Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 31, 30 July 1909 — HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA Ka Weli o ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA

Ka Weli o ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA.

MOKUNA IV.* I Ilaila i haaleleia ilio ai ka maknahino o Bete, a. nalo aku la ka. makaikiu 110 Ua hele loa ana e nana i ke kaikamaliine inaloko o l;ona. keena paahao, a oili hou mai la oia a lioike aku la i ka makua-| hiiu', lie maikai na mea apau e pili ana i kana kaikmahine a manmli o ke kainaaina o keia makaikin ia ]aua, ua manaoio loa o Mrs. l*mada no na mea a ka iiiakaikiu i hoike aku ai iaia. •'Ua ike aku nei nae paha oe i kuu* kaikamahine ea?" i ninau n.ai ai o Mrs. Lanada ia Makaikiu Uwila. "Ae ua halawai aku nei au me ia. a ua loaa 110 he manawa no īuaua e kamailio pu ai. a ua hoolana mai nei no oih i kou manao niai hookaumaha aku nona, oiai i ka wa pono e hiki ana no ia'u ke hoopakele ae iaia mai kela keena paahao mai." "He keii aku a ka nui o ko'u kaumaha ame ka ehaeha pu no hoi o ka manao no ka ike ana i ka'u kaikamaliine maloko o ka liale* paahao. a ina he mau ohana e ae 110 kekahi ona e ola nei, ina aole ito o*h minamina ke make koke au i keia manawa ano," wahi a M.s. Lana<la ine ka uoke ana i ka uwe no kana kaikamahine. **He keu maoli oe o ka wahine naaupo. E ae aku anei oe i kela kanaka lapuwale e lanakila maluna o olua? E ae anei oe e liio kau kaikamahine i mea paani iloko o ka linia o kela kanaka?" "Aole loa au e ae aku e lanakila kana. mau hana lapuwale nuiluna o ka'u keiki, a ina no ko'u lialawai koke aku me ia i keia mai.awa, e hookau koke aku no au i ka make maluna ona, mamua o kuu ike ana aku i kuu keiki e auamo ana i na haawina ehaeha & kana mau liana lapuwale." "Mai ho]>ohopo e ka waliine maikai 110 kela kanaka, malia palia ua loaa iki iaia. he lanakila ma keia maiiawa no ka paa ana o kau kaikamahine iloko o ka lnilepaaliao, aka aole nae ia lie mea nona e lanakila ai i na manawa apau, a na'u oia e hookolo aku a hiki i kona ]»aa ana iloko o* ka umii." **He hookalii a u wahi e liopoliopo loa nei no kuu kaikamahiue, o ia 110 kona laweia aku i keka.hi m'okupuni e hoopaaia ai a ilaila auanei e hookoia ai ka inanao hoopilikia o Mr. Gere maluna oiia." "Mai maka'u oe e Mrs. Lanada, a no ka mea aole loa. e laweia ana ko kaikamahine 110 kela mokupuni, a oki loa aku hoi ka liiki ana ke hookoia ka makemake o kela kanaka lapuwale e like paha me kana e hoolala mai nei." "He laki loa hoi paha ia no kaua ina e hiki ana ke paleia ae ke kauoha 110 ka hoihoi ana aku iaia no kela mokupuni, aka ina ko'u ike lie makehewa wale no ka hoohalahala, ana aku i keia hihia imua 0 ka Aha Kiekie, oiai ua nui na oleloike ma ko ke aupuni aoao e hiki ole ai ke hoopakeleia kuu Bete aloha." "'Aole a kana hoohalaliala ana aku imua o ka Aha Kiekie, aka e lioao maoli aku ana no au ma na ano apau e hoopakele iaia mai ka mana mai o ke kanawai ame na luna aupuni, a o ka'u e hoike aku nei ia oe i keia manawa. e mauna ana au i kuu ola no ka pono <i kan kaikamahine. O keia ko'u.la liope loa e ola ai ma; ka honua nei, aka i lanakila nae au ma na keehina apau a'u e hooko aku ai, alaila e ike hou ana no au i ka malamalama o ka. la i ke kakahiaka i» ka la apopo, a iloko auanei o ia manawa e hoomaopopo iho ai oe, ua lauakila ko Bete niailokll mai o ka halepaahao, a ua kaawale iioi mai na hoopilikia ana." •'Akahi aku !a no an a hoomaopopo i ke ano o ka mea. au i manao ai e kuu makaikiu maikai, a pehea aole anei e kau mai na hoohuoi ana a Gere maluna ou?" "Mai ho}M)hopo oe nona, na'u e makaala iaia, a ina oia e hoohuoi ia'u, e ike auanei oia i ka. wi o kona niho, no ka mea. ua makaukau au i na hooia no kana mau liana liewa apau i hana- mai ai maluna o olua. E liookuu mai oe ia'u e hele e hoopapa me ka niuhi 1 ikeia hoi kona akamai, aka. he hookahi nae a'u mea e hooia aku ni'i ia oe, aole loa lie hookahi manawa o Makaikiu Uwila i hoohokaia ai nia kana mau hana apau e lawelawe ai, a e like me kuu ola ana i keia la. pela no auanei e hiki ai ia'u ke hoopakele ae i ko kaikamahine mai ka halepaahao mai me ka hakalia ole." He mau minuke hou i hoolialaia e laua ma ke kamailio ana, ua hele liou aku la laua e kau noluna o ke kaa, a ktfuolia aku la i ke kalaiwa no ka lawe ana aku ia laua nei no kahi a ka makaikiu i makemake ai.Aole he mau mea i ike houia ma ia la a hiki i ka hora umi o ia po, ua maalo ae la. kekahi kaapio me na ohua. elua e kau ana maluua olaila, lie wahine i aahuia me ka lole eleele ame kekahi wahi keikikane uuku e noho ana ma kona aoao. Ua liolo ]>ololei aku la ke Jvaa a liiki i ke k-ihi o na. alanui e lioea aku ai i ka lialepaaliao, ua lele iho la ka waliine ame ke keiki opio ilalo, me ke kauoha ana aku i ke kalaiwa e liolo a ke kihi r kekalii alanui 'okoa loa, a ilaila laua e kau hou aku ai noluna o ke kaa. Me kela mau kauolia i ke kalaiwa. i haalele aku ai na ohua, a he mau minuke helu wal*» no ma ia liope mai, aia laua nei e noho nna maloko o ke keena o ka Junapaahao. - E ala mai ana no ka lunapaaliao e lieluhelu ana i kekahi palapala pili oiliana. ku ana laua nei imua ona, a hoomaka koke aku la no ka lede me ka aaliii eleele i ke kamailio ana: "I lioea mai la maua imua on i keia po, no ke noi ana aku i kou olnolu, e ae mai ia maua e ike aku ia Bete i keia po." O keia mau mea elua e ku aku nei imua o ka lunapaahao, o Makaikiu l'wihi no ia ame kona kokua ma ka oihana hookahi nona ka inoa o Beka. Farela, eia no nae aole i lioomaopopoia mai ko laua nei mau ano pakahi e ka lunapaahao, a o ia ka ua lunapaahao nei o ka i ana mai: "He haiui ku-e keia i ka'u hana ka ae ana. aku i ka poe makail;ai e ike i kekalii aka hoi īnanao no au aole he pilikia ke kapaeia na nila i kekahi manawa, nolaila e ae aku ana au i ka olua noi-" no hoi au aole no oe e ahewaia mai ana ke ae mai ia ir.aua e ike ia Bete i keia po. oiai aole oia he paahao i hoopa'iia no ka hihia pepehikanaka, a o kekahi no hoi, he laliilalii loa ka hoopa'i no kela kaikamaliine, o ia ka hoihoiia no kela mokupuni e hoo paaia ai a pau kona mau mahina hoopa'i," wahi a ka lede me ka pilia niaalea. "O ko'u kumn no hoi ia-$o ka ae ana aku la ia olua e hele e ike iaia. a ina no paha he liihia pepehikanaka, aole no au e ae aku ana ia olua e hele e ike iaia i keia po, aka e kali iho nae hoi olua pela e hele ae au e kahea i kekahi o na makai no ka lawe ana aku olua no ke keena o ka paaliao." alaila na puka akn la oia iwaho no ke kahea ana i mea liana lana *nei e lawe aku imua o Bete. "E lawe aku oe i keia lede ame kana keiki imua o Bete i keia po. a noho pu aku no lioi oe ine ke kiai ana ia laua a hiki i ko laua wa e haalele mai ai ialoko o kela keena paaliao, alaila hoi aku oe iio kalii o kau nana," wahi a ka lunapaahao i kamailio aku ai i ka nakai. iaia i lioea mai ai maloko o ke keena a lakou e akoakoa nei. Ua laweia aku la laua nei e ka makai a hiki i ke keena e paa

f mai ana o Bete, a oiai no hoi e like me na mea i lioike niuaia ae neS aole he hihia auo nui ko Bete o ka hoopaaia ana, nolaila ua ano hoohemahema niai la ku makai i ke kiai aiia i na malihini o ia po, a ke noho nanea wale la no oia nia ka.hi kaawale mai ka puka aku o ke keena paahao. 0 ka wahiue wale no ka mea o ka liookomoia ana aku iloko o ke keena paahao e ike ai ia Bete, no ka mea pela iho la na houlala āna a na makaikiu i wahi e lioloponō ai ka laua misiofta hooi»akele'ia Bete niai ka halepaahao mai, a i kela manawa a ka makai 0 ka liookomo ana aku i keia lede kupaianaha o ka po, a pani mai la i ka puka a paa me ke kiia ana aku o kai puka, ua hoi mai la ka > wakai a noho iim kahi kaawale me ka noonoo hou ole ae he pilikia kekahi e hoopuni ana i kona mau aoao. Ia ike ana mai nae a Bete i ke komo ana aku o kela wahine noloko o kona keena, ua puiwa koke mai la oia me ka manao o kona makuahine no la ia o ka hoea ana aku, a hoomaka mai la oia e eu mai kona wahi moe mai, aka ua hoopau kokeia nae kona pahaohao 1 ka manawa o ka makaikiu i pane aku ai: "Mai liaohao oe no'u, no ka mea ow r au no keia oko hoaloha, o 'Makaikiu Uwila, a i ole o ke aka maalo i ka maka oka opua. 1 hoea mai la au i keia po no ka «hoopakele ana ia oe mailoko aku o keia walii, ua hopohopo anei oe e Bete no ka hiki ia'u ke lioopakele ia oe?" '*He io no au no ka hiki ana ke pakele mai keia walii aku, ina lie poe okoa loa ka poe na lakou i hoike mai ia'u i kena manao, aka ma ou la nae, aole loa he walii kanalua iloko o'u no ka liiki ana ia oe ke lawe aku ia'u me ka maalahi mai keia wahi aku." Oiai nae o Makaikin l'wila ame Bete e noke la i ke kamailio maloko o ke keena ]>aahao, aia lioi ka lua o na makaikiu iwalio kahi i pulapu ai i lea makai, a pela ilio la i liiki ai ke liolopono ka lioomahukaia ana o Bete mailoko mai o kekahi o na halepaahao paa loa o Nu loka. MOKUNA Y. 1 kela manawa i ike ai o Beka Fatela i ka nanea o ka makai mawaho o ke keena paahao, ua hookokoke aku la oia ma kona aoao, a liooinaka. aku la e hoikeike i ke komo daimana e anapa ana ma kona nianamanalima, a o ia kana o ka i ana aku: "Ua kamaaina no nae palni oe j ke ano o na daimana maikai ea?" wahi a Beka me ka luiawi ana aku i kona liina imua o ka makai. Ua manao loa iho la ka makai, e hoaoia aku ana palia oia o kipe e keia keiki opio, nolaila ua kulou mai la oia imua no ka nana pono loa ana i ke komo daimana, eia nae o ka manawa ia a ka makaikiu i unulii ae ai i kona hainaiia me ka lima akau, a lioolalau wale ae la no me he mea la e hoāo ilio ana e anai i ke komo daiinana, eia na§ iloko o ka imo ana a ka maka, ua paa ae la ka a-i o ka makai i ka wiliia me ka hahao puia ana ae o ke koena o ka hainaka iloko o ka waha, a pau ae la ka liana, a ka inakai, ke nialie loa la oia me ka oni ole. Me ka piha eleu o Bekai i nanao ilio ai i ke ki iloko o ka pakeke 0 ka makai a ia loaa ana no iaia, o kona wehe aku la no ia i ka puka a oili mai la o Makaikiu Uwila iwaho, a nana hoi i hauhoa iho ina jivaw 7 ae ame na lima oka makai, e hiki hou ole ai iaia ke onioni ae, a oki loa aku hoi ka hiki ana iaia ke kahea aku i mau kokua. 0 kela lole waliine a Makaikiu Uwila, o ke komo ana. ma ia po, ua hookomoia aku no Bete i ole ai ke kalaiwa e. liaohao mai no . keia ohua liou, a ma ia ano, ua koe ilio la o Makaikiu Uwila me kona lole maoli, ame kona helelielena maoli- hoi i kamaaina i ka ikeia e na kanaka o ke aupnni. 1 hakalia no a hoea na oliua o ke kaa i kalii i kauoliaia ai no ka lioea ae o ke kaa, ua kau laua nei me ka i'ke oleia mai e ke kahi īuea, a holo aku la me ka puahia nui, no kahi i manaoia ilailaoia e loaa ole ai i ka. poe ke huli ae iaih. I kela manawa a Bete ma o ka hala, ana aku, ua nilii hele aku la ka makaikiu ma kekahi wahi nona e pw ai, a nana mai la i na mea e hanaia aku ana e na kanaka o ke aupuni. Aole paha i hala na minuke he umi ma ia hope iho o kela .liaalele ana mai o Bete ialoko o kona keena paaliao, a no ka haohao no hoi o ka lunapaahao i ka loihi loa o na mea o ka hele makaikai ana mai e ike i ka paalmo ma ia po, 'nolaila ua hele okoa mai' la oia e nana, lieaha la ke kumn e lioi ole akuu nei kela mau malihini. Ia hoea ana mai ona ame kekahi o na. makai ma ke keena i hoopaaia ai o Bete, e waiho lianiama aku ana ke keena. paahao aole he lawehala oloko, a hoomaka iho ],a oia e hoopuka i na olelo hailiili no ka maliuka ana o ka paahao, a ia manawa hookahi no hoi oia 1 kahea aku ai i kona mau kokua no ka. liele mai imua ona. Ua noke aku la lakou i ka huli a hiki i ka loaa ana o ka makai inua e waiho ana me ka, paa i ka. Muhoaia i ke kaula, a nana i haha'i aku i na mea apau i lianaia aku maluna onn, e like me ia i ike niua ia ae nei, me kona ike pu ana hoi i ka mahuka ana o Bete me kela niau mea kololie. ! O kana i hoike aku ai i ka lunapaahao, ua ike pono oia i ka liaalele ana mai he elua mau waihine me hookahi kanaka, a o ka pau ae la no ia, o ke poliihihi o ka lunapaahao, he hookahi no hana i koe, o ia no ka liuli ana.aku i ke pio. Ua lioalaia aku la na, kiai apau, a ke liolo-ke la na kanaka i o a ia nei, a o ka wa ia i oili mai ai o Makaikiuu Uwila mai kona w ahi ma.i o ka pee ana, oiai ua' makemake oia e pulapu aku i keia poe lalau, a o ia ka ka. lunapaahao o ka pane ana mai iaia nei.^ "He keu aka ka lioi o ka laki o kou hoea ana mai nei i keia manaw r a, a loaa koke no kau hana o keia po ? " wahi aka lunapaahao me ka pilia i ka haalulu. "Heaha keia hana ano nui a oukou e hi-o mai nei, ke ike aku nei au, ua hele oukou a pilia loa i ka pilioihoi." "He pilioihoi lipi kau a lolie ma-i. I hele mai Hei paha ko'u hana e makaikai ialoko nei o ka halepaahao ike mai nei au i ka liama.ma o kekalii o na keena paahao, a na mahuka aku kekahi o ka'u man paaluio me ia kaakaa aku no o ko makou mau maka." "Owai keia paahao i mahuka?" i hoolalau wale aku ai no o Makaikiu Uwila i ka ninau ana, me he mea la aole he mea i maopopo iaia nei. f *'o kela kaikamahine no hoi i ahewaia ai no ka aijiue ana. ika lole i haawiia aku ai na laua e humuhumu," wahi a ka' lunapaaliao. i; He keu io ka hoi kena oka mealiou auo nui, a pehea iho la ka liiki ana o ka paahao ke mahuka me ka paa no i ke kiaiia?" "O kahi ia o ko'u pohihihi. He keu ko'u makemake i kela kaikamahine no kona ano oluolu a ano hewa ole no hoi, eia nae eia ka he kaikamaliine kololie maoli kela, ana nui paha kona mau hoaloha mawaiho nei i pulapuia mai ai ko'u mau kanaka e na mea o ka hoea ana mai i keia po, a hiki i ka. pakele ana o kuu laweliala." Ua hoike aku la ka lunapaahao i ka moolelo e pili ana i ka hoea ana mai o kekahi wahine me kana keiki a noi aku la iaia e ae mai no ka liele ana e ike i ka paahao, a pela hoi me ka. moolelo a ka makai o ka hoike ana aku iaia no na mea i hanaia aku maluna ona, a o ia ka ka makaikiu o ka pane ana mai: '"Ina aole au e kuhihewa eia no kekahi o kela poe ke pee mai nef maloko o kekahi wahi, me ke kakali ana e loaa iaia he manawa maikai e kaawale ai me ka lioohuoi oleia, no ka mea aole e hiki i ekolu poe ke lieino aku me ka ike ole mai o ke kiai puka, oiai he elua wale no mau mea o ke komo ana mai, a pela no e elua ai ke hemo aku, a no ke kolu ea, me lie mea la eia no oia maloko nei o kekahi walii kahi i hoekepue mai ai." No keia mau olelo hoonuinui a Makaikiu Uwila, ua puni loa na, makai ame ka lunapaahao, a o ka hoomaka aku la <no ia o na mea apau e huli ialoko o ka pa o ka halepaahao, aka e like no hoi me ka ka leliulehu i ike mua ae nei, Uwila no ka mea i nolio liou iho iloko o ka pa, a oia no ia e ku aku nei imua o lakou. (Aole i pau.i