Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLV, Number 50, 14 December 1906 — ABE LINEKONA KE KEIKI KUAAINA AMERIKA KA PUUKALAHALA O NA KAUWAKUAPAA PAELE. [ARTICLE]

ABE LINEKONA KE KEIKI KUAAINA AMERIKA

KA PUUKALAHALA O NA KAUWAKUAPAA PAELE.

MOKU>'A XXIII. HE HA>*A WELIWELI. Ia manawa, piha loa iho la na kanaka oloko o ka faale i ka olioli. ame ka awa ana. a iah-a aku la hoi keia hana ana a Aberahama t ma ia wahi a puni. oiai hoi; o ka hihia mua no keia a Aberahama f Linekona i wehe ai .a hemo. waihoia mai imua o kona alo. A i ka hemo ana o ua keiki n»:*i. aiK> iho la oia i kona makuahine, me ka puliki ana iaia; a i aku la rne ka leo hauhau, u e kuu makuahine, e nana mai oe ia'u la. aole au i hewa." A no ka ha'uha'u loa o kona waha i ka hauolT paha. i ka uwe ana paha. nolaila hoi. aole hiki iaia ke olelo bou akn i kona wabi luaui makuahine. "Pomaikai ke ola na ke Akua," wahi a ka makuahine. '•>*inau aku la o 10. Limaikaika i na kanaka e haiamu ana iaia, "Ea, auhea iho n*'i hi o Linekona ?" A i kona ike ana aku iaia, e pili ana ma kekahi nimi, lele aku la oia a hopu i kona lima, aole nae i kamailio iki aku iaia. no ka piha loa o kona manao i ka eehia paha, no keia ola hou ana. I aku la o Linekona iaia. me ke kubikubi ana aku hoi o kona lima i ka la e kokoke iho ana e napoo, "e nana oe i ka la aole i napoo iho, a ua hemo e 110 oe." >*A KUMU O KE KAUA KIPI >'UI O 1861-1565. j Ina e hahai kakou i ka moolelo o Amerahama Linekona, alaiui, he mea pono hoi ke hoakakaia ke ano o kana hana nui. Oia hoi, o kona alakai ana i ko Amerika Huipuia poe, i ka wa o ke kaua Kipi Nui o 1861—1805. A he mea pono no hoi ke hoikeia aku na kumu o ia kaua nui ana, iloko o ia mau makahiki. A eia no ke kumu nui,. me ka oiaio, O ka Hookauw*a >*ika. 0 ka wehewehe ana, ame ka hoakaka ana aku hoi i ke ano o keia mea imua o ka poe e heluhelu, ana i keia Buke. oia no ka hana ma keia mokuna. >'olaila hoi; he; inea pono no ia kakou ke liookolo aku i ka inelieu o keia mea; o ka Ilookauwa Nika ana ma Amerika, mai ka mua loa mai. MOKU>*A XXIV. >'0 KA HOOKAUWA >'IKA AXA MAMUA AKU 0 KO AMEKIKA KUOKOA AXA. 0 ka hoomaka mua ia ana o keia liana, o ka hookauwa ana i na , Xika o Af»*rika, |vokoke i ke Kt'ueturia umi-kuuiamalima, ma ka aoao ilu'ina o Eum^m. 1 ka loaa ana o ka Aina puiii-ole o Amei'ika ia Kolona, i ka makahiki 1-102. ia manawa hoi, liele aku la na kanaka o Sepania malaila e imi gula ai. a hoomaka koke aku la lioi lakou e liookauwa i na: Inikini o ia aina, ine ka menemene ole. A ua Kolona no hoi i kaili wale aku i na Inikini elima lianeri, a lawe aku la ma Sepania, a kuai aku la ia lakou ma ia aina, i mau kauwa kuapaa, a he nui w*ale boi o keia niau luikiui i pau aku i ka make, no ko lakou hoolnhi ino ia. A mahope iho hoi. hoomaka iho la ua poe Sepania nei, e hao i na >"ika o Aferika, a lawe aku la ma Amerika, i mau paui hakahaka no na Inikiui i pau i ka make, a Kolona i lawe mai ai, i kahi no hoi ii ua poe Sepania nei e nolio ana. A iloko hoi o na Iveneturia a ekolu paha, mahope iho, lilo ilio la keia hana o ke Kalepa > T ika ana i oihana makemake nui loa ia o na kanaka, a lalia aku la no hoi na Nika kauwa kuapaa, ma Amei-ika Huipuia, ma luia Komohana, ma Mesiko a ma Amerika Hema no hoi. I ke Kouekuria 17: oia hoi ka makaliiki 1607 hele mua aku la kekahi poe o Reritania a noho ma Amei-ika Akau. ma kahi boi i kaj»aia i keia manawa o "Virginia. v Ia manawa, liookahi hanen makahiki li leeu aku ka laha ana o ka Hookauwa Xika, ma na wahi hoi 0 Amei'ika i nohoia o ko Sepania poe, a me ko Potugala poe. Holo aku no na moku o Sepania. o Beritania, Potugala ame Holani no hoi ma Aferika. e hao wale ai i na Xika ui,.a lawe aku hoi ma Amerika ina nn wahi hoi apau i nohoia e ko Europa poe. O kekalii poe o Ueritania i liele aku a noho ma Viriginia; ua ike niaopopo ia, he poe lapuwale loa lakou —he poe aia uihauha wale —aie —a lie ]>oe molowa no lioi. Xo ko lakou ano kuewa wale 1 haalele aku ai lakou i ko lakou aina makua, ia Beritania, a hele mai la hoi, a noho ma Amei'ika, me ka manao, e waiwai koke ana lakou ma ia aina, me kalii hooikaika uuku wale no. O ka lakou mea i kanu nui ai, oia uo ka bata, he wahi hana kupono no ia, na ka poe molowa, nolaila hoi, kuai mai no lakou i na lawe mua ia aku malaila, a o ka hooiuaka mua ana mai no hoi ia o ka Hookauwa Xika ma ia aina, i kapaia mai i keia manawa, o "Ameiika Huipuia." Olelo mai la ka Loio Kuhina o Beritania, ia manawa, "he mea pono no ka hookauwa wale iina i na Xika. no ka mea hoi, he poe pcgana wale no lakou. (Kupaianaha no hoi ka naauao o keia kanaka la. ka mea i hooliloia i Kuhina no Beritania. O ka mea ka ia e hookauwa wale ia ai kekahi Lahuikanaka, o ko lakou pegn-

na." I ka laha nui ana aku o na kanaka ma ka aono Akau. ma kahi hui i kapaia i keia manawa. " Na Moku Hikma am»* na Moku Waena." Aoie i hoowahawaha lakou i ka Hoi>kauwa Xika ia ma- ; nawa. I ko lakou ikt ana aku ika lokoino. ame ka menemene ole ' mao!i o na Inikini o ia wa. nolaila boi manao iho la lakou. be mau i keiki na ke l)iaboio. na kanaka hihlu a pau loa. a ua pili no hoi keia \ [ manao ana o lakou. ina Xika pu kekahi. Manao iho la iakou o kaj | poe i hahai aku ma ia mau hana. a i noho ku-e hoi i na Kanawai o j ke Akua: he pono no ke lukuia lakou, a i ole hoi ia e like pu me ka j ka poe lseraela i hana aku ai, i na kanaka o Kanaana. A o kahi hoi a ka poe Puritano i noho ai. he aina pono ole ia no na mea kauwa he lehulehu; no ka mea, he aina anu. be aa ka lepo. aua nui boi na puu ame na mauna. Oka pomaikai nui oke kanaka maiaila. oia no ka malama ana i hookahi wahi kauwa kuapaa; a o ka malama ana hoi i na kauwa he nui, he mea makehewa wale no ia. a he mea no hoi e poho ai ka Haku nana ke kauwa, no ka mea, ina i hni ole ka noonoo ame ka naauao hoi. me kana mau hana. alaiia. me ka mahunehuue wale no e loaa mai ai ke ola o ke kanaka mai ia lakou mai; aka hoi, o ka aoao Hema o Amerika Huipuia. be ano e loa. a lie mehana no hoi ko laila noho ana. momona ka aina, palahalaha no hoi, nolaila, ma ka nui o ua paahana, e walwai ai ko laiia poe. Aia ma Karolina Hema, ia manawa. ame na mokupuni liiiii hoi, kokoke ma kona mau kapa kahakai, kahi i ulu maikai ai ka pulupulu Si Ailani, a he mea hiki ole hoi i na Xika. ke mahuka wale aku i ka nahelehele, a e halawai p;i paha me na Xika o kekahi kanaka e aku, nolaila, i ulu nui mai ai keia hewa inalaila, o ka hookauwa wale ana i na Xika Aferika. O ka Mokuaina o CSeorgia, ua kukuln mua ia oia me na Ka nawai e ku-e ana i keia hana, oka Hookauwa Xika. O kona Kiaaina mua i hoonahoia, oia no o Mr. Oglethorpe,-kona inoa, ka mea I nana i lawe mua aku i na kanaka a kukulu ilio la i Panalaau no ! Beritania malaila, papa aku la oia ma kona mau Kanawai i ka Hookauwa Xika, ame ka inu rama an hoi. Ai ka pau ana-ae boi o kona noho Kiaaina ana, a hoi aku la i Beritania, waiho wale ia iho la kona mau Kanawai, aohe malaniaia e na kanaka; a nolaila hoi nana aku la na kanaka o ua Mokuaina nei o Georgia, a ike i ke kuonoono ' aine ka waiwai maoli o ko lakou mau hoa, ma Karolina Hema, oial hoi, he noho wale iho no ka lakou aohe «hana aku, a na na Xika i ; hookauwa kuapaa ia e lakou e lawelawe mai i na mea e pono ai ko ; lakou noho ana, a e hana mai hoi i na mea maikai a ko lakou mau naau palaualelo i makemake ai. A ike aku la ko Georgia poe kanaka i ka pomaikai nui o na kanaka ma Karolina Hema, i ka lakou mau Kauwa Kuapaa, nolaila hoi. haalele aku la lakou ia mau Kanawai i hookauia no keia hana, e Mr. Oglethorpe. a laha nui loa aku la ka Hookauwa kuapaa ana i na Xika ma ia Mokuaiua, e like pu me ia ma Karolina Hema, MOKUXA XXV. ;XO KA HOOKAUWA AXA I XA XIKA. I KUOKOA AI O AMEKIKA. He īuea pono no paha e lioakaka pokole aku i na kumu o ia Kuokoa ana o keia Aununi Xui o ka Honua. mailokō mai o na ma- • maka hookanmaha wale. a kekahi aupiiiii e ae. | Me ke kaua no i loaa mai ai keia Kuokoa ana, aole nae ia be kaua i hoouka wikiwiki ia. iloko o ka mauawa aka hoi; no na inakaliiki i liala ae he nmi-kumamakahi maniua ilio o ka hoouka ana i keia kaua; ua hoohalahala, a ua-noi piuej)ine aku hoi ko Amei'ika poe i ke Aupuni o Beritauia e hoemi ilio i na auhau nui i hookauia inai maluna iho o lakou, a.e ae ia mai hoi ko lakou mau Lunamakaainana e komo aku i ka Ahaolelo o Beritania, no ke knka pu ana i na Kanawai e nialu like ai. Ano ka mea boi, ua ike maopopo ia i ke knonoono iki ana o ko Amei'ika pōe, aia hoi, hookau mai la o Beritania i na auhau maluna ibo o lakou me he mau mamaka oolea la, ma ka hokua o ke kaikamahine, a kau mai la no hoi i na <lute nui ma na waiwai apau e koino ana ma ia aina, a hoonoho pu mai la no hoi i na Luna ame na Kiaaina. nana e hookaumaha ino wale aku ia lakou. Xo ia mea hoi, awahia maoli ka manao ame ka pilikia maoli ])u uo hoi ka noho ana o ko Amerika poe ia mau la. A i ka lohe ana o ko Amerika poe i keia mau liana hookauinaha wale a ke Aupuni o Beritania, nolaila hoi uoi pinepine aku lakou ia Beritania me ka haahaa maoli, e hana oluolu mai ia lakou, aka aole nae ia Aupuni i hoolohe iki mai i keia rula maikai o ka malu like, a ke Aupuni o Amerika i hana aku ai, aka hoi, hoouna mai la ua Aupuni nei o Beritania i na koa, (o ka hoomaka ana aku keia o ka hele ana i ka inoino), e kokua mai ma ka houluulu ana i na auhau, a e hoohaahaa pu iho hoi i na kipi ina paha he manao kipi ko Amerika. He uuii-kumamakahi makahiki o ka hoomanawanui ana o ko Amei'ika poe, nialalo ilio o keia kaumaha, alaila, koho iho la na Mokuaina i kekahi mau Elele, e liele aku i Piladelepia, a e kukaknka pu hoi i ko lakou mea e pono.ai, a e mama ai ka noho ana, mailoko ae o keia liookaumaha wale ia.e ko Beritania poe. A no keia bui ana hoi o lakou ma Piladelepia, nolaila. maka'u iho la ko Enelani poe o lilo auanei lakou i mau kipi nolaila hoi hoouna koke mai la oia i na pualikoa ame na moku manuwa hoi, e hooki i keia hana a lakon; aka, hoomakaukau e no hoi ko Amerika poe i mau pualikoa no lakou a hoonoho iho la hoi ia Wasinetona i Alihikaua no lakon; ka hoomaka iho la no ia o ke kaua ame ka hakaka ana o keia mau Aupuni nui elua o ka Honna nei. mamuli hoi o ke ino pono ole o ka hana a ke Aupuni o Beritania i kona lokoino ame ka bookaumaha| wale ana i ko Amerika poe.

Hiwmakaia ke kana ana o IWhania lue ke Aupuiu o Anu>rika Hui(>uia. i ka makahiki 177.\ nuiialo ilu» o kv alakai ana a « \Va>iriet«>na kt- koa kauiaua h»>i ia mau la. A i ka uiakahiki 1 TT*>» hui h«>u ibo ia ka Ahao)vK> uui o Amtrika. a h*.M»hoU> iho la lakou i "Kakala Kuok«»a." K hoike ana hoi lua ia oielo kala. Ika ; henio okoa ana mai o ke Aupuni o Auierika Huipuia. maiioko uiai 1o ka maua o lUritauia, a e kukniuia hoi i Aupuni Knokoa. A ma I ia oielo kukala no hoi. e hoike aku ana i ke kumu o ka lakou hana \ ana j>ela. Ma ke kakau mua ana i ua oielo Kukala la. ua hooiliia akn ka hewa o ka Hookauwa Nika ana. maluna o ke AHi o K»»ritania. no ka mea hoi; nana uo i kokua akn i ka poe Kalej>a Nika. ma ka lawelaw* ana i keia hana ino. me ka menemene ole, oiai hoi, ua h«>owahawāha no ka nni o ko Amerika poe i keia hana ino, aka. ua uinui nae ko Heritania poo i ko Atuerika hooikaika ana e kinai aku i keia hewa nui. A eia no hoi ka apiki. ame ka ih>uo ole maoli o kana mau hana. īke kaua ana. kena aku oia ika Alihikana o kona mau koa e hookonokono aku i na Xika. e iuku. a e pepehi hoi i ko lakou mau Haku. a e lilo mai hoi i mau kanaka kuokwi. malalo iho o ke Aupunl o Beritania. Oia no ka it> maoli oua pauku ia i Kukaiaia ai. Keu maoli ka apiki o keia Aupuni o Beritania. ila kekahi kukakuka ana nae o ka Ahaolelo no keia mea. ua hoololiia keia pauku. no ka mea hoi. -aole 110 i hooikaika iki o OtH>p» .pia ame Karolina Hema, e kinai aku i ka hookauwa Xika. mai ko laua inau Mokuaina ponoi aku, lioohalahala'mai laua. no ko lauu :»ooheneheneia nla keia pauku. Ano ka hooholo ana hoio kn Aha olelo i ua Kukala Kuokoa la. ma ka la 4 o lulai; nolalla. ua malama nui ia ia la e ko Amerika poe, o kela makahiki keia makahiki i 1-ii Kuokoa. Ma ia kaua ana hoi, ua ikeia o ka Hookauwa Nika, oia kekalii mea i hoopa nui ika Lnihui. Oka hapa ono ona kanaka ma Amo» rika ia manawa. he mau Nika i llookauwa Kuapaaia waie no, a no ko lakou hookonokonoia hoi, nolaila, he nui wale na tausani Nika 0 lakou i hele aku a hui pu me ko Beritania poe koa. Ma na Mokuaina kahi i nni wale na kauwa, malaila no kahi i lanakila nui ka enemi: ina Georpia no. a ma Karolina llema no hoi, pio loa ko laila poe. no ka mea. ua ke'ake'a nui ia ko lakou hele ana i ke kaua, uo ka maka'u hoi o kipi auanei na Xika, a luku aku i mi ohana a ko lakou mau Haku. Eia no hoi kekahi kuniu nui. He poe maa ko laila mau kanaka 1 ka manaka. a no ia.mea hoi makaukau ole lakou no keia <iana koikoi. o ka hoouka kaua ana a he kakaikahi wale iho tu> hoi na koa i liele mai. mai na Mokuaina Hema mai, i ke kaua. A uia na Mokuaina Akau nae. emoole ka houluulu ana i ua koa, a nui koke no. a eleu no hoi ko lakou kaua ana. Ika manaiwa oia kaua ana, he knkaikahi loa na kauwa kuapaa ma Masakusets, aka. lie 7:1.000 | iiM- i\ keu akn kona niau koa i hoouna ai. a ma Karolina.lleina ?«pi. | mo.ono na kauwa Nika. a keu aku, a he 0.417 wale iho uo na wahi ' koa ana i hoouna aku ai i ke kaua. l'.oko o na makahiki elnku keia kaua weliw.eli-ana. tna Amei ika Iluipui:!. a i'oko hoi o ka ewalu o na uiakahiki. lanakila iln» la ko Amnika ]>oe koa maluua o ko Heritauia mau k«»a, a ua a<- ia mai ho; ko Art:eriKa Kuokoa ana e Beritania ame na Aupuni e ae o Kuropa, maho]H» iho. A mamua a*» oka |uu .ina <> V:i*ia kaun. ma<>|-.t>p<» l»»a ! i k i po»* o ka Akau o kn Hookauwa N'Ka he mea ia ♦' Ki-'ake'a ;ii i jka noho kumioono ana oka Lahuikanaka. No ia inea n<m. !i*-««kauiu iho la na Mokuaina oka Akau i mau Kumukanawai no )akou iho. e kinai ana ia mea ame na Kanawai no hoi e hookuokoa ana i ka lakou inau kauwa apau. MOKUNA XXVI. X V KI'MU 0 KO KA AKAI* HOOWAIIAWAHA AXA I KA HOOKA('WA XIKA. O ko ka Akau kinai nui ana i keia haua o ka llookauwa Xika wiile aua hoi. ine kona hoopailua nui ia <liana, ua lilo hoi ia i kumu e paio nui ai nie ka aoao Hema, a ua hookahe nui ia ke koko o ka poe makemake ole i keia liana. i ke kau e noho I'ei'eniih'ua aiia.o Aberahaiua Liuekoua. Ano keia kinai uui ana hoi oka akau. ine kona ikaika nui, oia no paha ke kumu oiaio, o ko ka aoao llema haa lele ana ia Amei'ika lluipuia, maho]K' iho, a lilo ae la oia i mea kipi uo iaia iho, oiai hoi; i kela makahiki keia inakahiki niahualiua mau koua hoopaakiki ana, mamuli o keia hana. o ka hookauwa kuapaa ana i na Xika, a mau iio hoi ko ka Akau hoowahawaha ana i.keia (hana. (> ua Kanawai o na Mokuaina Hemn, lie uiau Kauawai auo e loa. aole like iki me ko na Mokuaina Akau, oiai hoi, ma kekahi o ka lakou inau Kanawai i hookau ai. aia no i ka Haku ka maiia o ka make ame ke ola o kana mau walii Xika. aolie i ke Aupuni, i i ae n<> oia e make, oka make iho la no ia oka Nika, aohe pakele. Ea kohu holoholona no hoi ke ola o ke kanaka. i ka poe lokoino nui wale o ka aoao Heina. Eia hoi kekahi; he ])<>♦' hana ino wale aku no na Haku i ka lakou inau Xika, me ka <hala ole; a ina i ki aku no iaia i ka pu a make loa, oia iho la no, aole i pili ia hana ana i ka pepehi kanaka, aole no hoi e hoopa'iia ua Haku hana ino nei ma ke Kanawai, oial aole no he Kanawai o lakou no ia hana. A eia no hoi kekahi. Hookumn no na man Mokuaina Hema nei i kekahi Kanawai oolea loa t a penei ia Kanawai: Oka mea kokua ma ka hoomahuka ana i kekahi Xika. a mau Xika hoi, a holo lakou ma kahi e, he oiaio e make no i& kanaka, aole e ola. (Aole 1 D«n.>