”

  “Aole i liuliu ua piha koke ae ke kahua i na kanaka me na aahu like ole a mai ka hiamoe mai ka hapanui, a i ka hoomaopopo ana i na mea apau ua hooho ae la kekahi poe o ka naita ia i lilo ai ka lanakila o ka la hakoko poina ole.

  “Ma ka inoa o Ala,” i hooho ae ai kekahi poe e kuku aku ana, “o ka naita kela i lilo ai ka lanakila mai ka lunakanawai Beni Hame mai.”

  A mamuli o keia hoouluku nui ana o ka elele ame ko Kale ike iho aole he manawa aku i koe nolaila ua hahau aku la oia i kana pahikaua a waiho ana ka elele i ka honua me ka maopopo ole ina paha na make aole paha, a me ia ano ua hoomaka aku la ko lakou nee ana imua.

  Ua holo aku lakou me kamama e hiki ana i ko lakou poe ke holo – o na aloha no mamua a o ka ukali o ka naita no mahope no ka makaala i ko hope mai poe oiai aia no ia lakou na hoomanao i hoikeia mai e ka elele, aia ka lunakanawai ame kona poe koa ma ke ala.

  Oiai ua maha pono ko lakou poe lio ua ikaika maoli ia holo ana a aole i liuliu ua ike koke iho la ka wahine opio ua mamao loa lakou mai ka hokele aku mahope iho o ka hamau ana a hala wale kekahi mau hora, a i ka hala ana o kekahi mau wahi malaelae o ka aina ua kanahaiki mai no hoi ka lakou holo ana oia hoi ua hooholo iki iho la ka naita olai ua ike iho oia i ke ko-hako-ha mai o kapuai wawae lio mahope mai me ka puahio nui.  A i kona huli ana ae i hope ua hoomaopopo iho la oia o kona ukali no ia.

  “E holo! e holo!” i kahea leo nui mai ai o Pidiro iaia i kaalo ae ai ma ka aoao o ka naita.  “Aia he poe lio kanaka mahope o kakou.”

  “He enemi anei?” wahi a Kale.

  “Me he la he enemi.  Ua lohe aku nei wau i ke po-hapo-ha mai o na kapuai wawae lio a me he la aia ke hookolo mai nei mahope o kakou.”

  “O, e holo kakou,” wahi a Zira i pane ae ai me ka pii ana ae o ka maka’u iloko ona.  “Ua hiki ia’u ke holo e like me ka mama o ko’u lio ke holo.”

  “Ina pela e hooko aku,” wahi hou a Kale a hoopili ae la i kona mau ke pa ma ka aoao o kona lio.

  A hoomaka aku la no hoi kona lio e holo a ukali mai la no hoika lio Arabia mahope o kona.  I kela ame keia manawa aia lakou ke hookokoke la i ka pouliuli o mau pono o lakou a lana mai la ka manao e mamao loa ana no lakou.  O kekahi meaa Kale o Leona i hoomaopopo ai ma keia kuu pau i ka holo o ka lio oia ka pili mau o ka Arabia mahope o kona a ne pii liilii mau ana a hiki i ke kaulike wale ana me kona, kekahi kumu o koina hoomaopopo ana iho i ke aho loa o ka lio Arabia.  A na keia mea no hoi i hooikiiki iki iho i kona noonoo no ka mea aia ka hoomaopopo iaia no na lio o ka poe e uhai mai nei mahope o lakou – he poe lio mama ko lakou e like me ke ano mau o na lio Arabia.

  Ma keia manawa aia ka mahina ke pa konane la a ike moakaka ia aku la o mua a no kekahi manawa ua ano kanalua iho no o Kale e like hoi me kana i hoohaili mua ai i ka wahine opio o ka mahina ole ka maikai loa no lakou.

  “E holo! E holo!” i hooho hou mai ai o Pidiro.  “AIa lakou ke ano pili kokoke mai nei.”

  Aia no na lio ke hoomau nei a hala wale kekahi manawa ua hoomaopopo iho la o Kale aia lakou ke hookokoke la i ka ululaau, a aole no i liuliu loa ua komo aku la lakou iloko olaila a puka aku la no hoi ma kahi aoao i ka hala ana o kekahi mau manawa.  Ua ulu ae no ka manao i ka naita opio no ka pee ana a e hookuu aku i ka poe uhaiaholo mamua.

  “Eia ke hookokoke loa mai nei,” i kahea hou mai ai o Pidiro.

  “Aka e hiki ana kakou i ka piina o Elako mamua o ko kakou loaa ana mai ia lakou,” i pane hou ae ai o Pidiro mahope iho o ka hamau iki ana.

  “E papahiia mai ia pomaikai me kakou,” wahi a ka naita i leo nui ae ai.  “E kuu Zira, mai hopohopo oe, aia no he manaolana o ka pakele ma ko kakou aoao.”

  Aole he pane leo mai o ka wahine opio aka me kona mau lima ua paa hoomalo mai no oia i ke kaulawaha o kona lio a hookuu aku la ia ka holo o kona lio.  Aia oia ke noho la iluna o kona lio me ke kia pohaku la me ka hoi hou ana mai o ka wiwo-ole me ia no na poino o mua koe nae na hoomanao o kela o hope e pii mau mai ana.

  “Ua puka mai la lakou mai ka ululaau mai,” wahi a Pidiro.

(Aole i pau.)

 

RUSIA AME IAPANA

MA KE KAHUA ENAENA O KE KAUA

Kakauia e Bernard H. Kelekolio.

KUKALA IAPANA I KE KAUA – HOOUNA OIA I KANA MAU KEIKI WIWO OLE MALUNA O KE KAHUA KAUA – ULUPAIA NA AUMOKUKAUA O RUSIA MA KE AWA O POTOATA.

  E like hoi me ka mea i hoike mua ia ma na helu i kaahope ae nei, ua ulupaia aku na koa wiwo ole o Rusia e na keiki puuwai hao kila o Nippon ma ke kaua aina mua loa i malama ia mawaena o na pualikoa a elua, kokoe ana hoi i ka muliwai Ialu, he muliwai e kaupalena ana i ka aina o Korea ame ka aina nui palahalaha o Manekekuria, he mea oiaio pela no o Generala Kuroki i hahai aku ai mahope o ka meheu o na koa maka’u wale o Rusia.  Ua kaalana apuni ke ao holookoa nei i ka wiwo ole o na pualikoa o ke aupuni nui o Rusia, aka ma keia kaua aina mua loa i malamala ua hoike aku o Iapana i ke ao nei aole pela ka oiaio.  E hoomaopopoia o keia muliwai ma ka inoa o Ialu he muliwai nui no ia, a i mea e a’e aku ai ma kekahi aoao o keia muliwai, he mea maikai i na kanaka apau ka au ana aku oiai ka hohonu o keia muliwai i ka manawa maloo aia no ia ma ka opu.

  O ka kaua hoao ana, e kamakamaka heluhelu e au ma kela kapa o keia muliwai i ka manawa e holopapa ana ka maluhia maluna o ka aina, aohe hopohopo ana olaila, aka, o ka hoao ana aku e au aku ma kela kapa o keia muliwai kaulana, ma na helena kaukani puulikoa o ke aupuni nui o Rusia e hailuku mai ana i na poka nui ame na poka iki, elike hoi me ka pakana e helelei ana ma o a maanei, ea, he pupule paha ia mau heluna kaaaka a mau kaukani no paha ka hoao ana aku e onou poo imua o na huaalu aloha ole o ka make.

  Aole alanui hou ae e hiki ai ke hele kekahi mau heluna kanaka a hoea ma kekahi kapa o keia muliwai a peneiia wale no, a nolaila e hoomaopopo mai ai kana e ka makamaka heluhelu o ka aa ana aku o na likiouna kana o Nippon e ouou poo imua o keia mau lapalapa ahi me ka nana ole ae i na kanaka e haulehia ana malalo o ka huakepau o ka make, he hana pookela loa ia ma Iapana i hana mua ai a i hana oleia aku mamua o kekahi o na mana nui.

  He mea oiaio na kii aku o General Kuroki i na paalikoa Rusia imua o ke alo, oiai kana mau keiki punahele i kela manawa aia iloko o ka muliwai kahi i au ai me ka nana ole ae hoi i na poka nui ame na poka iki e helelei makawalu ana a me ke kulana wiwo ole na uhupaia aku na koa
Rusia a mama i ka holo, he mau pualikoa apuni ke ao nei i ka wiwo o na wiwo ole.  Aka i ke keiki hao kila o ka aina uuku o Nippon na hoohilahilaia aku keia mau koa kaulana o ke aupuni nui o Rusia, a mamuli no hoi o keia mau kumu ua hoopiiia ae ka wela o ka hea huluhulu.

  Mahope iho o ka hoopuehu liilii ia ana o na paalikoa o Rusia ma keia kaua aina i malama ia, ua pau aku lakou i ka holo no ke kulanakauhale o Wiku.  O ke generala kaulan Kuroki ka elemakule poohina o ko Iapana mau likiona kana, aole no oia i hoolohilohi iho, aka mahope o ka haawi ana aku i kekahi manawa i kona mau pualikoa e hooluolu, ua haalele iho oia i kekahi mau heluna tausani koa e kiai i ka maluhia o ka kahua a lakou i lawepio ai me na mea kana no hoi a na poe koa Rusia i haalele ai, a kamoe aku la kona alahele no mua no ka halawai hou ana aku me na koa Rusia.

  I kona hoea ana aku a kokoke no hoi ma ke kulanakauhale o Wiku ua hoouna mua aku la Oia i kona mau koa kiu e hanu hele ma o a maanei i na he mau koa Rusia kekahi iloko o ke kulanakauhale aka, o ka mea apiki, ua wehe mua ia aku la no nae ke pulu.  Ae, ua komo haaheo hou aku la ke keiki kaeaea Kuroki iloko o ke kulanakauhale nani o Wiku, a o ka hae kahapea o Rusia ua hukiia iho la ilalo, a ma kona makalua, ua welo ae la ka hae poepoe ulaula o ka aina o Nippon, oiai o Generala Kuroki i kela manawa e ku ana me kona kulana hiehie imua o na makaainana o ia kulanakauhale, a mamuli o kona piha oluolu me kona lokomaikai ua hoohanohanoia aku oia me ka inoa, “Ka hoopakele o Wiku.”

  Ma keia kulanakauhale ua kuu iho la ka luhi o ko Iapana mau pualikoa, oiai ua na’i ia mai na mauna ame na kualono me ka nana ole ia ae ka nui anu e holopapa ana maluna o ka aina i kela manawa o ke kau, ka lau o na laau aole loa ia i ike ia, oiai ke anu aia no ia malalo o na degere he umi a umi-kumamalua i kekahi manawa.

  Oiai o Generala Kuroko e na’i hele ana iloko o na mauna hu’ihu’i ame na kualono kuahiwi o ia aina nui palahalaha, aia na pualikoa kaulana o rusia ke noke la i ka holo i o a ianei, oiai aole i hiki ia lakou kje hoomanawanui aku i ka wela o na poka a na pualikoa o Iapana.  E like me ka lanakila e hahai mau ana me keia keiki kaulan o Iapana, he mea oiaio no kekahi mea e hooikaika ai i ke kino o ke kanaka mahope o kekahi komohia ana iloko o ke kahuakaua.

  E like no me ka’u i hoike mua ae nei i na helu mamua, he lahui keia i hookaeia ma na ano apuau aka, ea, kupaianaha o na kupaianaha, o keia lahui ka i hookaeia oia ana ka ka lahui nana eulupa i keia lahui i kau nui ia ka weli e na mana nui o keia ao.  Nolaila ke maopopo mai la no ia kaua e ka makamaka heluhelu o keia wahi nanea pokole ua hoike aku la o Iapana i ke ao holookoa nei ua hiki no ka iaia ke paio me keia lahui i kaulana apuni ke no @ wale o keia aka ua ulupaia aku kona mau mana kaua @ na kai uli o Poto Ata ame na kai hanupanupa o ke Ka @ ame na kai kupikipiki@ o Kilimapo.

  Iloko o ko kulanakauhale o Wiku ua maiama @ o ka aina o Nippon, a malalo no hoi o Generala Kuroko @ hoolaulea nui mawaena o na makaainana @ na likiena pualikoa kaua o ka aina o Nippon, a o @ nana ia aku e na makeainana @ ke ano he la kula@ na makaainana.

  O na poe koa @ keia ke nana aku @ he luai no hoi paha keia e ka makamaka heluhelu @ ana i na kuahiwi ame na kualono o keia @ poka kila a ka aina o Nippon a hiki i ka la a lakou i @ me na pua likoa o Rusia @ haawi aka la @ i na huaale awaawa o ka make @ lakou @ ala hoi ole mai he @ o ka @ ilaila hoi e @ i ka ehaeha ame ka pilikia o keia ela honua ana.  Ua hoopaiwa mai ia aku ke kulanakauhale o Tokio o ka manawa i @ aku ai ka mea hou aia ka hae ulaula o lapaua ke wele la maluna o ke kulanakauhale o Wiku, a ua manao ka ahakukakuka o ka Emepera @ mea haku wale no kula, aka, i keia la hookahi no aia @ mai la ka lopo e h@ ana i ka mea hou, ke @ o Nippon maiuna o ke kulanakauhale o Wiku.

  E haalele kaua ia Generala Kuroki ame k@ hoomaha ana ma ke kulanakauhale nona ka @ maluna a e luuli ae kana a nana i ke ano ame ke kulanakauhale o Rusia e hoolulu ana mawaho o ke awa i kela kakahiaka @ poina ole, Feberuari la 18, a ma ka heluhelu ana i @ he hoike na kekahi @ i @ i keia mau @ kupua a ke keiki @ o Iapana.  Adimarala Toga, @ luina ana no kekahi mokukalepa e moku ana @ o Poto Ata i kela kakahiaka hookahi no, a penei kaua @ he mau hoike e hoopaila ana i ka eehia @ hoike no hoi i ku aku i ka menemene ame ka @.

  “E moe ana au maluna o k@ wahi @ maluna no o ko makou moku nona hei ka inoa o @ mawaena o ka nuku o Poto Ata ame na @ Rusia, pili kokoke hoi i na aumokukaua.  O kekahi o na moku@ e hoohana ana no me kana mau lamalama @ ana i ka moana mai o a o.  Ma ke ano hoo@ mokukaua topido e holoke ana imua o na @ ano he mau kiai e kiai ana i ka maluhia @ pale aku hoi i na enemi e hoao mai ana e hoopoino @ hapanui o na mokukaua topido e moku ana no lakou i ka la @ o ke aumoe iloko o ke awa maoli.

  He po hu’ihu’i ia a o na hoku o ka lani e hoike ana lakou i kolakou nani piha, a na hoike pu mai no hoi kekahi o na ahi o kekahi o na aumokukaua Rusia, na loaa ia lakou ka manaolaua ana, e hoea mai ana na mokukaua Iapana ilaila iloko o eha a i ole ia elima la.

  O ka haleipukukui mawaho o ka nuku o ke awa i kela kakahiaka nui puanuanu e hoike ana no oia i kona nani piha e o ana hoi ka ikaika a o kona mau kukui pio ole maluna o ia mau kai hanupunupa.

  I ke kani ana o ka hora ewale o kela ahiahi aia h@ like mai la na leo himeni hoalohaloha o na luina kaua o na mokukaua Rusia e ku ana mawaho o ke awa, he mau leo himeni e hoonani ana i ka lokomaikai o ke Akua, e kalokalo ana i na Lani Kiekie e kiai ia lakou a e kupale aku no hoi i na enemi e hoao mai ana e hoopoino ia lakou.  O keia mau leo himeni a pule ahiahi no hoi ua wawa aku la maluna o na ale ahiu o ia kai aloha o Poto Ata.

  He maikai ke aouli, aka o ka huihui i holopapa ana no ia i ka la manawa maluna o makou apau.  Mahope iho o keia ua maluhia iho la na mea apau.  Ua hoi aku la au maluna o ko’u wahi @ me ka manaolana hoi e hoolei aku i ko’u poo no ka uluna a hool@ ia po puanuanu oiai ua kokoke aku no e kani ka hapalua o ka hora umikumamakahi, aia hoi ua lohe aku la au he ekolu mau @ pahupah malalo mai o ke kai, e hoohewahewa ole ae ai ke kanaka ke olelo he pahpahu topido a i ole ia he mau leio puku@  Ma ia o ke kai, a no ka mea i ko’u lohe ana i ka pahupahu o keia mea aia hoi na nakahaalulu pu ia ko makou moku e like me kekahi o na ola’i ikaika.

  He mau kekona mahope iho o ko’u lohe ana i keia mau leo pahupahu na lohe moakaka loa hou aku la au i ke kani mai o na leo pukuniahi kani alapine me ka hikiwawe loa.  O na kukui awila maluna o na mokukaua apau o Rusia e hoolei ana i keia hora o ke aumoe i ko lakou ikaika ike ma o a maanei o ke kai o Poto Ata.  Ua ala loa ae la au i keia manawa, kuwai ae la i kolu wahi maka a kiai makaala aku la i na hana hookalakupua i lomaikai kela hora o ke aumoe.

  Mamua o ke kani ana o ka hora ekolu a ina aole au e kuhihewa, ua kokoke e kani ka hora ekahi i kela manawa, na ike aku la @ i mama o ka papa-ekahi i ke kaalo ana iho ma ka aoao o ko makou moku e hookomo ana iloko e ke awa.

  O keia mau mokukaua elua ame keia mokukaua holomama aole lakou i komo loa aku iloko o ke awa aia hoi ua ili iho lakou mamuli o ka puha i loaa aku ia lakou mai na topido mai a ke mau nei no ko lakou paa malaila a hoea i keia la.

(Aole i pau.)

 

ADIMARALE TOGO, KO IAPANA KAE’AE’A O NA ALE AHIU O KA MOANA.

BARONA ROSENA KO RUSIA KUHINA MA IAPANA.

KEKAHI MAU KII A NA KAHAKII KEPANI I KAHA AI NO KEKAHI MAU KANAKA  I KOMO MA KEIA KAUA MAWAENA O RUSIA AME IAPANA.