Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLV, Number 43, 26 October 1906 — KA HOONANEA O KA MANAWA. [ARTICLE]

KA HOONANEA O KA MANAWA.

WAIMANALO. Ua kakania hc wahi mooklo pokole no Waimanalo e J. W. Girxin. he haoie i ike nui ia iwaena o na kanaka Hawaii ma ka inoa o Kimo Kawina; a oia nei kekahi i kamaaina loa i ko kakou mau Moi o ka wa kahiko. Ma Lahaina. Maui ko īa nei wahi i noho mua ai ma ke ano malama haiekuai me Alee, a mailaila aku noho ma Wailuku. no ma makahiki he umi-kumamalua. O Kimo ka inoa i paanaau i na kanaka o Maui, o keia a me Be mea !a aole no e nele ka haupu ana ae o ka poe i ike nui īaia, me fca hoomanao ana i kana mau hana maikai. Ua kakau ia e ia keia wahi moolelo ma ka olelo haole, a no kekahi mau mea hoi ana i m&nao aī, he mea pono e ike maopopo ia mai ka mana hoololi o na hana a na 6ao!e no keia ahupuaa pela oia i makemake ai e hooaiai aku imtia o na kanaka Hawaii i keia moolelo. Me he mea la. aole he wahi e ae iloko o na mokupuni o keia tori i loaa aku i ka umii ana a ka haole, e like me ka Ahapuaa o Waimanalo. l'a hoano e maoli ia ae kona ano mua mai kinohi mai. i kona ano eku nei i keia manawa. Ma kela la Sahati aKU nei, ua ae aku la au i ke kono a kuu hoaloha kahiko ka Hon. John A. Cummins e hele pu aku me ia no ka makaikai ana ia aimanao. Ia maua i hoea aku ai ma ke kakai kualapa nana e maliele ana ia Kailua mai W aimanalo mai, a kiei aku la e nana i ka mahiko e waiho lahalaha mai ana. ua ninau aku la au i kuu hoahele. e hoike mai oia ia'u i kana mau mea i hoomanao ai no ua awawa la i kona mau la opio. Ua pane mai la kela ia'u. ua hoomanao oia, iloko o ka mahakihi 1847 kona makaikai mua ana i keia wahi me kona makuakane, ka mea &oi e komo pu ana me Kapena Meek ma ka oihana hanai pipi ma na aina kula e waiho kokoke mai ana. Ia manawa. me līe la, ke nana aku, ua piha pono oloko o ke awawa me ka u-lu. ka ohi'a. ke ktikui, ame ka niu. E waiho mai ana hoi na lo'i kalo, me na kuauna i hele a paa pono i ka la-i ame ka wauke; a e kuku ana na kauhale mauu ma na aina maloo, he hanen ka nui, a ma ieia mau wahi no hoi ka uala ame ke ko i kanu nui ia ai i mau mea koleua mai i ka noho ana. Mamuli o kona hoike moakaka ana mai i keia mau mea, ua manao au o Waimanalo kekahi wahi hol'omua ma ka noho ana. O ke kai no hoi e waiho kokoke mai ana, ua kaulana i ka nui o ka i'a, a ua lawa ka makapehu i'a ina manawa apau e makemake ai. Ona kula palahalaha t pili koke mai ana ame na kula one ahiehie, ua lawa loa lakou i mau aina hanai holoholona momona. lloko o kela manawa i hoea mai ai ka mahelehele ana i na aina. na waiho aku la na kanaka i ka lakou mau koi i inau aina kuleana, a loaa mai Ia na palapala hookuleana no lakou ,a e like no hoi me ka rtila mau, he mau wahi kuleana liilii wale no keia, i lawa kupono no lea malama wale ana no i ka ohana ia au kahiko, ina nae aole i nui loa ae ko lakou mau makemak'e. KE KOMOHEWA ANA O KA BIPI. Ua komohewa mai ka pipi iluna o na aina mahi o na kanaka, a ua lilo keia mau hana hoopilikia i mea e hele ai kekahi poe mea kuleana i Honolulu e huli ai i mau hana e pono ai ka noho ana, a kuai aku i ko lakou kuleana ,a i ole haalele waie aku. Ua hoolimalimaia aku ke Ahupuaa holookoa o W r aimanalo i ka liaole, a koe nae na pono kuleana o na kanaka, a ma ka hele wale ana o ka pipi iluna o ka aina holookoa, ua hookikina ia aku na kanaka e pa i ko lakou wahi, i ole ai e hoopilikiaia mai. Onalo i kalo i hana maiau ia i ke au e noho mana ana na 'lii maluna o na kanaka ame ka aina, ua hoohioloia, aona ko aki ka, la-i ame ka wauke, ua hooneoneoia. Na kuniu laau nunui oia mau la, ua pau i ka maloo mamuli o ka loaa ole i fco lakou mau aa ka ma-u kupono, a ua lilo maoli ke awawa i kula holoholona. Ma keia wahi i hanai nui ia ai he mau kaukani hipa, pipi ame ka Eo, a hiki i ka piha loa ana o ka aina ia lakou. a pau wale mai no kekahi poe holoholona ika make. Ua hoowahawaha mai ka makeke ia lakou, a ua pepehi wafcia aku no kekahi o lakou no ka hulu, ka ili a i mea ai no hoi. KA MAHIKO O WAIMANALO. Iloko o ka makaliiki 1877, ua hooholo ko Mr. Cummins manao, ua lawa ka wai e hoohana ai i wahi mahiko uuku, a hoomaka aku la oia e kanu i ke ko iluna 0 kekahi mau eka aina mai.na pulapula i lawe ia mai Olowalu, Maui mai Ua ikeia ka momona maoli oka lepo ma keia hoao ana i keia inau wahi eka uuku, a he kono okoa ana mai no hoi ia i kona makuakane e hoomahuaihua aku ike kanu ana. Ika wa i hookumuia mai ai o keia hana, a i Wa hoohana pono ia ana, ua ike ia ka pomaikai o kona mau ona. aka pehea nae na kupa oka aina ? Ua nalowale aku lakou, aua aneane e koe wahi kanaka ole. Iloko oke awawa. kahi he mau kaukani e noho ana ia au kahiko, i keia la he iwa-kaiua-kumamahiku wale no poe mana koho balota. " Pehea hoi ke ano o ka aina e like mo kona ano iloko o ka makahiki 1847? I keia manawa. he liooknhi maliiko nui e ku nei iloko o kr» nina, a he nuUi wahi lalani kumulaau kakaikahi. wale no koe ma kekahi mau kipohopoho e hoike mai ana he mau wnlii ia i noho is e na knnaka. a malaila hoi na kanaka i noho ai me ke ku-e mau ana aku i ke komohewa ana mai a na holoholona, ame ke ko. Ua hooh.ma mai ka haole i kana palau ma.na wahi apau e hiki ana iaia ke hoohana. a o na huina Hilii apau e hiki ana i ka wai ke hookaheia mai, ua pau mai la i ke. kailiia, a kanuiia aku la ike ko. Ua hoopihaia mai la ka makalua o na pipi na lakou e huki ana ka palau e ka lio hao a ka haole a ua lilo na palena nana e hookaawale ana i na kuleana i mea ole. Hookomo nui ia ma*la he mau haneri Pake i poe na lakou e noho ka aina ma kalii o na kanaka Hawaii i hoopuehuia. Ua pau mai la na aina kalo waiho wale ma na wahi kokoke i ke awawa o Kailua i ka hoolimalimaia ma ka uku haahaa loa, a liio ae la ua mau aina la i mau lo'i laiki. , KA AINA ALII. T JJ'7 Uoko oia au kahiko, he mea hauoli loa ia Kauikeaouli, Kamehameha 111, ka hoohala mau ana i kekahi manawa ona ma keia wahi. a pela pu no me na Alii apau mahope mai ona. Ua hoike mai o Mr. Cummins ma ka huakai makaikai hope loa a Kamehameha 111, ilalo o Waimanalo me ka maopopo mua oie iaia, ua hoouna aku la ka Moi i kona kanaka, e kalahea ana i ko na Koolau, e kii aku i mau laau no fce kukulu ana i hale. ame ka hoomakaukau ana i ahaaina nui; a iloko o na la elua. ua akoakoa mai la na laau ame na mauu pili no ka hoala ana i elua mau lanai nui. Moe kaoo oka poe huia i hele mai, mai na wahi iike ole o ka aina, a he ekolu la i malamaia ai o ka ahaaina me ka piha uhauha. e haa ana a e le'ale'a ana. Mahope koke iho o kona huli hoi ana mai no Honoiuiu nei, ua hoea mai la he ino nui weliweli maiuna o ka aina, e hooneoneo ana i na mea apan; a ua make aku kekahi heluna nui o na kanaka ame na holoholona i ka uwiia a he hookahi no hoi makahiki mahope mai ua make o Kamehameha 111. Mahope iho o kona make ana aku, aole no i nele ko Waimanalo kipa mau ia e na Alii a ua papahiia mai no lakou me na hookipa ohaoha ana a na makaainana ame ka maiama pu ia o ko lakem ihikapu. . * (Aole i pau.)