Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 9, 26 February 1909 — GARONA KE KIAI HALE IPUKUKUI A I OLE Na keiki Olulo i Hoopakeleia Mailoko Mai o ka Ino. [ARTICLE]

GARONA

KE KIAI HALE IPUKUKUI A I OLE Na keiki Olulo i Hoopakeleia Mailoko Mai o ka Ino.

MOKUNA VI. i I'a hele o Alabaki a piha i ka huliu aiue ka hoonaukiuki no keia olelo kikoola a Peteia e kamailio aku nei iaia, a ma kona mau maka ke ike aku, aole loa he wahi lihi hoihoi ona i keia kanaka, aole ],<»i c hihi, ua lilo oia he pio malalo o ka mana o keia kanaka e kapa aku nei he makuakane nona. **No keia manawa e Alahaki. mahope nei o keia keena kon naln e hiamoe ai, a ua liiki loa ia oe ke pii iluna o ka oneki i na man.iwa apau e niakeniake ai, aka e hoonianao nae oe, mai hoāo iki k« la man lehelehe ou e pakike mai i kekahi kauoha mai a'u aku." la hooki ana iho no o ka Petela kamailio ana mai ia Alahaki, o k.»na haalele mai la no ia i ke keena o hope o ka moku a pii aku la imluna o ka oneki, oiai lioi o Alahaki i noho hookahi iho ai, a kau :i ku la kana nana ana maluna o kahi a Petela i noho ai ina sekona mainua aku. Kau niai la ka weli ame ka maka'u maluna ona no keia kanaka, ;i «> kona haule akn la no ia maluna o kekalii koki haahaa a noke ilio l;i ika uwe. Eia kona kino ke waiho nei i kahi e, aka aia 110 nae k<ma noonoo ame kana mau hoomanao ana i kona makua ame Ela, a o kana e nalyi ana īloko ona, aole loa paha oia e ike hou aria i ko ];iua mau helehelena. Ta piha palia ka hapalua hora b ia noho malie ana me ka noonoo nni ana i na mea o ka wa i hala, ame kona mau hoaloha, alaila, ua ala mai la kona hoomenao ana no keia killana i loaa iaia, a pela lioi ka niea e hoea mai ana maluna ona, a ia wa i haalulu ae ai kona kino holookoa, a me he mea la aia no ke o la na mea a Petela. i kamailio aku ai iaia. oia kona makuakane ponoi, aka ke paa loa la no nae kona manao e hiki mai ana no ka manawa e liiki ai iaia ke hooiaio, aole keia kanaka he makuakane ponoi nona. He mea makehewa wale 110 nae iaia ka hoomau ana aku i ka uwe ana, aole he mea e loaa mai ana iaia, nolaila ua holoi ae la oia i kona mau waimaka, a he hookahi wale no mea iloko o kona noonoo, .»ia no ke ku makaukau mau ana ma ka aoao no ka hooko ana. aku i| ka oiaio ame ka pono. | Ua leha ae la kona Inau maka iluna, me he mea la e nana. ana j i ka lani a ia manawa oia i hoopuka ae ai i keia mau olelo i ka i ana j :io: "Ea au ke paialewaia nei eka ino ame na hoao he nui, aka ej like me ka loihi o ka mau ana o ke ola iloko o kuu kino, }>ela, auanei ka niau o ko'u ku-e ana aku i na nalu ame na ale o ka hoowaewale e i alako aku ia'u iloko o na wiliau o keia moana akea. "Auhea nae oe e kuu hoopakele, ka mea nana i a'o mai ia'u i ka oiaio, e kau aku ana ko'u mau maka maluna o ka hale ipukukui, a na ke Akua no auanei, na kuu Hoopakele ame kuu kiai e pailaka aku ia'u iloko o ke awa lulu, kalii e lanakila ole mai ai na ino ame na makani o ka poino ame ka popilikia." I ka pau ana no o ia mau olelo iaia i ke kamailio ia, ua hoanlu e kokeia aku la kona mau manao maka'u apau, a lana. mai la kona mai»ao, me lie mea la na īnaopopi 1 ) iaia kana mea e liana aku a-i, koe nae kona hooholo ana i kana keehina mua loa e lawe ae ai oiai oia e nolio :xna mnluna o kela moku. He hookahi nae āna mea e hoomaoj>opo loa la ia mianawa, o ia 110 ke koa ame ka paa o kona manao, a \\a j«iha hoi oia me ka manao kanaka makua, oiai i kona noonoo iho ia iranawa, me he mea la aia ke Akua ke ku mai la me ka inakaukaii e alakai aku iaia ma ke alanui o ka pololei ame ka lanakila. Oiai ua loaa maoli ia Alahaki ka ikaika maikai i keia manawa mamuli o ka lana ana -mai o kona manao a mamuli no hoi o ka wela loa o ke keena ana e noho ana, ua manao iho la oia e pii aku noluna 0 ka oneki a e hookamaaina pu aku hoi iaia iho me na kanaka apau o ī'.oho ana malalo o ka mana o ke kapena o keia moku. Ua lohe aku la oia i ka' nakeke o ke kaulahao o ka heleuma, a ia manawa oia i pii mai ai inai lalo mai, a ike io aku la oia i na kanaka v hiu ana i ka heleuma o ka moku iluna, a e huki ana hoi kekalii poe ī na pea no ka makaukau ana e liolo aku ma na hana i maa i ka hanaia e ke kapena ame na iuina o keia moku. 0 kana wahi mua loa o ka nana ana aku iaia i hoea. aku ai 110hmsk o ka oneki, oia no ouka o ka aina, a oiai he po pouli aaki ia, o ke jx»uliuli pu wale no kāna mea ike aku, a iaia nae i alawa aku ai ii.a kekahi aoao, ua ike aku la oia ika a niai oke kukui oka hale ipua Luka, a ia manawa oia i kulou iho ai, me ka palulu aua i k«.na mau lima. E nanea :vna no nae oia i ke kulou, ua hoopuiwaia aku oia. i ka 1< he ana aku ika .leo o Petela ika i ana mai: "Aha, <eia mai nei ka «M> e kuu keiki noiuna nei o ka oneki, he manao ka hoi ko'u, ua manaonao oe ke ike aku i kahi au o ka holoholo ana iloko o keia mau innkahiki loihi? "Aole au noonoo hou ana aku no uka o ka aina i keia manawa, o : ai o kou kaa ana mai la malalo o kuu malu, e hauoli auanei oe i na ] omaikai apau e loaa aku ana ia.oe mai a'u aku, aia T>e a maa pono il.o i ka noho ana maluna o ka oneki o keia moku, e ike auanei oe, 1 kou hoohihi me he aina paa la, nolaila e hooholo i kou nianao e kuu keiki i keia manawa, a e hoolohe.mai i ka'u mau kauoha apau v liaawi aku ai ia oe." Aole a Alanaki pane no keia mau olelo a Petela, o ia ka ua kanaka la i huli aku ai imua o na kanaka o ka moku a haawi aku la ina kauoha ka hoomakaukau ana e haalele iho i kela wahi.

Eia no o Alabaki ke nolio wale aku nei, me ka lawelawe ole aku i kekahi liana, a ua piha ka hapalua hora o ia noho ana ana iluna 0 ka oneki, ua lioi hou aku la oia ilalo o kona walii mahope o ka uioku. Ua liaule aku la oia hiamoe, no ke koena aku o ia po, a aole 110 oia i puoho iki mai a hiki i ke kiekie ana o ka la iluna, a maliope iho o kona hooho ana ae i kekalii mau leo pule hoonani i ke xVkua, ua kouio iho la oia i kona lole, a pii aku la noluna o ka oneki e noho ai a e nana ai hoi i ka hana a na kanaka oluna o keia mokn. Akahi no o "Alahaki a ike maopopo i ke ano o kela moku, a ike pu aku la 110 hoi oia, aia he iwakalua-kumamalima ka nui o na kaī.aka maluna o ua moku nei, lie poe wale 110 i like me na iliohae, ka hele o ko lakou mau helelielena a li-o, a ma ko ia nei hakilo pono ana aku nae ia lakou apau, ua hoomaoiK.po iho la oia, aole 110 lakou apaii' he jkk* kanaka ino, aka he hookahi nae ana kanaka e lioomaoix>po la, ua kulike loa kona ano ame kana mau hana me ka Petela, a o ka inoa o ia kanaka o Bakona, a oia no lioi ka inalamamoku. He kakahiaka kalae malie ia a Alahaki i pii aku ai noluna o ka oneki, a iaia i nana aku ai iuka o ka aina, ua ike aku la oia eia liikou ke holo nei ma kekahi lae e pili kokoke ana i ka Mokupuni Lnne, a ke pa nei hoi kekahi makani maikai maho})e. pono o lakou. Mahoi>e iho nae o ka hala ana o kekahi manawa lōihi ia AlaV»nki o.ka makaikai ana ialuna o ka moku, o ka wa ia a Pelela i liele mai ai a i mai la iaia i ka pane ana ma.i: "Auhea oe e kuu keiki, aole o'u manao he pono nou ke nolio wale mai no malnna o keia moku, no ka inea aole o'u makemake e ike aku i kekahi kanaka palaualelo maluna nei, a ma ia ano iho la e hoonalio aku ana au ia oe me kekahi o na uwaki, 110 ke ku kiai ana." "Ina o kou makemake iho la ia'ea, alaila e hana aku e like me kau i manao ai he pono, no ka mea ua kaa au nialalo o kou malu i kfia n.anawa," wahi a Alahaki me ka uumi ana i 'na manao lioonaukiuki i ulu ae iloko ona. "Alaila ua pono, a e lawe mai ana au ia oe iloko o.ka'u uwaki, he keu maoli 110 oe o ke keiki kino ikaika, a ua hiki mai-i ka manawa a'u e hoohami aku ai i kena mau lima ou i nolio palaualēlo no kekahi manawa loihi. . "Owau kekahi o na kanaka laki loa inamuli o kou loaa. ana, ia'u, • a ke hanoli nei au nou e kuu keiki, e h.iki mai ana ka la e lilo ai oe 1 īnea kokua nui niai i ka'u īnau liana.". „ ' "M-alia palia aka lie oi aku ko'u.laki o ka ike ana i ke ano o kou ola ana mauiua o kau e manao nei," walii a Alahaki nie ke kuoo. ".E akaheie loa oe e Alabaki i ke ano o kau mau mea e kamailio mai ai ia'u ame ke ano 110 hoi o kau mea e hana mai ai, no lea mea i i aku au ia oe ea, he. īnea. nou e poino ai ka ho'ala ana mai i kekahi mea e hoehaehaia ai ko'u mau manao, a o ka'u e a'o aku nei ia oe, e hoolohe )oa oe i na huaolelo apau e puka aku ana mai ko'u waha aku." 4 "E lioololie akn ana au i kau mau kauoha apau, a 110 ka mea ua ike no au eia au ke paialewaia nei e na ale ahiu aiue'na kai ooloku o na niea hoohiiiia o keia ola ana, aka he hookahi nae niea a'u e liooia aku uei imua ou, aole loa kekahi o ia uiau haua e hiki ke hoonaueue ae i knu piiuwai." ITe nani lioi ia ua ae niai la no oe e hoolo<he i ka'u ma.ii kauoha, i.olaila o ka'u wale no ia i makemake ai e lohe, me ko'u uaiia ole aku i v ka nui maeinae o kuu naau," i pane mai ai o PeteJa me ka hoihoi. . ' . Me kela mau olelo hope, ua haalele mai la o Petela ia Alahaki. a i ua keiki nei i noho hookahi iho ai, ke. noonoo la oia, aole e kau iho'na koikoi apau maluna ona, no na han'a liewa apau ana e hana aku ai, oiai he moa hooko wale aku no oia malalo o na kauoha a ka niea maluna ae ena. Ina paha aia kekahi wa.hi alahele no kona pakele mai keia kanaka aku, ina ua hoao no oia e mahuka mai iaia aku a e hoole hoi i kana mau kauoha apau, aka aole nae pela, nolaila ua ae aku la no oia iaia iho e li!o i luina no kela moku, a ma kahi nae o ke komo like ana aku me na kanaka e ae ma na hana pakaha a limanui, ua hoole loa koiia uhane i ka hooko ana aku ia mea, ke ole e ku pale oia no kona ola iho. MOKUNA VII. l\ ■ . Maliope iho o ka hoike ana aku o Alakahi i kona ae no ka liooko ana aku i na kauoha a Petela, ua hoike maoli aku no oia ma na ano apau i kona lawelawe ana i na liana oluna o ka nioku me ka holopono, a ua lilo hoi i mea no Petela e makemake loa ai, a pela oia i panai mai ai i na hana inaikai apau maluna o Alahaki. Aole no nae he oluolu maoli keia a Petela e hoike nei iaia iho imua o Alahlmki, aka e liuhu ana no oia i ka manawa a. Alahaki e hoole aku ai iaia, aole ia, he niakuakane ponoi nona.. Iloko nae o kela manawa a Alabakfe launa la me na luina oluna o ua moku la. aia oia ke hoohoaloha la me lakou. I ka liala ana o ka mahina hookahi iaia maluna o kela moku, ua ano maa aku la oia i ke ano o kela poe kanaka uahoa, eia nae ke mau la no kana mau hoomanao ana no na. hana maikai a Garona ame na mea inaikai apau i a'oia aku iaia,. ka mea ana i manao ai e hiki inai ana 110 ka la ana e ku ai maluna. o kona mau wawae iho, a ku-e aku i na lia.ua ino e a'oia mai-nei iaia. _ Ma keia luiakai a lakou nei, ua ku aku la ka moku no Kanatona, Kina, a hoopihaia iho la ka moku me ke silika, a Alahaki nae i maopopo ole ai i w« mea e hanaia aku ana no ua mau waiwai la. Ma ia haalele hou aua ia Kanaiona, aole no i maopoiK> ia Alal.aki ka lakou wi»hi e holo nei, aka iloko nae o na mahina eiwa, ua lioea aku la lakou ma na kapakai o Enelani," a akalii no o Alahaki a heomanao ae, he uiau waiwai hoopae malu ka keia a lakou e lawe nei. Ua lohe pu no hoi o Alahaki, aia he mau akena e noho ana ma kela mau wahi no Petela, a pela e pae maalalii nei kana mau ukana apau e hoojiae nei me ka ike ole mai o na luUa aupuni i keia hana

hakihaki kanawai. Ma ke awakea nae o kekalii la, oiai lakou he kanalima mile mai ka aina mai, na hooho mai la ke kanaka kiai oluna o ke kia, i ka ikeia ana o kekahi mokii e holo mai ana mai ke kukulu komohana-?.!:aa mai, a eia hoi lakou nei- ke hoopiipii aku nei no ka liikina. He īnanawa ia o ke kapena, oia hoi o Petcla e kukakuka an*. me kona mau kanaka i ka lakou uiau mea e liana aku ai, a mahope iho o ka lokahi ana e hoomau aku no ka liolo ana a ko lakou nii moku 110 mua, ua mau aku la no ko lakou holo ana me ka hoohuli ole ae i ka ihu o ka nx;ku. Malia paha he mokn holoholo wale iho no kena a ke kiai o ka hooho ana mai la'£" i pane niai ai ka malamamoku ia Petela. "Malia ])aha pela io 110, aka alia nae hoi e nana ae au me kun. ohenana," a hoomaka ae la o Petela e kau i kana ohe, alaila i mai la* "He mokukuna ka'u e ike nei, a ke kau pono mai nei koua ilm ma ko kakou alahele e holo nei." "Ina pela aole aku la kena lie moku okoa, aka he moku kena no ke aupuni e hele ana e liuli i ka poe hoopae malu i na waiwau |E haawi mai aua ee i ka ohenana ia'u?" a haawi aku la 110 hoi a * Petela i kona malaniamoku.. <% Iīp moku io kela no ke aupuni, a ke maka'u nei au, me hrniea la ua ikeia mai nei paha kakou, aka nae 6 ka'u e> i aku nei ia oe kuu kaix?na maikai e hooliulikak'ou he ihu okoa i ikeia ai lioi ka hana a kela moku." Ua haawi aku la no hoi o Petela i kona ae, a o ka wa ia o k<> lakou nei moku i hoopiipii aku ai i ka makani, aka nae ua ike akii la o Petela i ke kiekie loa mai o ua nioku nei iluna, a o ia kanu o ka liooho ana ae: ''Aole au i nianao e hiki ana ia kakou ke hookaawale mai iai* mai no ka niea ke ike. aku nei au, ua oi loa ae ka holo o kela moku i ko kakou, a heaha la lioi, ina no oia e holo mai ana a hiki i ko kakou moku nei, alaila mni ae aku kakou e kaa aku iloko o ko lakou liiua, aka e ku kela anie keia e paio aku no ka pono o keia moku, ame kei* puulu kanaka." Ke. hoomau la iio ko Alahaki ma moku i ka liolo, a iloko o hookahi hora mai kela manawa mai o ka ikeia ana o ua mokukuna nei, ua kokoke loa mai la oia, ma ko lakou nei moku, lie elua mile wale im» ka ina)nao, a ke ike puia aku la hoi ke kakau mai o kona mau p»»kuniahi niuiui, a he lielnna kanaka nui hoi e holoholo ana maluna o kon» oneki. Petela nae, iaia i ike maopopo aku ai i kela mau helelielena o ke kupilikii, ke noke wale la no oia i ka holo-ke i o a ia nei, a o i* ka ua kanaka la o ka nooho aiia ae: 'i'a !ijki īnui ka hora e hoohanaia ai na keikikano o kakou, no ka mea aole keia lie liana uuku, aka i neinei e maopopo ai ko kakou •ola aii!c ka make." u Heaha la hoi. ina no hoi paha he ino mai ka lakou, alaila e panai akji no hoi i ka ino, heaha auanei ka mea e hoololo iho ai a kaa. aku kakou malalo o lakou me he poe bebe la/' "Aole loa au e liaawipio wale aku malalo o lakou, nolaila auhea oe e A\ r akoha, e kii koke aku oe i ka kakou mau mea kaua e hoo makaukau mai, no ka mea ua hiki mai i ko lakou manawa e hoohanaia ai!" I hakalia no a loaa aku ke kauolia ia Wakona, o ka liolo koke aku la no ia o ua kanaka nei nolalo o ka mokn, a lawe mai la i na pupanapana ame na pu kaupoohiwi, no ka liuliu ana ia lakou ih«> no ke kaua e hiki mai ana. Eia no o Alahaki ke noho mumule wale aku nei no, aka iaia i hoomaopopo ai no keia kulana hoomakaukau o kona mau hoa no ke kaua, ua piha loa kona naau me ke kaumaha, ua manao lioi kona palekana ina no ka pae maalahi o ka mokn i ka aina, alaila o kona lioao no ia e maliuka, eia nae e halawai e ana ka lakou me na uli* pakalaki ma ka moana. "Peliea oe e Alahaki e noho wale mai nei no, aole anei he mea pono ia oe ka hoomakaukau ana ine kekalii pu, a komo mai e kokua ina ka hoopakele ana ae i keia īuoku inai ka lilo ana aku i pio na ka enemi?" Aole i Pau.