Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 39, 25 September 1908 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

HOOPUKAIA I NA KAKAHIAKA POALIMA APAU

BUKE XLIII - HELU 39.      HONOLULU, T. H., POALIMA, SEPATEMABA 25, 1908.         NA HELU APAU 3243.

 

HAHANA KE KOHO MEIA A NA REPUBALIKA

Lanakila Nae o John C. Lane Maluna o Kona Mau Hoa Moho.

Elele i Wakinekona - Jonah K. Kalanianaole.

Meia - John C. Lane.

Makai Nui - John Wise.

Kakauolelo Kalana - D. Kalauokalani.

Puuku - Harry von Holt.

Loio Kalana - John Cathcart.

Lunahooia - Jas. Bicknell.

Na Lunakiai - Andrew Cox Jim Quinn, W. Kane, Norman Watkins, Aylett, W. Ahia, ame D. Logan.

Na Hope Makai Nui - Honolulu, Cris Holt; Ewa, John Fernandes; Waianae, G. Maluna Waialua, Oscar Cox; Koolauloa, L. K. Naone; Koolaupoko, F. Pahia.

Na Senatoa - John Hughes, E. W. Quinn, E. Henriques.

Na Lunamakaainana Apana Eha - A. D. Castro, E. A. Douthitt, John Kamanoulu, J. C. Cohen, E. A. C. Long, R. W. Shingle. Apana Elima, A. S. Kaleiopu, S. P. Correa, G. Kaea, D. Kama, R. Kinney, ame E. B. Mikalemi.

 

            Aole paha he Aha Elele Wae Moho i ikeia o ke ooloku iloko o ka wae moho ana no ke kulana Meia e like me ka Aha Elele a na Repubalika i @oho ae ai maloko o ka Halekeaka Opiuma ma ke kakahiaka o ka Poaono o ka pule i hala, ke hele la a haehae ka manu, ke ale nei ka wai, poha ke au ke pii nei ka lena.

            Ua noho kela Aha Elele mahope koke iho o ke kani ana o ka hora eiwa @ ke kakahiaka, ma o ka noho lunahoomalu ana mai a A. S. Kaleiopu no ka manawa, a o Buffandeau i kakauolelo no ka manawa, Dan Kaeo i kokua Kakauolelo, a o John Wise i maheleolelo.

            O ka hana mahope iho o ke kohoia ana o na lunanui o ka Aha Elele no ka manawa, oia no ke kaheaia ana mai o ka inoa o na elele, a ua hiki aku ma kahi o 238 mau elele i hiki kino mai, a @ ke koena aku ma na palapala hooko@ hope.

            Oiai o ke koho ana i na komite lehulehu ka hana mahope iho o ia manawa, nolaila he nui na mea i kamai@ i ke ano o ke koho ana i komite @ @ki i ka hooholoia ana i elima mailoko mai o kela ame keia Apana e kohoia no kela ame keia komite, a o keia ka mea i hooholoia, a oiai he hana nui na ka lunahoomalu ka wae ana i na inoa ana e koho mai ai no kela mau komite, nolaila ua hoomaha ka aha no umi-kumamalima minute.

            I ke kahea houia ana mai o ka aha e akoakoa aku, ua koho mai la ka lunahoomalu i keia mau keonimana malalo iho nei i mau lala no kela ame keia komite e like me keia malalo iho nei:

            Komite no na palapala hookohu - Andrew Cox, F. Meyer, D. Douglas, S. W. Logan, George Baker, George P. Denison, George Kawai, D. Kikaha, Wm. Ahia ame C. M. V. Forster.

            Komite no na Rula - Jas. L. Holt, J. Belsor, W. T. Rawlins, W. F. Drake, A. R. Philips, Frank Pahia, C. H. Clark, S. P. Maielua, F. F. Fernandes ame Fred C. Miller.

            Komite o ke Kahuahana - Geo. W. Smith, E. K. Lilikalani, W. E. Brown, Sol. Hanohano, C. L. Crabbe, C. N. Arnold, S.C. Dwight, H. Kahale, Wm. Henry ame W. H. McInerny.

            Ua hoopanee ka aha ma ia kakahiaka a hiki i ka hora ekahi o ka auwina la i hiki i ka hoike a kela ame keia komite ke makaukau, a he oiaio, i ka wa i noho mai ai o ka aha ma ia auwina la, ua apono lokahi ia ka lakou mau hoike mahope iho nae o ka hoalaia ana mai o kekahi mau hoololi a hooleia.

            Oiai ua waiho mai ke komite o na Rula i ka inoa o na lunanui paa mau o kela Aha Elele, nolaila ua kaa aku la ka lawelawe ana i ke koena aku o na hana o ka aha malalo o ka lakou hooponopono ana, a o keia malalo iho nei, ko lakou mau inoa.

            Lunahoomalu o A. F. Judd, Hope Lunahoomalu, Andrew Cox, Kakauolelo

(E nana ma ka aoao 8.)

 

HAULE KA HUI KINIPOPO MOOHEAU I KO HONOLULU NEI

            M@ na hookuku kinipopo i malamaia ma ka Poaono aku nei i hala a pela no @ ma ka la Sabati mai ma ke kahua kinipopo o Kamoiliili mawaena o na hui Mooheau o ka Ua Kanilehua ame kekahi hui wae o Honolulu nei, ua kaa wale no ka lanakila o na paani ana i ko Honolulu nei hui.

            Ma ka paani o ka Poaono, ua ane@ e hoi nele na keiki o Hilo me ka loaa ole o ka aipuni ia lakou, aka he la@i wale no nae ka loaa ana o ka aipuni hookahi, a he ekolu hoi ma ka aoao o ko Honolulu nei hui.

            He heluna nui no o ka poe makaikai ka i hele aku e nana i ka paani ana a na keiki o Hilo, a ua pau no hoi kuhihewa, ua ike kumaka i na mea i hana ia.

            Ma ka la Sabati mai, ua ulele hou n@ ua mau hui nei, me ka manaoia hoi, no k@ poluea paha o ko Hilo mau keiki, oiai o ko lakou hoea ana mai no ia ma ke kakahiaka Poaono, a pela lakou i haule ai ma ka hookuku mua ana, i kau aku ai na manaolana e ahai ana lakou i ka lanakila ma ka elua o na paani ana, eia nae o ka paani ana @ i oi loa aku ai o na aipuni i loaa i ko Honolulu poe keiki.

            Ma keia paani ana he umi-kumamaono aipuni i loaa i ko Honolulu nei, a he ekolu wale no i ko Hilo, a o na aipuni i loaa aku i ka Mooheau, mamuli no ia o na hemahema ma ka aoao o ko Honolulu poe keiki, o ka haule ana o ke kinipopo.

            Ua ikeia ka makaala maoli o ko Honolulu nei hui, ma na ano apau, a ma ka hoomaopopo aku a ka poe makaikai, ina pela ko lakou ano i ka wa o ka hui o Santa Clara i Honolulu iho nei, ina ua haawiia aku lakou i na hua kaka.

            Ua kaua ikiia nae ka huli hoi ana aku o ka hui Mooheau, no ka makemakeia e paani me ka hui o Palama ma keia Sabati iho, mawaho o ke kahua kinipopo o Kamoiliili.

 

            WAKINEKONA, Sept. 24. - Ma ka leka a ka Peresidena e pane ana i ka Bryan kumupaio, e hoakaka ana maloko olaila i kona ku-e ia Haskell, ka puuku o ke Komite Lahui Demokarata no kona kakoo ana i na kuleana o ke Standard Oil ma Ohio a ma Oklahoma a no ka epa ana i na aina o na Ilikini me ka hoohaahaa ana i ke kula nui Mokuaina o Oklahoma, me ka hoolilo ana i ka waihona o ka lehulehu ma na hana kalaiaina. Wahi ana, ua kupono ole loa o Haskell e paa i kekahi oihana o ka lehulehu.

 

IKAIKA KA HOONEI OLA'I MA HILO

Pau na Pa ame na Pola i ka Nahaha - Puoho ka Wahine o Kilauea.

            Ma ke kelekalapa uweaole i hoouna ia mai i keia kulanakauhale mai Hilo mai e Kakina, e hoike ana ia i ka ikaika o ka hoonei ana a ke ola'i ma Hilo ma ka po o ka la Sabati i hala, he hapaha i hala o ka hora ewalu.

            O kela ka hoone-i ola'i ikaika loa i ikeia mahope mai o ka makahiki 1868, a o kahi wale no o ka laki, aole he mau poino nui i loaa, koe wale no ka pau ana o na pa, na pola ame na mea pili aniani i ka nahaha.

            Ua ikaika maoli ka a ana a ka pele a hiki i ka hoea ana iluna o ka waha o ka lua, a mai ka umi a hiki i ke kanalima kapuai ke kiekie e pii mau ae ai iloko o kela ame keia mau hora.

            Ua ikeia no keia hoonaue ola'i e kekahi poe ma Honolulu nei, a mamuli paha o ka maa loa o ko ke kulanakauhale nei poe i ka hoonaue mau ia ma o ka hoopa-hu mau ia o ke awa, pela paha i ike oleia ai keia hoonaue ola'i ana, aka ua hoike ae o Polopeka Alexander, ua ike oia i ka hoonei ana a ke ola'i ma kela ahiahi Sabati, he ewalu minute i hala o ka hora ewalu.

            Wahi ana mai uka mai ke ano o ka hoonei ana a ke ola'i a hele i kai me ka maopopo loa iaia he ola'i ka mea e hoonioni ana, a hiki i kona lalau okoa ana aku i ka ipukukui iluna o ke pakaukau no ka maka'u o hina ilalo.

            Mawaho ae o ka lono i hoounaia mai e Mr. Kakina, ua loaa hou mai la kekahi mau hooiaio, no ka ikaika o ke ola'i i hoonaue ae ai ma kela po, ua pau maoli na puka aniani o kekahi mau hale i ka nahaha, a ua nakaka hoi ka puna o ke keena o ka hui mokuahi holo piliaina.

            O kahi oi loa aku o ka ikaika o ke ola'i ma Puueo. He hora mamua aku o ka hoonei ana o ke ola'i ua emi loa ke ahi o ka lua he hookahi haneri kapuai, aka mamua o ka manawa i hoonei ai ke ola'i, ua puoho mai la ka pele a hiki i ka waha o ka lua.

 

LIULIU NO KA HOOUKA KAUA

            Ma ke ahiahi o ka Poalua nei i kohoia ae ai ke komite Kalana, a hookahua i ke keena o ka aoao Repubalika ma ke alanui Kalepa, a o ka lunahoomalu o ia komite i kohoia, oia o A. F. Judd, hope lunahoomalu, C. F. Chillingworth, kakauolelo Eli Crawford; puuku, C. H. Cooke; komite kukakuka, A. F. Judd ame Kaleiopu.

            Ma ia kohoia ana o ke komite Kalana i lawe ia mai ai ka noonoo ana i na mea e hana aku ai no keia hakoko kalaiaina, a o kekahi o na mea i hooholoia, oia no ka launa mau ana aku o ke komite Kalana me ke komite hooko o ke komite kuwaena o ke Teritore.

            Ua makemake puia no hoi ka hui pu ana o na komite Kalana me ka puuku o ke komite o ke Teritore a kukakuka pu i ka nui o na dala e hoolawa aku ai i kela ame keia komite, i ole ai e uhauha wale ia ke dala, no ka mea ua puikaika ke alahele e kahe nui mai ai na kokua mamuli o ke kauoha i loaa mai i ka Loio Amerika maanei nei.

            Iloko o na hana kalaiaina o keia mau la aku, ua makemakeia e kapae ae i na kamailio pilikino ana, a e kamailio wale no maluna o na mea i hoakakaia maloko o na kahuahana, ma ko ke Teritore a pela no hoi ko ke kalana.

            Ua noonooia ae no hoi ke komo ana mai o kekahi poe mawaho ae o na moho no ka hele ana ma na hana ha'iolelo, a he mau manawa noonoo wale aku no keia no lakou a hiki i ka hooholoia ana o na alahele e hiki ai ke loaa aku ka mea maikai e hana aku ai, aole hoi o na mea pilikino na maunu e hele ai e pakalikali i loaa ai ka baloka o na kanaka.

 

            I ka hoomaopopo aku, he mau la piha aku keia o na huina alanui i ka poe hooikaika o na aoao kalaiaina ma ka liki paupaka ana i na maikai o ko lakou mau aoao iho.

 

KAAKAA PONO NA MAKA O AMERIKA

Kauoha ia mai ka Loio Amerika e Hopu i na Hui ke Haawi Dala no ke Kalaiaina

            Ma ke kauoha i loaa mai nei i ka Loio Amerika Breckons, ua puikaika loa ka hiki ana i na hui ke haawi i kekahi huina dala no na hana kalaiaina e like me ka maa i ka hanaia ma Hawaii nei i na makahiki ae nei i hala.

            I ka hoomaopopo ana i kahi i ulu mai ai o keia papaia ana mai la o na hui, no ke komo kokua ana mai iloko o na hana kalaiaina kuloko, me he mea la, mamuli no ia o ka hoike okoa ana aku a Mr. Breckons i kona poo ma Wakinekona, e haawi mai i kekahi mau hoakaka ana e pili ana i ke kanawai i hanaia no keia mea.

            O ke kauoha maopopo loa, oia no ka hopu ana aku i na hui apau e ikeia ana i ka haawi i na dala no na hana kalaiaina, a ke kunana nei kekahi poe hui no ka haawi ana i na kokua no keia hana, koe wale no nae ka haawi maoli ana mai a kekahi poe ma ko lakou mau inoa ponoi.

            He like ole no nae ka manao o ko Honolulu nei poe loio maluna o keia ninau, a ma ko lakou manao, ua pili wale no ke kanawai i hanaia no Amerika, aole no Hawaii nei, aka aole nae he makemake o na hui e hookomo aku ia lakou iho iloko o ka pilikia, mamuli o ka manao ana e hoao i ka mana a mana ole o kela kanawai.

 

HE KAU LEO I KA POE LAWE PEPA.

            Ke kauleoia aku nei ka poe lawe i ke Kuokoa e hookaa mai i ka auhau o ka nupepa no keia hapa makahiki e nee nei, a no ka mea he mau mahina wale no koe alaila pau keia makahiki, a o ka poe e hoohemahema ana i keia leo, e nele ana ka loaa ana aku o ka nupepa ia lakou. Ke kauoha puia aku nei no hoi, ina aole he loaa aku o ka nupepa i kekahi poe e hoike koke mai i keia keena, i hiki ai ke imiia aku kahi e ala ole mai ai o na hoopaapaa ana mawaena o ka poe lawe pepa ame ke keena nupepa. E hoomanao i keia o nele auanei i ka nupepa.

 

KAMAILIO HAWAII ME AMERIKA

            Ma ka Poalua nei i hiki ai i ke Kelekalapa uweaole o Kahuku ke lohe maopopo aku i na mea e kamailioia ana mawaena o ka Mokuahi Lurline ame Kapalakiko, oiai nae ke kakaliia aku nei a hiki mai kekahi mau mea hana e hoopauia ae ai na hemahema o ka uwea kelekalapa o Kahuku, aka nae ua ikeia ka holopono o na mea i hanaia, ma o ka loheia ana aku o ke kamailio ana mai Kapalakiko mai.

            O ka mamao o kahi i hoounaia mai ai ka lohe mai Kapalakiko mai a i ka Mokuahi Lurline, he ehiku haneri mile no ia, a o ka mamao hoi mai Kapalakiko mai a hiki i Kahuku, he iwakalua kumamakahi haneri mile, eia nae ua hiki loa ia Kahuku ke lohe maopopo i na mea e kamailioia ana, a oiai he mau olelo huna pili i kekahi ohua ka mea e kamailioia ana, ua hiki ole ke hoike waleia ae ia mau mea i ke akea.

            Ua nui ka hauoliia mamuli o ka holopono o kela keena kelekalapa uwea ole o Kahuku, a nolaila ma keia hope aku, ua hiki loa ia Kapalakiko ke kamailio pu, ina ma ke Kelekalapa moana a kelekalapa uweaole paha he mau mea like wale no ia, ma ke alahele oi aku o ka hikiwawe ame ke emi pu, e momoku aku ai ka poe e makemake ana e kamailio me ko lakou mau hoaloha ma kekahi aoao mai.

 

            BALTIMORE, Maryland, Sept. 24. - Ma ka Jno. W. Kern ha'iolelo ma ka po nei, ka moho Hope Peresidena Demokarata, e uwao ana ia ia Haskell mai na kumu hoohalahala apau a ka Peresidena, a e hooili ana i na ahewa ana maluna o Sheldon, ka Puuku o ke Komite Lahui Repubalika, me ka olelo ana he iwakalua ana mau hui Monopole i komo ai. Ua ku-e pu oia i ka Loio Kuhina Bonaparte mamuli o kona mau kuleana lehulehu iloko o ka Hui Monopole hana kila.

 

O JOS. J. FERN KA MEIA A NA DEMOKARATA

Wae Lokahiia Oia ma ka Aha Elele ma ka Poakolu Nei.

 

Elele i Wakinekona - L. L. McCandless.

Meia - Joseph J. Fern.

Makai Nui - William Paul Jarrett.

Kakauolelo Kalana - George K. Lowe.

Puuku - Richard H. Trent.

Loio Kalana - W. S. Edings.

Lunahooia - J. J. Anderson.

Na Lunakiai - Edward Ingham, W. H. McClellan, A. V. Peters, M. E. Silva, Joseph Kuhia, J. K. Paele ame H. N. Crabbe.

Na Hope Makai Nui - Honolulu Chas. H. Rose; Ewa, Alex McAngus; Waianae, R. L. Gilliland; Waialua, H. H. Plemer. No na Koolau, waihoia i ke Komite Kuwaena.

Na Senatoa - Frank R. Harvey H. T. Moore, E. M. Watson.

Na L@namakaainana - Apana Eha - Chas. Girdler, R. Pahau, Duke Kahanamoku, W. A. Hall, D. Kaeka, E. K. Rathburn. Apana Elima - E. Like D. Kamahu, L. Keawepooole, E. Hanapi, W. K. Apua ame M. Kuikahi.

 

            Ma ka noho ana o ka Aha Elele Kalana a na Demokarata maloko o Waverly Hale ma ke kakahiaka Poakolu nei, i wae lokahi ia ae ai o Jos. J. Fern i moho Meia ma ka aoao Demokarata.

            Ua hoomaluia ka aha e Mr. F. Harvey ka lunahoomalu o ka manawa, a oiai mamuli o ke noiia ana mai a hooholoia, ua hoopaneeia ke kahea ana i ka inoa o na elele a hiki i ka wa e noho mai ai na luna paa mau, a ma ia ano, ua koho mai la ka lunahoomalu i na komite, no ka nana ana i na palapala hookohu, komite o na olelo hooholo ame na rula ame ke komite o ke kahuahana, a ua hoomaha ka aha a hiki i ka hapalua o ka hora ekahi.

            I ka noho hou ana mai o ka aha, ua waiho mai la ke komite o na palapala hookohu, a aponoia ka hoike. Ma keia hoike ua hiki aku ka nui o na elele i hiki kino mai i ka elua haneri me elua, a he eha wale no poe i hiki ole mai.

            Ua waiho mai ke komite o na rula i ka lakou hoike, a aponoia, mahope iho nae o ka hoao ana o Emaluka e paku'i aku i kekahi mau mea, eia nae, ua hooholo ia no na mea apau e like me ka hoike a ke komite.

            O na lunanui paa mau, e like me ia maloko o ka hoike, oia iho keia lunahoomalu, Charles L. Rhodes; hope Lunahoomalu, William Wond; kakauolelo Manly Hopkins; kokua kakauolelo, Ed. Hanapi; makai, Geo. Fern; maheleolelo J. K. Prendergast (Pamawaho).

            Ua laweia aku na lunanui paa mau e Senatoa C. J. McCarthy, ame C. W. Ashford, ke komite i kohoia, noluna o ko lakou mau wahi pakahi, a haawi mai la ka lunahoomalu ame ka hope lunahoomalu i ka hoomaikai i kela aha elele no ka hanohano i hookauia aku maluna o laua.

            Ua heluhelu mai ke komite o ke kahuahana a aponoia aku ka lakou hoike. Oiai aole he mau hana nui e ae, koe wale no ka hele ana aku maluna o ka papahana e like me ke kuhikuhi o na rula, nolaila he manawa ia e waiho ai na inoa no ke kulana Meia no ke Kulanakauhale ame Kalana o Oahu nei.

            Ikeia manawa i waiho mai ai o R. H. Trent i ka inoa o Jos. J. Fern i moho Meia, a o ka wa no ia i olowalu like mai ai na leo kokua mailoko mai o ka aha elele. Aole he mau inoa e ae i waihoia mai nolaila ua wae lokahi ia oia i meia na ka aoao Demokarata.

            Ua nee aku ka aha ma ka wae ana i na moho Lunakiai, a o keia malalo iho nei na inoa i waihoia ae mai ka Apana Eha mai: - Ed. Ingham, W. H. McClellan, J. W. Young, A. V. Peters, M. E. Silva, Henry Vida, Tom Gandall ame John Iona.

            Ua koho kaokoaia no keia mau moho e na elele wale no mai ka Apana Eha mai, a o keia malalo iho nei ka poe i kohoia: - Ingham, McClellan, Peters ame Silva, a haule aku ka nui o ka

(E nana ma ka aoao 4.)

 

JOS. J. FERN

Ka Moho Meia Demokarata

 

PAA NA KAMALII LULU I NA MAKAI ME KA UPENA

            O kekahi o na hana akamai a na makai i imi ai i wahi no na kamalii lulu e paa ai i ka hopuia, oia no ka hoopuni ana i kahi i manaoia malaila na kamalii piliwaiwai e holo aku ai i ka wa e haawiia ai o ka hoailona no ka hoea ana mai o na makai, a he oiaio nae, ua holopono na mea i hoolalaia, a paa ana he iwakalua mau keiki i ka hopuia, a lawe ia ae i ka halewai ma ka la Sabati nei.

            Ua ike mau ia ka momoku o na kamalii no ke kahawai o Waikahalulu i kela ame keia la Sabati, ua pii aku kekahi poe ilaila no ka auau ana, a no ka lulu ana kekahi, nolaila ma o ka loaa ana o na hoohuoi i na makai no kela poe keiki, ua hele e aku la o Makaikiu Kalakiela ame kekahi poe makaikiu a pee ma kahi kokoke i ke kahawai o Waikahalulu, ma ka hora eha o ka wanaao o ka la Sabati a pee ma kahi wahi kokoke i kahi i manaoia, he wahi ia e hanaia ai o ka piliwaiwai.

            Mai ia manawa mai ka noho hakilo ana o na makai a hiki i ka hora umi o ia kakahiaka, akahi no na kamalii a hoea ae i kela wahi, a o ka nui o kela kamalii aia no ia ma kahi o ka iwakalua-kumamalima.

            Ua hoomanawanui na makai a hiki i ka hoomaka ana o kela poe keiki e lulu, ua hele aku la lakou e hoopuni i ka upena ma kahi a lakou i manao aku ai o kahi ia a ua poe keiki nei e holo aku ai ina e hoikeia aku ana he hoailona no ka hoea ana mai o ka makai ma kela wahi, a he oiaio, i ka wa i haawiia ai o ka hoailona, o ka wa no ia i holo aku ai o ua poe kamalii la me ka puahia nui, ma kela wahi i hoopuniia i ka upena, a i ka ike ana i ka paa o ko lakou alahele no ka palekana, ua hoao mai la lakou e holo no kekahi wahi okoa aku, eia nae e ku aku ana na makai, a o ka paa iho la no ia, he iwakalua poe keiki i hopuia.

            Aole he mau mea paahana piliwaiwai i loaa aku i na makai, aka ua manao ia e ku mai ana kekahi o kela poe keiki i mau hoike ma ka aoao o ke aupuni e kanalua oleia ai ka hoike okoa mai i na mea apau e ahewa ia aku ai ko lakou mau hoa no ka piliwaiwai.

 

            ROMA, Sept. 21. - Ma ka la i nehinei ua hookipaia mai e ka Pope Pio he kanahiku mau aliikoa o na mokukaua Amerika Maine ame Alabama a ua haawiia aku he mau medala hoohanohano ia lakou.