Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 47, 22 November 1907 — KE PAILA NEI KE KALAIAIANA Welawela ke Kai o ka Moa ia Charlie Achi ame ka Makai Nui laukea. [ARTICLE]

KE PAILA NEI KE KALAIAIANA

Welawela ke Kai o ka Moa ia Charlie Achi ame ka Makai Nui laukea.

I ka lehulehu e noho nanea wale nei me ka noonoo ole i na hana kalaiaina, aia nae kekahi poe ke liuliu maji nei i na pua, na kakaka, no ka hiki ma| no o ka hoouka kaua ua makaukau mua i kulike ai no hoi me ka olelo a kahiko "iluna no ka ua waele e ke pulu." Eia kekahi mau alakai kalaiaina ke hoolaia t mai nei no l ke kanaka a lakou i makemake ai e hoonoho aku ma ke kulana Meia no ke kulanakauhale ame ke Kalana o Oahu nel, e hooikaika ana hoi e 1110 aku ia noho ia John C. Lane a ia C||arlie Aehi paha, a ma keia ano iho la 1 hoomaopopo ia aku ai e lilo aku ana keia kau koho haloka i kau ano nui ke hoea mai. No na mea e pili ana i ko Charlie Aehi paa baloka i makemakeia e holo no keia kau aku ma na oihana o ke Kalana, ua wawa walela ae e hookau puia aku ana o laukea ma ia paa, mamuli o ka noho paonioni o ka Lunahoomalu o ka Papa o na Lunakial me ka Makai N^i. Ua hoole ae nae ka Makai Nui laukea i kona makemake ole e komo pu oku kona inoa me ko na poe i makemakeia e holo no na kulana ma ka paa o Charlle Aehl, a wahl ana, he hokai wale no ka hana a kela poe. Ua hoole pu ae no hoi oia i kona iini ana e komo ma kekahi paa baloka me ka nana ole i ka aoao kalaialna ina no o ko Chariie Aehl lnoa kekahi maluna o la paa. "Aole loa o'u wahi kanalua iki, ua lilo māi au i enemi no Aehi no kuu hoole ana e hookomo i na kanaka a Aehi i hoola mai ai no ko lakou kupono iloko 'o ka oihana makai, no ka mea aole no au 1 makemake ia ano j kanaka e noho.mai me a'u, a peia no { hoi au i manao ai, ua 1110 pu mal no au i enemi i ko'u aoao kalaialna no ka lawe ole ana mai i na kanaka e ake ana i ka oihana, no ka mea he poe lakou 1 kupono ole no ka hana a'u | i makemake ai. [ "O ko-'u iini ame ko'u ake nui • e ! loaa na lawelawe maikal aiia iloko o i ka oihana īhakai, a ia'u e haalele iho al-1 keia olhana. e haalele iho au me ka' mooielo maikai a maemae. "O ka manao ana o kekahi mea, no ko'u apono ana I ko Hustace hoopauia mal ka noho Lunahoomalu ana no ka papa o na Lunakiai, ua makemake au e hoike aku, ua minamina loa au ke hooholoia kekahi hana o la ano. Me kuu nana ole ae i na ku-ee mawaena pna ame a'u e plll ana .1 na hana o ko'u keena, ke manao nei au ,aole he kanaka kupono e ae no ke kulana Lunahoomalu mamua o C. Hustace. "Ma na hana pili kalaiaina kuloko, ke manao nel au ua hiki mai i ka manawa e hoopauia ai ka manao ana i nn aoao kalaiaina, a e hui pu mai hol na makaainana maikai apau ma ka wae ana i na kanaka maikai a kupono ma .na oihana like ole. Ua hui kuka pu au me ka Elele I* kela la, a ua lokahi kona manao me ko'u, no ka mea

pela wale no e loaa ai ka hookele aupuni maikai ana. "I ke kamailio ana no na Hawaii, he pono, ia'u ke olelo ae, ua ku-e loa au i ka haawiia ana aku o kekahi mau kulana ano nui i na Hawaii, i hoike okoa mai i ko lakou mau ano kupono ole ma ia mau hana o ka wa i hala ae nei, na kanaka hoi i hala aku o ko lakou mau la, a i ikeia ai ka hiki ole ke hilinai ia aku lakou. "Eia keLpahola nei ka inanao ua kupono ole na kanaka Hawaii i ka paa ana i kekahi mau kulana ano nui, a pehea nae e hoauheeia aku ai ia noonoo, ina no e hoonoho houia aku ana na Hawaii i maopopo mua ko lakou kupono ole ma ia mau kulana? Eia iloko o keia aina ka ilni e ike aku 1 na kanaka Hawaii e ana 1 na oihana, a ua hoike maoli mai na haole i ko lakou mau ano\pela, aka nae pehea e hiki ai ia Jia Hawaii ke koi aku i na kakoo «ha mai ia lakou mai, lna'o ka poe no i ōleloia ae nei ka poe e waeia a e kohoia aku ana no ia mau kulana ano nui?" Mamuli nae o na mea a ka Makai Nui Iaukea i kamailio ae ai e pili ana no Chariie Aehi, ua hoouna ae oia (C. Aehi) he leka ia Iaukea e waiho aku ana he mau ninau iaia a penei iho ke ano nui o na manao ma ua leka la: "Ke mahalo aku nei au ia oe no kau hoike, a aneane no au e manaoio ola aole oe he kanaka hokai. He ol loa aku ko'u makemake ina i kukala mua ae oe pela i ka manawa mamua iho o ke kau koho baioka i hala. "Aole anei oe i hele mai ma ko'u hale no kekahi mau manawa lehulehu mamua aku o. ke kau koho haloka i hala, a imua hoi o ko'u mau hoaloha ka poe feiu e olelo nei aole ou makemake ia lakou e noho aku me oe, ka poe no hoi au i haawi aku ai i kau maU hoohiki anā., a'u i manaoio loa ai e hooko aku ana oe i kau oielo? "Aole anei oe, iloko o la mau manawa lehuiehu i hoohikl mai imua o'U ame ko'u mau hoaloha, ina makou e haawi aku ana 1 ka makōu kakoo ana e hookohu mai no oe i ka poe apau a'u e hooia aku ana no ko lakou kupono maloko o ka oihana makāi? A aole anei oe i hana i kela mau hoohiki me ke noi ole mai a'u aku? "Aole anei oe i hele mai iloko o ko'u keena mahope iho o kou kohoia ana a imua hoi o ko'u mau hoaloha a. olelo mai la ia'u e hoomakaukau au i ka'u papainoa? "Owau anei ke kanaka hokai, a i ole 0 oe paha? "Aole anei oe he Repubalika, a n<3 ka loaa oJe ana ia oe o ke kulana Puuku no ke Teritori, ke kulana hoi a'u 1 hooikaika ai e loaa ia oe, kou kumu o ka haalele ana i ka aoao Repubalika a lilo mai oe i Home Rula? "Uf hoao anei au e loaa mal kekahi kulana ukuia iloko o ke Terltori, a oihana aupuni e ae paha iloko o ka Paeaina Hawaii? "Aole anei mahope iho o ko ike ana aole loa he wahi e hiki ai e loaa ia oe he oihana maloko o ka aoao Home Rula, kou kumu o ka haalele ana ia ao|LO, a komo aku oe i ka aoao Demo« ? "Aole anei o kou komo ana aku iloko o ka aoao Demokarata, pela e hlki al ke loaa mai ia oe kekahl olhana? *"A oiai eia i keia mau la hope nei, na la hoi au e hauoli nei i ka momona | o ke kulana Makai Nui o ke Kalan* o Oahu, ma o ka aoao Demokarata la, K(e manaolo nei au, ua ike no oe iloko p kou noonoo iho, aole he hoihol 0 ka poe Demokarata ia oe, no ka mea ua ike no oe, aole i laweia mai na a'o ana a na hoaloha Demokarata, aka ua hahai aku la oe ma na a'o ana a ka P. C. A. "Eia nae oe ke hoakaka mal nel no ke kukulu ana aku i Hui Aupunl Maikai, no keaha mai keia? "Aole anei ke manao nei oe no ka waeia aku no ke kulana Meia, a i mea e wae pula ae al ko hoaloha ka P. C. A. o no ke kulana Makal Nui? "O Aehi anei ka hokal, a I o|e o Iaukea paha. Ke hooho mal nei nae ke kupinai, o Iaukea! o Iaukea! "He mea hoopailuaia anei e oe ko'u kokoke ana* aku ia oe a o ko'u mau hoaloha paha? Ina pela he kino he* moiele maoli kou. I ko'u manaoio o ke kalalalna a na Amerika i kou wa e haawi aku ai i kau hoohikl I kou poe e hana pu ana, he mea pono no e hookola la hoohiki." No na mea nae e piil ana i keia mau ninau lehulehu a C. Aehi 1 kakau aku ai I ka Makai Nul Iaukea, he uuku loa kana mau mea o ke kamaiiio ana ae, a wahl ana, aole I lllo ia mau mea 1 mau mea e hoopilikla aku ana «aia, a peia hoi me kana poe i hookohu aku ai ma ka oihana makai. Ua manaoio ola aole I kulike ka manao o kekahi poe kanaka Hawail aka nae ina e koho ku-e ana na Hawaii I kekahl Hawaii no ke kupono o kana lawelawe hana ana. aialla he keu aku ka Lahui Hawali a ka poe ano e.