Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 10, 10 March 1905 — Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao. [ARTICLE]

Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao.

(Kakauia e Simeon E. Nawaa.)

MOKUNA I. (KE KAU POO MUA.) KE ALAULA 0 KE KENEKUKIA UMI-KUMAMAIWA.—NA LA AIWAIU O NA MOKUAINA. Ua kolio hon ia 110 o Kofesona i Peresideua, a o keia hoi kona kau elua o ka noho ana mai ia kulana hanohano; eia nao aole i koho liou ia o Aarona Ba 110 ke kulana Hope-Peresidena. He kanaka huhu .hikiwawe, a liana lioi i na hana imiloaa ponoole keia, a ua hilinai ole ia oia e ka poe maikai o ka aina. I kona manawa ma ke kulana Hōpe-Peiesideiia, ua ]»epeliiia o Hamilitona ma ka hakaka kipu. Ia manawa aole lie hookaeia ka hakaka kipu ana e like me keia au e liele nei; a ua lioomau 110 o Ba i ka paa ana i kona kulana a liiki i ka pau aua o kona manawa, a o keia liana pepehi kanaka ana i hana ai, oia 110 kekahi mea ona i hoowaliawa.haia ai, a i ka pau ana o kona manawa ua liaalele iho la oia i ka huli Atelanika a hele aku e huli poniaikai ma ke Komohaua. Oiai o Louisiana he iliaina ia o na Mokuaina Huiia, aia no na aina nui akea e hoopuni ana iaia ke waiho la me ka lihililii ole mai iloko o ke apo a Wasinetona i hana ai, a aia lioi ilaila na mea nana e ilioala mau ana 'i ka iiui o ke kanaka i like me Aarona Ba, a ilaila oia i hele aku ai e nolio. Ua hoululu ae oia i kekahi lieluna kanaka o ke kulana hiliiu, a mahope o kona kona lioomakaiikau ana no elua makahiki a iho ae la 110 Mikikipi. Aole he mea i i|ve maoli i kona manao ma koia, eia nae ua koho wale ia aku 110 i liele ae oia me ka manao e kaili ae i na aina o na I'aniolo ma Mekiko, hoolilo ae iaia ame kdna inau lioa i poe mana nui malaila, e like me ka Ivote i hana ai manuia alyi. Ua ike ! aku na Mokuaina Nui he liana lioohaunaele kana e ku-e ai ia Sepania. a aia hoi na Mokuaina Huiia ia manawa ke nolio kuikahi la me Sepania, nolaila ua kauolia aku ka Peresidena iaia e hoopau i kana papaliana,'a lolie hoi o Peresideua Kefesona/uā kualiaua koke ae la oia e hoahewa ana ia Aai'aha Ba ame kana mau hana. He hpokalii iioko o keia Aarona Ba i liouluulu ai i kumakaia iaia ma kona lioike a.na i ka'Aai'ona Ba papahana. Ua puali keia papahana ma Nateh'eza v a hopuia o Aarona Ba. Ua hookolokoloia oia 110 ke kipi, eia nae aole oia i hoopa'iia, mamuli o ka hemahema o ke ano o kona hookolokoloia ana. I keia manawa 110 lioi ua maluiaihiLi loa mai la na hana powa | ma Aferika Akau a hiki ole ke hoomaluia, a ia manawa i hooholo I iho ai na Mokuaina lluiia e hoopau i na lauh& ana me na Mana Naau])o o Aferika. Ua lioounaia aku o Kapenā Beinabiliki i ka 1800 maluna o ka mokukaua "Keoki no ka ike aua atu i ka Moi o Aligiera, a ua ihanaino ia mai oia e ia moi. Mahope o ko Beinal)iliki hooko ana i kāna hana i hoounaia ai me ka maikai a iaia i hoomakaukau ai e haalele iho ia wahi, ua kauolia ae la l)ei ia Beinabiliki e lāwe aku i ko Alegiera Au|eTiasO(la imua o ka aha 0 ke Suletana ma Konokanakinopela. Ua hholeia aku keia kauoliia, a tla pane mai ke kiaaina: "Ua kipa mai oe io'u nei a hoohanohano mai ia'u, a ma ia ano ua liJo nt4īi oe i kauwakuapaa na'u, a ma ia ano ua loaa ia'u ke kuleana e kauoha aku ai ia oe e hana aku i ka'u 1 manao ai ua pono. ,J Ma ano ua biki ole ia Beinabiliki ke puka aku iw r aho o ke awa, |liai aia na pukuniahi o na papu ke kaulono pono la maluna o kona liaoku, a no ia mea ua ae aku oia i ke kauolia. Ua lawe a'ku no ke Kiwi Oula. Malaila i haawiia mai ai he e kaupale anā iaia niai na hauaino a na alii o ka Naaupo, 'a uaHUoike aku oia ia mea me kona ikeia ana mai. I kona hiki hou aaa. 1 Alegiera ua kauoha hou ia oia e ka Dei e holo hou no no leekahi hana liou, a ua lioole paakiki aku oia. l'a hiihu ilio la keia kanaka Aferika, kauoha aku la i kona poe e ia Beinabiliki, a oia no hoi ko iauei manawa i wehe ae ai i ka palapala, a oia no lioi ka nianawa i kualiaua ai ka Dei i kuahaua ai he hoalolia ke kanaka ana i kapa mua aku ai lie kauwakuapaa nana. Ua lilo koke ilio la o Beinabiliki i kuhikuhi puuone, koi aku la oia e hookuuia ke Kanikela Farani ame kanalima a i ole kanaono poe kanaka Farani i hooj>aapioia ai, a ua laweia aku lakou maluna o ka mokukaua "Wasiuetona me ka lanakila." v Maliope mai o keia ua kakau ae la oia i ke Kakauolelo o ka oihana kaua moana, penei: "Ke manaolana nei wau aole loa wau e lioouna hou ia aku e lawe aku i ka lioohanohano a ko'u aupuni no Alegiera aia wale no a loaa mai ia'u ka mana e waiho aku ia mea me ka mana o ka kakou mau pukuniahi." I ke kau makalii o 1801,* ua kauoha aku o Peresidena Kefe--1 sona ia Komodoa Dale e holo aku ine kekahi aumokukaua no ka holoholo ana rtia na.aekai o Aferika Akau. Ma ka la inua o lulai ua liiki aku la 0 I)ale i Kipalaleka, a ilaila oia i ike niua loa ai ua kukala kaua ae o Tipoli e'ku-4» ana i na Mokuaina Huiia, a aia kona poe powa wale ke au la i ka moana e huli ana i na inoku e holo ana a lilo iho la ia li£ rtiea lioopilikia i ka pono o ka leliulehu. I kekahi makahiki ae ua hoounaia aku he aumokukaua nui no na kai o Afcrika malalo o ke alakai ana i Komodoa Morisa. Ua hoomakaia ke paniku ana i ke awa o Tipoi i ka malama o Mei, a aole i loihi maliope iho ua halawai iho la ka niokukaua "Kekai>eka" me kekahi auna moku o na powa a malamaia ilio la kekalii paio* ikaika. Mahope iho, i 1803, ua, oili aku la ko Amei'ika aumokukau'a holookoa raa na aekai o na Mana Aupuni Naaupo a malamaia iho la ka maluliia o ko Amei-ika kalepa waiwai ana no kekahi nianawa. Eia nae ua ike aku ke Aupuni Amerika aole i lawa ko Komodoa Morisa ikaika ma ia mau kai, nolaila i ka malama o Augate, 1803, ūa holo aku la o Komodoa Relbela maluna o ka mokukaua "Kumukanawai" me kekalii aumokukaua hou, a komo aku la ma ke Kaiwaenahonua. . Mahope o ka pau ana o kana hooponopono ana me ka Emepera o Moroko, nona hoi kekahi poe pakaha wale e au ana no ma ka moana, ua hiki ae la oia ma ke awa o Tipoli, a ilaila i loaa ae.ai kekahi ulia poino i kekalii o kona mau moku. I ka wa a Kapena Beinabiliki e nana ana d e huli pono ana i na -mea pili i ke awa o Tipoli, ua ili ilio la kona mokukaua, *Tiladelepia", a hopupioia iho la e ka poe Tipoli. iho la kona mau aliimoku i pio kaua, a o kona mau luina he mau kauwa. I ka wa i loaa aku ai keia lono ia Bebela, ma Malata, ua hoonohonohoia iho la kekalii papaliana no ka wawahi ana i ka eaokukaua "Piladelepia" mamua o ka hiki ana

i ka poe Tipoli ke hoolilo ae iaia i mokukaua no lakou. l a koho, kokf ia o Lukanela Dekatu me kanahiku-kumamaha poe koa wi\vo-j ole. i like aku me koua ano, a lioounaiu aku lakou maluna o ka moku pananai "Invepid" mai Sairakusa aku. Ua komo aku lakou iP i ke awa o Tipoli i ke ahiahi o ka la ekolu o Feberuari, 1804, nia ke ano moku poino, a ku iho la ma ka aoao o ka mokukaua "l>iladelepia. \ia o Dekatu ame kona mau hoa i kela manawa iloko oka opu o ka moku, a me ka liikiwawe no lioi, ua oili ae la lakou mailoko ae o ka moku, a lele aku la*iluna o ka mokukaua ' Piladelepia, a mahope o ka hakaka lima ana, ua pepehiia ilio la na Tipoli apau aku kekahi ika lumaiia iloko oke kai. Hoaia iho la ka moku Ike ahi'a mahuka aku la lakou e alakaiia ana e ka malamalama o ke ahi e a ana, a me ke kiaiia ana hoi e na pukuniahi o na mokukaua Aniei'ika e paapaaina ana, a e liiolo ana hoi na ]>oka mai na papu mai o ka aina ame na moku e ku ana iloko o ke awa, ma ko lakou inau aotio. Eia nae ua aloia e Dekuta ame kona mau hoa keia mau pilikia apau me ka loaa ole he wahi poino ma ko lakou aoao. Me ka makani maikai e pa ana ua hoi aku la lakou 110 Sau'akusa, a ilaila i oliaohaia mai ai lakou e ko lakou mau hoa. lloko mai o ka mahina o Augate ua kipoka aku la o Komoaoa Rebela me kona mau mokukaua i ke taona o Tipoli, na papu ame na inokukaua. Ma kekahi o keia mau kaua ana i hoike hou ae ai o 1 >ekuta i kona koa lua ole. Mahope mai ua komo aku la o Rebela ine kona mokukaua, "Kumnkanawui" iloko o ke awa, a ia manawa i huaiia aku ai na pnkuniahi nui e luai ana i na poka nui ilokl) o ke kulanakauh.ne, na kakela, na papu ame na kahua. hoomoana o iwakalua kumamalima koa aina ame na mokukaua. Ua panikuia aku na pukuniahi o Tipoli, lioopiholoia kekalii mokukaua, lioopoinoia kekahi mokukaua wawahiia na papu aiue na mokukaua papa ekahi, a i»uka aku la iwaho me ka poiuo ole o kekahi mea ma kona aoao. # . Ile kaua hou aku no kahi. Wahi a Mr. Lusma: Ma īa po he po ]Kiuli loa lioi —o ka mokukaua pananai 'lntrepid,' i hooliloia ae hoi i moku topido—nie hookalii lianei'i barela paiula iloko o kona opu, a lie huina nui hoi o na poka nui ame na poka iki, ame na apana hao liilii ano ole i hookauia maluna o lakou, ua komo aku la iloko o ke awa malalo o ke alakai ana a Kapena Soma, no ka puunaue ana akn i ka make weliweli iwaena ona moku oka enemi. Ua koloia aku keia moku e elua waapa, me na luina maka'u ole, i manaolana ia ai hoi o keia mau waapa na mea nana e halihali ola mai i na mea apau. Aia na puuwai.o na koa Amei'ika ona mokukaua ke hahai la mahope o keia poe e hele nei no ko lakou luakupapau i ka moku *Intrepid' i nalo aku ai. lioko oka imo ana aka maka, me he luai }>ele la, ua ikeia kekahi malamalama i ke po-lia ana ae iloko o ke awa a hohola ilio la ua malamalama la maluna o ke taona, na moku, na kahua hdomoana, na kakela, ame na puu, a i kela mauawa no hoi i hiolo makawalu ae ai na mea pahu, a ia ae la na pe'amoku, hoholo ae la ke ahi maluna o na kia moku, a mahope iho i meha pu īho ai, me he pa-ilina la kona anoanoi Ua kaliia aku me ka hiaai nun ia o ka lioea mai o na waapa o na koa i liele aku ai ma keia hana weliweli, eia nae i ka hohola ana mai o na kukuna malamalama o kekahi la ae, aole loa he walii hiohiona o na waapa, aole hoi he ola uhane i ikeia mahope mai. Ua moe aku lakou iloko oka opu oka moana me na tausani leliulehu a lakou i luku ai, a o ka lakou mau mea make i hana ai no ka luku ana i ko lakou mau enemi, ua kau iho no ia maluna o lakou. I keia la aia ke ku la ma ke alo komohana o ke kulanakauhale Kapitola o Wasinetona, he kia hoomanao no keia ]>oe me ko lakou mau inoa i palapalaia me na hua moakaka loa - No kekahi manawa inahope iho ua kuu iho la na liana haowale ma na aekai o Aferika. Ua hoounaia aku o Komodoa Samuela Rarona e lawe ae i ko Komodoa liebela makalua, a i ka 1805, i huli hoi mai ai oia a liookipaia aku oia me ka hanoliano e kona niau hoa lahui. I ka manawa e paniku ana o Barona ike awa o Tipoli, aia k<- lawelaweia la kekalii lioonee kaua aina ku-e ia o ke alakai ana a Wiliama Eatona, ko Amerika kanikela ma Tunisa. O ke alii e noho ana ina Tipoli, he alii uliaulia, i pepelii hoi i kona makuakane a lawe ae i ka mana iloko o kona poliolima mai kona kaikuaana, Hameta Kaiamali. O keia hooilinaalii ua holo aku oia no Aikupita. Mawaena ona ame Kanikela Eatona ua hanaia ae kekahi papahana no ka hoihoi ana ae iaia maluna o kona nohoalii, a ua hana aku hoi o Eatona malalo o na a'o ana a kona aupuni. Ua hele aku o Eatona no Aikupita, a i ka pule niua o Maraki i haalele aku ai oia ia Alekanederoria (Aole i pau.) n n ■